Heimskringla - 25.10.1933, Qupperneq 6

«. SIÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 25. OKTÓBER 1933
Jane Eyre
eftir
CHARLOTTE BRONTE
1. Kapítuli
Þann vetrar dag var ekki hentngt veður ti1.
útiveru. Um morguninn höfðum við að vísu
reikað um lauflausa skógar runna, en að af-
loknum miðdegisverði (sem Mrs. Reed hafði
snemma þegar ekki voru gestir) fór að hvessa
og dimma í lofti og síðan að rigna, svo að ekki
var hægt að vera á ferli utan dyra.
Eg varð fegin, langur gangur átti ekki við
mig, sízt síðdegis, þegar kalt var; eg sárkveið
fyrir að koma heim í rökkrinu, krókloppin og
köld á fótum, hrygg í hjarta af aðfinningum
Betu, barnapíunnar, og döpur af því að vita
mig minni máttar en Eliza, John og Georgina
Reed.
Þessi nefndu börn voru nú í stássstofunni,
í hnapp kringum mömmu sína; hún lá á hvflu-
bekk við arineldinn, sæl og glöð að sjá, með
gæskurnar' sínar upp að sér (óskælandi og
sáttar þá stundina). Mér hafði hún stuggað
frá hópnum með þessum ræðustúf: “Sér þæt.ti
leiðinlegt að mega til með að halda mér á-
lengdar, en þangað til Beta segði til ellegar
hún sjálf yrði vör við að eg reyndi með fullri
alvöru að eignast mýkra og barnalegra inn-
ræti, geðugra og fjörlegra viðmót — eitthvaö
liprara, einlægara, náttúrlegra — þá mætti
hún til með að útiloka mig frá þeim réttind-
um, sem væru ætluð eingöngu ánægðum og
sælum börnum.”
“Hvað sagði Beta að eg hafði gert?”
spurði eg.
“Jane, mér er ekki vel við hótfyndni og
spurningar, þar að auki er það í sannleika
ógeðugt,' að barn skuli vera svona hortugt við
fullorðið fólk. -Seztu niður einhversstaðar, og
láttu ekki á þér bera, fyr en þú getur talað í
geðugum tón.”
Eg skauzt inn í næstu stofu, þar sem vant
var að sitja að morgunverði, sú stofa var
miklu minni en hin, þar var bóka skápur, með
mörgum bókum; eg náði mér í eina, og gætti
þess að sú væri með mörgum myndum. Síðan
kom eg mér fyrir í gluggakistu, settist þar og
krosslagði leggina undir mér, eins og þeir
tyrknesku, dró svo tjöldin fyrir. Eg hafði fell-
ingar hinna rauðu tjalda á hægri hönd, glugga
glerið á vinstri hlífði mér, en skildi mig ekki
við hráslaga hins skuggalega jólaföstu dags.
Eg horfði út, milli þess og blaðaði í bókinni.
Lengst burtu sá ljósbleika þoku og ljósleit ský,
nær vott gras og stormi skekið kjarr og rign-
ingu sem fór í þjótandi rokum undan veinandi
vindi.
Bókin sem fyrir mér varð, hljóðaði um
brezka fugla, lesmálið var mér ekki mikið um
gefið, leit þó yfir fyrstu blaðsíðurnar, en þær
sögðu frá hvar sjófuglar halda sig, í “hömrum
og höfðum við sjó” þar sem þeir eru einir um
bústaðinn, um strönd Noregs, hólmum varðaða
og eyjum, frá suður oddanum Líðandisnesi til
nyrzta höfðans á Knöskanesi þar sem:
Norður velta hrönnum höf
á hinsta Thules skerja barm
og Atlans bruna bylgju tröf
á brimi lostinn Eyja karm.
