Heimskringla - 14.11.1934, Blaðsíða 2

2. SfDA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 14. NÓV. 1934
Frá Alþingi íslands
FJÁRLAGARÆÐAN
Eysteinn Jónsson fjármálaráS-
herra gerir grein fyrir fjár-
lagafrumvarpi stjórnarinnar
fyrir árið 1935 og fjár-
hagsafkomu kreppuáranna.
Rvík. 8. okt.
Áður en eg vík að frumvarpi
því til fjárlaga fyrir árið 1935,
sem lagt hefir verið fyrir Al-
þingi, mun eg ,svo sem venja
hefir verið undanfarið, fara
nokkrum orðum um afkomu
rkissjóðs og fjármálaástandið í
landinu yfirleitt. Sá inngangur
er alveg nauðsynlegur, til þess
að menn geti áttað sig til fulls á
þeim grundvelli ,sem fjárlaga-
frumvarpið fyrir árið 1935 hlaut
að byggjast á.
Kreppuárin
Nú stendur svo sérstaklega á
að Alþingi er háð að hausti, og
að fyrverandi fjármálaráðherra
hefir í sérstöku útvarpserindi, 6.
marz s. 1. gert grein fyrir af-
komu ársins 1933, að svo miklu
leyti, sem þá var um hana vitað.
Eirindi þetta hefir og komið fyrir
almenningssjónir og sé eg því
ekki ástæðu til að gefa skýrslu
um einstök atriði í afkomu þess
árs. Hinsvegar tel eg mjög vel
viðeigandi, að rifja hér upp höf-
uðatriðin í fjárhagsafkomu vorri
undanfarin kreppuár. Með því
móti fæst áreiðanlega gleggst
mynd af þeim erfiðleikum, sem
við hefir verið að strða og sem
þjóðin á óneitanlega enn í
höggi við.
Hagur þjóðarinnar út á við
Þótt þetta yfirlit sé gefið í
sambandi við frjálagaumræður
og umræður um afkomu ríkis-
sjóðs, hlýtur það að verða tví-
þætt. Afkoma þjóðarinnar út á
við, út- og innflutningur og
greiðslujöfnuður við útlönd hef-
ir svo gagngerð áhrif á af-
1931 var um 48 milj., en inn-
flutningur um 48.1. Var því
verzlunarjöfnuður lítið eitt ó-
hagstæður, en greiðslujöfnuður
við útlönd hefir verið mjög
óhagstæður það ár. Eftir því,
sem næst verður komist um
upphæðir þeirra greiðslna ann-
ara en fyrir vörur, sem mynda
greiðslujöfnuðinn ,er talið að
útborganir þjóðarinnar séu eigi
minna en 8 miljónum hærri en
innborganir. Þýðir það, að til
þess að greiðslujöfnuðurinn sé
hagstæður þyrfti útflutningar
vara að nema um 8 milj. meira
en innflutningur. Með vissu
verður þetta ekki vitað, en ná-
lægt hinu rétta verður komist.
Árið 1931 hefir því verið
greiðsluhalli á rekstri ríkissjóðs
og skuldir safnast við útlönd.
Ástæðumar ber vitanlega fyrst
og fremst að rekja til hins mikla
verðfalls á afurðum lands-
manna.
Árið 1932
Árið 1932, annað kreppuárið
reyndust tekjur ríkissjóðs 11.1
milj., en voru á fjárlögum áætl-
aðar 11.4 miljónir. . Greiðslur
ríkissjóðs taldar á sama hátt og
1931 reyndust um 13.9 miljónir.
