Heimskringla - 06.03.1935, Page 4

4. SIÐA.
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 6. MARZ, 1935
^retmskringla
(StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miðvíkudegi.
Eigemdur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimia 86 537
blaSsins er $3.00 árgangurinn borgist
ram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
öll yiðskiíta bréf btaSinu aðlútandi sendist:
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift Ul ritstjórans:
EDITOR HEIIÍSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKIHG PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 637
WINNIPEG, 6. MARZ, 1935
FRÁ ÞJÓÐRÆKNISÞINGINU
Seytjanda ársþingi Þjóðrseknisfélagsins
var slitið s. 1. fimtudagskvöld með bráð-
skemtilegri samkomu, sem bátt á fjórða
hundrað manns sótti. Á gleði gesta skygði
ekkert, ekki einu sinni það að hafa borg-
að of mikið fyrir pípuna, því aðgangur
var ókeypis.
Á samkomu þessa er hér ekki tækifæri
að minnast frekar, en þess skal þó getið
að þessir skemtu: Karlakór íslendinga,
Dr. Richard Beck með ræðu um skáld-
skap Davíðs Stefánssonar, Mr. K. Valdi-
mar Bjömsson, Dr. Rögnvaldur Péturs-
son, sr. Jakob Jónsson, Lúðvið Kristjáns-
son, Ragnar H. Ragnar og Thórður
Kristjánsson.
Þingið stóð yfir þrjá daga. Voru starfs-
fundir vel sóttir, enda umræður oft fjör-
ungar. Já, margt og mikið var sagt, en
hafi um nytsemi nokkurs af því verið ef-
ast, var það þó eigi að síður til gamans,
eins og t. d. er Ármann Magnússom tókst
á hendur að leiðbeina Ásmundi P. Jó-
hannssyni í fjármálum en við lítinn kenn-
ara orðstír. Á þessu þingi sem öðrum var
helzta umræðuefnið útbreiðslumáhð, og
var það í þetta sinn rætt með óvanaleg-
um áhuga og alvöru. í þeim umræðum
var þess getið, að ekki mundi kostur á
að fá ræðum útvarpað heiman af íslandi
hvorki 2 ágúst ná í annan tíma, eins og
hér var hreyft á þjóðræknisþinginu s. 1.
ár, vegna þess að útvarpsstöðin heima
væri ekki af þeirri stærð er til þess nægði.
Stjórnamefnd Þjóðræknisfélagsins voru
falin þrjú mál til umsjár og framkvæmda.
Eitt þeirra var minnisvarðamál St. G. St.,
er minst hefir verið á í þessu blaði. Annað
er að sjá svo um að minst sé 60 ára
byggingar þessa fylkis af Islendingum,
þar sem Islendingar halda þjóðminningar-
dag á þessu ári. Þriðja málið var að
minnast 100 ára fæðingar afmælis Matthí
asar Jochumssonar á komandi hausti á
þann hátt er nefndin álítur bezt við eiga.
En frá starfi félagsins á komandi ári,
og því er það hefir til vegar snúið á
liðnu ári, er hér ekki kostur að skýra,
enda ekki nauðsynlegt, þar sem frá því
öllu verður ítarlega sagt í fundargerningi
þingsins, er í næstu blöðum birtast.
Þegar um þing þetta er að ræða, er það
eitt mikilsvert atriði sem sjaldan er minst
á, sem vert er að geta, en það eru hin
félagslegu áhrif þess. Menn finna orðið
glögt til þess, að þarna er um allsherjar
mót íslendinga að ræða, og með því að
sækja þingið, er oft endurnýjaður kunn-
ingsskapur gamalla eða sjaldséðra kunn-
ingja og vina. Áhrif þingsins í þessum
skilningi eru að verða eftirtektaverð og
spá vel fyrir um framtíð þess.
íslendingamót Fróns þótti og hið ágæt-
asta. Var að hreyfimyndum úr íslands-
för Árna Helgasonar gerður hinn bezti
rómur. Aðalræðuna flutt það kvöld Mr.
