Heimskringla - 08.11.1933, Qupperneq 2

V
2 SlÐA.
meimskringla
KANADASJÓÐUR
WINNIPEG, 8. NÓV. 1933
Eftir Ragnar E. Kvaran
í siðasta tölublaði Lögbirt-
inga blaðsins, s'em út kom fyrir
nokkurum dögum, er birt skipu- . . .. . , , , ,
hlotið Vlð Þetta tækifæri og þvi synt
nefndarinnar og félagsns um að
undirbúa og skipuleggja þátt-
töku Vestur-íslendinga í há-
tíðahöldunum. I>að var á hvers
manns vitund, að mikill fjöldi
íslenzkra manna vestra mundi
hafa huga á að komast hingaö
lagsskrá sjóðs þess, er
hefir nafnið Kanadasjóður og .
, , , , „. •* - i i 'að gera til þess að sja um hent-
ánafnaður hefir venð íslenzku , , „ , , . ...
jað einhverjar ráðstafanir þyrfti
þjóðinni af stjórn Kanada í til-
efni af þúsund ára afmæli Al-
þingis. Ritstjórn Morgunblaðs-
ins hefir farið þess á leit við
mig, að eg segði lesendum lít-
illega frá, með hverjum hætti
gjöf þessi varð til.
Það er kunnugt hér á landi,
að 2—3 árum fyrir Alþingis’.iá-
tíðina 1930 mæítist undirbún-
ingsnefnd hátíðarinnar til þess
ugan farkost og undirbúa dvöl
er hingað kæmi. Þjóðræknis-
félagið valdi nefnd manna, sem
síðan nefndist Heimfararnefnd,
til þess að annast þetta mál fyr-
ir sína hönd. Ómur mun hafa
borjst hingað til lands um það
að deilur urðu um þetta mál
þar vestra, sem réðust á' þann
hátt, að farið var að lokum á
tveimur skipum, en nú eru þær
deilur að sjálfsögðu gleymdar
kynnu að
Það ^yar því fyrir atbeina
við Þjóðræknisfélagið vestra, aði g fyrir aU-löngu.
samvinnu yrði komið á millij
________ Héimfararnefndin gerði sér
ljóst þegar í öndverðu, að hlut-
verk hennar var ekki, eða átti
ekki að vera, það eitt, að undir-
búa för íslendinga að vestan og
búa í haginn fyrir þá, er heim
kæmi til íslands, heldur hitt eigi
riöur, að vekja athygli Norður-
Ameríkumanna á hátíðinni og
~já um að þær þjóðir ,er fjöldi
íslendinga hefir átt sambýli með
i hálfa öld, sýndi íslandi eigi
minni sóma en aðrar þjóðir, þótt
í meira nágrenni
vera.
manna úr Heimfararnefndinni,
auk ýmsra annara góðviljaðra
maima, sem Congressinn í
Washington samþykti að senda
hingað líkneski af Leifi hepna,
sem vott'’virðingar og velvilja
andaríkjanna.
En sennilega hefir flestum
I v7estur-íslendingum farið svo,
I að þeim hefir verið jafnvel enn
rnnara um, að Kanadamenn
llétu sig þessa sögulega tíma-
móts skifta, heldur en jafnvel
Bandaríkjamenn.1— íslendingar
eru miklu fleiri búsettir í Kan-
hef afn ada 611 syðra’ 0g mönnum VÍrtÍSt
an reynst * mér ó-1 Þaú metnaðarmál, að Kan.ada-
nrygöult”, segir frú j stjórn mintist dvalar og verks
Toronto,MerenhÍaut fslendinga í landinu með því að
þrjú fyrstu verðiaun j sýna ættlandi þeirra fulla virð-
m á Canadian þjóð- j ]ngU við þetta tækifæri. En nú
‘Sem sagl kæmi mér ekki til hugar sr það svo, að stjornir landa
Srnábaknintar *
w
GJÖRÐAR MEÐ MAGIC
AFLA FYRSTU VERÐLAUNA
FRO JEANNE McKENZIE
að nota annað lyfti duft.” láta sjg ag jafnaði slík mál sem
“Eg nota Magic í allar mínar bakn-1 þessi litlu skifta, nema ein-
?“„IrUkíÚÆlÆXS:'’veriir verði til þess að leiða
svo mörg verðlaun. Magic er bragð- j athygli þeirra að þeim og skýra
bætir i öllum bakningum og lyftir þau f j þejm Heimfarar-
brauðinu svo það er í flokki út ar J *
fyrir sig.” | nefndin taldi þetta sitt verk og
Magic Baking Powder er notað hagaði sér því samkvæmt.
