Heimskringla - 06.06.1934, Síða 4

4. SÍÐA
WINNIPEG, 6. JÚNÍ, 1934
HEIMSKRINGLA
®íitnskrin0la
(StojnuB 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
»53 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537
VerB blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrlrfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
RáðsmaOur TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Uanager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Vtanáskrift til ritstjórans:
editor heimskringla
853 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimskringla” is publisbed by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
1 ______________________________________
WINNIPEG, 6. JÚNÍ, 1934
STJÓRNMÁLAMOLAR
(Frh. frá fyrri blöðum)
VIII.
Ætla hefði nú máfrt, að stríðinu loknu,
að þjóðirnar sneru huga sínum frá hryðju-
verkum og hygðu ekki á stríð að minsta
kosti meðan verið var að græða sár
þeirra. Þær höfðu verið slegnar und við
und. Og þær voru orðnar sjúkar og das-
aðar af blóðmissinum. Þegar tími gafst
til, hefði mátt búast við, að þeim lægi
næst, að hugsa um lækningu sára sinna.
En hvað skeður? Þegar friðskilmálarnir
eru gerðir í Versölum, er eitri helt í sárin
í stað græðilyfs. Versaia samningarnir
voru gerðir í sama anda og friðsamning-
arnir 1871 milli Farkka og Þjóðverja, en
af þeim leiddi stríðið mikla (1914-18).
Af Versalasamnngunum hafa hættumar
allar leitt, sem yfir hafa vofað um stríð
undanfarin ár. Hefðu ekki efni og ytri
ástæður hamlað því, væri fyrir löngu
skollið á annað stríð. Viljann skorti
hvorki til þess né hatriö og hefnigirnina
þjóða milli. Þessa hættu hafa ef til vill
engar þjóðir séð eins glögt eins og
Frakkar. Ástæc5an fyrir því, að ekkert
hefir ráðist við þá, er um afvopnun og
önnur friðarmál hefir verið að ræða, er
blátt áfram sú, að þeir hafa óttast hefnd-
arstríð af hálfu Þjóðverja.
Að þannig var í pottinn búið, er þeim
mun óskiljanlegra, sem almenningi allra
þjóða var engin hugsjón ríkari í huga en
einmitt sú, að láta sér fórnfærslu stríðsins
að þeirri kenningu verða, að slíðra sverðin
að eilífu, og stofna ekki menningu heims-
ins í aðra eins hættu aftur. Það mun
leit á því í sögu síðari tíma, að bomar
hafi verið upp á alþjóðafundum tillögur,
studdar eins af almenningsviljanum um
allan heim, og tillögur Wilsons Banda-
ríkjaforseta, er friðarskflmálamir vom í
smíðum. En hvemig um þær tillögur fór
er nú svo kunnugt, að um það skal ekki
orðlengt. Víst er um það, að hefðu þær
verið samþyktar, hefði að líkindum á-
stand heimsins verið annað nú. Þær
hefðu að vísu ekki á svipstundu grætt
öll sár stríðsins, en þær hefðu dregið
mesta sviðann úr þeim og gmndvölluT
viðskifta og stjórnskipulags þjóða heims-
ins í heild sinni, hefði verið að mun stöð-
ugri en nú er og athafnalífið hefði að
líkindum ekki gripið önnur eins upp-
dráttarsýki og raun varð á.
Wilson forseta hefir talsvert verið í
hálsi legið fyrir hvernig um tillögur hans
fór. Á því eiga þó aðrir sökina meiri en
hann. Hitt má til sannsvegar færa, að
hann hafi óstyrk sýnt er hann skrifaði
undir Versalasamninginn, eftir að tillögur
hans voru sama sem feldar. Það hefði
mælst betur fyrir, ef hann hefði það ekki
gert, og hefði heldur komið heim við svo
búið. Það skal játað. En á það be
að líta, að tillögur hans vom þá hvort
sem var úr sögunni og hefðu aldrei verið
samþyktar ,hvað sem hann gerði.