K .Valdimar Björnsson frá Minneota. Af
orðrómi gesta mótsins verður ekki annað
dæmt, en að þessi nýsveinn hér í ís-
lenkzum ræðustól, hafi komið, séð og
sigrað.
Ennfremur er þess að minnast, að
þarna var sungið lag á fimm hljóðfæri
eftir Jón tónskáld Friðfinnsson, sem góð-
ur rómur var geröur að. Er þessa ekki
sízt vert að geta vegna þess að Ragnar H.
Ragnar lét svo um'mælt á einni samkomu
þingsins, að hann yrði að leika útlent lag
á píanóið, af því að fyrir það hljóðfæri
væri ekki um neitt að ræða skrifað á
íslenzku. Fjölhæfnin í tónlist íslendinga
er nú ekki meiri en þetta. Starf þeirra er
við það eiga að skrifa lög fyrir hljóðfæri,
eins og Jón Friðfinnsson hefir þama gert,
ber því að meta fram yfir það sem alment
er gert.
í stjómarnefnd Þjóðræknisfélagsins
voru þessir kosnir fyrir yfirstandandi ár:
Jón J. Bíldfell forseti, dr. Richard Beck
varaforseti, Bergþór Emil Johnson ritari,
séra B. Theodóre Sigurðsson vararitari,
Árni Eggertsson féhirðir, W. J. Jóhanns-
son vara féhirðir, Guðmann Leví fjár-
málaritari, dr. Ágúst Blöndal varafjár-
málaritari, skjalavörður S. E. Melsted.
Friðrik Sveinsson listmálari var gerður
að heiðursfélaga á þessu þingi.
HEILBRIGÐ MENNING
Þegar litið er yfir menningarferil mann-
kynsins, dylst það ekki, að þar sem brot-
um úr menningu fleiri þjóða hefir slegið
saman, þar hefir oft fjölhæfust þjóðmenn-
ing sprottið upp. Það er einmitt þar sem
svo hefir staðið á, að sumar fremstu
menningar þjóðir hafa komið fram, sem
sagan getur um, að fomu og nýju. En
jafnvel þó þetta sé all sennilegt og sé
meira að segja viðurkent af þeim sem
rúnir liðins tíma og sögu kunna að lesa,
verður samt ekki sagt að þjóðlíf það sem
við ‘“lifum og hrærujnst’’ í, hafi mikið
lagt upp úr þessari kenningu. Það hefir
legið hér ríkt í landi, að líta niður á út-
lendii^ga, þ. e. a. s. þá sem af öðru sauða-
húsi hafa verið en Bretans. Önnur menn-
ing en brezk, hefir ekki aðeins legið í lág-
inni, heldur hefir verið efast um, að hún
væri nokkur til. Útlendingana hefir því
ekki komið til mála að líta á sem komna
af menningarþjóð; þeir hafa aðeins verið
taldir standa dýrum merkurinnar ofar á
sama hátt og villimaðurinn, að minsta
kosti í augum fjöldans.
Þeim sem fyrir smjörþefinum urðu af
þessari útlendings fyrirhtningu fyrrum, og
þeir eru margir enn á lífi til frásagnar um
það, bæði af íslenzku þjóðbergi brotnir*
og öðrum, mun nú heldur en ekki þykja
það veðrabrigði í lofti er háskóli þessa
fylkis efnir til fyrirlestra halda er ætlast
er til að leiði almenning að minsta kosti
þessa fylkis, í nokkum sannleika um, að
þjóðarbrotin smærri hér hafi nokkra
menningu með sér hingað flutt, sem sjálf-
sagt sé að kynnast, og læra af og færa
sér í nyt, að því leyti sem kostur er á.
Þessir fyrirlestrar byrja með því að Pól-
lendingum er helguð þessi yfirstandandi
vika. Eru tveir fyrirlestrar fluttir á viku,
á þriðjudag og föstudag, í háskólanum á
Broadway í Winnipeg (í A Theatre).
Öllum er heimilt að koma þar endur-
gjaldslaust og byrja fyrirlestramir kl.
8.30 að kvöldi.
Næsta vika er tileinkuð íglendingum.
