Heimskringla - 08.11.1933, Qupperneq 4

4. SÍÐA.
HEIMSKRINCLA
Hctmskríngla
(StolnuB 1888)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: t
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Taliimi: 86 537 _____
VerS blaðsins er $3.00 árgangurlnn borgist
fyrlrfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
RáðsmaOur TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Uanager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskri/t til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimskringla" is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 8. NÓV. 1933
KVEÐJU-HLJÓMLEIKAR B. Þ.
Um mörg undanfarin ár hafa íslend-
ingar vestra hlotið ánægju og gleði af að
hlýða á söngsveitir Brynjólfs Þorláksson-
ar. Kveðju-hljómleikur hans síðast liðið
miðvikudagskvöld, í Fyrstu lútersku
kirkju, var engin undantekning frá því.
Að Karlakór Islendinga hafi yfir dágóð-
um söngkröftum að búa, er þegar viður-
kent. Hann er ef til vill ekki enn jafn-
vígur á öllum sviðum, en innan hans
eru samt sem áður talsvert öflgar raddir.-
Var þess vart á þessum hljómleik, sem
áður. Og að kórinn haldi áfram að
byggja ofan á þann grundvöll, sem undir
stjóm Brynjólfs Þorlákssonar hefir verið
lagður, erum vér vissir um að er ósk
íslendinga.
Kvennakórinn söng og þarna einn síns
liðs. Var söngur hans hljómfagur og
fastur þó yngri sé sá kór en karlakórinn.
Það eina sem vér höfum út á að setja, er
að söngdísirnar voru ekki lausar við
feimni; söngurinn hefði yfirleitt mátt vera
þróttmeiri.
Einnig sungu kóramir saman, með
voldugu orgel undirspili. Var Mr. S. K.
Hall við orgelið. í söng þessum blönd-
uðust raddirnar ágætlega saman í eina,
reginsterka og hreina. Væri ekki ama-
legt að slýða á slíkan söng hér oftar.
Með einu af lögum karlakórsins söng P.
Bardal einsöng, er var endurtekinn.
Fíólín spil ungfrú Pálmason var í senn
unaðslegt og mydnarlegt. Og eins var um
spil orkestrunnar.
En einna mest, af því sem fram fór á-
samkomunni, fanst oss þó um einsöng frú
B. H. Olson. Svo ágæt beiting raddar,
er ekki á hverju strái.
Kveðju hljómleikurinn var vel sóttur.
Er mælt að yfir 400 manns hafi þar verið
saman komið. En jafnvel þótt góðrar
skemtunar væri þarna von, þykjumst vér
fara nærri um, að fyrir mörgum sem
þama var hafi hitt eigi síður vakað, að
votta Brynjólfi Þorlákssyni með því þakk-
læti sitt fyrir starf hans hér undanfarin
ár í þarfir íslenzkrar söngmentár. Að til-
finningar ísleiidinga hafi verið þannig
stiltar þá stundina, er meira en sennilegt.
Með vissuna um þau ítök sín í hugum
Vestur-íslendinga að veganesti, fer Brynj-
ólfur héðan heim.
Að undirbúningi kveðju-hljómleiksins,
unnu Karla- og Kvennakórarnir ásamt
öðrum unnendum íslenzkrar söngmentar.
Með píanó-spili aðstoðuðu E. Erlendsson,
organisti Sambandskirkju og ungfrú
Margrét Sigurðsson.
ÓFARIR TOLMIE-STJÓRNARINNAR
Það mun eins dæmi, að nokkur stjóm
í Canada hafi annan eins ósigur beðið og
Tolmie-stjórnin í fylkiskosningunum í
British Columbia.
En þegar um ástæðumar fyriu því er
rætt, skjátlast mörgum skilningurinn. Og
að halda fram, eins og Mr. MacKenzie
King gerir, að þær séu órækur vottur um
fráhvarf frá stefnu Bennett-stjóraarinnar,
er ekki laust við að mörgum finnist, að
sigurvíman yfirgnæfi dómgreindina.
Sannleikurinn er sá, að í British Col-
umiba fylki, sótti enginn undir merkjum
Þjóðmegunarflokksins. — Fyrir Tolmie
vakti, að mynda samsteypu stjómarflokk.
