Heimskringla - 27.09.1933, Qupperneq 4

4. SÍÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 27. SEPT. 1933
^íreimskringlci
(SiofnuO lttt)
Kemur út i hverjum miOvikudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
«53 og «55 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: SS 537 ______
VerB blaðsins er $3.00 árgangurinn borglst
fyrlrfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
RáOsmaOur TH. PETURSSON
«53 Sargent Ave., Winnipeg
Uanager THE VIKING PRESS LTD.
«53 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIM SKRINGLA
«53 Sargent Ave., Winnipeg.
“Helmskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
«53.(55 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 27. SEPT. 1933
RÍKIS-ÚTVARPIÐ
í blöðum vestur-landsins — sem flest
eru liberal í stjómmálnm og ýmsum fé-
lögum í austur-landinu, og ef til vill blöð-
um einnig, hefir verið blásinn upp svo
mikill úlfaþytur gegn ríkisútvarpi Canada,
að ekki er laust við að farið sé að vinna
nokkurt mein þessari þjóðeignastofnun í
almennings-álitinu. Stjórn útvarpsins á
að vera svo óhæf til starfs síns, að ekki
er hlífst við að leggja til, að hún verði
rekin og önnur skipuð í hennar stað.
Það sem aðallega er sett út á starf
núverandi útvarpsstjómar er það, að of-
mikið af því sem útvarpið flytur sé á
frönsku. Vissa viku í júlí hafi t. d. af
7i kl.st., sem ríkisútvarpið hafði stjórn
yfir, frönskunni verið helgaðar 3 kl.st. En
það er meira en vesturlandið gerir sig
ánægt með og Ku-Klux-Klan og Orange-
félög í Ontario.
Ekki er getið um að þetta hafi oftar
komið fyrir og yfirleitt er sagt að á
frönsku hafi ekki nema einum fjórða
tímans verið varið. Er það ekki fjarri
því sem sanngjamt er, þar sem fullur
þriðjungur íbúa Canada eru Frakkar. En
eftir því má ekki fara hrópa þessir and-
stæðingar útvarpsstjórnarinnar, því
Frakkar eigi hlutfallslega miklu færri út-
varpstæki en aðrir þjóðflokkar, enskir,
sérstaklega.
Ontario-búar hafa þama nokkuð til
síns máls ef endilega á að miða við eig-
endur útvarpstækjanna. Af þeim munu
vera 45 prósent í Ontario en í Quebec
ekki nema 25. í öllu vestur-landinu eru
sögð aðeins 24 prósent af þeim. En þar
sem einn fjórði þeirra er í Quebec-fylki,
virðist, jafnvel þó eftir því sé farið, að
frönsku tíminn sé ekki fjarri lagi. Samt
hefir útvarpsstjórnin tekið þessar um-
kvartanir til greina, svo að nú er minna
en nokkru sinni áður útvarpað á frönsku.
Að því má ganga sem vísu, að íbúar
vestur landsins, aðrir en Frakkar hafi lítið
gagn að frönsku útvarpi, að frá-skildym
hljómleikum. Og á aðlinum enska í
Ontario, sannast líklega það sem H. G.
Wells, ef oss minnir rétt, sagði, að ensk-
una yrði að gera að alheimsmáli vegna
þess, að Bretinn gæti ekkert útlent mál
lært. En með fullri grein tekinni til
sanngjarns afsláttar á námshæfleikum
manna, virðist samt sem áður lítil ástæða
til að loka munni allra, er annað mál tala
en ensku.
Það getur vel verið, að ástæðan fyrir
þessari árás á útvarpsráðið, sé pólitízk,
en jafnvel þó menn séu ekki óvanir
heimskunni á þeim vettvangi getur hún
gengið svo langt, að ofbjóða megi. Og
það gerir hún vissulega þegar þjóðeigna-
fyrirtækjum er hnekt með því í áliti al-
mennings, að hitt sé ekki nefnt, er kraf-
ist er, að sá hluti íbúa Canada er að erfð-
um hefir annað mál þegið en ensku, fái
ekki að mæla á því — þó aldrei nema að
á það verði að hlýða einhverjir, er ekki
skilja það og líti þessvegna niður á það og
tylli þjóðunum, sem á það mæla, á skák-
ina með villimönnum.