Flytur prófessor Skúli Johnson fyrirlest-
ur um fornbókmentir íslendinga þriðju-
daginn 12. marz. Á föstudaginn 15. marz
flytur dr. Rögnvaldift- Pétursson fyrirlest-
ur um nútíðar eða seinni tíma bókmentir
íslenzku þjóðarinnar. Verður í einum fyr-
irlestri auðvitað ekki hægt að fara ítar-
lega út í þessi efni, en á helztu stefnur og
strauma munu fyrirlesararnir reyna að
benda og gefa með því til kynna hvert
verið hefir mark og mið andlegs h'fs og
menningar þjóðarinnar. Fyrirlestrarnir
verða auðvitað á ensku, en það mun
verða íslendingum eigi síður en öðrum
þjóðum ávinningur að sækja þá.
Þriðja vika mánaðarins er áskilin
Ukraníumönnum. Er þessa hér getið
vegna þess, að alla þessa fyrirlestra er
þess vert að hlýða á, ef menn hafa tíma
til þess, og það hafa nú margir.
Háskólinn á þakkir skilið fyrir að gang-
ast fyrir þessum fyrirlestra höldum. Af
því getur ekki annað en gott leitt fyrir
samh'f þegnanna og þroska þjóðlífsins
sem hér er að rísa á legg. Það hlaut að
því að koma, að mönnum færi að skiljast,
að þeir, sem sömu þjóð tilheyra og þeir
Kopemikus, Chopin, Paderewsky, Mde.
Curie og Joseph Courad gerðu, gætu eitt-
hvað verðmætt lagt til þessa þjóðh'fs.
Einnig þeir sem af þjóðinni eru komnir,
sem á fót komu hjá sér þingi á lýðræðis
grundvelli á undan öllum öðrum, eins og
Islendingar, og bókmentastarf hófu með
svo fullkomnum brag endur fyrir löngu að
vafasamt er, að sh'k rithst eigi sinn líka í
öllum heimi, eða hafi nokkru sinni átt.
í stefnu þessari sem háskólinn hefir
tekið felst viðurkenning fyrir því, að
starfið, sem þjóðarbrotin hér hafa verið
að vinna með því að varðveita það bezta
af áa-arfinum, hafi ekki ófyrirsynju verið
gert. Þeir er því hafa ekki skeytt, verða
ekki menn að meiir álitnir fyrir það, held-
ur Iniklu fremur sem þeir, er ekki hafa
veitt inn í þetta þjóðlíf neinum þeim lífs-
straumum, er elft hafa það eða bætt. ó-
þjóðræknir íslendingar geta sem aðrir
þarfa lexíu af þessu' lært, ef þeir vilja á
annað borð fyrir því hafa, að kynnast því,
sem þegnskap þeirra áhrærir og finst það
sjálfstæði sínu og manndómi að einhverju
leyti samboðið.
NÁTTÚRUAUÐLEGÐ MANITOBA
Á meðan Manitoba-fylki var að hamast
í að ná auðslindum þessa fylkis úr hönd-
um sambandsstjómarinnar, var svo mikið
af þeim látið, að fram af flestum gekk.
Það átti ekki að dragast úr hömlu, eftir
að fylkið var búið að fá umráð þeirra í
sínar hendur, að virkja þær. Öll þessi
náttúruforðabúr átti að opna og auður-
inn úr þeim að streyma í hendur íbúanna.
En svo leið og beið. Námavinna sem
byrjuð var um þessar mundir, lagðist
sem næst niður. Það þótti sjáanlegt, að
fylkið ætlaði ekki neitt að sinna atvinnu-
vegunum og það skaut mögum skelk í
bringu. Fyrir austan Winni^egvatn, ' er
hérað mikið, eins stórt og stærra en
margt þjóðríki Evrópu, sem margir vissu,
að var mjög málmauðugt. En inn í þetta
ríki var engum fært nema fuglinum
fluúgandi, ‘þar til maðurinn gat farið að
herma flugið eftir fuglunum. Og flug-
bátarnir eru flutningstækin, sem bjargast
verður nú við þá dýr séu þeim, sem iðn-
aðarstarfsemi hafa þama með höndum.