Þessvegna virðist oss að dómurinn um
Wilson forseta sé naumast sanngjam í
sambandi við þessi friðarmál. Hann var
þrátt fyrir alt andlegt mikilmennL Hann
flutti heiminum háleitan og fagran boð-
skap. Það gera engn smámenni. Það
hefir verið fundið að því, að flestir stjórn-
málamenn heimsins sem nú em uppi,
einskorði sig, andlega talað, við sitt lantí
og sína þjóð. Og þeir geta auðvitað veri <
hinir þörfustu þjóðhöfðingjar í þeiirr'
merkingu. En þá skortir alla svo við-
feðmar hugsjónir sem til þess þarf ?
heilla heiminn í heild sinni. Wilson ei
eini maðurinn, er seinni tímar bera vitni
um, að fram hafi komið með hugsjón, er
boðskapur gæti heitið fyrir allan heim
Og það mun stórlega furða oss, ef dómur
sögunnar víkur hvergi að þessu. Wilson
forseti hefir ef til vill verið í senn eitt
mesta mikilmenni síðari tíma og einn
misskildasti maður sinnar tíðar.
IX.
Að stríðinu sleptu, má auðvitað heima
fyrir hjá hverri þjóð á margt benda, sem
sinn þátt á í núverandi kreppu. Alt þa;‘
sem spákaupmenska er kallað, er hverju
þjóðfélagi yfirleitt til bölvunar. Til dæmis
er sagt, að Canada hafi tapað á einu ár!
um fjögur hundruð miljónum dollara á
verðhruninu í kauphöllinni í New York í
byrjun kreppunnar. Má nærri geta að það
hafi sorfið að mörgum einstaklingi. Oe
svo kemur rétt að segja ofan á það verð-
hrun hveitisins í kornkaupahöllinni í Win-
nipeg. Tölur yfir það tap höfum vér
ekki séð birtar, en það hafði þá bölvun í
för með sér fram yfir eignaverðhrunið í
New York, að það náði til fátækra sem
ríkra. Og þó komkaup ýmsra væru ekki
fyrirferðarmikil, voru þau af þeim mun
fleirum gerð. Og það safnast þegar samar
kemur. Vér gætum bezt trúað, að tapið
hafi þar alls ekki verið minna en Canada
manna í New York kauphöllinni.
Skömmu eftir verðhrunið reyndum vé
að grensiast eftir því ,sem mögulegt vr
hvað íslendingar hefðu tapað miklu
komhöllinni í þessum bæ. Upplýsingr
fengust engar um það í komkaupahöliinn'
svo ekki var til annara að snúa sér '
einstaklinga, er vissu um það og sum
af dýrkeyptri reynslu. Urðum vér hissa á
hvað þeir voru margir, sem lukkunna1
freistuðu. Og lærðir voru þeir sem leikir
og ríkir sem fátækir. Vér ætlum að þar
hafi engin stétt eða staða verið undan-
skilin nema íslenzkra ritstjóra. Fjár-
hæðirnar skrifuðum vér í vasabók. Og þó
þær hækkuðu sjaldnast mikið við hvern
einn, nam hún að lokum orðið talsvert á
annað hundrað þúsund dollara. Vér vilj-
um ekki fara neitt nánara út í þetta
vegna þess, að oss yrði þá síður fyrirgefiö
að hafa minst á það. En þetta þætti nú
talsvert fé, ef til viðhalds íslenzks félags
lífs hér væri lagt fram. Hvað mikið fé
alls hefir tapast í kauphöllinni, geta menn
farið nærri um, er íslendingar einir í
þessum bæ, töpuðu þessari álitlegu fjár-
hæð.
En hversu miklu eða litlu sem þetta
hefir numið, er það víst, að alt það f<
sem notað er til því líkrar spákaupmensku
og hér hefir verið bent á, er fé, sem úr
umferð er tekið og til nauðsynlegrar
framleiðslu eða viðskifta verður ekki not-
að. Starfið sem með þessu fé er rekið
kemur þjóðfélaginu ekki að neinu hald!
Það framleiáir ekkert, það gefur engum
atvinnu. Það er sem hvert annað pen-
ingaspil þar sem einn seilist eftir annars
eyrir án þess að gefa nokkuð í staðinn.