Voru samkvæmt fjárlögum 11.5
milj. Gsjfeiðsluhalli ríkissjóðs
var um 2.8 milj. Vömr vom þá
útfluttar fyrir 47.8 milj. en inn-
fluttar fyrir 37.3 milj. Verzl-
unarjöfnuður því hagstæður
um 10.4 milj. og greiðslujöfnuð-
ur við útlönd hagstæður. Gætti
hér áhrifa innflutnings haft-
anna. Jafnhliða því sem inn-
flutningshöftin björguðu greið-
slujöfnuðinum við útlönd 1932,
vegna þess hve mjög dró úr
innflutningnum þeirra vegna,
gætti áhrifa þeirra á afkomu
ríkissjóðsins í því, að tolltekj-
umar hröpuðu niður og komust
langt niður fyrir það, sem þær
hafa verið um mörg ár, fyr og
síðar. Varð því mikill greiðslu-
halli hjá ríkissjóði, enda þótt út-
gjöld ríkissjóðs væru lægri en
þau höfðu verið um langt skeið,
komu allra landsmanan og af- I Gg igegri en þau hafa verið síð-
komu ríkissjóðs sérstaklega, að ] an> Þessi afkoma ársins 1932
hún hlýtur að mynda annan
þáttinn í því yfirliti, sem gefa á
hugmynd um grundvöllinn, sem
aðgerðir þings og stjórnar í
fjármálum verða að byggjast á.
Árið 1931
Árið 1931 hefir verið talið
fyrsta kreppuárið hér. Á því
ári voru tekjur ríkissjóðs mikið
lægri en undanfarin ár eða um
15.3 miljónir. Höfðu verið á-
ætlaðar í fjárlögum 12.8 miljón-
ir. Útgjöldin voru þá, að við-
bættum afborgunum fastra lána
og öðrum eignaheyfingum, um
18.2 miljónir, en samkvæmt
fjárlögum voru þau 12.8 miljón-
ir. Greiðsluhalli ársins 1931
sýnir mjög glöggt sambandið á
milli tekna ríkissjóðs og vöru-
innflutningsins. Hún sýnir, að
semja verður fjárlög og skatta
lög með nákvæmu tilliti til þess,
sem framundan virðist um
möguleika fyrir vöruinnkaup-
um til landsins.
Árið 1933
Árið 1933 er síðasta árið, sem
nokkumveginn fuilnaðarskýrsl-
ur eru til um. Tekjur ríkissjóðs
á því ári voru um 13.7 milj., en
voru áætlaðar um 11 milj. ■
Greiðslumar reyndust um 15
miljónir, en ætlaðar á fjárlög-
um um 12 milj. Greiðsluhalli
ríkissjóðs árið 1933 var um 1.3
var því um 2.9 miljónir. Bfð eg! miljónir. Samkv. bráðabirgða-
menn að gæta þess sérstaklega,
að þegar um greiðsluhalla er að
ræða, em taldar með útgjöldum
afborganir af föstum lánum rík-
issjóðs. Yfirlitið miða eg við
greiðslujöfnuð en ekki reksturs-
halla eða rekstursafgang ríkis-
sjóðs, sökum þess, að ekki er
vel komið um rekstur ríkissjóðs
fyrr en afborganir fastra lána
eru af höndum inntar án nýrra
lántaka.
Útflutningur íslenzkra afurða
skýrslum Hagstofunnar fyrir
áríð 1933 voru fluttar út vörur
fyrir um 49.8 milj. króna, en
inn vörur fyrir um 47.4 milj.
1933. Má búast við að tölur
þessar hækki nokkuð við end-
anlega skýrslugerð, en ekki á-
stæða til að ætla annað en að
þær sýni nokkumveginn réttan
mismun út- og innflutnings. —
Hefir verzlunarjöfnuðurinn því
verið hagstæður um ca. 2.4
milj., en greiðslujöfnuðurinn við
CANADIAN
PACIFIC
NIÐURSETT FAR
MEÐ GUFUSKIPUM
Ferð fram og til baka með “Mont” gufuskipunum frá
höfnum í Canada til:
Þriðja Túrista
GLASGOW ...................... $110.00 $139.00
Far með “Duchess” og “Empress” skipunum ofurlítið hærra
Skemtiferða farbréf á góðu verði fram og til baka til sölu til 30.
apríl 1935. I gildi í 15 daga frá því að lent er.
Eftir frekari upplýsingum finnið agent vom eða skrifið:
CANADIAN PACIFIC STEAMSHIPS
106 C.P.R. Bldg. C.P.B. Bldg. King and Yonge Sts.
Edmonton, Alta. Saskatoon, Sask. Toronto, Ont.