Á einum fimm stöðum í þessu héraði
er nú námaiðnaður rekin með góðum
verður nú við þó dýr séu þeim, sem iðn-
árangri. Nyrst eða um 80 til 100 mílur
beint austur af Norway House, sem er
nyrsti manna bústaður við Wpg-vatn, er
gull unhið úr jörðu, við svonefnt God’s
Lake. Vinna þar um 125—150 manns. Um
100 mílur sunnar er næsta námafélagið
starfandi og svo hvert af öðru alla leið
suður til Rice Lake, sem ekki er öllu
lengra héðan en Mikleyjan á Winnipeg-
vatni. Hvað mikið af málmi er þama í
jörðu hefir ekki neitt h'kt því verið rann-
sakað. Hérað þetta nær alla leið frá Win-
nipegvatni og austur að landamærum
Ontario-fylkis. En auk málmanna, sem
þarna em í jörðu fólgnir og sem ekki er
nema lítillega byrjað að grafa eftir, er
þarna yfrinn auður ofanjarðar. Á viði til
húsgerðar er þama engin þurð og um
miljónir ekra af allgóðu búlandi, einkum
til kvikfjárræktar. En vegna samgöngu-
leysis í héraði þessu hinu mikla, er þama
óbygt land ennþá og auðurinn í jörðu og
á og í fiskisælum ám og vötnum, er allur
ósnertur ennþá og íbúum fylkisins ekki
fremur til velferðar, en þó upp í tunglinu
væri.
Frá stjórnarsetrinu í þessu fylki, er
hárað þetta í sem næst eitt hundrað
mílna fjarlægð. En engum af stjómend-
unum og því síður þingfulltrúum fylkis-
búa, er á mjúkum embættisdýnum hvfla
þama sín íúnu bein hefir svo mikið sem
dreymt um, að með því að leggja veg eða
bæta samgöngur þarna, væru þeir að
vinna í stórum stíl að atvinnubótum og
bæta brauð og efla velferð þeirra ótal
iðjulausu handa, er umhverfis þennan
bjarta og ásjálega sælunnar stað ráfa á
hverjum degi, meðan þeir er þar sitja
inni þreyta hugann við einhverja mannúð-
arlöggjöfina, sem þó sjaldnar en hitt nær
til annara, en þeirra sjálfra. Aðeins þrjá-
tíu og fimm mílur vegar er sagt að ófær
leið sé inn í héraðið, en annað hvort hefir
fylkis stjórainni vaxið sú vegagerð í aug-
um, eða hitt, sem h'klegra er, að henni
hefir aldrei dottið hún í hug. Fylkisstjóm-
ir hafa af mörgum þótt réttnefndar vega-
nefndir, af því að starf þeirra þykir öllu
öðru fremur í vegagerð fólgið. En með
þessa vanrækslu í vegagerð fylkisstjóm-
arinnar í Manitoba fyrir augum, getur
nokkur vafi á því leikið, hvort það sé rétt-
nefni, þegar um hana er að ræða.
Líklegast hefði verið hægt þegar í byrj-
un, að sjá hverjum einasta atvinnulaus-
um manni í fylkinu fyrir atvinnu með því
að vinna að velferð þess vísis til náma-
iðju, sem í þessu héraði er hafinn þrátt
fyrir alt. En fylkisstjómin hefir aldrei haft
neinn áhuga fyrir atvinnubótum svo að
framkvæmdaleysi hennar í þessu máli, er
ekkert óeðlilegt.
í blaðinu Winnipeg Tribune var skarp-
lega skrifuð grein nýlega um verkefnið,
sem þama hefði beðið stjómar-aðgerða
um mörg ár. Var þá sem stjórnin vakn-
aði af dvala og fór í hljóði að ræða um,
að senda menn loks út af örkinni, til þess
að gera áætlun um kostnað á vegalagn-
ingu norður í námahéraðið. Fór stjórn-
ardeildin sem umsjón auðslinda fylkisins
hefir með höndum ofan í vasan eftir $800
til að rannsaka þetta. Hvort hún skamm-
ast sín nú nógu mikið til þess að hún
haldi framkvæmdum áfram er eftir að
vita.
