Heimskringla - 07.11.1934, Side 2

2. SIÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 7. NÓV. 1934
ERLENDUR ERLENDSSON
“So many worlds, so mucli to do,
So little done, such things fo be.
How know I what had need of thee
For thou wert strong as thou wert
true.”
TENNYSON
Sunnudaginn liinn 15. júlí
síðastl. vildi það sorglega slys
til í verksmiðjubænum Ocean
Falls í British Columbia, að
Erlendur Erlendsson rafyrkju-
maður, varð fyrir bruna af
völdum rafurmagns, er hann
var að vinna í orkuveri bæjar-
ins. Hafði hann opnað skiftilás
á aflsíma er honum hafði verið
tilkynt að orkuneyzlu hefði ver-
ið létt af, en af því svo hafði
ekki verið, skaut þegar út raf-
loga svo sterkum, að hann
brann all mikið á höndum og
andliti. En hér var enginn
tími til umsvifa. Orkuverið
var í veði, ef ekki var aðgert á
sama augnabliki. Fullkunnugt
var honum um hættuna, sem
því var samfara; en hann lét
það ekki á sig fá, og lokaði
samstundis skiftilásnum, en við
það brann hann svo að hann féll
þegar niður meðvitundarlaus.
Eftir nokkrar lífgunar tilraunir
raknaði hann þó við, og gekk
óstuddur til bæjarins og á
sjúkrahúsið, þriggja mílu fjórð-
unga vegalengd, og þar andað-
ist hann eftir þriggja daga legu
miðvikudaginn hinn 18 s. m. —
Höfðu læknarnir talið hann úr
allri hættu, hvað brunasárin
snerti, en álitu að rafgeislan, er
náð hafði til hjartan, hafa dreg-
ið hann til dauða.
Erlendur sál. var fæddur í
Reykjavík 28. nóvember 1888.
Voru foreldrar hans Valdimar
Ottesen verzlunarmaður í Rvík.,
síðar kaupmaður í Vestmanna-
eyjum, og Halldóra Erlends-
dóttir frá Mel í Reykjavik. Eru
i þau nú bæði dáin.
t bernsku var hann tekinn til
fósturs af móðurbróður sínum
Vigfúsi Erlendssyni og Odd-
björgu konu hans; ólu þau hann
upp, sem væri hann þeirra
eigin sonur og gengu honum
að öllu í foreldra stað; enda
bar hann altaf þeirra nafn.
I Fylgdist hann með þeim til
| fullorðins ára, fyrst til Mani-
Itoba, þaðan til Point Roberts
í Washington, þá til Vancou-
j ver í British Columbia og það-
an til Hunter eyju þegar ís-
lendinga bygðin myndaðist þar
árið 1914.
Snemma um vorið 1916 var
byrjað á að reisa bæ og pappírs
verksmiðju í Ocean Falls, sem
er tæpar 30 mílur frá Hunter
eyju, og varð Erlendur sál. einn
af allra fyrstu starfsmönnum
þar. Meðan á byggingunum
stóð, vann hann mest af tím-
anum við loftdælu, en er papp-
írs verksmiðjan var sett í gang,
varð hann aðstoðarmaður í
orkuveri bæjarins. Byrjaði hann
nálega samtímis á námi í raf-
yrkju fræði, og tók próf í þeirri
sérfræði tveim árum síðar. Tók
i hann þá við starfrækslu orku-
versins og hafði jafnan síðan
verið einn af þremur aðal starf-
rækslumönnum þess. Komu þá
brátt í ljós þeir sérstöku hæfi-
leikar, er hann var gæddur í
svo ríkum mæli og sem sér-
staklega komu sér vel í hans
stöðu: snarræði, gætni og lip-
urð. Það var því eigi að á-
stæðulausu, að til hans- var
jafnan leitað er mikils þótti við
þurfa eða óvæntann vanda bar
að höndum í orkuverinu; enda
brást hann aldrei því trausti er
til hans var borið, við það á-
byrgðarmikla og vandasama
starf.