W. C. CASEY, Steamship Oeneral Passenger Agent
332 Main St. — Winnipeg, Man.
útlönd óhagstæður vegna þess
hve greiðslur aðrar en fyrir
vörar, eru okkur í óhag, svo
sem áðan var drepið á. Heild-
arsvipurinn á afkomu ársins
1933 var því sá, að hagur þjóð-
arinnar út á við versnaði tölu-
vert og greiðsluhalli, ríkissjóðs
var nokkuð á 2. miljón. Var
hann þó mikið lægri en undan-
farin ár. Ríkisskuldir í árslok
voru 39,996 þús. kr. og höfðu
hækkað um 916 þúsund krónur
á árinu. Sjóður hækkaði hins-
vegar um 535 þús. krónur á
árinu. Um einstök atriði við-
víkjandi afkomu ríkissjóðs á ár-
inu 1933, tel eg fullnægjandi að
vísa til opinberrar greinargerð-
ar fyrverandi fjármálaráðherra,
sem áður er minst. Þó vil eg
gefa stutta skýrslu um breyt-
ingu enska lánsins frá 1921.
Breyting enska lánsins frá 1921
Eins og fyrverandi fjármála-
ráðherra gat um í opinberri
skýrslu sinni, hafði fyrverandi
stjórn samið um það, að enska
láninu frá 1921 yrði á þessu
ári breytt úr 7% láni í 5% lán.
Fór breyting þessi þannig fram,
að öllu láninu var sagt upp til
innlausnar 1. sept., en skulda-
bréfaeigendum jafnframt gefinn
kostur á að fá skuldabréfunum
breytt í 5% bréf og um leið
greidd 3£ af hverju 100£ bréfi,
eins og áskilið var í upphaflega
lánssamningnum. Þá var enn-
fremur gengið frá því, að hægt
væri að innleysa béfin, ef skulda
bréfaeigendur vildu fá þau
greidd femur en taka vaxta-
lækkuninni. Þegar fyrverandi
fjármálaráðherra gaf skýrslu
sína, var vitanlega ekki vitað
hve mikið af béfum kæmi til
innlausnar. Vil eg því skýra
frá því nú, að öllu láninu hefir
verið breytt í 5 % lán að undan-
skildum 1350£, sem innleyst
voru með hver 100£ 103£, eins
og upphaflega var áskilið.
Afkoma ríkissjóðs 1934
Um afkomu ríkissjóðs á yfir-
standandi ári er eigi hægt að
segja með neinni vissu eins og
sakir standa. Líklegt má þó
telja, að tekjur verði svipaðar
og í fyrra, ef þær bregðast eigi
síðara hluta ársins. Um endan-
leg útgjöld er nokkuð í óvissu,
m. a. vegna þess hve marghátt-
aðar greiðslur verða samkv. sér-
stökum ráðstöfunum Alþingis
utan fjárlaga. En engar líkur
virðast vera til þess, að hægt
verði að komast hjá greiðslu-
halla á þessu ári, enda gera
gildandi fjárlög ráð fyrir greið-
sluhalla. Þann 1. júlímánaðar
þ. á. hafði lausaskuld ríkissjóðs
í Barclay’s Bank hækkað um
839,812 frá áramótum og var þá
orðin um kr. 2,160,000. — Síðan
hefir hún staðið óbreytt. Sam-
kvæmt samningi við bankann
má skuld þessi vera hæst 100,-
000 sterlingspund. Skuldir inn-
anlands hafa á árinu hækkað
um ca. 266,000 kr. Þessar töl-
ur gefa ekki hugmynd um end-^
anlega niðurstöðu ársins, en
þykir þó rétt að geta þeirra hér.
Verzlunarjöfnuðurinn 1934
Bráðabirgðaskýrslur um út-
og innflutning á þessu ári, sem
fyrir liggja til 1. sept., sýna
mjög óhagstæðan verzlunar-
jöfnuð. Samkvæmt þeim er út-
flutningur ca. 24.9 milj., en inn-
flutningur ca. 31.9 milj. Verzl-
uarjöfnuðurinn samkv. því ó-
hagstæður um ca. 7. miljónir.
Að vísu er vonandi, að niður-
staða ársins verði ekki svona
slæm, en engar líkur virðast til
þess að hún verði hagstæð.