Og sem foringi slíks flokks sótti hann í
þessum kosningum. En það klauf Þjóð-
megunarflokkinn í fylkinu í ótal greinar
Gengu sumir í flokk frjálslyndra, aðrir
sóttu óháðir, enn aðrir sem unionistar, en
enginn sem hreinn og beinn Þjóðmegun-
arflokksmaður.
Þegar eamsteypustjóm var mynduð á
sambandsþinginu á stríðs-árunum, yfirgaf
Mr. Bennett flokkinn og sagði upp stöðu
sinni. Afstaða hans til samsteypuflokks
í British Columbia, virðist hafa verið svip-
uð. Kosningamar er að minsta kosti
sagt, að hann hafi ekkert látið sig skifta.
Hinu verður ekki neitað, að óheyrileg
ringulreið hefir orðið í málum Þjóðmeg-
unarflokksins í British-Columbia, undir
stjórn dr. Tolmie. En sambandsstjómin
á ekki nokkum hlut þar að málum. Og
þar sem að tvístrunin var komin í essið
sitt löngu fyrir kosningar, eru þær held-
ur engin opinbemn um hvernig kjósendur
líta á stefnu þeirrar stjómar. Þar sem
enginn Þjóðmegunarflokksmaður sótti,
var ekki við að búast, að neinn yrði
kosinn.
Dr. Tolmie er auðvitað á hálsi legið
fyrir að hafa ekki reynst happadrýgri
flokksleiðtogi, en raun ér á orðin. Verð-
ur því ef til vill ekki neitað, að hann hafi
ekki verið vel til foringja fallinn þó vel sé
um hæfileika hans að öðru leyti. En til
greina skyldi þó taka hveraig ástatt var,
er hann kom til valda seint á árinu 1928.
Tekjur fylkisins höfðu þá rýrnað og fjár-
hagurinn var hinn erfiðasti orðinn í hönd-
um frjálslyndastjórnarinnar. Til þess að
ráða bætur ,á þessu, var Tolmie-stjómin
kosinn. En það tókst óhönduglega mjög.
Eftir fyrsta árið var fjáj'hagurinn verri
en áður. Og út úr því skall kreppan á
og þá fór fyrst að síga á ógæfuhliðina.
Eitt prósent skattur var lagður á vinnu-
laun, sem gerði stjómina afar óvinsæla.
Óreiða var einhver í sambandi við vínsöl-
una. Fékk stjórnin á sig óorð með því.
Og ýmsir flokksmenn hennar yfirgáfu
hana þá. Síðast kom svo hugmyndin um
samsteypustjórn fram. Var henni ver
tekið af flokksmönnum Tolmie mörgum
en öðrum flokkum. Tolmie-stjómin átti
fáa einbeitta fylgjendur síðustu tvö til
þrjú árin, sem hún var við völd. Fyrri
fJokksmönnum hennar þótti hún ekki fara
vel að ráði sínu og má þá nærri geta
hvort andstæðingar hennar fundu ekki
höggstað á henni.
Um þetta stjórnarfar snerust kosning-
arnar í British Columbia. Þar var ekki
verið að greiða atkvæði um nein sam-
bandsstjórnar mál. Þjóðmegunarflokks-
menn eru þar til sem fyr. En þeir eru
foringja lausir. Þegar foringi er fundinn
innan fylkisins, getur skeð að ekki þurfi
þess lengi ap bíða, að þeirra gæti aftur.
Mr. Patullo, hinn nýi forsætisráðherra,
er bæði sagður athafna og hæfileikamað-
ur. Hann á mikið verkefni fyrir höndum.
Bót á erfiðleikunum hefir ekki verið ráðin
með kosningunum. Þeir hafa aðeins
verið teknir af herðum einnar stjórnar og
knýttir annari á bak. Um það hvernig
hún greiðir fram úr þeim, er ofsnemt að
segja nokkuð um.