Ekkert legðist þeim betra í hendur, sem
samhug og samstarfi canadiskra þjóðar-
brota unna, en notkun útvarps. En það er
vandséð, að sú heill fylgi því, ef ekki má
hugsanir sínar og tilfinningar nema á
einu máli túlka gegnum útvarpið, þar
sem helmingur íbúa landsins skynjar og
dreymir sína fegurstu drauma á öðru
máli en því.
Fyrirboði samvinnu er það heldur ekki
meiri en sambandsstjómin hefir átt að
venjast í þessu fylki (Manitoba), að for-
maður símafélagsins, en því heyrir CKY
útvarpið til, lætur blöðin hér flytja það
eftir sér ,að það sé tekjumissir fyrir síma-
kerfið, að sameina útvarpsstöðina hér
ríkisútvarpinu. En eins og kunnugt er,
stendur samningsleit yfir um þetta við
þau fylki landsins, sem útvarpsstöðvar
hafa, af hálfu ríkis-útvarpsins eða sam-
bandsstjórnarinnar. Auðvitað er þess þó
skylt að geta, að það er fylkisstjórnin
hér og blaðið sem er hennar málsvari,
sem meiri hlut eiga hér að máli, en for-
maður símakerfisins.
Eflaust telja þeir sig, sem árásirnar
hafa gert á ríkisútvarpið, sérstaka unn-
endur og fyrirmynd þess, sem brezkt er.
En það mætti þó minna þá á, að útlend-
ingarnir, sem þeir svo nefna, og hér hafa
í raun kynst brezku frelsi, skoða þá ekki
merkisbera þess, er undir asklokið vilja
keyra það. Og þeir búast þrátt fyrir alt
enn við að mega mæla á máli því, er
dýpstu strengi tilfinninga þeirra snertir
mýkst á heimilum sínum, í blöðum og í
útvarpi.
BÆKUR SENDAR HEIMSKRINGLU
Tvær bækur hafa Heimskringlu nýlega
verið sendar af Þorsteini M. Jónssyni
bóka-útgefenda á Akureyri. Er önnur ný
allstór ljóðabók, er heitir “í byggðum”
eftir Davíð Stefánsson frá Fagraskógi.
Hin er áttunda hefti þjóðsagnasafnsins
“Gríma”. Er Heimskríngla þakklát út-
gefenda fyrir sendinguna.
“f byggðum” er fjórða ljóðábók Davíðs
Stefánssonar. Má hann nú stórvirkt
skáld heita orðinn jafnframt því, sem
hann er vinsælastur talinn hinna yngri
íslenzku skálda og skipar að því er af
ýmsu má ráða í almennings álitinu æðsta
skáldsess þjóðarinnar.
Eftir því höfum vér og tekið, að síðan
þessi nýju ljóð Davíðs komu vestur, hefir
meira verið um þau talað, en gengur og
gerist um ljóð annara. Má af því sem
fleiru dæma eftirtektina sem ljóðagerð
hans vekur hjá alþýðu.
En hvað er það þá, sem Ijóð hans gerir
svo hugðnæm? Ekki er hægt að segja,
að í þeim logi andagift eða orðgnótt
Matthíasar. Heldur verður ekki sagt að
þau nái list Jónasar Hallgrímssonar í ís-
lenzku máli. Og að því er ákveðnar
stefnur snertir, verður ekki sagt, að þar
svipi skáldinu neitt til Þorsteins Erlings-
sonar eða Stefáns G. Og djúptækni Ein-
ars Benediktssonar gætir ekki hjá honum.