Innflutningurinn og
tekjur ríkissjóðs
Þegar athugað er það yfirlit,
sem nú hefir verið gefið í mjög
stórum dráttum um afkomuna
1931—1933 og horfumar á
þessu ári, eru það nokkur höf-
uðatriði, sem mér finst mest-
ástæða til þess að gefa gaum.
Öll árin, að undanteknu ár-
inu 1932, eru keyptar til lands-
j ins vörur fyrir hærri upphæðir
en þjóðin hefir getað greitt með
ársframleiðslu sinni.
Öll árin er greiðsluhalli á
rekstri ríkissjóðs, enda þótt út-
gjöldin í heild hafi farið lækk-
j andi. Greiðsluhallinn er yfir-
j leitt jafnaður með lántökum og
1933 og væntanlega í ár, að
mestu leyti með lántökum er-
lendis. En það, sem er þó í-
skyggilegast og mestum erfið-
leikum mun valda við leiðrétt-
ingar, er sú staðreynd, að þessi
geiðsluhallaár, að undanskildu
árinu 1932, hafa tolltekjur rík-
issjóðs verið hærri en eðlilegt
var, vegna þess hve innflutning-
urinn hefir verið óeðlilega mik-
ill. Hefði innflutningurinn ekki
farið fram úr því, sem þjóðin
gat borgað árlega, hefði greið-
sluhalli þessara ára oðið ennþá
meiri, nema ríkissjóði hefði þá
verið séð fyrir nýjum tekju-
stofnum.
Skakkar fjárlagaáætlanir
Öll árin eru útgjöldin sam-
kvæmt Landsreikningnum miklu
hærri en útgjöldin samkvæmt
fjárlögum. Er það gamalt og
alkunnugt fyrirbrigði og stafar
sumpart af þeirri hættulegu
reglu, að samþykt eru allskonar
útgjöld á Alþingi önnur en þau
sem eru á fjárlögum og sum-
part af því, að upphæðir eru á-
ætlaðar of lágt í fjárlögum. —
Stundum virðast áætlanir svo
fjarri reynslu, að eigi verður
annað álitið, en þær séu vísvit-
andi of lágt settar í fjárlögin.
Er slíkt ekki til þess fallið, að
auka traust Alþingis og þarf að
hverfa með öllu . Verður nánar
að þessu vikið í sambandi við
fjárlagafrumvarpið fyrir 1935.
Undirbúningur frum-
varpsins fyrir 1935
Eins og yfirlit þetta um af-
komu undanfarinna ára ber
með sér, hlutu miklir erfiSTeik-
ar að verða á vegi stjómarinnar
við undirbúning fjárlaga fyrir
1935.
Stjórninni var það ljóst, að til
lengdar getur ekki gengið, að
ríkissjóður þurfi á ári hverju
að taka lán erlendis til þess að
nota til afborgana fastra lána
og því síður til óarðgæfra fram-
kvæmda. — Greiðsluhallann
varð að stöðva — helzt þegar
á næsta ári.
Ennfremur lá það fyrir, að
atvinnuhorfur og ástand at-
vinnuveganna var þannig, að
framlög til verklegra fyrirtækja
og til atvinnuveganna þurfti að
auka frá því, sem ákveðið var
á fjárlögum 1934.
Við samning fjárlagafrum-
varpsins hafði stjórnin til hlið-
sjónar gildandi fjáriög og Lands
reikninga undanfarinna ára. -
Var vitanlega fyrst svipast eftir
leiðum til sparnaðar á beinum
kostnaði við rekstur ríkisins. -
Eins og kunnugt er, verður ekki
mjög miklu umþokað í þeim
efnum nema með róttækum
breytingum á fyrirkomulagi rík-
isrekstursins. — Langmestur
hluti útgjalda ríkissjóðs er
ýmist bundinn með lögum eða
við fyrirkomulag, sem ekki
verður breytt nema á löngum
tíma. Þó hefir stjómin gert
ýmsar lækkanir á útgjöldum og
verður þeirra helztu getið í
sambandi við hækkanir fram-
laga tilverklegra framkvæmda.