PÁFINN OG RUSSLAND
Milli sumra Evrópu-þjóðanna og Rúss-
lands, er sýnilega að verða meiri vinátta,
en áður hefir verið. Frakkland og ítalía
hafa nú þegar gert samninga við Rúss-
land viðvíkjandi friði. Virðist þar heldur
ekki vera um neina uppgerð að ræða af
hálfu Frakklands eða ítalíu, því bæði
löndin hafa nú þegar bannað að halda
uppi nokkrum æsingum gegn Rússlandi í
blöðum efja á annan hátt. Á ítalíu varð
blað eitt að hætta í miðju kafi á grein er
byrjuð var afkkoma út í þvf og að efni til
var andstæð Rússlandi. Frakkland er
einnig sagt, að gefið hafi zaristunum, sem
þar er fult af, tilkynningu um, að sam-
tök sín gegn Rússlandi verði þeir að
leysa upp, eða að flýja land að öðrum
kosti. Var þess í fréttinni af þessu einnig
getið, að zaristarnir mundu heldur hypja
sig til Búlgaríu, þar sem fult er af þeim,
og halda þar áfram að efla samtökin gegn
Rússlandi.
En það er ekki aðeins m'illi þessara
þjóða og Rússlands, sem samkomulagið
virðist vera að batna. Þýzkaland er alt í
einu einnig farið að verða kumpánlegt
við Rússland. Það leysir t. d. upp fé-
lagsskap zarista á þýzka þinginu og það
skipan nýjan sendiherra á Rússlandi, al-
kunnan að vinsældum þar, og Hitler biður
Moskva fyrirgefningar á ókurteisi sem
rússneskum fréttaritara á ríkisþinginu
þýzka var sýnd. Hvað undir öllu þessu
býr, er ekki gaman að ráða í. Margir
ætla þó, að Hitler óttist makk Frakka
og Rússa og það sé ástæðan fyrir þess-
um vinalátum hans.
Þessir samningar ítalíu og Frakklands
við Rússland bera að nokkru leyti að
minsta kosti hermála-hagfræðina utan á
sér. En er Rússland, að öðru leyti, að
—— ' ------------------- -------
breyta um stefnu? Sú spurning kemur
áminstum samningum ekki við. En um
þessar mundir er fullyrt að páfinn í Róm
sé að semja við Rússa um kirkjumála-
störf í Rússlandi. Er þó lítið ljóst um
hváð því máli er komið. Samt er í fréttir
fært, að Rússar muni ekki fráhverfir því,
að leyfa kaþólsku þar kenda, með því
skilyrði, að prestarnir séu Rússar eða
Ukra'níuménn en ekki útlendingar. Ef
eitthvað er hæft í þessu, er ástæða til að
spyrja, hvort Rússland sé að breyta um
stefnu í kirkjumálunum. Eins og kunn-
ugt er, tók það ómjúkt á kirkjuvaldinu og
klerkunum, eftir að það tók upp Soviet-
fyrirkomulagið. Slíkir samningar milli
ipáfa og Rússlands bera með sér miklu
gagngerðari sinna-skifti, en samningar
þess við stjórnir annara landa.
M E T
Samsafn fróðleiksmola til minnis óg
skemtunar.
Það er margt sem menn vinna sér til
frægðar nú orðið. Er að vísu sumt af
því harla fáfengilegt. En um það er
ekki fengist, ef það aðeins nær því að
getá heitiá met, er aðrir hafa ekki náð.
Nýlega reykti t. d. maður 100 smávindl-
inga hvíld'arlaust. Það var met, eða meira
en nokkur annar hafði gert — eða var
nógu vitlaus til að reyna. Kona hefir og
sett met með því að rugga sér í stól í
nokkra sólarhringa. Ný met hafa menn
einnig sett í að drekka kaffi, eta egg,
bjúg-aldini og margt fleira. í sunnu-
dagaskóla einum, var biblían lesin upp-
hátt spjalda á milli í einu — þannig að
einn lesari tók við af öðB*$m, unz verkinu
var lokið. Af einum manni fara þær
sögur, að hann hafi verið handtekin af
lögreglunni 52 sinnum, sem enginn annar
getur sér til ágætis talið, að pagt er.
