Heimskringla - 07.11.1934, Qupperneq 4

4. 8IÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 7. NÓV. 1934
W|eintskrhuila
(StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miBvVcudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS I/TD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsímis 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskifta bréí blaðinu aðlútandi sendist:
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 7. NÓV. 1934
HVÍVAR ALEXANDER KON. MYRTUR?
Rannsókn stendur yfir út af morði Al«x-
anders Yugoslavíu-konungs. Um sjálfa
morðingjana er að vísu ekki að villast.
En það er hitt, sem verið er að grafast
eftir, hver ástæða þeirra var fyrir morð-
inu.
Hvað græddu þeir á því? Hvað græða
morðingja-hópamir, sem til og frá eru um
alla Evrópu, á starfi sínu? Það hefir upp
aftur og aftur orðið ljóst, að þó ekkert
græði þeir á ódæðisverkunum, brestur
þá hvorki fé til viðurværis né til neins
er með þarf til þess að koma verknaðin-
um fram.
í>að getur ekki dulist að þeir hafa ein-
hvers staðar bakhjarl og að morðin eru
framin í einhverjum ákveðnum tilgangi.
Þegar konungsmorð eru framin, fylgja
þeim vanalega stríð.
Þegar Aleander konungur var mjrrtur í
Marseilles, datt flestum fyrst af öllu í
hug, hvort sagan frá 1914 væri að endur-
taka sig. Mánuði eftir að erkihertogi
Ferdinand var skotinn í Serajevo, (en
þaö var 28. júní 1914) sagði Austurríki
Serbíu stríð á hendur. Og viku síðar
hafði ófriðarbálið breiðst út um alla Ev-
rópu.
Sem betur fer, er ekki útlit ennþá fyrir
stríð út af morði Aleanders konungs. En
hversu nærri því lá, gera sér ef til vill
fæstir í hug. Fyrir tæpri viku, var Yugo-
slavía ákveðin í því, að senda Ungverja-
landi útslitakosti (ultimatum), sem í
raun og veru var það sama og að segja
því stríð á hendur. En þjóðabandalagið
skarst í leikinn, svo lítið bar á, og af-
stýrði því. Hvað orðið hefði, ef Þjóða-
bandalagið hefði ekki komið til skjalanna,
getur naumast verið ráðgáta.
Stríð virðist því hafa vakað fyrir með
morði Alexanders konungs.
En auðvitað verður ekkert með vissu
sagt um hverjir blésu þar að kolunum.
Verði rannsóknin út af morði Alexanders
til þess að kasta ljósi á það mál, verður
ekki um hana sagt ,að hún sé einskis
verð.
Þeir sem mál þessi hafa ítarlegast kynt
sér, eru þeirrar skoðunar, að milli morð-
ingja-hópanna og vopnaframleiðenda,
muni vera eitthvert samband. Og hvort
sem það verður nokkru sinni sannað eða
ekki, eru líkurnar fyrir því eins Ijósar og
hægt er að hugsa sér. Það er stundum
spurt, hverjir hafi hagnað af stríði?
Mönnum er ekki láandi, þó þeim vaxi í
augum bölið sem af stríðinu leiðir og
láti hagnaðinn af þeim í minni pokann.
En það breytir ekki þeim sannleika samt,
að það eru til menn, sem græða á þeim.
Og það eru vopnasmiðirnir.
Rannsóknin sem í Washington stendur
nú yfir, hefir fyllilega leitt í ljós, að
vopnasmiðirnir gera ekki einungis alt,
sem í þeirra valdi stendur til þess að
lengja stríð eða halda þeim við, eins og
nefnd þjóðabandalagsins komst og að
raun um fyrir einu eða tveim árum, held-
ur grípa þau til miður sæmilegra meðala,
til þess að koma ófriði af stað. Það er f
sjálfu sér óaðskiljanlegt atvinnu þeirra þó
viðurlita mikið kunni að virðast.