Nefndarmenn hölðu sin 4
ráðenda í Canada. I sannleika selzt meðal rætt allmikið um, með
M^ndirnyftiduftamyflr aðr"■ hverjum hætti væri ánægjuleg-
j ast að Kanada léti Alþingishá-
I tíðina til sín taka. Að sjálf-
Isögðu voru allir sammála um,
) að sjálfsagt væri að Kanada
^sendi fulltrúa á hátíðina ef boð
iþess efnis kæmi frá íslandi, sem
I allir töldu sjálfsagt að verða
j mundi. Enda varð síðar sú
Iraunin á, að alls voru sex menn
jsendir, þrír frá Sambandsþing-
,inu og þrír frá fylkisþingum,
jtil þess^ð bera kveðjur þinga og
* Verðlaunaforskrift
Mrs. McKenzie fyrir
FÍNUSTU BAKNINGA
% bolli af
smjöri
2 bollar aldina
sykur
>/2 bolli mjólk
3 bollar köku
mjöl
2 teskeiðar
Magic Baking
Powder
Hvíta úr 6
eggjum
1 teskeið af
almond lög
Sláið upp smjörið og bætið í
sykrinu. Sigtið saman mjölið og
lyfti duftið nokkrum sinnum. Bæt-
ið mjölinu og mjólkinni á vixl í
smjör og sykur stöppuna. Bætið
svo eggjahvítunni í og sláið alt
saman. Bætið í almond leginum.
Látið helming soppunnar á smá-
köku diska'og bakið í meðalheit-
ur '’fni, um 375° F. í 20 mínútur.
Látið helmingin sem eftir er í
flatar bökunar pönnur og bakið i
meðal heitum ofni, um 373° F. í
40 mínUtur. Eftir að það er orð-
ið kalt, skerið með kökuskera í
ýmsar gerðar. Rennið yfij- það
eins og myndin sýnir, steyttum
svkri. skornum hnetum, sykruðu
orange hýði, Jelly, Cachous, Mara-
schino Cherries, o. s. fyv.
þjóðar. En þegar fregnir bár- j Að sjálfsögðu mintist hann fljót
ust um það, að Bandaríkja-
menn hefðu fyrirhugað hina
j veglegu gjöf sína, þá þótti
Heimfararnefnd best fara á, ef að heyra að halda mætti svo á
unt væri að hafa þau áhrif, að
Kanadamenn mintust hátíðar-
| innar með nokkuð öðrum hætti
en nágrannaþjóðin hafði fyrir-
hugað. Og á fundi nefndarinn-
ar 8. mars 1929 var samþykt
Qtatelaine instituie
Chokiwat Maqarifíi
'LT
sú tillaga, að farið skyidi þessjinni ekki virst tíminn nægi-
á leit við Kajiadastjórn, að minn j legur til undirbúnings þá að
jngargjöf yrði send til íslands sinni, því að síðasta dag þings-
I og væri það námssjóður, I ins gerði forsætisráðherra þá
j $25,000 dollarar að upphæð, og yfirlýsingu, að ef flokkur hans
j vöxtunum varið áriega til styrkt; yrði í meiri hluta að afstöðnum
ar íslenzkum fræðimönnum eða kosningum, sem í hönd áttu að
fræðimannaefnum, er leggja | fara og ef hann hefði þá áfram
vildu stund á þær námsgreinir, forystu fyrir flokknum, mundi
er hentugt þætti að nema í, hann ganga frá “varanglegri
j Kanada. Nefndin ræddi svo minningargjöf til íslands út af
! þetta mál við tvo af þingmönn- j þúsund ára afmælishátíð Al-
Thorson, sjálfur sæti í Heimfar- | um, þá teldi hann sér sæmd að
uppfylla það loforð, er for-
sætisráðherrann hefði gefið.