En í náttúrunnar ríki er elnnig fult af
met-höfum; eitt fjall er hæst, einn foss
stærstur o. s. frv. Og í heimi vísindanna
hafa ótal met verið sett/ótal undraverðir
hlutir af hendi leystir. Að rifja það upp
er bæði gagn og gaman. Hefir háskóla-
kennari, B. S. Hopkins, við Illinois-
háskóla samið skrá nokkra yfir slíka
hluti. Er möréum kupnugt um sumt af
því, en sumt ef til vill ekki. Skal því
hér til minnis og skemtunar benda á eitt-
hvað af því.
Eins Qg öllum er kunnugt, er Mount
Everest, á norður landamærum Indlands,
hæsta fjall í heimi. Hæð þess er talin
29,000 fet. Enginn hefir enn stigið þang-
að fæti. En svo hátt sem fjall þetta er, er
þó mesta dýpi sjávar meira. Það er ná-
lægt, Philippine-eyjum, og er 35,000 fet.
Lengsta á í heimi er Missisippi áin í
Bandaríkjunum. Að meðtaldri Missouri-
ánni er hún 4,220 mílna löng. Áin Níl
í Egyptalandi er nærri því eins löng.
En svo minst sé hluta, sem af manna-
höndum eru gerðir, er hæsta bygging í
heimi Empire State byggingin í New
York-borg. Minsta fullkomna húsið, sem
gert hefir verið, er svonefnt' “brúðuhús”
á Englandi;á María Englandsdrotning það.
Þó er stúlka í New York-borg, Kathryn
Ray að nafni, sögð eiga “brúðuhús”, ekki
öllu minna, en tæplega eins fullkomið.
Stærsta gufuskip heimsins eiga Frakk-
ar. Heitir það “Normandie” og er 1,000
fet stafna milli. Smærsta gufuskipið eiga
Englendingar. Er það 1 fet á lengd. Var
það nýlega sýnt í London. Normandie er
spónnýtt skip.
Ketþ, í líkingu við vanalega gufukatla,
smíðaði maður að nafni Beale, á Englandi
fyrir einu ári. Er rafmagnsvél í honum.
Þungi hennar er einn fjórði úr únzu.
Ketillinn er 1 fet á lengd og svo grannur,
að hann kemst gegnum vanalegan gift-
ingar hring. Snúningshraði smærsta
hluta vélarinnar (armature) er 12,000 á
mínútu.
Stærsta orkuver í heimi, er sagt að sé
orkuver New York-Edisons-félagsins á
East River. Orkan sem það framleiðir,
þegar allar vélar eru í gangi, nemur einni
mljón hestöflum. En stærri en nokkur
ein vél í því orkuveri, er þó vél í öðm
orkuveri { New York-borg, við hið svo
nefnda Hell Gate”. Er orka þeirrar
véla einnar 226,000 hestöfl tog er sú
stærsta í heimi. Stærsta vatns-orkuver
hemi^ins verður Dnieprostroy-stöðin á
Rússlandi, þegar fullgerð er. Segja
bandarísku verkfræðingarnir, er við smíði
hennar voru, að hún muni framleiða um
750,000 hestöfl. Er nú þegar nokkuð af
henni tekið til starfa. í Canada er önnur
vatnsorkustöð, hin svonefnda Chute a
Caron-stöð, á Saguennay-ánni, sem verð-
ur nálega eins stór, er fullgerð er.
WINNIPEG, 8. NÓV. 1933
Hin fræga orkustöð við Niag-
ara, sem um langt sk^jð hefir
verið stærsta vatnsorkuver
heimsins, verður minni en þessi
tvö síðast töldu vatnsorkuver.
Annar foss er nú einnig fund-
inn, sem meira vatnsmagn hefir
en Niagara. Er hann í Brazilíu,
í á þeirri er Parana-á heitir.
Vatnsmagn þess foss, er sagt
svo mikið, að þar megi fram-
leiða helmingi meiri orku, en úr
Niagara fossi. Foss þessi ber
nafn af stað þeim, er Guayra
heitir. Segja bandarískir verk-
fræðingar að þar megi nytja um
sex miljón hestöfl.