Hver eru helztu vopnasmíðafélög í Ev-
rópu? Þrjú skal nefna, er kveður mest
að. Það er Schneider Creusot firma
í Frakkland, með útibúum svo sem
Skodaverksmiðjunni í Pilsen í Tjekko-
Slóvakíu og víðar; þá eru Krupps í
Þýzkalandi og Vicker-Armstrong félagið
í Englandi.
En hversvegna ganga nú stjórnir eða
þjóðabandalagið ekki að þessum félög-
um og afmá þau af jörðunni? Ja — þar
ruglast ögn sagan. Þjóðstjórar margir
eru meðeigendur í vopnabúrunum. Alex-
ander konungur átti mikið í vopnaverk-
smiðjum. Og svo mun um fleiri þjóð-
stjóra. Dr. Benes, utanríkisráðherra
Tjekko-Slóvakíu og formaður þjóða-
bandalags-ráðsins, á hluti í Skoda-verk-
smiðjunum. Þannig mætti lengi telja, en
þessi dæmi nægja til að sýna hvað sigur-
verkinu snýr.
VETUR
Eftir íslenzku tímatali var vetrardagur-
inn fyrsti 27. október. Vetur er því að
byrja og ber raunar flest það með sér,
hvað sem íslenzka tímatalinu líður. Lauf-
laus tré, sölnað gras, dáin blóm, skjálf-
andi kunningjar, minna á komu vetrarins.
En forfeður vorir kunnu betur við áð*
veturinn byrjaði einhvers staðar. Voru
þeim í því sem mörgu öðru flestum ólíkir.
Ef til vill hefir þó ekkert annað búið
undir með að nefna fyrsta vetrardag en
það, að þeim hefir ekki þótt neitt vit í
löðru. Og þá er hitt eigi síður eftirtekta-
vert, að þeir heilsuðu þessum vágesti alls
lífs, vetrinum, með veizlu. Hafi nokkrar
þjóðir af vetrarríki að segja, eru það
Norðurlandabúar, íslendingar ekki sízt.
Vetramæðingurinn má heita stallbóðir
þeirra, eins og St. G. St. komst að orði.
En samt tóku þeir honum sem aufúsu-
gesti. Vetrarblótin sem haldin voru
fyrsta vetrardag og Finnur prófessor
Jónsson minnist á að tíð hafi verið hjá
norrænum mönnum, eru að vísu lögð
niður. En hjá skáldunum íslenzku hafa
þau haldist við. Þau heilsa vetri í ljóðum
sínum á forna vísu. “Frostið oss herði”
segir Bjarni Thorarensen. “Að standa
eins og foldgnátt fjall — í frerum alla
stund — hve mörg sem á því skruggan
skall, — svo skildi karlmanns lund”, segir
Gísli Brynjólfsson. Þessu eru dæmin
skáldanna lík. Veturinn á að víkja á bug
kveifarskap og þjálfa menn í hugrekki og
karlmensku. “Að vera í hættunni stór
og horfa ei um öxl það er mátinn” — hjá
þeim.
Það getur nú verið, að sumir af þeim
sem í kynni hafa komist við vetur í Can-
ada, líti ekki á hann sömu augum og
skáldin og fýsi ekkert í fangbrögð við
hann. En tímans hjól fær enginn stöðv-
að. Og að vera við því búinn, sem að
höndum ber, er sigursaga mannkynsins í
baráttunni við öfl náttúrunnar og allar
andstæður, hverju nafni sem nefnast og
af hvaða rótum sem runnar eru.
Fyrsta sunnudag í vetri, er sagt, að
vetrarkomunnar sé minst í kirkjum enn
á íslandi. Gömul venja, ef til vill, en
samt tilkynning til vetrar um, að hann
komi ekki á óvænt og að íslendingar
taki við komu hans undir með St. G. St.:
Kaldi vetur, kveðið get eg við
komu þína, og rímað kuldann á þér. —
PÓLLAND FJARLÆGIST FRAKKLAND
Á milli Frakklands og Póllands virðist
hafa verið mikil vinátta undanfarin ár.
