Heimskringla - 09.01.1935, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 9. JANÚAR, 1935
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA.
Upp úr dúr og draum
VEIT El HVAR
Oft er eg í öðrum heimi
Einhverstaðar. Veit ei hvar.
Berst um úfið öfugstreymi.
Ásjár bið. En fæ ei svar.
Tel þó víst mig góður geymi
Gætir lífs — sem er og var.
F L U G
—Vísa kveðin í draumi—
Um loftið eg flaug, sem fuglinn smár.
Þann fögnuð man eg lengi.
Mér hurfu sorgir og harmatár,
Því himininn var svo hreinn og blár,
Og alt í góðu gengi.
RÖKKVAR RÚNIR
Raðast fram í rúmi nætur,
Rúnir, sem ei þekkjum vér.
Á þeim hafi gjarnan gætur,
Gumnar prúðir ,lífs um ver.
Þótt sé vandi þær að skilja:
Þær oss boða dýpri vilja. —
Gæti hver að sjálfum sér.
Nóttin geymir nöfn og þætti,
Nútíð sýnir töfra gnótt.
Hönd sem lek um húmsins drætti
Hæfir tímans ógn og þrótt.
Alt sem lifir, bezt þó bætti,
Brosir við þeim hreina mætti,
Það í djúpið dimt er sótt.
Hugur þinn um huldar leiðir:
Hættir sér á dýpstu vöð,
Dirfska þín og dugur eyðir,
Drauma þinna vanda-kvöð.
Því er mátinn, þitt að reyna,
Þú átt löngun djúpa og hreina—
Það er tímans rúna röð.
VÖKUSTÚLKAN
Stóð hún vel í stormi lífs,
Styrk var lundin spaka.
Örugg tók hún öldum kífs,
Æfð í því að vaka.
Hún var eitthvað fjórtán — fimtán ára.
Og falleg þótti hún — í okkar sveit.
Hún kappsöm var. Og kunni að lesa og pára,
Um kosti hennar það eg gjörla veit.
Það vissu fáir víst um hennar æfi.
Því velja má eg henni þetta Ijóð.
Og það eg vildi að yrði að hennar hæfi,
Þvi hún var íslenzk — hraust og kinnarjóð.
Eg kom þar að, sem hún var höfð á verði,
Að hugsa um tún og akurlöndin breið,
Um svala nótt. Hún sat þar undir gerði.
Við sjón þá veit eg bezt, hvað stúlkan leið.
En hló þó samt, er hljóður henni eg mætti.
Og hlutfall var það hennar, eins og mitt:
Að látast vera glöð að gömlum hætti
Og geta hrundið brosi á viðmót sitt.
Og stúlkan mælti: Mér var glatt í huga,
Að miða för til okkar Vesturheims.
En oft mér finst, sem ætli mig að buga
Mín örlög hér, um svæði skógargeims.
En að eins fyrir orkulyndið spaka,
Sem ein mér veitti móðurjörðin kær,
Þá tókst mér enn að vinna, reyta og vaka
Og verjast því, sem hug minn þvingað fær.
Og eg stóð hissa, að horfa á þvílíkt veldi,
Að hlusta á slíkan óð og manndómshjal.
Og það var eins og harmur hug minn kveldi:
Af henni að vita í slíkum táradal.
En hún var þarna í heimi sinna drauma
Og hafði geisla skin af lífj og dáð.
Og mér barst ylur æðri og fegri strauma,
Sem aldrei fyr eg reyndar hafði náð.
RITSTJÓRAGÆLA
Eg sendi þér engan söng um jólin
Þar sést mitt dofið hjartalag.
En nú þegar hækkar signuð sólin:
Eg sendi þér kveðju mína — í brag.
Kringla þín og kappaskari
Kynni þjóð sín happatök.
Lán þó byrstar leiðir fari,
Lög þau standi fræg og spök.