1 Vz milj. kr. af útgjöldunum
eru leiðréttingar og gjöld
skv. nýjum lögum
Við athugun á útgjöídum
og samanburði við fjárlög yfir-
standandi árs kom það hins-
vegar í ljós, að ýmsar áætlunar-
upphæðir voru alt of lágt settar
í þeim fjárlögum með tilliti til
reynslunnar og þurftu að leið-
réttast. Ennfemur að ýms ó-
umflýjanleg útgjöld, þar af ýms
lögbundin, sem ekki vou á fjár-
'ögum þessa árs, þurftu að tak-
ist á fjárlög. Sumpart var hér
im ný útgjöld að ræða, sem á-
cveðin höfðu verið síðan fjár
ögin fyrir 1934 voru samin og
sumpart útgjöld, sem af ein-
hverjum ástæðum ekki hafa
verið talin með fyr í fjárlögum,
þótt greidd hafi verið. Þessar
bundnu hækkanir og leiðrétt-
ingar nema nálægt 1*4 miljón
króna og eru iþessar helztar:
1. Tillag til Kreppulánasjóðs
kr. 250,000,00. Er þetta nýr lið-
ur samkv. lögum um Kreppu-
lánasjóð frá 1933.
2. Viðhald þjóðvega kr. 100,-
000,00. í frumvarpinu er við-
haldið alls hækkað um 150 þús.
kr. Af þeirri hækkun tel ég
þessar 100 þús. krónur beina
leiðréttingu á þessum lið fjár-
laganna, sem undanfarið hefir
farið mjög fram úr áætlun.
3. Landhelgisgæzla kr. 180,-
000,00. Þessi hækkun er sum-
part vegna þess að undanfarið
hefir heildarkostnaður við gæzl-
una verið of lágt settur í f járlög
samanborið við reynsluna, en
sumpart vegna þess að reynslan
hefir sýnt að undanfarið hefir
verið gert ráð fyrir hærra til-
lagi úr Landhelgissjóði til gæzl-
unnar en honum er unt að
leggja fram. Sjóðurinn er því
nær þorrinn og getur því að-
eins lagt fram árlegar tekjur
sínar, sem eru sektir og björg-
unarlaun.
4. Afborganir lána kr. 142,-
000,00. Hækkunin á þessum lið
stafar af afborgunum af hin-
um nýrri lánum. Má þar sér-
staklega benda á lán ríkissjóðs
til vega- og brúargerða.
5. Vextir kr. 90,800,00. Hækk-
un á þessum lið þrátt fyrir
sparnað vegna breytingar enska
lánsins frá 1921, stafar sumpart
af skuldahækkun 1933 og að
sumu leyti af því að nú er ná-
kvæmar áætlað fyrir vaxta-
greiðslum af ósamningsbundn-
um skuldum en áður hefir verið
í fjárlögum, en þó aðeins leið-
rétting, því að undanfarið hafa
árlega verið greiddar háar upp-
hæðir í kostnað við slíka samn-
inga, og vafalaust verður ein-
hver kostnaður árlega vegna
samninga við önnur ríki. Get
eg þess hér til dæmis, að 1932
voru greiddar tæpar 30 þús.
krónur í slíkan kostnað og 1933
um 36 þús. krónur.
6. Tillag til sveitafélaga
vegna fátækraframfæris yfir
meðallag kr. 100.000,00, Er
hér um leiðréttingu aðræða,
samkvæmt því sem reynslan
sýnir að útgjöld þessi muni
rfeynast. í núgildandi fjárlögum
er átælað að greiðslur til sveita-
félaga vegna fátækraframfæris,
sem er 15% yfir meðallag, muni
nema kr. 100.000,00, en fyrir-
sjáanlegt er, að þau muni nema
170 þús. kr. á þessu ári.
7. Jarðræktarstyrkur kr.
75.000,00. Þessi hækkun á á-
ætlunarupphæð er einnig gerð
til leiðréttingar. Þessi liður
hefir undanfarið verið áætlaður
töluvert lægra en hann hefir
orðið í reyndinni.
8. Kostnaður við barnafræð-
slu kr. 60.000,00. Þessi hækk-
un er leiðrétting, aðallega vegna
þess að laun kennara eru í gild-
andi fjárlögum sett lægri en þau
reynast.