Vann Louis Barthou, utanríkisráðherra
Frakklands, sem myrtur var ásamt Yugo-
slavíu-konunginum nýlega, mjög að því
að tryggja vináttu þessara landa. En
þrátt fyrir það virðist nú svo komið, að
vinskapurinn sé að fara út um þúfur.
í þá áttina þykir það að minsta kosti
benda, að tveir frakkneskir iðjuhöldar í
Póllandi voru nýlega hneptir í varðhald.
Var þeim brugðið um skattsvik og ýmsa
fjár-óreiðu, svo sem að svíkja fé með
hluta sölu út úr almenningi. Hefir stjórn-
in í Póllandi tekið ullarverksmiðjuna er
þeir starfræktu í sínar hendur. Reyndi
ræðismaður Frakka í Póllandi, að fá auð-
mennina leysta úr fangelsi gegn ærnu
veði, en það fékst ekki. Og við það sat
ekki. Þegar Henry Fotocki, pólskur
greifi, en vinur Frakkanna, fór fram á,
að stjórnin héldi ekki verksmiðjunni,
var greifinn einnig hneptur í fangelsi.
Annað sem vott ber um, að vinátta
landanna sé að kólna, er það, að stjóm
Póllands gerir ráð fyrir, að taka í sínar
hendur aðal raforkustofnunina í Varsjá,
sem frakkneskir auðmenn eiga. Kvartar
almenningur undan því, að ránverð sé á
orku stofnunarinnar. En svo vel ber nú
í veiði, að samningar raf-félagsins við
borgina, eru að verða ógildir, og um
endurnýjun þess samnings, er varla að
ræða.
En jafnframt því, sem Pólland er að
fjarlægjast Frakkland, er það meir og
meir að nálægjast Þýzkaland. Fyrir
skömmu gerðu þessi lönd samning með
sér um viðskifti er næmu tveim miljónum
dollara á ári. Selur Pólland búnaðarvör-
ur, en kaupir iðnaðarvörur í staðinn frá
Þýzkalandi. Ennfremur hafa lönd þessi
nýlega gert samninga um skólamál, er
leyfa pólska skóla í Þýzkalandi og þýzka
skóla í Póllandi. Þjóðverjar eru þarna
auðsjáanlega að skáka Frökkum.
SÁLMABÓKARVIÐBÆTIRINN
(Eftirfylgjandi ritgerð er að stofninum
til ræða, sem undirritaður flutti í
Sambandskirkjunni í Win-
nipeg og víðar.)
\
Sá óvænti og áður óheyrði atburður
hefir gerst á íslandi nýlega, að sálma-
bók hefir verið gerð upptæk.
Bækur hafa oft áður verið gerðar upp-
tækar; þær hafa verið brendar af of-
stopafullum valdhöfum; vandlætingasam-
ir siðameistarar hafa krafist þess að
mönnum væri bannað að lesa vissar bæk-
ur; og eins og öllum er kunnugt, setur
páfinn við og við bækur á index-inn, þ. e.
skrána yfir bækur, sem kaþólsku fólki er
bannað að lesa. Ástæðan sem gefin er
fyrir bönnum á bókum og hindrunum á
útbreiðslu þeirra, er alla jafna sú, að
þær séu skaðlegar — flytji rangar skoð-
anir eða séu siðspillandi. Það mun vera
mjög sjaldgæft að nokkur bók sé bönn-
uð, eða tilraun gerð til þess að hindra
útbreiðslu hennar, af nokkrum öðrum á-
stæðum.