HEIMBOÐS-HUGLEIÐINGAR
Eitt hið víðförlasta og vitr-
asta skáld þessa lands hefir lát-
ið svo um mælt, að sá sálar-
gróður sé bestur, sem vaxi í
skauti ættjarðarinnar. Og f
sambandi við það segir sama
skáldið, að sérhver vísir, sem sé
slitinn upp frá rótum, hljóti að
deyja, þótt hann vökvist hlýustu
morgundögg. Með þessu gefur
skáldið til kynna þá skoðun sína
og (ef til vill) reynslu, að ein-
hverju leyti, að ættlandið eigi
meir en lítil ítök í örfum sín-
um. Það lítur svo á að gáfur
þeirra og hæfileikar þroskist
mest og njóti sín best í samvist-
unum við móðurmoldina, útlit
hennar og lögun, auðlegð henn-
ar og fátækt. Hin dularfullu
og máttarríku áhrif alls þessa
eru, að dómi skáldsins, eðlileg-
ustu og dýrmætustu frjómögn
andans. Og verði einhver við-
skila við þetta, þá telur hinn
gamli og góði skáldjöfur, þann
hinn sama svo illa farinn, að
hann njóti sín ekki, sé í raun og
veru ekki hann sjálfur, eiginlega
lifandi dauður, þrátt fyrir þó hin
venjulegu lífsskilyrði séu ágæt.
Þetta svið, sem skáldið kemur
inn á, um skyldleika mannsins
við sitt föðurland, hefir ekki
enn þá verið rannsakað neitt
gaumgæfilega frá vísindanna
hlið, en flestir munu hallast að
því í hugskoti sínu, að þessi
skyldleiki sé allverulegur. Menn
munu yfirleitt hneigjast í þá átt,
að átthagamir og ættlandið gefi
manninum ekki aðeins ákveðin
svip og vissan blæ, heldur eigi
það einnig ekki óverulega hlut-
deild í innra manninum, tilfinn-
ingunni, andarfarinu og skap-
gerðinni. Og ef þessu er þenn-
an veg farið, þá getur maður
betur skilið St. G. Stefánsson,
þegar hann er að lýsa afstöðu
sinni til þessa heims heimkynna,
og segir: “Eg á orðið einhvern
veginn ekkert föðurland.” Því
ber heldur ekki að leyna, að sér-
hver maður sem hverfur burt
frá ættjörð sinni, þó ekki sé
nema stuttan tíma, finnur það
óðara, og hún er horfin, hve
mikið hann er háður henni í
hjarta sínu og sínum hugheim-
um. Og vitanlega er þessi til-
finning þrungin, meira eða
minna, af söknuði og sársauka,
og því lengri sem fjarvistirnar
eru þeim mun sterkari verða
þessar kendir, uns þær dofna og
hálf deyja. Og þeim sem í hlut
á finst hann vera alstaðar út-
lendingur. Út frá þessu, hefir
það stöku sinnum flogið í huga
minna, hvort íslendingar hér
heima muni finna í þessari
reynslu nokkra afsökun fyrir
það tómlæti og þann kala, sem
þeir hafa sýnt og borið undan-
fama áratugi, í garð Vestur-ís-
lendinga. En eg hefi allajafnan
horfið frá því, að álykta að svo
væri. Þeir hvorki reyna að
finna eða hafa nokkra afsökun
fyrir ófrændrækni sína.