Þá mátti eg líka verða vör við hið skugga-
lega útsýni á strandir Finnmarkar óg Síberíu,
Spitzbergen og Semiu, íslands og Grænlands
— “hinn víða bug íshafsins, þá miklu hít
kólgu og snjóa, þar sem jöklar gnæfa, háir og
hvítir sem Alpafjöll og teygja hrammana
kringum heimskautið.” Um þessi ná-bleiku-
ríki gerði eg mér hugmynd óljósa eins og
börnum er títt, sem skilja aðeins til hálfs það
sem íyrir þau ber, en þó furðulega lífseiga. Af
því sem eg fór yfir af lesmálinu þóttu mér
myndirnar merkilegri. Klettur sem mændi
aleinn upp úr holskeflum og löðri brotinn bát-
ur á auðri strönd; kaldur máni skaut drauga-
legri birtu milli skýja bakka á skipsflak sem
var að sökkva. Ekki get eg sagt um hvaða
merking fylgdi kirkjugarði, sem stóð einn sér,
með letri settum legsteini, sáluhliði og skörð-
óttum vegg, undir nýjum, skörðum mána, er
sýndi að kvöldsett var.
Tvö ferðlaus skip á lognsjó trúði eg að
væri afturganga úr sjó. ^
Púkann sem var að binda böggul á baki
þjófs, var eg hrædd við og fór fljótt framh'já
þeirri mynd.
Sama var með svarta ófreskju, hyrnda,
sem sat ein á kletti og horfði fast á mann-
fjölda sem þyrptist kringum gálga.
í hverri mynd var falin saga, dulin oft-
lega mínum barnslega skilningi og vanþroska
tilfinningum, en sterklega aðlaðandi þó, á-
líka og sögurnar sem Beta sagði okkur stund-
um á vetrar kvöldum, þegar vel lá á henni;
þá færði hún áhöld sín inn í leikstofu barn-
anna, og strauk hlúndu kraga og gerði fell-
ingar á svefnhettu húsmóðurinnar, sagði okk-
ur sögur og fór með gömul kvæði, en stundum
þuldi hún skröksögur um ástir og æfintýr, sem
hún hafði nýlega lesið (það skildi eg seinna).
Með fugla bókina á hnjánum leið mér vel,
eftir mínum hætti og kveið ekki neinu nema
truflun og hana bar að alt of fljótt. Stofu dyr-
um var hrundið upp og John lét til sín heyra:
“Bú-hú maddama Stúra!” Svo þagnaði
hann, þegar hann sá engan.
“Hvar í heiminum er hún?” Nú kallaði
hann til systra sinna: “Lizzy, Georgy, Joan er
ekki hér. Segið mömmu til, að hún hafi
stokkið út í óveðríð — ólukku skepnan.”
“Gott var að eg dró saman tjöldin,”
hugsaði eg með mér, og eg óskaði þess heitt,
að hann fyndi mig ekki; ekki hefði John Reed
heldur fundið felustaðinn minn af eigin ram-
leik, því að hann var seinn bæði til að sjá og
til að skilja; en Eliza stakk höfðinu inn um
gættina og sagði strax:
“Hún situr víst í glugga kistunni, Jack.”
Eg steig fram, því að mig hrylti við, að
nefndur Jack kæmi og togaði mig fram. Eg
sagði hvorki upplitsdjörf né látprúð:
“Hvað viltu mér? ”
“Þú átt að segja: ‘Hvað viltu mér, Master
Reed,’ ” var svarið. Hann settist í hæginda
stól og sagði til með bendingu að eg skyldi
koma og standa fyrir framan hann.
Eg var tíu vetra en John Reed fjórtán ára
skólapiltur, hár og þrekinn eftir aldri, illa
litkaður, þykkleitur, dökkur og grófgerður
yfirlits. Hann var vanur að eta eins og hann
gat látið í sig, við hverja máltíð, því voru
augu hans óskír, kinnarnar hvaplegar og skap-
ið misjafnt af meltingar kvillum. Nú átti hann
að vera í skóla, en þaðan hafði móðir hans
tekið hann til heimaveru um einn mánuð eða
tvo, “hann væri svo linur til heilsunnar.”