Þar sem sálmabækur geta eðli sínu
samkvæmt ekki tilheyrt þeim flokki bóka,
sem nokkrum manni gæti komið til hug-
ar að banna, liggur í augum uppi að ein-
hver alveg sérstök ástæða hlýtur að
liggja til grundvallar fyrir því að þess
hefir verið krafist að hin áminsta sálma-
bók yrði gerð upptæk. Og ástæðan er í
stuttu máli sú, að í bókina hafa verið
teknir sálmar í óleyfi höfundanna, að
sumum þeirra hefir verið breytt og úr
sumum felt. Telja sumir höfundamir og
aðrir, fyrir hönd höfunda, sem dánir em,
að réttindum smurn hafi verið hallað,
svo að þeir megi ekki við það una.
Þessi ástæða er lagaleg og um hana er
ekki þörf að fjölyrða frekar. En auk
hennar er önnur ástæða til þess að bókin
hefði að líkindum aldrei náð hylii, Iþó að
engir hefðu krafist þess að hún yrði gerð
upptæk, og hún er sú, að bókin hefir
fengið mjög harða dóma. Vitanlega get-
ur það verið álitamál, hvort dómamir séu
allir sanngjarnir, en það er lítill vafi á
því að þeir einir hefðu nægt til þess að
kasta þeirri óvirðingu og rýrð á bókina
að hún hefði þótt lítt hæf til þess a<5 not-
ast við guðsþjónustur í íslenzkum kirkj-
um.
Eg ætla að lýsa efni bókarinnar Utils-
háttar og skal eg um leið gefa nokkur
sýnishom af skáldskapnum í henni —
bæði því bezta og því lakasta af honum,
eins og hann kemur mér fyrir sjónir.
Bókin er kölluð viðbætir við eldri
sálmabókina, þá, sem nú er notuð, og
strax við fyrsta yfirlit er ljóst, að fyrir
nefndinni, sem sá um útgáfu hennar,
hefir ekki vakað neitt annað en að bæta
við gömlu bókina; hún hefir ekki ætlað
sér að gefa út nýja sálmabók. Efnis-
niðurröðunin er sú sama og í gömlu bók-
inni, og sálmarnir, sem valdir hafa verið,
eru bæði gamlir og nýir.
í viðbætinum eru 219 sálmar. Af þeim
eru að minsta kosti 30 orktir fyrir meira
en 100 árum, tveir eða þrír eru alla leið
aftan af fjórðu öld. 75 sálmar eru þýddir
úr útlendum málum, og af þeim eru 20
eftir óþekta höfunda. Meira en helming-
ur þýddu sálmanna eru eftir skandinav-
iska höfunda, hinir eftir enska og þýzka,
og fáeinir eru upprunalega orktir á
latínu. Þrír sálmar eru eftir vestur-ís-
lenzka höfunda, tveir frumorktir og einn
þýddur. 52 íslenzkir höfundar eru nafn-
greindir, en fáeinir alíslenzkir sálmar eru
þó eftir ónafngreinda höfunda. Af ís-
lenzku höfundunum, sem nafngreindir
eru, voru fjórir uppi á 17. öld, tveir mega
kallast að heyri til 18. öldinni, hinir eru
19. og 20. aldar menn. 20 eru enn á lífi.
Langflesta sálma í safninu eiga þessi
þrjú höfuð-sálmaskáld íslendinga á síð-
ari tímum: Matthías Jochumsson, Helgi
Hálfdánarson og Valdimar Briem. Eftir
hvern þeirra Matthías og Helga eru 30
sálmar og 17 eftir Valdimar; frá þriðjungi
til helmings þessara sálma eru þýddir.
Nokkrir sálmar og brot úr lengri Ijóðum
eftir beztu núlifandi íslenzk skáld eru í
safninu. Sumir sálmarnir hafa áður ver-
ið pentaðir, t. d. í sálmasafninu “Þitt ríki
komi,” sem Haraldur Níelsson gaf út
fyrir 10 árum.