Heldur ekki ómmýktar Guðmundar Guð-
mundssonar. En alt um það er sá frá-
gangur á skáldskap Davíðs, að hans verð-
ur getið þegar góðskálda er minst.
Þessi nýja bók hefst með verðlauna-
hátíðarljóðum skáldsins: “AS Þing-
völlum — 930—1930.” Hefir þessi
fagri ljóðaflokkur áður verið prentaður.
Enda þótt að stórra tilþrifa sakni ýmsir í
hátíðarljóðunum, er svo mikill þjóðlegur
blær yfir þeim, að þau verða einkar hugð-
næm. Og í þeim þjóðlega æfintýrablæ
ætlum vér áhríf skáldsins yfirleitt talsvert
mikið liggja. Það er ef til vill andi og líf
kvæða hans. Við það bætist svo auðvit-
að bæði nýbreytni í háttum og hreint,
létt og alþýðlegt mál, er skorðuð lengd
hendinga verður að víkja fyrir, heldur en
að láta úr því verði rímbagl og hnoð.
Það virðist í höndum Davíðs ekki há
skáldskapnum eða gera hann ófagrari þó
stöku sinnum sé úr verstu rímviðjunum
leystur, því leikandi lipurðar gætir ekki
hjá öðrum fremur í löngum kvæðum en
honum. Og því minni verður eftirsjá
þess, ef það skyldi vera ástæðan fyrir,
hvað hver vísa skáldsins er fjölskrúðug
að hugsun, og sem örfar lesandann sífelt
að halda áfram lestrinum. Kvæði sem
byrjað er að lesa, er tæplega skilið við, fyr
en við það er lokið. Maður á altaf í
næstu vísu von nýrra Jeiftra, eins og
menn gera sér vonir nýrra viðburða í
næsta kapítula í skáldsögu og æfintýrum.
Skáldið andar “lífi í mold og stein” í
kvæðum sínum eins og hann sjálfur
kemst að orði um ástargyðjuna.
En af því þetta átti ekki að heita
ritdómur, skal hér staðar numið, en gef-
in nokkur sýnishorn úr þessari nýju bók
skáldsins.
Nokkur kvæðanna fjalla um hina “síð-
ustu og verstu” tíma, og lýsa þau oft
mjög vel hvernig skáldið finnur til með
olnbogabörnum lífsins. í kvæði er nefn-
ist “Fylkingin hljóða”, er þessari lýsingu
brugðið upp:
-----Aðrir berjast um gull og gróða.
En framhjá læðist
fylkingin hljóða,
sem ekkert hræðist
og einkis biður,
missti viljann,
vonina, þróttinn,
og áfram líður
hægt, hægt,
eins og nóttin.------
En—eru þetta þá menskir menn?
Þeir koma, fara
og stara og stara
með stiðnuðum augum,
þögðu við öllu og þegja enn.
Þó dagar líði og dimmar nætur,
dreymir engan um sára bætur.
Þreyttir fætur
strjúkast við steininn —
og steinninn grætur.
í kvæði um “Dalabónda” er flutti í
kaupstað og eyddi þar síðustu dögum
æfinnar hundleiður, er meðal annars
þessi vísa:
—Á vorin þegar grænkar
og lind og lækur hlær
og ljóma á fjöllin slær,
og honum verður hugsað
um hesta sína og ær,
þá vakir hann og verður
oft viti sípu fjær.
“Einn kemur, þá annar fer” heitir eitt
kvæði og er þar talað um starfsmenn þá,
er halda, að heimurinn forgangist, þegar
þeir falli frá. En við þá mælir skáldið
þessum orðum:
Og fæsta þeirra grunar, sem fellur þyngst
að hverfa,
hve fljótt það er að gleymast, að þeir
hafa verið til.
Þeir gleyma, hverjir sáðu, sem uppsker-
una erfa,
og æskan hirðir lítið um gömul reiknings-
skil.
“Pósturinn” heitir eitt kvæði í bókinni.