Skólastjórinn gat þess þá, að þeim pilti mundi
aldrei verða misdægurt, ef honum væri sent
minna af kökum og sætindum að heiman, en
móðurhjartað hafnaði svo hrottalegri skoðun,
hneigðist heldur að þeirri sem þýðlegri var,
að John legði of mikið að sér við námið og
þjáðist líklega af heimþrá og hans sölvi litur
stafaði væntanlega af því.
John var ekki mjög vel til móður sinnar
og systra og illa til mín. Hann hræddi mig
og fór illa með mig, ekki einu sinni á mánuði
eða einu sinni á dag, heldur hreint altaf. Hver
taug í mér hræddist hann og hverja tutlu af
holdi á mínum beinum hrylti við þegar hann
kom nær. Það kom fyrir, að eg var viti mínu
fjær af þeim ótta sem mér stóð af honum
því að eg hafði í ekkert hús að venda hvorki
fyrir hótunum hans né áverkum; vinnufólkið
vildi ekki styggja sinn unga herra með því að
taka minn málstað á móti honum og Mrs.
Reed var dauf og blind í því efni; hún sá
hann aldrei berja mig né heyrði hann hrekja
mig í orðum, þó hann gerði hvorttveggja í
hennar viðurvist, en að <dsu oftar þegar hún
snerí baki við.
Eg var vön að gera það sem John sagði
mér og kom að stólnum þar sem hann sat.
Hann varði svo sem þrem mfnútum til að
reka út úr sér tunguna að mér, eins langt og
hann gat, án þess að meiða tunguræturnar;
eg þóttist vita að högg mundi fljótt á eftir
koma, og meðan eg beið þess kvíðandi, hug-
leiddi eg hve viðbjóðslegur og ljótur sá gæti
verið, sem greiddi höggið. Eg veit ekki nema
hann hafi séð þá hugsun á svip mínum, því
að alt í einu kom höggið, vel úti látið. Eg
ríðaði við, og færði mig nokkur fótmál frá
stólnum.
“Þetta er fyrir að þú svaraðir mömmu
hortugt áðan og fyrir að læðast bakvið glugga
tjöld og fyrir augna tillitið rétt núna, rottan
þín,” sagði hann.
Eg var vön við skammirnar og datt aldrei
í hug að svara þeim; mitt var að gæta þess, að
þola þá barsmíði sem var vís eftirfarí hrakyrð-
anna. Hann spurði:
“Hvað varstu að gera innan tjaldanna?”
“Eg var að lesa.”
“Láttu mig sjá bókina.”
Eg sótti bókina í gluggakistuna.
“Þú átt ekkert með að taka okkar bækur;
þú ert gustuka kind, mamma segir að þú eigir
ekkert til; þú fekkst ekkert eftir hann pabba
þinn; þú ættir heldur að betla heldur en lifa
hér með góðra manná börnum, sem við erum
og eiga eins gott í mat eins og við og vera í
fötum sem mamma borgar fyrír. Nú skal eg
kenna þér að ganga í bóka skápana mína, þvf
að þá á eg, alt heimilið er mín eign, eða verður
mín eign eftir fáein ár. Farðu að dyrunum,
svo að gluggar og speglar verði ekki fyrir.”
Þetta gerði eg, grunaði ekki strax hvað
hann ætlaði sér, en þegar eg sá hann setja sig
í stellingar til að kasta og hann reiddi bókina,
þá beygði eg mig ósjálfrétt á snið og hrópaði
upp yfir mig; en það var um seinan, skrudd-
unni var kastað, hún hitti mig, eg datt og sló
höfðinu við dyrastafinn og meiddi mig. Eg
kendi sárt t-il, hræðslunni sló frá mér og aðrar
tilfinningar komu í staðinn.
“Þú ert vondur og grimmur strákur!”
sagði eg. “Þú ert líkur morðingja — líkur
þeim sem keyra þræla —- þú ert líkur róm-
verskum keisurum!”
Eg hafði reynt að hnýsast í Sögur Róm-
verja eftir Goldsmith og fengið þaðan mína
skoðun á Nero, Caligula o. fl. Líka hafði mér
hugsast jafningi þeirra, þó eg þegði og dytti
sízt í hug, að eg mundi segja frá því upphátt.