Hinn 17. sept. 1920 kvæntist
hann ungfrú Guðrúnu Leifson
Jónsdóttir Friðleifssonar frá
Sýrlæk í Flóa, og konu hans
Sigríðar Högnadóttur frá
Skálmaholtshrauni á Skeiðum.
Lifir hún mann sinn, ásamt
þremur mannvænlegum son-
um í æsku: John Allan 13 ára
Leonard Valdimar 9 ára og Har-
old Milton 6 ára. Mörg náin
skyldmenni Erlendar sál. eru
hér vestan hafs: móðursystir í
Blaine, Mrs. Kárason og böm
hennar — fóstursystkin hans í I
Pinehurst, Wash., Albert Er-
lendsón og Halldóra Erlendson,
nú Mrs. Glenzer, svo og böm
þeirra Erlendar og Hannesar
Erlendssonar við Manitoba vatn,
og ef til vill fleiri, auk fjölda
náinna skyldmenna heima á ís-
landi, sem hér verða ekki talin.
Erlendur sál. var á bezta
skeiði æfinnar, er hann var
kallaður burtu .aðeins 45 ára.
Hann var fríðleiksmaður, ítur-
vaxinn og sviphreinn. Fram-
koman djörf en prúð. Æfi-
starfið var ekki markbrotið né
langt, en takmarkið var hátt; að
reynast í hvívetna sannur og
trúr, ekki aðeins ástvinum sín-
um, ættingjum og vinum, heldur
einnig öllum þeim.i er hann
hafði eitthvað saman við að
sælda. Til almenningsmála
lagði hann engan hávaða, en
sérhver góður málstaður og
málefni átti öruggan stuðning
þar sem hann var. Þótt hann
væri aðeins barn að aldri er
hann fluttist vestur um haf, og
væri því samvaxinn hérlendu
þjóðlífi, bar hann samt rækt og
hlýhug til Islands og alls sem
íslenzkt er, og hvar sem hann
fór, markaði hann jafnan spor,
þjóðflokki sínum til sóma. —
Hann var góðum og nothæfum
hæfileikum gæddur, bæði til
sálar og líkama, stiltur í skapi,
glaðyndur og ef svo bar undir
“hrókur alls fagnaðar” en
kunni þá vel að stilla í hóf. Það
var því ekki að ófyirrsynju, þó
á heimili þeirra hjóna væri oft
gestkvæmt og “glatt á hjalla”
enda spilti kona hans þar eigi
um, með sinni hispurslausu
alúð, sem íslenzkum konum ein-
um er gefin. Hann var ástrík-
ur eiginmaður og umhyggju-
samur faðir og húsbóndi, langt
fram yfir hið almenna. Á heim-
ilinu var hann mestur. Glað-
lyndi hans, prúðmenska og lip-
urð nutu sín hvergi betur en
þar. Með hinu sviplega frá-
falli hans er því sár harmur
kveðinn, ekki einungis ekkj-
unni og hinum ungu sonum,
heldur einnig hinum fjölmenna
vinahóp. Og á því heima hér
það sem Thomas Moore kvað,
er hann kom á heimili látins
vinar:
“Andaðu hljótt, því hér er
heilög jörð!
Þó hann, sem sporin tróð sé
burtu gengin.
Um helga minning heldur ástin
vörð,
En harmar þungir slá á dýpsta
strenginn.”
Að aflokinni afar fjölmennri
minningar guðsþjónustu í
Ocean Falls var lík Erlendar
sál. flutt til Vancouver, og jarð-
sett í grafreit borgarinnar. —
Hann var meðlimur frímúrara
reglunnar og fór útförin fram
undir umsjón hennar og að
hinum forna sið.
Sú var fyrrum trú manna
heima á íslandi, að einu sinni
á ári hverju væri óskastund við
“góðs manns gröf”. Vera má
að svo sé. Við gröf Erlendar
sál. vildi eg mega óska þess,
að íslenzka þjóðin hér og heima
eignist marga slíka sonu. Með
því, og því einu, mætti það
skarð fyllast, er höggvið er í
þjóðarmeiðinn íslewzka með
fráfalli þessa ágætis manns.