Af spákaupmenskunni með eignir, stafar
eilíft verðhrun og verðhækkun eigna sem
allir vita hvað hefir í för með sér.
Betur hefði nú óneitanlega verið statt
hér, ef fé þetta hefði verið lagt í einhver
þarfari störf, er atvinnu veittu bæjarlýð,
eða bændum bráðabirgðalán til þess að
reka búskapinn svo vel væri. Áhrifin sem
þetta hefir haft á atvinnulífið og velferð
þjóðfélagsins í heild sinni., er auðsætt.
Að það hafi átt drjúgan þátt í kreppunni.
dylst ekki.
En, segja menn, hví reisir ekki stjórn
Canada rönd við þessu? I þessum kreppu-
tímum hefir vanalegast verið hlaupið
stjórnir og stjórnskipulagið og því um
allar ófarirnar kent, er menn hafa af
sinni eigin fávizku ratað í. Hvað ætli a
stjórn Canada gæti við það ráðið, hvort
eintsaklingar hér kaupa eða kaupa ekki
verðbréf í kauphöllum í New York? Or
''ekki væri mikils að vænta af því þó
stjórnin í Canada segði Bandaríkjastjórn-
inni að loka kauphöllinni. Við þessu get-
ur engin gert nema einstaklingurinn sjálf-
ur. Með kornhöllina í Winnipeg gegnir
öðru máli. En jafnvel þó henni vær:
lokað verður Chicago kornhöllinni eð
öðrum kornhöllum heims ekki lokað fyrii
það. En á þessi viðskifti hafa verið lagð-
ar þær hömlur með starfi Mr. McFarlands
af sambandsstjórninni, að máttur hefir
úr spákaupmenskunni verið mikið dreginn
og hefir um nokkurt skeið gætt mjög
lítils. Er gott til þess að vita, að stjórnin
hefir látið sig kornsölumálið hér skifta.
sem og annað í viðskiftum landsins, sem
orðið var vítavert og söluráðið mun ;
sama hátt ráða bætur á.
Hvað hefir kreppan kostað? Slíkri
spurnngu virðist ókleift að svara. Samt
hefir háskólakennari nokkur í Banda-
ríkjunum nýlega skrifað bók um þetta
efni. Kemst hann að þeirri niðurstöðu,
að kreppan hafi kostað Bandaríkin tvö
hundruð og fimtíu biljónir dollara
($250,000,000,000). Það verður sem næst
átta sinnum meira en stríðið mikla kost-
aði. Helmingurinn af þessum kostnaði
telur hann liggja í atvinnumissi og hitt
í verðfalli fastegna. Og orsakir þessa
taps telur hann hugsunarháttinn. Sveifl-
urnar sem orsaki hækkandi og lækkandi
verö eigna, séu honum að kenna. Þegar
hópar manna hugsi sér að ná sér í fast-
eign á einum og sama stað, þjóti verðið
upp. Hugsunarháttur fjöldans er að hans
skoðun undir aldan, sem viðskifti heims-
ins hreyfast eftir. Aðgerðir stjórna telui
hann ekki nema vindgára á yfirborðinu.
Skildi lesarann fýsa að kynnats bók
þessari, skal þess getið að nafn hennar
er “Faith, Fear and Fortune”, og höfund-
urinn heitir Dr. Daniel Starch.
Dr. Starch rannsakaði ástæðurnar fyrir
verðhækkuninni og verðlækkuninni á
eignamarkaðinum í New York 1929, og
komst að þeirri niðurstöðu, að þegar
eignir hækkuðu eða lækkuðu í verði um
100%, hefði ekki verið nein ástæða fyrir
meiru en 15% hækkun eða lækkun verðs-
ins. Æðið að kaupa hefði keyrt þetta
fram úr góðu hófi.
Höfundur þessi leggur flestum meiri
áherzlu á það hvað hugsunarhátturinn
hafi mikil áhrif á heill og óheill þjóðfé-
lagsins. Og hann er einn þeirra ,er heldur
því fram, að kreppan hafi af hugsunar-
hættinum stafað eins mikið og nokkru
öðru. Hvað sem um það kann nú að
vera, er það undarlegt, hvað mönnum
virtist ókleift að spá fyrir um hana og sjá
hvað í aðsígi var. Það má heita stór-
merkilegt hvað hún kom mönnum á ó-
vart. Það er engu líkara eh að alt sem aC
því laut væri í instu hugarfylgsnum
manna falið.