“Hvað! Hvað!” mælti hann. “Talaði hún
þetta til mín? Heyrðuð þið Eliza og Georgina?
Þetta skal mamma fá að heyra ,en fyrst-------”
Hann rann á mig, eg kendi að hann tók
í hárið á mér og öxlina; hann mætti skepnu
sem var vonlaus og óð. Það er satt sem eg
segi, að þá stundina sýndist mér hann harð-
stjóri og manndrápari. Eg þóttist finna blóð
renna úr höfðinu á mér niður á hálsinn og
kendi mikið til; þessar tilkenningar máttu
meira en skelkurinn og eg tók á móti honum,
alveg hamslaus. Eg man ekki glöggt hvernig
eg lagði á hann hendur, en hann hrópaði:
“Rotta! rotta!” og hljóðaði hástöfum. Hjáip
var ekki langt frá honum, Eliza og Georgiana
hlupu upp á loft eftir móður þeirra, hún kom
á vettvang mieð þernu sína Abbot á hælunum
og Betu barnapíu. Við vorum skilin og eg
heyrði sagt:
“Guð komi til! Hverslags æði er þetta, að
fljúga á Master John!”
“Hefir nokkur séð dæmi til þvílíkrar
frekju!”
Þá tók Mrs. Reed við:
Farið þið með hana í rauðu stofuna og
lokið hana inni.” Fjórar hendur voru strax
lagðar á mig og eg vár borin upp á loft.
2. Kapítuli.
Eg barðist um alla leið, þó eg væri ekki
slíku vön, enda bætti það ekki um álit stúlkn-
anna á mér. Hið sanna er að eg var ekki
fyllilega sjálfri mér ráðandi; eg vissi að óvenju-
legar refsingar biðu mín fyrir lítillar stundar
mótþróa og fór líkt og þrælum sem gera upp-
reist, að láta hvergi staðar nema.
“Haltu um handleggina, Miss Abbot, hún
lætur eins og viltur köttur.”
“Svei! Svei!” sagði frúarþernan. “Hvflíkt
dæmalaust háttalag, Miss Eyre, að slá unga
herrann, son konu sem gerir svo vel við þig!
Unga herrann, yfirboðara þinn!”
“Yfirboðara! Hvað hefir hann yfir mér að
segja. “Er eg vinnuhjú?”
“Nei, þú ert neðar sett en vinnuhjúin, því
að þú vinnur hvorki fyrir fötum né fæði.
Svona nú, sittu nú kyr og reyndu að íhuga
hvað þú ert vond.”
Þær höfðu tosað mér þangað sem þeim
var sagt og dembdu mér í stóran stól, eg
ætlaði að spretta upp, en þær héldu mér.
“Ef þú situr ekki kyr, þá má til að binda
þig,” sagði Beta. “Miss Abbot, ijá mér sokka-
böndin þín, hiin mundi strax slíta mín.” Miss
Abbot beygði sig til að bregða vöfum af gild-
um legg. Þegar eg sá hvað til stóð, skildist
mér að sú smán ætti yfir mig að ganga, að
vera bundin, svo mér rénaði æsingin.
“Taktu þau ekki af! Eg skal sitja kyr,”
sagði eg. Og svo sem til að sýna að mér væri
alvara, tók eg báðum höndum í stólinn.
“Jæja, sittu þá kyr,” sagði Beta og slepti
tökum á mér. Síðan stóðu þær báðar frammi
fyrir mér með krosslagða handleggi og horfðu
á mig óhýrlega, efabundnar hvort eg væri með
öllum mjalla.
“Hún hefir aldrei látið svona fyr,” sagði
Beta við Abigail.
“Það hefir altaf búið í henni,” var svar-
ið. “Eg hefi oft sagt Missis mína meiningu
um þetta barn og Missis er á sama máli. Hún
er víst undirförull krakki. Eg hefi aldrei þekt
krakka á hennar aldrei eins felugjarnan.”