Kosningunum lyktaði þannig,
að stjórnarandstæðingar, er
verið höfðu, konservativi flokk-
urinn, tók við völdum undir
forystu R. B. Bennetts. En nú
var kreppan skollin á fyrir al-
vöru og töluvert öðrum augum
litið á fjárveitingar en áður
hafði verið. En sendimennirn-
ir, sem farið höfðu sem fulltrú-
ar Kanada til íslands, voru nú
allir á eitt sáttir um að hálda
námssjóðshugmyndinni fram til
streitu.
Stjórnin hafði beðið um
þeirra álit á, með hverjum hætti
ætti best við að sæma Alþingi
og samdi dr. B. J. Brandsson
þá skýrslu fyrir þeirra hönd.
Þeir tóku sjóðshugmyndina upp,
en voru að því leyti meira stór-
huga en Heimfararnefndin
hafði verið, að þeir fóru fram á,
að sjóðurinn yrði stofnaður með
$50,000 dolliírum í stað $25,000
Dr. Rögnvaldur Pétursson átti
svo oðru sinni leið ,um í Ott-
áwa og ræddi þá enn að nýju
um málið við ýmsa ráðherrana
og leiðtoga þingflokkanna. Jos
eph T. Thorson hafði fallið
kosningunum, en í hans stað
hafði annar þingmaður frá Win
nipeg, W. W. Kennedy, tekiö
að sér að verða nokkurs konar
umboðsmaður Heimfararnefnd
arinnar í þinginu. Komst dr
Rögnvaldur bráðlega að því hjá
honum og öðrum, að mönnum
miklaðist með öllu tillagan um
50 þúsundin og töldu þess eng
an kost, að hún næði fram að
gang^,
Málið lá nú niðri frá hendi
Heimfararnefndarinnar er þæ
fréttir berast með W. W. Ken
nedy, að samþykt hafi verið
þinglok 1931 2,500 dollara fjár-
veiting, er verja skyldi “til
minningar um 1000 ára afmæi-
ishátíð Alþingis.” Kreppuhiígur-
inn hafði þá svo gagntekið þing
mennina, að alt var skorið nið-
ur, sem skorið varð. Gat Ken-
nedy þess, að sér hefði verið
falið að skýra nefndinni frá
þessum úrslitum og taka á móti
bendingum frá henni, hversu
fénu skyldi varið. Nefndin
kvaðst engar bendingar geta
gefið, því að þessi upjíhæö
nægði ekki til þess, að neitt
væri með hana hægt að gera,
er nefndin væri ánægð með.
Nokkru seinna kom forsætisráð
herra, R. B. Bennett, til Winr
nipeg og gekk þá nefndin á
fund han^ og lét í ljós óánægju
sína yfir úrslitum málsins. Gat
hún þess að úrslitin væru í all-
miklu ósamræmi við það, sem
menn hefðu vonast eftir. Ráð-
herrann tók máli nefndarinnar
vel og lofaði að taka málið til
yfirvegunar að nýju. — mælti
hann á þá leið, er hann heyrði
undirtektir nefndarinnar, að
best væri að líta svo á, sem
fjárveitingin, er gerð hefði ver-
ið, skyldi niður falla, en þess
gat hann jafnframt með gletni,
að íslendingar væru fyrstu
menn, er hann hefði heyrt getið
um ,er neitað hefðu að taka á
móti peningum.
Verður nú farið fljótt yfir
sögu. Forsætisráðherra hafði
getið þess, að sér væri nauð-
synlegt að fá yfirlýsingu um
það frá fyrverandi forsætisráð-
herra, að hann hefði haft 25
þúsund dollara fjárveitingu
arnefndinni. Jafnframt því að
nefndin ræddi um málið við
þessa tvo þingmenn sendi hún
öllum helstu þingmönnum vest-
ur-fylkjanna bréf um málið, for-
sætisráðherra og leiðtoga stjórn
arandstæðinga. í bréfum þess-
um var sagt frá hátíðinni og
getið um þau tilmæli, er nefndin
bæri fram. En 16. maí, er tölu-
vert var liðið á þingtímann, bár-
ust þær fregnir til nefndarinn-
ar, að önnur tillaga hefði verið
borin upp við stjórnina þess
efnis, að í stað námssjóðs skyldi
líkneski eða einhver önnur gjöf,
því skyld, send ~til íslands.