ÚR BRÉFI HEIM
En vísan gat borist norður
oíící að síður með einhverjum herða dregiö úr því og búist við
ferðamönnum vestan að ef hún blaðadeilum og svo hafi það
Bændur svína brúka sið
belgja vínið sinn í kvið.
Skynsemd sína skerða frið
skæla trínið út á hlið.
Mrs. M. Benediktsson, S'eat-
tle, Wash,, skrifar svo í Lögb.
7. nóv. 1912: í tilefni af hinni
alkunnu vísu: “Ketil velgja kon-
uraar, o. s. frv.”, sem tvisvar
hefir birst í Lögbergi, leyfi. eg
mér að senda þessa leiðréttingu
viðvíkjandi höfundi hennar, af
þeirri ástæðu að höfundur að
helmingi vísunnar, er enn á
meðal hinna lifenda, og eg tal-
aði við hann fyrir fjórum dög-
um. Vísan er þannig til orðin
og eftir þessar tvær konur sem
hér segir: Ursaley Gísladóttir í
Sumarliðabæ í Rifi undir Jökli,
var að hita á katli utan við eld-
inn í hlóðunum. Maður hennar
kom inn, sá ketilinn og tók að
fárast um kaffieyðsluna og
skuldirnar sem afleiðing henn-
ar. Sigurdrif Guðbrandsdottir,
frá Vígholtsstöðum í Laxárdal
— nú í Tacoma, Wash. — var
þar stödd og sagði:
Ketil velgja konurnar
kaffið svelgja forhertar.
Úrsaley bætti við:
Ófrið helgar alstaðar
af því félga skuldirnar.
Vísan er um 40 ára gömul, og
barst strax norður með ver-
mönnum.
S. Eiríksson segir í Lögb. 2.
júlí 1925: Hjón bjuggu í Viði-
gerði sem hétu Ari og Rósa,
bæði vel hagmælt. Honum þótti
kona sín brúka mikið kaffi, en
hann var drykkjumaður. Hann
kvað: Ketil velgja o. s. frv. Hún
kvað á móti: Bændur svína
brúka sið, o. s. frv.
Eg minnist ekki að hafa séð
á prenti fleira er lítur að þess-
ari umræddu vísu, en nú er
upptalið og því nem eg staðar
til að virða fyrir mér fáein
atriði.
Vísuna Hans í Hvammi hefi
eg kunnað frá því eg var ungl-
ingur, og ef hún átti að vera
gegn umræddri vísu til Hans,
má segja að hún er svakalega
ókvennleg, því enginn var þar í
sveitum í líki Jóhönnu á
Hrauni, og heyrði eg karlmann
tilnefndan sem höfund. Hvort
það var Jónas Pétursson Skúla-
sonar, sá er orti “Nýjamóðsvís-
urnar” man eg ekki, en andinn
er þó fr*emur manns þess er Jó-
hann hét Guðmundsson, nefnd-
ur “Gillis” því hann var gull-
smiður, var hann fyrir ofan
Blöndu um 1870. Hann var
hagmæltur, en beztur sagður á
hrottlegar skammavísir. Þetta
er þó engin fullyrðing.
Þá koma þeir sem lagt hafa
til málanna beggja megin hafs-
ins, þeim ber helzt engum
saman, h'elzt er þó að hugleiða
þessar konur tvær undir Jöklin-
um, því sterkust böndin berast
að þeim. Því miður vantar allar
heimiJdir. Væri hægt að rekja
æfiferil þeirra eftir kirkjubók-
um, mætti þó sjá hvort þær áttu
báðar heima samtímis undir
Jökli en þær gætu ekki sannað
að þær gerðu vísuna. í Alman-
aki Ól. Thorgeirssonar, er Úr-
saley talin dáin 1901 þá 70 ára
og 6 m. og er því fædd 1831, en
iSigurdrif dáin 1915, 73 ára og
þá fædd 1842.