Heimsins stærstu rafmagns-
lampar eru þeir, sem eru í vit-
um á loftskipastöðvum. Brenna
hinir stærstu þeirra um 10
kilowatts, eða um 250 sinnum
meira, en vanalegt ljós (40
watts) á heimihnu. Minstú
lampar, sem til eru, munu aftur
þeir, er la^knar nota, og láta
menn renna niður. Eru þeir í
gúmmí-poka. Rannsaka læknar
og taka myndir af maganum
innan með þessu móti. Bjart-
asta ljós, sem menn þekkja, er
þó í vissum kastljósum (Spery-
searchlights), og sem aðallega
eru notuð í hernaði eða við
heri. Eru þau bjartari en yfir-
borð sólar. Að vísu geta verið
til bjartari sólir en vor, og ýmsir
ætla að svo muni vera, en
vegna fjarlægðar þeirra, verður
ekki enn með. vissu um það
sagt, sem ekki er óeðlilegt, þar
sem sumar þeirra verða með
naumindum greindar í stærstu
stjörnukíkirum heimsins, eins
og t. d. Mount Wilson stjörnu-
kíkirnum í Bandaríkjunum. Er
hann mesta víðsjá í heimi þó
sú við Vísinda Acadíemið í
París og í Cambridge háskóla á
Englandi, séu einnig feikna
miklar.
í Banaríkjunum er ein stær-
sta skófla heimsins. Er gufa
noþuð til að vinna henni. í
einu er hægt að taka upp með
henni 200,000 pund af mold.
Tekur hún hana 85 feta hátt.
Ef vinnu þá ætti að leysa af
hendi með handafla, þryfti um
280,000 menn til þess.
Stærsta myndavél (camera)
í heimi, heyrir til landmælingá
skrifstofu Bandaríkjanna í
Washington, D. C. Hún er 84
fet á lengd og víddin er rúm
fjögur fet. Myndir tekur hún
fjögur ferfet á stærð. Hún er
aðallega notuð til aj5 taka
myndir af kortum og uppdrátt-
um ýmsum, sem ávalt er mikið
spurt eftir.
Mælinga verkfæri eitt hefir
General Electric félagið í New
York nýlokið við. Mælir það
rafmagnsstraum frá 6 rafeind-
um (electrons); svo viðkvæmt
er það. En hvað stór er ein
rafeind? Til gamans skal sömu
mælinguna gefa og þá, er grein-
in gerir, er þetta er þýtt úr; Ef
hver rafeind værí sköðuð á
stærð við vatnsdropa, myndi
jafnmargar rafeindir strdyma
gegnum vanalegan 50 watta
rafmagns lampa á einni sek-
úndu og vatnsdroparnir, sem
flæða á 100 árum niður Niag-
ara fossinn!
Stærsta bók í heimi er sögð
biblía ein, er trésmiður á í Los
Angeles, Louis Waynai af nafni.
Hún er á húðþykkan pappír
prentuð og vegur 1,094 pund
Þegar hún er opin er hún 8 fet
og 2 þumlunga á breidd. Hæð-
in eða lengd blaðsíðunnar er 3
fet 9 þumlunga. 1 henni eru
8,048 blaðsíður. Mr. Waynai
prentaði og batt hana sjálfur.
Hann lét búa til stafi úr tog-
leðri og þrýsti þeim svo á síð-
umar. Stærð stafanna er 14
þumlungur á beidd og 2 þuml-
unga á hæð. Hann vann í 2 ár
8—14 klukkustundir á dag, að
prentuninni. Að verkinu loknu,
gat hann ekki fengið pláss fyrir
hana í neinni vanalegri kirkju
og varð því sjálfur að reisa
kirkju yfir hana.
I Almenna bókasafninu í
Cleveland, er ein sú minsta bók,
er sögur fara af. Er það full-
komin útgáfa af “Rubaiyat of
Omar Khayyam”. Hún er 5 sext-
andu úr ferþumlungi á stærð;
þyktin er einn áttunda úr þuml-
ungi. Komast nokkrar af þeim
fyrir í vanalegri fingurbjörg. En
minsta leturgerð, sem menn
vita þó til að nokkru sinni hafi
gerð verið, er letrun “Faðirvors-
ins” á títuprjónshaus. Er sagt
að í smásjá megi lesa hvert orð
af því. Meira.