Beta svaraði þessu ekki, en eftir litla
stund talaði hún þannig til mín:
“Þú ættir að vita, Miss, að þú hefir
skyldum að gegna við Mrs. Reed, hún elur önn
fyrir þér; ef hún slepti af þér hendinni, þá
tæki ekki annað við en fátækra framfærið.”
Þessum orðum anzaði eg ekki, eg var
þeim vön frá því fyrst eg mundi eftir mér,
brízlið um, að eg væri upp á aðra komin
var orðin eins og oftkveðin vísa í mínum
eyrum, kveíjandi og lamandi, en hvergi nærri
skilin til fulls. Miss Abbot tók nú við:
“Og þú átt ekki að þykjast jafningi Reed
barnanna, þó hún móðir þeirra lofi þér að alasr
upp með þeim. Þau standa til að eignast
mikið ríkidæmi, en þú ekki neitt: þitt er
að vera lítillát og reyna að vera þeim til geðs.”
Beta bætti við, hreint ekki óþýðlega:
“Þetta er þér sjálfri fyrír beztu, sem við
segjum þér; þú átt að vera þægileg í viðmóti
og til gagns, þá gæti verið, að þú fengir að
eiga hér heima; en ef þú ert frek og uppstökk.
þá veit eg víst, að þér verður komið burtu.”
Miss Abbot prjónaði við: “Þar fyrir utan
á hún Drottins reiði vísa, hann gæti sent henni
dauðann í einu frekju kastinu, og hverk ætli
hún færi þá? Komdu Beta, við skulum fara
frá henni; eg vildi ekki hafa hennar innræti,
hvað sem í boði værí. Farðu með bænirnar
þínar, Miss Eyre, þegar þú ert orðin ein, því ef
þú iðrast ekki, þá er ekki að vita nema eitt-
hvað ljótt fái að koma niður um strompinn og
taka þig burt með sér.”
Að svo mæltu fóru þær út og tvílæstn á
eftir sér.
í rauðu stofunni var ekki búið og sjaldan
sofið, nema þá sjaldan svo margir voru komnir
í Gateshead Hall, að hvergi var hægt að drepa
þeim niður annars staðar, og var þó ein stærsta
og veglegasta stofan í höllinni. Rúm stóð á
gildum stoðum úr mahogany, með rauðum
damask tjöldum, eins og tjaldbúð á miðju
gólfi, tveir stórir gluggar voru nærri faldir með
fléttum og kögruðum lindum úr áþekku efni,
og glugga tjöldin æfinlega dregin fyrir; dúkur
^rauður var á gólfinu, blóðrauður dúkur á borði
við fótagaflinn á rúminu, veggirnir músgráir
með roða slikju; klæðaskápur, skattol og
stólar voru úr fornu, fægðu mahogany, með
dumbrauðum lit. Við þessa skörpu farfa bar
rúmfötin, margár sængur og kodda, með á-
reiðu, mjallhvítri, og hvítan stól mjög víðan.
við höfðalagið, með mjúkri setu og fótaskemill
hjá; sá stóll fanst mér entthvað áþekkur há-
sæti.
Svalt var í stofunni, þar var sjaldan
kveiktur eldur, hljótt var þar, því að langt var
til barnastofu og eldhúss, hátíðlegt af því við
vissum að þar var sjaldan komið. Einhver
vinnukonan kom þar inn á laugardögum að
strjúka móðu af speglum og húsmunum og
Mrs. Reed sjálf fór þangað endrum og eins að
líta yfir vist leynihólf, þar sem *geymd voru
nokkur skjöl, gripa skrín og lítil mynd af
manninum hennar sáluga. Nú voru níu ár
síðan dauða hans bar að hann skildi við í
þessari stofu, og þar stóð hann uppi, þaðan
var hann borinn af grafara og hans líkmönn-
um og upp frá því var sem skuggi eða nokkurs
konar helgiblær bægði tíðri umgengni þaðan.