Vorkennir skáldið honum mjög og finnur
til með honum undir byrði hans. En það
versta er þó, hvað byrðin er lítilsverð.
Eru hér tvær síðustu vísurnar úr þessu
kvæði:
Miklu eyða menn af bleki:
og magna póstsins þunga farg.
Lítið af því er lífvæn speki,
lýgi mest og frétta þvarg.
Von er að þann í raunir reki,
sem rogast með slíkt heljarbjarg.
Skyldi ei ráð að skrifa minna?
skelfing er öll sú blaðamergð.
En þetta er orðin þjóðleg vinna,
að þreyta póstinn í hverri ferð,
og beygja herðar bræðra sinna
með byrði—sem er einskisverð.
í kvæðinu “við leitum”, sýnir skáldið
sem í fleiri kvæðum, að trúin, er afl í sál
hans. Þar segir hann:
Sálin er glötuð, þó gull hún eigi,
ef guðsþrá hennar er dauð.
En eins fyrir það, er það ekki sú trú,
sem bundin er kreddum, sem hann dýrk-
ar. I kvæðinu “Bláfjöll” segir hann:
Kletturinn er mín konungshöll,
kirkja mín tindur, þakinn mjöll,
helguð heilögum anda .
Þar vex og hækkar mín hugsun öll,
unz himnarnir opnir standa.
Af lengstu og tilkomumestu kvæðun-
um er því miður hér ekki hægt að gefa
sýnishorn. Þau verður að lesa öll. En
þeirra á meðal eru t. d. “Kirkja fyrir-finst
engin”, “Feðumir”, “Sálin hans Jóns
niíns”, “Kaupmannalestir Dedansmanna,”
“Hjá blámönnum” o. fl. Um meðferð
yrkisefna slíkra kvæði, verður ekkert
dæmt af einni eða tveim vísum. í kvæð-
inu “Feðurnir”, minnist skáldið þess, að
íslendingar séu af tveimur kynstofnum
komnir, norrænum og keltneskum. Og:
Þá fyrst er ættirnar blönduðu blóði,
var borið hið íslenzka skáldakyn—
segir skáldið. Oss er spurning hvort að
ekki sé verið að gera alt of mikið úr
þessum keltnesku áhrifum hjá íslending-
um. Það eitt er víst, að norrænir menn
kunnu að yrkja, áður en nokkur kyn-
blöndun við Keltana átti sér stað.
Davið er skáld mannkærleika, vorsins,
dalanna og sveitarfegurðarinnar. Hann
ann ættjörð og þjóð og fornri hreysti, og
saknar því að:
Nú fækkar þeim óðum sem fremstir stóðu,
sem festu rætur í íslenzkri jörð,
sem veggi og vörður hlóðu
og vegi rudúu um hraun og skörð—
Bókina hefir til sölu Magnús Pétursson,
313 Horace Avt., Norwood, Man.
Gríma: Helmingur þessa átt-
unda heftis Grímu, er um Eirík
Bjarnason á Þursstöðum. Er
ekki hollara lyf til við drunga
og þunglyndi, en sumar eða
flestar sögurnar af þessum
“skrítna” karli. Þeim er nær-
ekið, sem ekki hlær við lestur
þeirra. Safnað hefir sögunum
og skrifað Jónas Rafnar, sonur
séra Jónasar Jónassonar á
Hrafnagili. Væri honum illa í
ætt skotið, ef ekki kynni hann
vel frá að segja, enda er sann-
kynni, tryggari efnahag og önn-
ur skilyrði, sem til þess þarf að
njóta menningarlegra verð-
mæta. Sem betur fór, var allur
þorri manna ekki lengur knú-
inn til þess að rorra fram í
gráðið í köldum og myrkum
húsum og raula tónlistarlega
vitleysu. Menn tóku að eign-
ast hljóðfæri, nótnabækur, söng
fræðibækur. Fleiri og fleiri
fóru utan, heyrðu ágæta tónlist
og lærðu að unna henni. ís-
lendingar voru að nálgast það
ast að segja, að á því sem skrif- að þurfa ekki að verða eftirbát-
að er á íslenzku getur óvíða
fegurri stíl að líta en á sögum
hans.