Taki maður nú sálmasafn þetta sem
heild og beri það saman við eldri bókina,
þá er auðsætt að það stendur henni all-
langt að baki. Hlutfallslega er færra af
góðum sálmum í því heldur en í bókinni,
en aftur á móti hlutfallslega
fleiri er ekki aðalatriðið, heldur
hitt ,að flestir af sálmunum,
sem lélegir eru — og það er ó-
efað meiri hlutinn — eru svo
lélegir að þeir eru ósamboðnir
andlegri menningu Islendinga
nú á dögum, hvort sem þeir eru
skoðaðir frá skáldskaparlegu
eða trúarlegu sjónarmiði.
Legg að höfði líknarhönd,
Lát burt víkja syndagrönd.
Öflugan settu englamúrinn
Yfir mig, þá tek eg dúrinn.
Láttu nú ljósið þitt
Loga við rúmið mitt.
Hafðu þar sess og sæti
Signaður Jesú ’mæti.
Eg skal þá fyrst minnast á
nokkra, sem eg held að tví-
mælalaust megi kallast góðir.
Vitanlega getur verið all-mikill
skoðanamunur um það hvaða
sálmar séu góðir og hverjir lé-
legir. Sumir myndu ef til vill
telja aðeins þá sálma góða, sem
flytja skoðanir, sem eru í sam-
ræmi við þeirra eigin skoðanir.
En slíkt mat er algerlega rangt.
Til þess að sálmur geti kallast
góður, verður hann að vera vel
orktur ,og auk þess verður að
vera í honum, hvert svo sem
efni hans er, eitthvert andríki,
hann verður að hrífa lesandann.
Þetta eru sömu kröfumar, sem
gera verður til alls skáldskapar.
Nokkrir beztu sálmamir í
safninu em svo alkunnir að
það þarf ekki annað en að
nefna þá, svo er um lofsöngv-
ana: Ó, Guð vors lands og Guð
hæst í hæð. Algerður misskiln-
ingur er það, að ekkert ljóð,
sem ekki hejir upprunalega
verið ort til þess að standa í
sálmabók, geti kallast sálmur.
Ó, Guð vors lands er fyrst af
öllu sálmur, þó að það væri
orkt við sérstakt tækifæri og
sé fyrst nú á síðustu árum að
komast inn í sálmasöfn.
Þá má nefna sálma og Ijóð,
sem ekki eru eins vel kunn. —
Meðal þeirra eru: Drottinn vak-
ir, eftir Sig. Kr. Pétursson;
Skín guðdóms sól, eftir Ólínu
Andrésdóttur, og Eg kveiki á
kertum mínum, brot úr kvæði
eftir Davíð Stefánsson. Eg tek
eitt erindi úr hverjum:
Drottinn vakir, drottinn vakir
Daga’ og nætur yfir þér.
Blíðlynd eins og bezta móðir
Ber hann þig í faðmi sér.
Allir þótt þér aðrir bregðist,
Aldrei hann á burtu fer.
Drottinn vakir, drottinn vakir
Daga’ og nætur yfir þér.
Skín guðsdóms sól á hugar-
himni mínum,
Sem hjúpar alt í kærleiksgeisl-
um þínum.
Þú drottinn Jesús, lífs míns
ljósið bjarta,
Ó lýs nú mínu trúarveika hjarta.
í gegnum móðu og mistur
Eg mikil undur sé.
Eg sé þig koma, Kristur
Með krossins þunga tré.
Af enni daggir drjúpa
Og dýrð úr augum skín.
Á klettinn vil eg krjúpa
Og kyssa sporin þín.
Nokkra fleiri sálma mætti
minnast á, sem mega kallast á-
gætir, þar á meðal fáeina af
þýddu sálmunum, eins og Near-
er My God to Thee og Lead
Kindly Light. En um allan
fjöldann af þeim sálmum í safni
þessu, sem lýtalausir mega kall-
ast, er það að segja, að þeir eru
miðlungs skáldskapur og svo
daufir og sviplausir að það
kveður ekki neitt að þeim. Svo
er um langflesta sálmana eftir
eldri sálmaskáldin; þeir eru leif-
ar, sem hafa verið hirtar vegna
nafna höfundanna.