Heimfararnefndinni virtist það
mjög misráðið ef að þessu yrði
horfið, og sendi því þrjá erind-
reka til Ottawa til þess að ræða
um málið við stjórnina. Til far-
arinnar völdust dr. Rögnvaldur
Pétursson, Jón J. Bíldfell og sá
er þetta ritar. Sendimennirnir
náðu fundi forsætisráðherra og
hafði dr. Rögnvaldur aðallega
orð fyrir þeim. Er það skemst
af að segja, að betri málflutn-
ing hefi eg aldrei heyrt. Á ör-
fáum mínútum hafði honum
tekist að vekja stórlegan áhuga
hjá forsætisráðherranum, W. L.
MacKenzie King. Gat ráðherr-
ann þess, að honum fyndist
mikið til um námssjóðshug-
myndina, ekki síst fyrir þá sök,
að ráðstöfun eins og þessi væri
ein af þeim fá verkum, sem
stjórnmálamaður gæti int af
hendi án þess að bak við fæiist
hugsunin um einhver fríðindi,
er koma ættu í staðinn. Kom
það í ljós, í samtalinu, að hann
var vel kunnugur sögu íslands
-— hann var áður prófessor í
félagslegum vísindum — og
hafði auk þess náin kyni af
þeim orðstír, er íslendingar í
Kanada höfðu getið sér.* En
þess gat hann einnig, að sér-
stakir örðugleikar væru á því
fyrir stjórnina að koma náms-
sjóðs hugmyndinni að, sökum
þess, að það er tekið fram
stjórnarskrá Kanada, að menta
mál öll eru fylkismál en ekki
mál Sambandsþingsins. Mun
það ákvæði hafa verið sett inn
í stjórnarskrána að tilmælum
Frakkanna í Quebec, sem
vernda með afbrýði sína frön-
sku skóla en uggir um afdrif
þeirra, ef 1 hinn enskumælandi^
meiri hluti í Spmbandsþinginu
tæki að fjalla um skólamál. Nú
gat ráðhennann þess, að litið
mundi *verða svo á, að náms-
sjóðsstofnun heyrði undir
mentamál og mætti stöðva
framgang hennar á þeim grund-
velli. Réði hann sendimönn-
um að eiga tal um málið við
dómsmálaráðherrann, Lapointe,
sem var áhrifamesti Frakkinn
í þinginu. Þetta ráð var tekið,
og kom þá enn í ljós, að dr.
Rögnvaldur kunni að haga orð-
um sínum, því að áður langt
væri um liðið, virtist Frakkinn
vera orðinn málinu hlyntur. —
lega á þessa sömu örðugleika,
sem forsætisráðherrann hafði
getið um, en þó var á honum
málinu, að ekki yrði þetta að
tjóni.
Eins og getið hefir verið um,
var langt liðið á þingtímann, er
sendimennirnir komu til Ott-
awa. Sennilega hefir stjórn-
meðan þeir dvöldu þar í borg-
inni.
Eins og getið hefir verið um
í upphafi greinar þessarar, hefir
skipulagskrá verið samin, að
samráði Kanadastjórnar og for-
sætistáðherra Islands. Verður
sjóðurinn ávaxtaður hér á landi
og ætti það að verða allmikið
fé, er $25,000 dollarar gefa af
sér. Á þessu ári njóta tveir
menn styrksins, kandidat í
læknisfræði og annar maður,
er leggja ætlar fyrir sig fiska-
fræði.
Þjóðræknisfélag íslendinga í
Vesturheimi hefir enn, með af-
skiftum sínum af þessu máli,
sýnt hve miklu þeir menn fá
áorkað, sem stöðugt hafa hug-
ann á því að verða ættlandi
sínu að gagni. Er þetta einn
liður í stöðugu starfi félagsins
er að því miðar að efla þekk-
ingu á landi voru í hinni miklu
álfu, auka virðinguna fyrir þjóð-
inni og á, annan hátt verða ís-
landi til heilla.