Þeir sem einbeittast eigna
vísuna konunum, svo siem þau
E. S. Guðmundsson og Mrs. M.
Benidiktsson, ber nú heldur
ekki vel saman. E. S. G. hygg-
. ur að Sigurdrif hafi verið um
tvítugt, er hún flutti vestur á
Sandinn, eftir því gæti vísan
ekki verið eldri en frá 1862. —
En Mrs. Bendiktsson segir að
vísan sé 40 ára 1912, en þá
hafði hún fyrir 4 dögum talað
við annan höfundinn og eftir
þeim reikningi er vísan frá 1872
og munar þar 10 árum. Þeim
ber heldur ekki saman um hvar
vísan var gerð. Mrs. Bendikts-
son segir það hafi verið í Rifi,
en E. S. G. það værn á Sandi.
Eg er fyrir handan haf,
Hörpu tek eg mína;
Þar við úfið öldu-kaf:
Yrki um móður þína.
Við, sem hér um vestræn lönd,
Verðum margt að reyna,
Erum burt frá eigin strönd.
Ekki er því að leyna.
En mér finst, sem ísland mitt:
Eigi þessa haga;
Þar sem Leifur leiddi sitt
Llð — í fyrri daga.
vermonnum.
Það mun þó áreiðaniegt, að
þá voru verferðir Norðlendinga
Breitt á milli sund þó sé,
Samt er hægt að greiða:
Fögnuð vom. Þér falli í té
frjófgun þinna heiða.
Sendi eg út að íslands strönd:
Ástar-kveðju mína.
Býð þér mjúka bróðurhönd.
Brigð ei máttu sýna.
Hafið jafnt sem heimalönd:
Hug þinn yngi og glæði.
Oft er bjart við íslands strönd,
á það minna kvæði.
fyrir löngu, hefi eg éannar sög-
ur eftir gömlum Húnvetning-
um að engir fóru þangað að
minsta kosti efttr 1820.
Magnús Stephensen segir líka
í Eftirmælum 18. aidar að mest
hafi sjór verið stundaður undir
Jökli um miðja 18. öld, eftir það
lafi farið að draga úr henni, en
það voru þorskanetin sem komu
fyrir sunnan, sem beindu ver-
mannastraumnum þangað fyrir
aldamótin 1800, eða á síðasta
fjórðungi 18 aldarinnar.
á annað borð var þaðan ættuð.
Undarlegt er með nafnið ann-
arar konunnar Úrsaleyar. Eg
hefi ekki fundið það í manna-
nafnaskrá árið 1855, en 3 eru
Úrsulur ails á landinu, og ein af
þeim í Dalasýslu, og þaðan erj
Úrsaley sögð upprunnin, og \
i mætti því vera sama konan, en
; fágætt að fólk gangi undir
röngu nafni á sjálfsvitund. Úr
| þessu gætu kirkjubækur skorið.
í stjórnartíðindum íslands
I 1895. B. deild, bls. 144, er þess
i getiö í bréfi landshöfðingja til
i amtmannsins í vesturamtinu
meðal annars að Sigurdrif Guð-
brandsdóttir hafi átt barn utan
hjónabands 8. okt. 1858 á Hall-
bjarnareyri í Eyrarhreppi, og að
} ún hafi ekki átt þar fast heim-
i’i, og helzt hvergi, en árið
áður átti hún lögheimili á Ósi í
1 Skógarstrandarhreppi. Með því
hún var fædd 1842, er hún 16
ára þegar þetta skeður, og
næsta sennilegt að þetta hafi
verið hennar fyrsta ferð úr
heimahögum, og eftir því sem
þá voru erfið uppeldiskjör ungl-
ings stúlkna og hún að eins
farin að vinna fyrir sér, 15 ára
þegar hún fatlast, hefir hún þá
í því volæði komist á vonarvöl.