Og hafi hugsunarhátturinn eitthvað
haft við orsök kreppunnar að gera, lætur
og að líkum, að lgekningin sé einnig að
nokkru undir honum komin. Og að í því
liggi einnig erfiðleikar stjórna nokkuð,
sem við umbótastörf eru að fást, mu
oft til sanns vegar mega færa.
Frh.
KVEÐJUSÖNGUR SIG. SKAGFIELDS
Nú vil eg biðja Heimskringlu að flytja
innilegt þakklæti til Þjóðræknisfélagsins
íslenzka og til allra þeirra sem hrundu af
stað og stóðu fyrir kveðjuhljómleiknum
sem fram fór í kirkju Sambandssafnaðar
síðasta dag maí mánaðar. Þessir menn
voru að vísu ekki að renna blint í sjóinn
með árangurinn. Þar sem listamenn eins
og þeir Skagfield og Ragnar koma fram
á söngskrá, þá þarf ekki Uð biðja fólk að
koma. Það kemur með eftirvænting og
fer heim hrifið og fagnandi. Samt eiga
forstöðumenn heiður og þakkir skilið fyr-
ir hve prýðilega alt fór fram sem á
reyndist.
Kveðjumóti þessu stýrði dr. Rögnv.
Pétursson í fjarveru forseta Þjóðræknis-
félagsins. Ávarpaði dr. Pétursson söngv-
arann og rakti að nokkru æfiferil hans
sem listamanns. Tók til samanburðar
hliðstæð dæmi úr sögu áfreksmanna
vorrar þjóðar fyr og nú. Var frammi-
staða hans og ummæli öll við þetta tæki-
færi mjög til að varpa þjóðlegum blæ
yfir þetta kveðjumót og gera það að öllu
hið prýðilegasta.
Um söngva hr. Skagfields treysti eg
mér ekki að dæma eftir neinum kúnstar-
innar reglum. Það fer fyrir mér eins og
mörgum, ef til vill flestum öðum; vií
verðum hrifnir af söngnum en getum ekki
gert okkur skíra grein fyrir því. Þettf
er nú ekkert sérkennilegt viðvíkjandi
sönglistinni. Menn verða hins sama varir
gagnvart ýmsum öðrum fögrum listum.
Við lesum kvæði, verðum hrifnir af því
lærum það undir eins alveg fyrirhafnar-
laust, gleymum því aldrei, það verður
eins og vor eigin eign gegnum alt lífið.
Við förum inn á listasafn, horfum á ýr
málverk, stönsum alt í einu frammi fyrir
einu og horfum á það undrandi og með
lotningu. Hversvegna getum við ekki
greint, enda þarf þess ekki. Þetta er há
mark listarinnar; það þarf ekki að vera
að troða henni upp á okkur eða túlka
hana. Hún gerir það sjálf. Satt að segja
leiðast mér langar ritdellur um listamen
og listir, þar sem leitast er við að liða
alt í sundur og færa út í smá innlegg og
úttektir eins og búðar reikning.
Það nægir mér að segja að eg varð
hrifinn af söng Skagfields þetta eftir-
minnilega kvöld sem oft fyr. Mér fanst
þessa kvöldstund sem eg færast nær ætt-
jörðunni, sem svo langt er orðið síöan
eg hefi séð. E^ki voru það íslenzku
söngvarnir sérstaklega, sem færðu huga
minn heim á leið. Það var hreimurinn
í rödd li^tamnnsins. Eg er uppalinn við
við sjó en það er langt orðið síð- tík eða lesa dagblöðin. Úr því
an eg hefi heyrt brimhljóðið og ber ekkert á veikinni þangað til
ölduföllin. Eg heyrði þau þetta næsta sunnudag.