Og nú, þegar eg að leiðarlok-
um kveð þennan látna bróður,
sem svo óvænt var kallaður
burtú á hádegi æfinnar, og
minnist hins þroskaða mann-
gildis, sem hann var gæddur,
og ánægju stundanna, sem eg
og aðrir nutu á hinu sólríka
heimili þeirra hjóna, þá kemur
mér aftur í hug erindið úr
Tennyson-? “In Memoriam”:
Svo margt ógert, svo markhár
varst.
Svo margir heimar, fjölbreytt
störf.
Hver veit hvar mest að þín var
þörf
Með þrek og göfgið, sem þú
barst.
Bjarni Lyngholt
W I rsj IVJ I F=> E <3
COMMUNIT/ CHEST
NOV. IST N0V. IO"
GRÆNLANDSÞÆTTIR M. FL.
(Eftirfarandi gTcin eftir dr. Hannes
Þorsteinsson ríkisskjalavörð er hér
birt eftir Blöndu, timariti Sögu-
félagsins í Reykjavik.)
Framh.
Eftir að hann kom að Rafns-
eyri var hann samt ekki sérlega
ánægður með skiftin, þótti
brauðið að vísu hægra, en
tekjulítið. Um 1775 var hann
að hugsa um að kvongast aftur
og mægjast við Núpsfólk í
Dýrafirði, en það tókst ekki1).
Á Rafnseyri vegnaði honum öllu
lakar efnalega en á Ballará og
var örfátækur. Loks bygði hann
prestssetrið 1779 eða fyr Eggert
stúdent Hákonarsyni frá Álfta-
mýri, því að séra Jón var þá
orðinn öeigi og gat ekki setið
jörðina; féllu og staðarkúgildin
hjá honum eða voru upp etin.
Bjó Eggert þar alls 5 ár, en
ekki kom honum og presti rétt
vel saman, því að Eggert þótti,
að prestur veitti honum yfir-
gang. En er Eggert var farinn
kærði héraðsprófestur ((séra
Jón Ásgeirsson á Söndum) séra
Jón á Rafnseyri fyrir niður-
níðslu staðarins, og veitti
Hannes biskup honum þá á-
minningu 1784 og setti honum
ákveðinn frest til að gera húsa-
bætur eða sæta ákæru ella, en
séra Jón slapp við hana, því að
hann andaðist á Rafneyri 3. í
hvítasunnu (17. maí) 1785 á
64. aldursári, saddur lífdaga,
eftir margskonar mæðu og erfið
æfikjör, á ýmsan hátt. Dánar-
bú hans varð algert þrotahú.
Ekki er kunnugt, að sérá Jón
hafi fengist verulega við rit-
störf, eftir að hann kom að
Rafnseyri., hvorki áhrærandi
Grænland eða annað. Er svo að
sjá, sem áhugi hans fyrir Græn-
landi hafi kólnað út við hin
miku vonbrigði að komast
þangað ekki. Auk rita hans í
bundnu og óbundnu máli, er
áður hefir verið getið, hefir
hann t. d. ort Svoldrarrímur, 17
alls (“Sviðris rosta brim skal
brátt” o. s. frv.)2). Hann orti
einnig þakklætisvers til séra
Hallgríms jrófasts Eldjárnsson-
ar fyrir “Tröllaslag”, af því að
hann var mótfallinn hrossa-
kjötsáti, sem séra Jóni var mjög
illa við, og kom þeim Magnúsi
sýslumanni Ketilssyni ekki sam-
an um það fremur en annað,
því að sýslumaður hélt því
fram, að menn ættu að neyta
hroossakjöts, fremur en að
velta út af í hungri. Séra Jón
segir í þessum þakklætisversum
sínum ,að þeim sé allflestum
engin bót mælandi, sem skeri
tryppin; “vantrúaður mumpar
maður merarbrauð” segir hann
og ennfremur:
“Sumir hakka sinna blakka
saurugt kjöt,
af því höndin áður flöt
óþrifin var, sein og löt o. s. frv.