Sögum af skrítnum mönnum
hafa íslendingar ávalt haft gam-
an að. Þar sem ekkert er hér
vestra skrifað af því tæi, er
ekki ósennilegt, að Gríma ætti
hér gengi að fagna. Útsölu
hennar hefir Magnús Pétursson,
313 Horace Ave., Norwood,
Manitoba.
UM RÍMNAKVEÐSKAP
Sú var tíðin, að íslendingar
voru sönglaus þjóð. Á niður-
lægingaröldum þjóðarinnar var
ekki nóg með það, að hún væri
að miklu leyti hljóðfæralaus og
bókalaus um alt, er að söng-
ment laut, heldur var svo komið
um skeið, að meðfædd raddfeg-
urð hins norræna kynstofns var
að úrkynjast hér fyrir æfingar-
leysi og ræktarleysi. — íslend-
ingar voru að verða ljótir í mál-
inu. Það eimir enn eftir í viss-
um héruðum landsins af ámát-
legum tón í raddbeitingu, hven-
ær, sem lesa skal eða syngja.
ar annara þjóða um að heyia og
njóta tónlistar. Og hér fór að
sjást vottur þess, að íslenzk
tónlist væri að myndast. Við
eignumst tónskáld, lagasmiði
fyrst, en síðan menn, sem kunn-
áttu hafa og hæfileika til þess
að rita fjölþættari tónverk.
Bæði í bókmenninguni og
tónlistinni höfum við þannig
tvímælalaust vaxið upp úr hin-
um úreltu formum liðinna alda.
Frá því, er Jónas Hallgrímsson
reit hinn nafnkunna ritdóm sinn
um Tistransrímur í Fjölni, hefir
enginn hugsandi íslendingur
gengið að því gruflandi, hvar
skipa ætti slíkum ritum sess í
bókmentum. En því miður hefir
enginn meðal íslenzkra tón-
mentarmanna unnið samskonar
þjóðþrifaverk, að því er snertir
rímnalögin, og það er svo langt
frá því, að það er ekki trútt um,
að jafnVel hinir lærðustu og
þeir, sem gera kröfur til að
vera taldir að hafa mesta reyn-
slu, hafa á síðari árum tekið
upp þann óvinafagnað að hæla
rímnalögunum og rímnakveð-
skapnum. Ýmist er þetta gert
til þess að koma sér í mjúkinn
En jafnvel við hin erfiðustu
lffskjör unir mannsandinn því hjá almenningsálitinu eða af
ekki að gefa upp ágæti sitt bar- einhverju tilfinningadekri við
áttulaust. íslendingar þrjózkuð- Það, sem þjóðlegt er. En þetta
ust við það í lengstu lög að. er stór-háskalegt, og væri þess-
verða raddlausir menn eða um mönnum miklu þarfara verk
raddljótir. — í hljóðfæraleys- að fræða almenning rækilcga
inu, bókaleysinu, einangrun-, uhi tónlistarlegan vesaldóm
inni, kuldanum og myrkrinu rímnalaganna og smekkleysi
fundu þeir upp á einu bjargar- j það og apaskap, sem fram kem-
ráði, að róa fram í gráðið til ur í Því að vilja halda dauða-
þess að halda á sér hita og haldi í þessar fortíðarleifar, þeg-
raula fyrir munni sér ferskeytl- ar nóg og betra er á boðstólum.
urnar, sem þeir höfðu gert, Og það er meira en sorglegt,
þegar vel lá á þeim og þeir áttu þegar söngmentaðir menn, sem
brennivínstár frá einokunar- almenningur treystir um smekk-
kaupmanninum. Þeir rauluðu vísi, ibregðast hlutverki sínu
með sjálfgerðum lögura, eftir svo, að hampa hégómanum.