Ekkert er hægt að segja um
það hvenær fundum þeirra Úr-
saleyar og Sigurdrifu bar sam-
an, en ekki virðist kaffivísan
mjög barnaieg; og taki maður
til greina ágizkun E. S. Guð-
mundssonar, þá befir Sigurdrif
orðið að dvelja einhversstaðar í
millitíðinni, og er býsna líklegt,
að henni hafi verið snúið aftur
til sveitar sinnar eftir bams-
burðinn, og komið svo um tvít-
ugt fram undir Jökulinn, og
kynst Úrsaley. Þrátt fyrir það
er þó engin sönnun fengin fyrir
því, að þessar konur hafi gert
umrædda vísu, aðeins líkur.
Nú datt mér í hug að frétta
gamalt fólk hér á Gimli og vita
hvað J»að vissi um höfund þess-
arar margnefndu vísu, en hér er
margt af öldruðu fólki og komið
að úr flestum eða fremur öllum
sýslum landsins, og byrjaði á
Sigurði Ingjaldssyni frá Bala-
skarði, hann var hátt á nýræðu,
og hafði furðu óveiklað minni,
Eg spyr hvort hann kunni vís-
una “Ketil velgja konurnar, o.
s. frv.” Jú hann hélt það og
hafi kunnað hana lengi, og
jafnframt viti hann um höfund
hennar, hann hafi verið gömul
kona, Sigurbjörg Sölvadóttir frá
Króki í Vindhælishreppi í Húna-
vatnssýslu. Eg spyr hvað hann
hafi fyrir sér í því. Hann svar-
ar að hún hafi komið heimanað
um aldamótin, og verið til húsa
hjá sér fyrsta veturinn, hún hafi
verið vel hagorð, og þenna vet-
ur í samtali við sig sagðst hafa
gert vísuna, en þá hafi hún búið
í Hvammkoti í Vindhælishreppi.
Með þessa skýrslu fór eg svo til
dóttir Sigurbjargar, heitir hún
einnig Sigurbjörg (Mrs. Thórð-
arson) og búsett hér á Gimli,
spyr hana spurningar og Sig-
urð, og segir hún ákveðið að
móðir sín hafi gert hana, og
helzt skömmu eftir 1860. Mrs.
Thórðarson bætir því svo við
til frekari sannanna að verzl-
unarmaður þeirra norðan úr
Fljótum eða Siglufirði hafa
komið til þeirra í kynnisferð, og
móðir sín hafi sagt honum frá
vísunni og haft hana yfir, en
hann sagt að hún hefði átt að
hafa hana svona:
Ketil velgja konumar
þó kaffi félgi skuldirnar;
Grönn fríð helgi gefst af þar
en gestir svelgja veitingar.
Þegar svo vísan kom út í
vísnasafni Lögbergs 1912 sem
fyr segir og þar eignuð öðrum,
hafi móður sinni gramist svo,
að bróður sinn sem þá var kom-
inn, hafi viljað skrifa leiðrétt-
ingu í blaðið, en Sigurbjörg
móðir þeirra sem þá var orðin
fjörgömul og meira og minna
veik, er dró hana til dauða árið
'eftir 1913 hafi, er á átti að
farist fyrir.
Guðrún Sigurðardóttir (Mrs.
Magnússon) fædd í Gautadal á
Laxárdal í Húnavatnssýslu 1864
kveðst aldrei hafa heyrt öðrum
eignaða vísuna “Ketil velgja
konurnar o. s. frv.” en Hans
Natanssyni, og að hann hafi
gert eftirfylgjandi vísu sem
bragarbót.
Ketil heita konurnar
kaffið veita góðfúsar,
út um sveitir alstaðar
af því heita gestrisnar.
Þuríður Eyjólfsdóttir frá
Vogsseli í Mýrasýslu á sjötugs
aldri, segist hafa lært vísuna í
æsku en engan heyrt nefndan
sem höfund, heldur að vísan
hafi verið sveitlæg lengi, svo
kendi hún mér vísu sem hér
fylgir er einhver gerði fyrir
hönd kvenfólksins:
Frh. á 7. bls.