9. Strandferðir kr. 70.000,00.
Hækkun þessi er gerð til sam-
ræmis við þá reynslu, sem fæst
í ár. Úr strandferðum þykir
sízt fært að draga.
10. Kostnaður við spítala kr.
76.800,00. Mestur hluti upp
læðarinnar eru hækkanir ti
leiðréttingar til samræmis við
reynsluna um kostnað við
sjúkrahúsin, eru nokkur hluti
nýr liður vegna laga frá 1932
um breytingu á lögum um
varnir gegn kynsjúkdómum.
11. Malbikun þjóðvega kr.
77.000,00. Þessi liður er nýr
og settur á fjárlög samkvæmt
breytingu á lögum um bifreiða-
skatt, sem samþykt var á Al-
þingi 1933. Renna samkvæmt
henni 15% af bifreiðaskatti til
malbikunar á þjóðvegum.
12. Kostnaður við gjaldeyris-
ráðstafanir kr. 30.000,00. Á
fjárlögum hefir eigi fyr verið
gert ráð fyrir kostnaði við fram-
kvæmd innflutningshafta né
gjaldeyrisráðstafana. Hefir þó
Slíkur kostnaður verið greiddur
undanfarin ár. Þótti sjálfsagt
að ætla fyrir þessum kostnaði á
fjárlögum, þar sem alkunnugt
er að hjá því verður alls ekki
komist að hafa sterk tök á inn-
flutningi vara og sölu erlends
gjaldeyris.
13. Toll- og löggæzla kr.
50.000,00. Þessi hækkun á liðn-
um er beinlínis til leiðréttingar
samkvæmt reynslu um þennan
kostnað. Er síður en svo að
tollgæzla megi minka frá því,
sem hú er. Er full þörf á að
hún verið bætt víða á landinu
og getur því ekki til mála kom-
ið að setja þennan lið lægra en
hann hefir reynst undanfarið.
14. Kostnaður við Alþingi kr.
25.000,00. Hækkun þessi á á-
ætluðum kostnaði við Alþingi
er sett í samræmi við reynslu
undanfarinnar ára. Hinsvegar
hefir þess verið vænst, að
kostnaður við fjölgun þing-
manna myndi vegast upp með
styttra þinghaldi þar sem fjár-
lög eru nú afgreidd í samein-
uðu þingi.
15. Kostnaður við milliríkja-
samninga kr. 18.500,00. Þetta
er nýr liður á fjárlögum, en þó
aðeins leiðrétting, því að und-
anfarið hafa áriega verið
greiddar háar upphæðir í kostn-
að við slíka samninga, og vafa-
laust verður einhver kostnaður
árlega vegna samninga við önn-
ur ríki. Get eg þess hér til
dæmis, að 1932 voru greiddar
tæpar 30 þús. krónur í slíkan
kostnað og 1933 um 36 þús.
krónur.
16. Framlag til Ellistyrktar-
sjóða kr. 25.000,00. Hækkun
þessi er leiðrétting vegna á-
kvarðana Alþingis um að hækka
tillagið til sjóða þessara.
17. Framlag til sjúkrasam-
laga k. 18.00,00. Um hækkun
á þessum lið er hið sama að
segja.
18. Sakamálaskostnaður kr.
20.000,00. Á þessum lið er um
leiðréttingarhækkun að ræða
samkvæmt reynslu undanfar-
inna ára.
19. Kostnaður við vinnuhæl-
ið á Litla-Hrauni kr. 15.000,00.
Hækkunin er gerð einungis til
leiðréttingar. Reynslan hefir
sýnt, að of lágt hefir verið á-
ætlaður kostnaður við stofnun
þessa.
20. Kostnaður við skatta-
nefndir kr. 15.000,00. Kostnað-
ur þessi hefir verið of lágt á-
ætlaður undanfarið og er liður-
inn hækkaður um þessa upp-
hæð til leiðréttingar.
Aðrar hækkanir af þessu tagi
og nýir liðir óhjákvæmilegir
nema lægri upphæðum og því
ekki talið sérstaklega hér með.
)