sjálfgerðum lögmálum hins fá-j Nú má segja sem svo, að
kunnandi manns? sem fyrst og þetta hafi lítið sakað, á meðan
fermst er að halda á sér hita og við vorum þannig sett á ís-
gleyma ekki vísunum sínum. j landi, að heimurinn heyrði ekki
Þannig urðu rímnastemmurnar, til okkar. Rímnagaulið varð
til. Þá ekki annað en þjáning, sem
Það liggur í hlutarins eðli, að hinir smekkvísari meðal lands-
ekki þarf orðum að eyða að ^ ins barna urðu að þola þegjandi.
tónlistargildi þessara einföldu En í þessu sem öðru hefir stór
söngva, þar sem það eitt skifti breyting orðið á síðan útvarpið
máli, að finna nokkum veginn j tók til starfa. íslenzka útvarp-
færan tónaferil til þess að hafa ið heyrist furðu vel í öðrum
yfir rímað efni, sem manni var löndum ýmsum ,og um höfin
miklu kærara heldur en lagið, kringum ísland siglir fjöldi
sem að lokum er notað til þess skipa með aragrúa farþega og
að bera það fram. Þessa sér starfsmanna og eins og kunnugt
hvarvetna vott í rínalögunum. j er, er allajafna mikið hlustað
Þau eru með ringjum og á úlvarp á sjó. — íslenzka út-
hnykkjum, seim og draganada, varpið hefir því getið sér álit
tóntegundalaus, eða þá í mörg- j og vinsældir meðal þessara út-
um tóntegundum. Alt hefir eins lendu hlustenda. Það hefir þótt
og áður er sagt miðað að því j á því menningar- og myndar-
einu, að skapa færan tónferil til bragur, að undanteknu þessu
þess að hafa orðin nokkru eina, að öðru hvoru skuli heyr-
skörulegar yfir en í mæltu máli. ast í útvarpinu söngur, svo
Af þessu leiðir það meðal ann-
ars, að það er fullkominn r-
gerningur að raddsetja eitt ein- j armiði er svo afskaplega ábóta-
ast rímnalag nema því að eins vant. Þetta hefir beinlínis orð-
að sníða það upp eftir viður- j ið til þess, að hvað eftir annað
framúrskarandi ámátlegur, og
lög, sem frá tónlistarlegu sjón-
kendum lögmálum hljómlistar
með þeim árangri, að viðkom-
andi tónskáld þarf þá venjulega
að útskýra það fyrir manni með
löngum formála, hvaða rímna-
hafa mentaðir útlendir hlust-
endur hrokkið í kút og litið
hver á annan, og það gæti verið
holt fyrir þjóöarmetnað íslend-
inga að vita það, að meðal
lag það sé. Þetta kom greini- brezkra fiskimanna hefir rímna-
kveðskapurinn * hlotið nafnið
“vitlausj maðurinn í útvarpinu”
(the lunatic in the radio). Orð-
tækiö skýrir sig sjálft; mönnum
lega fram í meðferð Jóns Leifs
á rímnalögum í útvarpinu í
vetur.
En þótt ísland liggi langt frá
öðrum löndum, þá kom þar þó
um síðir, að mönnum gafst
kostur á betri tónlist en rímna-
lögunum. Hin almenna við-
reisnarstarfsemi á íslandi greið-
ir fyrir kynnum við útlenda
listmenningu bæði í tónlist og
Sbókmentum; vaknandi sjálfs-
bjargarhvöt og metnaður ís-
lendinga skapar bætt. húsa- látna.’
getur ekki komið til hugar ann-
að en að eitthvert slys hafi
orðið, þegar slíkar útsendingar
eiga sér stað. Annar Englend-
ingur, sem heyrði rímnakveð-
skap, tók svo til orða: “Svona
held eg að jafnvel eg gæti sung-
ið, ef eg væri búinn að fá
whiskey-löggina mína vel úti-
. - í.