—Lesb. Mbl.
FRÁ fSLANDl
“Blðjlð um rauðu bókina”
Hið bezta
fyrir yðar',
vindlinga
vafning'a
Stórt sjálfgjört bókarhefti
5c /
Chmtecf&L-
VINDLINGA PAPPfR
Meir notaður en allar aðrar
tegundir til samans
Slys í Vestmannaeyjum
Vestmannaeyjum 13. okt.
í fyrra vildi til það sviplega
s^ys hér í smiðju Einars Magnús
sonar, að þar varð sprenging,
sem varð honum að bana. í
morgun vildi til annað slys með
sama hætti í sömu smiðjunni.
Smiðjuna höfðu tveir bræður
úr Reykjavík á leigu. Annar
þeirra, Kári Pálsson, var í gær-
morgun að fást við earbiddunk.
Spr^kk dunkurinn í höndunum
á honum og klauf brot úr hon-
um höfuð mannsins og dó hann
samstundis.
* * *
Um Væringja
og suðurgöngur
Dr. Sigfús Blöndal bókavörð-
ur við kgl. bókasafnið í Höfn
og frú hans komu fyrir nokkru
til Reykjavíkur. Fóra þau hjón-
in snemma í sumar til Eng-1
lands. Komu þaðan til Reyð-
arfjarðar um miðjan júlí. Þaðan
fóru þau í kynnisför um Austur
og Norðurland.
Aðalerindi dr. Sigfúsar Blön-
dal hingað er, að halda nokkra
fyrirlestra við háskólann hérna.
Efni það sem dr. Sigfús hefir
valið sér til fyrirlestranna, er
um samband íslands við Suður-
lönd á miðöldum, sérstaklega
um Væringja í Miklagarði og
pílagrímsferðir íslendinga til
Spánar gegnum Frakkland og
til ítalíu.
Hefir dr. Sigfús safnað all-
miklu af myndum frá ýmsum
merkum stöðum, er koma þessu
máli við og ætlar að sýna mynd-
ir þessar í sambandi við fyrir
lestrana.
Um fyrirlestra þessa hefir dr.
Sigfús sagt Morgunblaðinu:
Pílagrímsferðir íslendinga á
miðöldunum, hafa haft geysi-
mikla þýðingu fyrir menningu
okkar. — Með pílagrímunum,
og Væringjum sem komu aftur
heim til Norðurlanöa fluttust
ýms suðræn áhrif, einkum í
list. Til dæmis má rekja sumt
íslenzkum vefnaði, útskurði
og silfursmíði til fyrirmynda frá
Miklagarði og Suðurlöndum yfir
leitt.
Pílgrímsferðir urðu meðál ann
ars til þess að'kynna mönnum
hér franska menningu. Efnið í
ýmsum riddarasögum okkar og
þær óvenjulega stórar og bráð-
þroska. Vóg ein rófa t. d.
51 pund þegar hún var tek-
in upp. Þessi mikli og hraði
vöxtur ætti að vera mönnum
athgunarefni um það hvort ekki
muni það borga sig að rækta
sem mest hér af þessari tegund
gulrófna.
* * * ,
Alþingi er kvatt saman
til aukafundar 2. nóv.
Samkvæmt opnu bréfi, sem út
var gefið 5. okt. er Alþingi
kvatt saman til aukafundar
fimtudaginn 2. nóv.
Svo sem kunnugt er, er auka-
þing þetta kvatt saman til þess
að samþykkja endanlega stjórn
arskrána og setja ný kosn-
ingalög.
Nefnd situr á rökstólum til
þess að semja frumvarp til
nýrra kosningalaga, og eiga í
henni sæti Magnús Guðmunds-
son dómsmálaráðherra, Ey-
steinn Jónsson alþm. og Vil-
mundur Jónsson alþm. Er svo
til ætlast, að nefndin hafi lokið
störfum þegar þing kemur sam-
an og hafi þá tilbúið frumvarp
til kosningalaga. —
Samkvæmt núgildandi kosn-
ingalögum má kosningaathöfn
ekki byrja fyr en klukkan 12 á
hádegi. Þetta er mjög bagalegt
hér í Reykjavík, og hefir meðal
annars orðið til þess, að kosn-
ingar hafa staðið hér fram yfir
miðnætti. Er nauðsynlegt að
breyta þessu að því er Reykja-
vík snertir, og láta kosningar
byrja ekki síðar en klukkan 10
árdegis.