Kallar klerkur hrossakjöts-
æturnar “hundagræðgisþý”3).—
Séra Jón fékk Jón skáld Sig-
urðsson í Efri-Langey á Skarðs-
strönd til að yrkja sálrna út af
Dómarabókinni í biblíunni 1759
og las þá því næst yfir, lag-
færði og bjó iþá undir prentun.
Voru þessir Dómarasálmar
prentaðir í Hrappsey 1783 og
var framan við þá formáli í ljóð-
um eftir séra Jón. Er bók þessi
nú harla fágæt. — í B. 3 (við-
auka bókmentafélagssafnsins í
Lbs.) er mikið sálmasafn með
latneskum titli, bæði morgun-
sálmar og kveldsálmar, gamlir
og nýir, prentaðir og óprentaðir,
1) Sbr. ummæli séra Jóns Eg-
gertssonar í Holti í bréfi til Karítas-
ar Bjamadóttur í Búðardal 6. jan.
177tí (Lbs. 247 fol. nr. 161): “Séra
Jóni mínum á Rafnseyri vegnar 1
bágara lagi upp á husholdning sína
og ekki ganga honura meyjarmálin
undir Núpi.”
2) Lbs. 989 4to. Daðí Níelsscn
segir, að hann hafi ort rímur pessar,
18 ára gamall (þ. e. um það leyti
sem hann varð st.údent).
3 ' Sbr. Lbs. 121 Svo, þar sem ýms
fleiri kvæði eru um þetta efni eftir
aðra höfunda. Er Ijöðmælasafn þetta
að miklu leyti með eigin hendi séra
Jóns.
| safnað saman úr ýmsum bækl-
I ingum af séra J. B. S. (þ. e.
séra Jóni Bjarnasyni) 1767. Er
bók þessi 668 bls. og mun meiri
hluti hennar með hendi séra
Jóns. Þar eru 2 sálmar eftir
hann: morgunsálmur (1750) og
daglegur bænarsámur eftir
Mag. G. Ursin snúinn úr dönsku
1752)4). — Af latínuskáldskap
séra Jóns er nú fátt kunnugt,
nema löng erfUjóð, er hann orti
1739 eftir kennara sinn, séra
Halldór Einarsson á Stað í
Steingrímsfirðii (dáinn 1738)
föður séra Bjöns á Setbergi. —
Þau eru í Lbs. 177 8vo, bls. 307
—317. — Ennfremur orti séra
Jón grafskrift og eftirmæli á
dönsku eftir Nikolai Hofgaard
yfirkaupmann í Stykkishólmi
(dáinn 5. sept. 1763), og hafa
þau ef til vill verið prentuð í
Höfn s. á. eða 1764*). í Lbs.
43 4to er með hendi séra Jóns
þau ef til vill verið prentuð í
líkprédikin er hann gerði eftir
Sigríði Þorsteinsdóttir í Hval-
gröfum (dáinn 16. okt. 1752),
dóttur Þorsteins Þórðarsonar á
Skarði.
Af þessu sem hér hefir verið
talið sést, að séra Jón hefir
verið hinn mesti iðjumaður við
ritstörf ,sérstaklega á prests-
skaparárum sínum á Skarðs-
strönd.
Með konu sinni Þorkötlu
(dáin 1. sept. 1767, tæplega
fimtug) Sigurðardóttur prests í
Hölti á Önundarítrði (dáinn
1760) Sigurðssonar átti séra
Jón alls 9 böm. 1. Ólafur (f.
1746**) var 2 vetur (1763—
1765) í Skálholtsskóla, en vísað
burt þaðan 1765 fyrir illa hegð-
un* 1), var lánlítill og óspilunar-
samur, átti eina laundóttur
(Halldóru), er dó úr holdsveiki,
en Ólafur kvæntist Þorbjörgu
Jónsdóttur pests í Saurbæjar-
þingum Jónssonar, átti eitt
barn, er dó ungt. 2. Sakarías (f.