INNKÓLLUNARMENN heimskringlu
I CANADA:
Árnes...................................................F. Finnbogason
Amaranth...............................J. B. Halldórsson
Antler.....................................Magnús Tait
Árborg.....................................G. O. Einarsson
Baldur..............................................Sigtr. Sigvaldason
Beckville...............................Björn Þórðarson
Belmont....................................G. J. Oleson
Bredenbury...............................H. O. Loptsson
Brown.................................Thorst. J. Gíslason
Calgary...............................Grímur S. Grímsson
Churchbridge.....................................Magnús Hinriksson
Cypress River.........................................páli Anderson
úafoe.......................................s. S. Anderson
Elfros..............................J. H. Goodmundsson
Eriksdale.........................................ólafur Hallsson
Foam Lake.............................................John Janusson
Gimli.................................... K. Kjernested
Geysir................................................Tím. Böðvarsson
Glenboro.................................... G. J. Oleson
Hayland.................................Sig. B. Helgason
Hecla..................................Jóhann K. Johnson
Hnausa.................................. Gestur S. Vídal
Hove................................... Andrés Skagfeld
Húsavík....................................John Kernested
Innisfail.............................Hannes J. Húnfjörð
Kandahar..................................S. S. Anderson
Keewatin................................Sigm. Björnsson
Kristnes.............................................Rósm. Árnason
Langruth..............................................B. Eyjólfsson
Leslie...............................................Th. Guðmundsson
Lundar....,................................Sig. Jónsson
Markerville.............................Hannes J. Húnfjörð
Mozart.....................................Jens Elíasson
Oak Point............................. Andrés Skagfeld
Oakview..............................Sigurður Sigfússon
Otto........................................Björn Hördal
Piney.......................................S. S. Anderson
Poplar Park................................Sig. Sigurðsson
Red Deer..............................Hannes J. Húnfjörð
Reykjavík.....................................Ámi Pálsson
Riverton................................Bjöm Hjörleifsson
Selkirk...................................G. M. Jóhansson
Steep Rock...................................Fred Snædal
Stony Hill..................................Björn Hördal
Swan River.............................. Halldór Egilsson
Tantallon............................................Guðm. Ólafseon
Thornhill........................... Thorst. J. Gíslason
Víðir................................................Aug. Einarsson
Vancouver...............................Mrs. Anna Harvey
Winnipegosis.......................................
Winnipeg Beach........................................John Kernested
Wynyard....................................S. S. Anderson
í BANDARfKJUNUM:
Akra....................................Jón K. Einarsson
Bantry...................................E. J. Breiðfjörð
Belingham, Wash...........................John W. Johnson
Blaine, Wash.....................Séra Halldór E. Johnson
Cavaher.................................Jón K. Einarsson
Chicago: Geo. F. Long, 2428 Hamlin Ave., Logan Square Sta.
Edinburg.....................................Jacob Hall
Garðar..................................S. M. Breiðfjörð
Grafton.................................Mrs. E. Eastman
Hallson.................................Jón K. Einarsson
Hensel...................................J. K. Einarsson
Ivanhoe..............................Miss C. V. Dalmann
Milton................................... F. G. Vatnsdal
Minneota.............................Miss C. V. Dalmann
Mountain.............................. Th. Thorfinnsson
Point Roberts............................Ingvar Goodman
Seattle, Wash..........J. J. Middal, 6723—21st Ave. N. W,
Svold...................................Jón K. Einarsson
Upham..................................E. J. Ilreiðfjörð
The Viking Press, Limited
Winnipeg Manitoba
Við, sem erum úti hér,
Ættland megum styðja.
Það sé gert af þér og mér,
það er fögur iðja.
Jón Kernested
í einu atriði ber þeim saman, að j vestur undir Jökul lagðar niður
vísan hefir borist norður m'eð