kvöld. Eg heyrði einnig fossa Það er einkennilegt við þessa
niðinn og fugla kvakið og eg veiki að hún gerir aldrei vart við
fann hafgyðjuna með sjávar sig nema á sunnudögum, legst
seltunni leika um vit mér. Svona oftast þyngst á fjölskylduföður-
finst mér að verið hafi hreimur inn og aldrei er læknis vitjað.
inn í söng víkinganna norrænu,! Enginn veit neitt um uppruna
þegar þeir voru að leggja út í þessa sjúkdóms nema það að
bardaga eða þegar þeir voru á hún er talinn eitthvað skyld
heimleið eftir langa útivist andlegri svefnsýki.
hlaðnir herfangi og hétjufrægð (Að nokkru leyti þýtt úr
þeirra tíma. 1 “Boston Transcript” af H.)
Það er enginn kyrkingur, né
kreppa í þeirri rödd. Ofurlítil
athöfn fór fram í byrjun á 6.
parti söngskrárinnar, sem mig
langar til að geta um. Hún var
svo ljúf og einlæg. Söngvarinn
hafði lokið við Vorsöng Jóns
Friðfinnssonar, sem fagnað var
með áköfu lófaklappi. Kallaði
hann þá tónskáldið upp á söng-
pallinn og honum og áheyrend-
um til hinnar mestu ánægju
söng hann ljóðið alt upp aftur
og mun athöfn sú hafa hrifið
áheyrendur engu síður en tón-
skáldið sjálft. Mun flfestur
hafa fundist viðurkenning sú í
mesta máta verðskulduð. Datt
mér í hug þetta kveld að ekki
er til neins að vera ákveða og
mæla um fyrir oss íslendingum
í Winnipeg hvern af listamönn-
um vorum vér skulum í háveg-
um hafa og hvern að hafa út-
undan, hverjum vér eigum inn að
bjóða og hverjum úthýsa. Þeir
sem eins langt eru á leið komnir
eins og söngvarinn þessi, þeir
kcmast heim fyrir því.
Undirspil hr. Ragnars þetta
kveld, var mjög dáð af öllum.
Þeir virðast vel saman valdir
þessir ungu listamenn. Þeim
er báðum mikið gefið og er ósk-
andi að þeir verði alla daga
minnugir þess að mikið verðm
af þeim heimtað. Spádómur og
óskir vina þeirra munu renna
þar saman og er þar góðs að
vænta í framtíðinni.
Beztu heilla óskir fylgja hr.
Skagfield héðan og hlýtur hann
að verða þess var á lífsleiðinni
að slíkur góðvilji hlýtur að
verða honum heilla ríkur.
Mikil rödd er þetta sem mað-
urinn hefir. Oft varð mér litið
upp í rjáfur kirkjunnar þegar
hann tók hæstu kviðurnar, en
alt sat kyrt og fast og hvorki
varð eg var við skottu né móra
á kirkjuburstinni þó dátt væri
sungið.
Einn af áheyrendum
FRÁ ISLANDI
MORBUS SABBATICUS
Sabbatssýki er engum öðrum
sjúkdómi lík, ekki er hún sótt-
næm þó oft sé faraldur að
henni. Hún er bundin við vissan
tíma, þó ekki eins og köldur
sótt sem grípur sjúklinginn á
sömu klukkstund dag eftir dag
en stundum annanhvorn eða
þriðjahvern dag. Banvæn er hún
ekki þó oft sé átakanlegt að
horfa upp á aðfarir hennar,
aldrei varir hún lengi, en engin
getur sagt hvað oft hún kann
að taka sig upp aftur.
Hún hefir engan aðdraganda.
Sjúklingurinn sofnar svefni
hinna réttlátu á laugardags
kvöldið, vaknar alheill sunnu-
dagsmorguninn, borðar vana-
legan morgunmat, en þegar líð-
ur að tólftu klukkustundinni
þyrmir yfir hann svo hann getur
hvorki hreyft legg né lið. Líð-
ur svo tólfti tíminn, en þá fer að
brá af honum, svo þegar mið-
dags maturinn er framborinn
borðar hann með góðri lyst.