Hlóð voru í stofunni úr marmara og hvflit-
bekkur hjá, baklaus, þar sat eg blýföst, þegar
Beta skildi við mig og hin beizka Miss Abbot;
rúmið gnæfði fyrir framan mig, til hægri var
hinn hái klæða klefi, með skuggum og ljós-
blettum, eftir því sem birtunni kastaði frá hon-
um, á vinstri hönd hinir refluðu gluggar og
spegill milli þeirra, í honum sá hina veglegu
stofu, auða og mannlausa. Eg fór fram að
dyrum, þegar eg þorði að hreyfa mig, og tók
í lásinn. Nei, aldrei voru dýflizu dyr harðara
læstar! Á leiðinni til baka gekk eg hjá spegl-
inum og horfði hugfangin, ósjálfrátt, á þá við-
áttu sem þar skein' á. Alt var svalara og
dekkra að sjá í þeirri holsjá en með berum
augum, og litla telpan skrítna, sem starði á
mig þaðan, hvít í framan með sjónir á iði,
hvassar af hræðslu, þar sem alt annað stóð
kyrt, minti mig á vofur: mér fanst hún áþekk
svipunum sem komu fyrir í kvöldsögum Betu,
svolítið skoffín, huldumær og púki til samans,
sem síðförlir ferðamenn sáu koma fram úr
giljum og burkna grófum á einmanalegum
lyngheiðum. Eg settist aftur á stólinn.
Þá fór hjátrúin að gera vart við sig, þó
ekki væri komin stund hennar til að sigra;
blóðið í mér var heitt ennþá; hugur þrælsins,
sem hefir brotið ok af sér, hélt mér uppi með
sínu beizka kappi; eg varð að stífla hraðan
straum af hugsunum til hins umliðna áður
en eS gugnaði fyrir ömurleik þess sem næst
var.
Öll sú grimd og kúgun, sem John Reed
hafði haft í frammi við mig, alt hið stórláta
kæruleysi systra hans, öll óbeit móður þeirra.
öH partiska vinnufólksins fór upp og gruggaðl
minn truflaða huga, eins og leirburður leys-
ingar vatn. Af hverju var eg altaf kval-
in, altaf hrakin, altaf ákærð, alla tíð dæmd
sek? Af hverju gat eg aldrei verið öðr-
um til geðs? Af hverju var ekki til neins
fyrir mig, að reyna til að eignast góð-
vild nokkurrar manneskju? Eliza var frek
og sérgóð, var þó metin mikils; Georgiana var
illa lynt, uppstökk og meinleg, aðfinningasöm
og stórlát í fasi, þó voru henni allir eftirlátir
°g Ijúfir. Hún var svo falleg, rjóð í kinnum
með glóbjart hár, að öllum varð dátt, sem litu
hana, og sáu í gegnum fingur við alla hennar
ágalla. John var alt gert til geðs og aldrei var
honum refsað þó hann sneri dúfur úr háls-
liðunum, dræpi unga páfuglanna, sigaði hund-
inum á féð, sópaði í sig drúfum af vínviði
vermireitanna og bryti blóm af úrvals jurtum
í gróðrar stíunni; hann kallaði mömmu sína,
þar að auki “gamla góð”, hann brígzlaði henni
stundum um hvað hún væri hörundsdökk, ein3
og hann sjálfur var, gerði beint á móti því
sem hún vildi helzt og það kom fyrir, að hann
reif og ónýtti silkibúning hennar, var samt enn
“blessað yndið” hennar. En eg þorði ekki að
drýgja nokkra yfirsjón, eg reyndi að gegna
hverri kvöð og eg var kölluð óþæg og leiðinleg,
ólundarfull og undirförul, frá morgni til há-
degis, frá hádegi til kvelds.
Mig verkjaðí í höfuðið og það blæddi enn
úr sárinu sem eg fékk við höggið og byltuna;
enginn hafði fundíð að við John fyrir að s!á
mig að fyrrabragði og nú var eg lokuð inni
fyrir að taka á móti honum og afstýra frekari
óvitalegum yfírgangi.