Og þá kemur maður að því,
sem safnið er reyndar ríkast af,
en það er andlaust og illa orkt
sálmagult, bæði gamalt og nýtt;
og það nýja er sízt betra en
það gamla.
Sem sýnishorn hins eldra
sálmakveðskapar í safninu má
taka þessi erindi:
Nótt er kominn, nú eg inni,
Nærri vertu, Jesú, mér.
Vernda bæði sál og sinni,
Svæfðu mig á brjóstum þér.
Sveit engla sinni
Hann sjálfur gaf það boð,
Að úti og inni
Þín öflug skyldi hún stoð.
Og bera á örmum hvar sem fer,
Svo minsti’ ei megi
Steinn meiða fót á þér.
í minni skírn eg orðinn er
Ástmögur guðs hins lifanda
Himneskur arfur hefir mér
Hlotnast, því gleðst eg í anda.
Frið mér og unað færir sú
Fagnaðarsælu, von og trú
Skímamáð skærri í er á eg.
Maður gæti búist við að finna
þetta og annað eins í sögu
sálmakveðskaparins á fyrri öld-
um ,en ekki í sálmabók, sem
sétlast er til að sé notuð nú á
tímum. Hvað vakað hefir fyrir
útgáfunefndinni, þegar hún
valdi þetta, er með öllu óskilj-
anlegt. Varla getur það hafa
verið að vernda þessar perlur
frá glötun; því það eru til
hundruð af sálmum og versum
lík þessum í hinum eldri sálma-
bókum. Ólíklegt að hún hafi í
raun og veru haldið, að fólk
færi að syngja þetta sér til
sálubótar nú á tímum. Annað-
hvort er því um stakasta
smekkleysi að ræða í valinu
eða tilraun til að fylla ákveðinn
blaðsíðu fjölda með einhverju.
Eins og eg tók fram, eru
sumir nýju sálmarnir ekki hóti
betri en þetta. Hér eru nokkur
sýnishorn af þeim — öll eftir
núlifandi höfunda:
Heilög gleðijól gef þú oss
Guðs son af miskunn þinni,
Dýrlegt svo fáum himinhnoss
Höndlað með bama sinni.
Guð faðir góði
Gef þú eg fái
Lifað sem barn þitt í láni og
þraut,
Inndæl þín orðin
Ætíð mér veri
Mín leiðarstjarna á Ijóssins
braut.
Við kross þinn, Jesús, jafnan
Vil eg mér hæli fá.
Þar hellubjargið bezt eg finn,
Sem bygt eg traust get á.
Það hæli er á eyðimörk
Svo ágæt höfn og blíð,
Þar sem reika eg einn um ó-
kunn lönd
Gegnum angist, neyð og stríð.
Þeir krossi á hörðum hvflu Jesú
gjörðu,
Þótt heim að frelsa kominn
væri á jörðu.
Þeir hjartað syndlaust haturs-
spjóti stungu
Og háði með í dauðans blund
hann sungu.
Guðs góði son
Mín gleði og von!
Mig geym í öllum vanda.
Eg trúi á þig!
Tak að þér mig,
Á tæþum stig.
Fel mig þér milli handa.
Drag Guð mig nær, ei huggun
gefst í heim;
í hjarta mér
Eg blindast snemma lét af solli
og seim
En svikinn er;
Ef eg þig á, má heimur hrynja
í grunn.
Og himinn með,
Eg sit við nægtabrunn.
Skaparans minstu,
Sem skapað þig hefur
Skuld þína að borga hann
Jesúm þér gefur,
Guðdómleg orð hans þér geyma
í hjarta ber;