Þar eftir styrkist hann fljót-
lega, svo hann getur tekið sér
göngutúr eða keyrt sér og fjöl-
skyldunni til skemtunar. Þegar
kvöldmatur kemur er hann við
ágæta heilsu og borðar eins or
ekert hafi ískorist. En strax r
kirkjuklukkurnar byrja aftur að
hringja er honum öllum lokið.
Elr hann nú enn máttlaus og
aflavana f einn klukkutíma eður
þar um bil. Styrkist svo vor
bráðara og er þá aftur svo
mikið betri að hann er fær um
að koma í slag, spjalla um pr’
Frh. frá 1. bls.
Eggertsdóttir, Bjarni Bjarnason
og Sigurður Samúelsson. Er
enginn af þessum kommúnisti,
en m. a. k. einn nazisti, Baldur
Johnsen, að því er “N. D.”
hermir. Bar nefndin það fyrir
sig um þetta val, að hún hefði
ekki treyst sér til að senda
neinn kommúnista, sökum þess
að þeir, er til mála hefðu komið,
hefðu þverneitað að taka ofa:i
fyrir þjóðsöngvum íslands og
Englands í förinni.
Heimtuðu nú kommúnistar í
háskólanum kallaðan saman al-
mennan stúdentafund fyrra
sunnudag.
Báru þeir þar fram vantraust
á stúdentaáðið, og var- það felt
með 40 atkvæðum gegn 17. Var
því næst borin fram tillaga uni
að lýsa “fyrirlitningu’” á lcomm-
únistum og öllu þeirra athæfi,
og var hún samþykt með 30
atkv. gegn rúmlega 20.
Kvað nú vera ólgandi hiti í
stúdentafélögunum út af öllu
þessu. — Dagur.
* * *
JÖKULFARARNIR KOMNIR
HEILIR Á HÚFI
Ryík. 12. maí
kl. 4. aðfaranótt fimtudags
komu þeir .að Kálfafelli dr. Niels
Nielsen og félagar hans, ásamt
Skaftfellingunum þrem, er
lögðu upp á jökulinn á miðviku-
dag til að leita þeirra.
Voru leiðangursmenn óþjak-
aðir og hressir.
Sagði dr. Niels Nielsen, að
för þeira hefði yfirleitt gengið
að óskum, nema hvað hríðar o'
ófærð hefði tafið mjög fyrir
þeim. Sáu þeir brátt, að þeir
myndu þurfa að spara við sig
mat, og skömtuðu sér því af
matarforða sínum svo *hann
entist þeim, allan tímann. —
Dagana, sem þeir urðu að halda
kyrru fyir í tjaldi sínu, sakir
ofsaveðurs, gátu þeir dregið
mjög við sig matinn, enda hafði
hann treinst þeim alla leið til
bygða, þó aldrei hefðu þeir
komð við á tjpldstaðnum við
Jökulgnýpu, og fundió matar-
forða þann sem þar var.
Skaftfellingarnir, þeir, er
lögðu á jökulinn á miðvikudag
mættu Nielsen og félögum hans
upp á jökulbrún.
Farangurinn allan skildu þeir
eftir í Djúpárbotnum. Var hann
sóttur á hestum frá Kálfafelli á
fimtudag.
Grímsvatnsdalur svipaður öskju
að jarðmyndun
í gær átti blaðið tal við dr.
Niels Nielsen í síma að Kálfa-
felli. Hann sagði m. a.;
Jökulferðin tók í alt 17 daga.
Af þeim tíma var eg 5 sólar-
hringa við eldstöðvarnar. Eg
er mjög ánægður með árangur
af ferð minni. Margar af þeim
athugunum sem við gerðum.
hefði ekki verið hægt að gera
mánuði síðar.
Gosstöðvamar voru yfirleitt
með sötmu ummerkjum og með-
a.n gosið stóð sem hæst, því
gosið var ekki úti er við vorum
þar.
Upp úr gígnum rauk mikil
vatns- og brennisteinsgufa, og
við og við komu smávægileg
öskugos, sem við gátum athug-
að.
Kvosin í jökulinn, sem hinn
sænski jarðfræðingur nefndi
Svíagíg, en mun vera það sem
áður hefir verið nefnt við Gríms