BRÉF TIL HKR.
Blaine, Wash.
Hr. ritstjóri:
Að kvöldi dags 24. okt. tóku
liðugt 70 menn og konur hús á
þeim hjónum frú og hr. Isak
Johnson að 8020—25th Ave. N.
W. hér í borginni. Tilefnið til
þessarar heimsóknar var það,
að þá átti hin nafnkunna skáld-
kona okkar Vesfur-ísl. frá Jak-
obína fimtugs afmælí sitt. Voru
það aðallega vinir, nágrannar
og samferðafólk frúarinnar um
mörg ár, sem valdir voru að
þessari heimsókn. Það kom sér
vel í þetta sinn, að húsakynni
þeirra hjóna yiru stór og víð-
áttumikil. Setustofan líkist meir
veizlusal heldur en vanalegum
setustofum á almennum heim-
ilum. Maður gæti ímyndað sér
að hún væri, að rými • til, lík
skálum forfeðra vorra á land-
námsöldinni þar sem stórhöfð-
ingjarnir ftéldu hverjir öðrum
veizlur. Þegar þessir óvæntu
gestir höfðu skipað sér til sætis
kom skáldkonan niður af hæð-
um í salsdymar, leit yfir hópinn
og brosti. Heillaði s.vo gestun-
um með nokkrum orðum
þriungnum af fyndni og orð-
snild; bauð alla hjartanlega vel-
komna og sagðist afsala sér öll-
um húsráðum þegar við annað
eins ofurefi væri að tefla. Þá
var sungið: “Hvað er svo glatt”,
og spilaði frú S. Benoní undir á
slaghörpu. Þá tóku þeir til
máls hver af öðrum prestarnir
séra Albert E. Kristjánsson og
K. K. ólafsson, ámuðu henni
heilla og þökkuðu henni fyrir
unnin bókmentastörf og hina
veiga miklu þátttöku hennar í
félagslífi ísl. í'borginni. Næst
talaði frú María Fredricksson.
Að loknu erindi sínu las séra A.
E. Kristjánsson upp tvö sím-
skeyti syo hljóðandi: “Ríkis-
stjóm íslands sendir yður beztu
kveðjur á fimtugs* afmæli og
ámar yður allra heilla. Frá
skýrist jafnframt, að Rfkis-
stjórnin hefir gert tillögu til
konungs um, að yður verði sent
merki “Fálka-orðunnar” fyrir
unnin bókmentastörf”.
Forsætisráðherra
“Heilla óskir, þökk, aðdáun”.
Systrafélag Kvenna.
Þá söng Kári sonur þeirra
hjóna einsöng með sinni fögru
tenór rödd og spilaði frú Thora
Hines undir.
Tvö kvæði voru henni flutt,
annað frá séra N. S. Thorláks-
syni, sem ekki var viðstaddur,
sökum lasleika, og las" frú dr. J.
S. Árnason það upp. Hitt var frá
Jóni Magnússyni og fylgja bæði
kVæðin þespum línum. Þá bað
frú Gouchú sér hljóðs og ávarp-
aði afmælisbarnið nokkrum vel
völdum orðum og afhenti henni
vandað peninga veski með
nokkram dölum innan í. Má
fullyrða, að ef vel hefði árað
þessi síðustu þrjú árin, að þá
hefði dala upphæðin verið jöfn
afmælisárunum. Síðast þakk-
aði skáldkonan fyrir þann heið-
ur og velvild er sér hefði verið
sýndur með þessari heimsókn
og las upp kvæði nýort, sem
ekki verður birt hér, en sem
kemur kannske fyrir almenn-
ingssjónir síðar meir. Þá tóku
gestimir á rás úr salnum þvert
yfir anddyrið inn í borðstofuna.
Þar sat frú María Straumfjörð
Uöndvegi yfir stórri kaffikönnu
við annan enda borðs hlöðnu
allskonar góðgæti og fimtíu ára,
stórri afmælis köku. Rendi hún
\
i