* * *
Eyðing jökla
15. sept. fóru þeir bræðurnir
Þórður Kristjánsson húsm. hér
pílagrímunum.
* *
Winnipegborgar í Sam-;þingis íslendinga”. Leiðtogi
U&dc U> Canada
“Laust við álun”
Þessi staðhæf- ! um
Ing á hverjum
bauk er yður bandsþinginu, John S. McDiar-! stjórnarandstæðinga, R. B. Ben-
trygging fyrir, mid 0g Joseph T. Thorson, er nett, stóð þá jafnharöan upp
Baking Powder Jafnan studdu netndma upp fra ( og gat þess, að færi svo, að það
oá ’iináur1 Skað" 1>ví á margvíslegan hátt, enda yrði sitt hlutskifti að fara með
leg efni.
átti annar þeirra, Joseph T. völdin að afstöðnum kosning-j sætisráðherra batt enda á málið
huga, ey hann hefði gert hina elstu danskvæðunum, hafa h'k
áðurnefndu yfirlýsingu í þing- leKa stundum borist hingað með
inu. Varð það auðsótt mál fyr-
ir Heimfaramefndina að fá
staðfestingu á þessu frá Mac-
Kenzie King, jafnframt þessu
ritaði H. M. Hannesson, lög-
maður, ítarlega ritgerð um Al-
þingi og löggjöf íslendinga og
sendi forsætisráðherra og ýms-
um þingmönnum. Nokkru síð-
ar voru þeir dr. Rögnvaldur
Pétursson og Ámi Eggertsson
enn sendir af Heimfaramefnd-
inn til Ottawa og auðnaðist
þeim að ganga svo frá, að for-
Stór gulrófa
f vor fékk ungfrú Sesselja
Sigmundardóttir á barnaheimil-
inu Sólheimum í Grímsnesi als-
konar rófnafræ, til að sá í garða
hjá sér. Ein tegundin var
sænskt fræ. Hafði verzlunin
Flóra útvegað það og mun slíkt
fræ ekki hafa komið fyr hingað
til lanás. Á sóllieimum var fræ-
inu sáð 24. júní, plantað út 25.
júlí og rófumar teknar upp
,núna um mánaðarmótin. Era
og Ólafur Kristjánsson húsm. á
Fæti við Seyðisfjörð frá Hraun-
dal í Nautseyrarhreppi til Ó-
feigsfjarðar í Strandasýslu, yfir
Ófeigsfjarðarheiði. — Vegurinn
liggur yfir suðursporð Dranga-
jökuls, eins og hann var áður.
En nú er enginn snjór á leið
þessari, nema í laut einni vestan
til á fjallagarðinum; var þar
skaflbrot lítið ummáls, um li
mtr. á h*æð í þykkri röndina.
Hjá skaflinum lágu leifar af
hrossskrokk og sást greinileg-
ur háralitur á sumum tæltun-
um. Þegar þeir bræður komu
til Ófeigsfjarðar höfðu þeir orð
á fundi sínum við Pétur bónda
þar. Sagði hann að vera myndu
um 30 ár síðan hestur þessi
hefði farist í jökulsprungu, eftir
lýsingu þeirra bræðra á lit
hestsins að dæma. Saijnaðist
að þetta var rétt, því síðar
komu þeír bræður í Reykjar-
fjörð í Strandasýslu og kann-
aðist Óafur Thorarensen bóndi
þar strax við, að hafa mlst
héstinn í jökulsprungu fyrir
réttum 30 árum.
Var Ólafur þá ásamt fleira
fólki á leið frá Ármúla á Langa
dalsströnd til Reykjarfj^rðar. —
Sprakk þá jökullinn svo, að
fólkið varð statt eins og á eyju
og bjargaðist með naumindum