1747) dó s. á. 3. Helga (f. 1747,
tvíburi, fór vestur. 4. Sigríður
(f. 1749) átti Jón Pétursson á
Auðkúlu í Arnarfirðií norð-
lenzkan að ætt, misjafnt kynt-
an. Son þeirra Benedikt Gab-
ríel faðir séra Jóns á Rafnseyri
(dáinn 1862). Þaðan ættir. 5.
Sakarías (f. 1750) varð stúdent,
mesti námsmaður og efnismað-
ur, drukknaði í Sauðlauksdals-
vatni 13. des. 1774 á 25. aldurs-
ári, var latínuskáld. 6. Jósabeat
(f. 1751) átti Magnús Magnús-
son á Núpi í Dýrafirði og böm.
7. Sigurður (f. 1753) átti laun-
son Friðrik Bjartmar að nafni.
8. Gyðríður (f. 1755) dó s. á. 9.
Jóhanna Jael (f. 1760) átti Sæ-
mund stúdent Sigurðsson frá
Ögri, bl.
m.
(Síðari kafli)
fslenzku trúboðarnir á
Grænlandi
Eftir ýmsum heimildum.—>H. Þ.
Hér á undan (í þætti séra
Jóns Bjarnasonar) hefir verið
minst á Egil Þórhallason, og
þykir því rétt, að minnast hans
að nokkru, með því, að hann er
sá íslenzkra manna, er markað
hefir mest spor og merkust í
sögu Grænlands þau 10 ár
(!756—1775), er hann dvaldi
þar sem landkönnuður og trú-
boði, en hér verða ekki teknir
nema fáeinir drættir um starf
hans þar, helzt eftir eigin frá-
sögn hans2). Hann var fæddur
4) t IBFél. 513 8vo, er brot af
annáls- eða almanaksvísuin eftir séra
Jón 1763—1766.
*) Eru í IBFél. 389 4to (frumrit).
**) Fæðingardögum bamanna er
hér sleppt, en það sést alt í prest-
þjónustubók Skarðsþinga 1743—1768,
sem til er í heilu lagi í Þjskjs. frá
allri prestsskapartíð séra Jóns þar,
ein með allra elztu slíkra bóka í
safninu, og snyrtilega frá henni geng-
ið.
1) Finnur biskup segir í bréfi til
föður hans, 19. júlí 1764, að ölafur
eigi “engan sinn líka i skóla, því
síður óskikkanlegri”. (Brb. bisk. 1760
—1764, bls. 879).
2) Aðalheimildir um dvöl hans í
Grænlandi eru í Kaupmannahöfn, og
hefir allmargt af þvi verið prentað.
Meðal annars hefir dr. L. Bobé, nafn-
kunnur sagnfræðingur með Dönum,
ritað um hann merka ritgerð, og
hefir hann munnlega skýrt mér frá,
að hann teldi Egil langfremstan
þeirra manna, er Danir hefðu sent til
á Borg á Mýrum 10. maí 1734,
sonur Þórhalla prests Magnús-
sonar og s. k. hans Bóthildar
Finnsdóttur, útskrifaður úr
Skálholtsskóla 1753, sigldi til
náms við háskólann 1759, og
tók embættispróf í guðfræði
1761. Vorið 1765 var hann
sendur til Grænlands sem prest-
ur og trúboði í Godthaab og
jafntframt ráðinn af verzlunar-
félaginu til 2 ára til að rann-
saka landið með það fyrir aug-
um, að Islendingar kynnu ef til
vill að vilja setjast þar að. Fékk
hann harða útivist ,hörkur og
kulda, kom til Godthaab 30.
júlí eftir 11 vikna útivist, og tók
þegar að ferðast um landið.
Segir hann í brefi 29. ágúst
(til P. Kofod Ancher prófess-
ors,3) að hann telji landið hent-
ugt til kvikfjárræktar og til
búsetu fyrir norskar og íslenzk-
ar fjölskyldur, og þar séu auk
þess mörg önnur þægindi fyrir
nýbýlisfólk. Um sama leyti, eða
28. ágúst 1765 í Godthaab, ritaði
hann hálfbróður sínum (sam-
feðra) séra Magnúsi Þórhalla-
syni í Villingaholti allmerkt
bréf4). Minnist þar sérstaklega
á landgæði í Grænlandi, eink-
um í Amaralikfirði, þar sé hið
bezta töðugresi og úthey, miklir
birki- og víðiskógar, hreindýr,
hérar, endur og rjúpur, — mesti
áragrúi, — lax og silungur í
ánum, selir og síld í sjónum;
söl og fjallagrös séu þar næg og
ýmískonar ber: moltuber, rauð-
ber, krækiber, einiber og bláber
svo mikil, að taka megi lúkuna
fulla. “Eg þakkaði guði, sem
lét mig sjá öll þessi herleg-
heit”*) segir hann, og kveðst
vona, að einhver umskifti verði
innan fárra ára, og “að prest-
urinn séra Jón Bjarnason (á
Ballará) muni fluttur verða
hingað í vor 1766”, og þá kveðst
hann vonast eftir Þorkeli syni
séra Magnúsar og sé hann vel-
kominn og skuli ekkert að hon-
um verða, ef hann (Egill) lifi,
en verði ekki af útsiglingu séra
Jóns, segist hann ekki geta tek-
ið á móti Þorkeli næstu 2 ár. —
í fyrstu átti séra Egill í andófi
við kristniboðara Herrnhúta í
Grænlandi, en það ósamþykki
jafnaðist þó nokkuð, er frá leið.
18. marz 1773 var séra Egill
skipaður varaprófastur og “visi-
tator” í Suður Grænlandi til að
kynnast trúboðinu þar í heild
sinni og koma samræmi í það.
Sendi hann trúboðsráðinu (Mis-
sionscollegiet) í Kaupmanna-
höfn stöðugt skýrslur um á-
rangur starfs síns og ástandið
í landinu, og var hann í miklum
metum hjá ráðinu fyrir dugnað
og reglusemi. Varð honum
einnig svo vel ágengt í kristni-
boðinu, að þá er hann fór frá
Godthaab 1775 hafði söfnuður
hans þrefaldast á þeim 10 árum,
er hann var þar, og var orðinn
stærri en söfnuður Herm-
húta**).
Hinn 27. des. 1776 fékk
séra Egill veitingu fyrir Bog-
enseprestakalli á Fjóni og varð
prófastur 1780, kvæntist (1777)
stúlku af íslenzkri ætt Elísa-
betu Maríu Sigurðardóttur gull-
smiðs í Kaupmannahöfn Þor-
steinssonar sýslumanns í Múla-
sýslu Sigurðssonar, þau voru
bamlaus. Séra Egill andaðist í
Bogense 16. jan. 1789, tæplega
hálfsextugur, og þótti hafa verið
hinn merkast maður. Um starf-
semi hans og ritverk, prentuð
eða óprentuð ,verður hér að
öðru leyti ekki frekar getið.
3) J.S. 98 fol. í Lbs.
4) Er í Lbs. 852 4to III. 56—58.
*) Séra Jóni á Ballará mundi
hafa þótt fengur að fá svona glæsi-
lega lýsingu af landkostum á Græn-
landi. Ef til vill hefir séra Egill
ritað honum bréf frá Grænlandi 1765,
þótt það þekkist nú ekki.
**) Sbr. H. Ostermann: Den
grönlandske Missions- og Kirkes
Historie, Khvn 1921 ,þar sem oft er
vitnað í ýms ummæli séra Egils um
trúboðsstarfið.
Grænlands til athugana og rann-
sókna, og rit hans um landið og
starfsemi hans öll þar stórlega mik-
ilsverð. I Guðfræðingatali mínu bls.
57—-58 er stutt æfiágrip Egils, og
vísast til þess hér.