Hins vegar starfar hún af
þeirri meðvitund og þeim þanka
gangi, að þeir, sem fluttust
vestur um haf til landnáms og
lífsdvalar, séu horfnir ættjörð-
inni fyrir fult og alt, þeir séu
ekki lengur íslendingar nema að
nafninu til og það jafnvel bara
mjög takmarkaðan tíma. En
þetta var og er á vissan hátt
mikil meinloka. Og þessi mein-
loka hefir stoð sína í þeirri
gremju, er af því reis, að íslend-
ingar skyldu nokkurn tíma
flykkjast til Ameríku, þó hart
væri í ári hér heima til sjóð og
lands, fátæktin mikil og útlitið
skuggalegt. Ef til vill hefir
þeim sem eftir urðu fundist, að
þeir, sem fóru sýndu með þess-
ari burtför sinni hugrekkisskort
og ræktarleysi við land og þjóð,
og það á þeim tíma er síst
skyldi, þegar þjóðin var í bar-
áttuhita fyrir sjálfstæði sínu og
óðfús áfram til hverskonar um-
bóta og framfara.
Af þessum ástæðum er ekki
1 fullan aldarfjórðung hafa Dodd’s
nýrna pillur verið hdn viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru sjúk-
dómum, og hinum mörgu kvilla er stafa
írá veikluðum nýrum. — pœr eru til
sölu í öllum lyfjabúðum á 50c askjan
eða 6 öskjur fyrir $2.50. Panta má þær
beint frá Dodds Medícine Company Ltd.,
Toronto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
ósennilegt að myndast hafi hjá
oss Islendingum miður sann-
gjamar og réttar skoðanir á
Vestur-lslendingum og vestur-
íslenzku lífi.
Að minsta kosti koma stund-
um meinlokur í menn fyrir
minni orsakir en þessar, sem
minst hefir verið á og hugsan-
legar eru.
Tildrögin til vesturfaranna
hafa verið mörg og margþætt
og hvorki auðvelt né æskilegt
að gera þau öll heyrum kunn,
hvorki fyrir okkur eða Vestur-
íslendinga.
Hitt skiftir meira máli, að
Vestur-íslendingar hafa um
marga áratugi haldið ágætlega
við sínu þjóðerni og móðurmáli.
Þó Vesturheimur hafi fóstrað þá
vel ,og hlynt betur að þeim á
marga lund, en gamla landinu
hefði verið mögulegt, hafa þeir
samt ekki gleymt því. Sí og æ
hefir það vakað í vitund þeirra,
og allur þeirra frami og mann-
dómur hefir í dýpsta skilningi
verið helgaður íslandi og ís-
lenzku ætterni. íslenzk ljóð og
íslenzkar sögur hafa lifað í hug-
um þeirra og veitt þeim hugró
og ánægju á þungbærum stund-
um, en h'ka hvatt þá til karl-
mensku í hverri raun, og stutt
þá í hverskonar drengskap og
dáðríki. í Ameríku hafa íslend-
ingar eðlilega verið bomir sam-
an við hinar ýmsu þjóðir eða
þjóðflokka, sem þar eru, og þeir
hafa vissulega ekkert tilsparað,
að sá samanburður yrði allri ís-
lenzku þjóðinni í heild til sem
mestrar sæmdar. í andlegum og
verklegum efnum hafa Vestur-
íslendingar lagt til sínu þjóðfé-
lagi marga framúrskarandi
menn, og enginn hefir yfirleitt
auglýst Island og íslenzku þjóð-
ina eins mikið og vel eins og
þeir. Eg efast um, að það hafi
nokkuru sinni komið betur í
ljós, hvað í íslenzku þjóðinni
býr og hvers virði hún er, en hjá
Vestur-íslendingum, og vita-
skuld er þetta þannig fyrir þá
sök, að þeir hafa verið svo
miklir og góðir íslendingar.
Fyrir þetta og m. fl. erum vér,
sem búum hér heima á gamla
landinu, í ósegjanlega mikilli
þakkarskuld við landa vora
vestanhafs. En það einkenni-
lega er, að það er stutt síðan
að það fór að daga hjá oss fyrir
þessum mikilvægu sannindum,
og slíkt skeður einmitt þegar
kveldar hjá íslenzku þjóðerni
fyrir vestan haf. Hinir gömlu
rótslitnu en góðu Islendingar
vestan hafs eru flestir horfnir
af vettvangi þessarar lífstilveru
og þeir sem eftir eru og hinir
eldri eiga allflestir skamt eftir
að bíða slíkra örlaga; en þeir
ungu eru allir gróðursettir í
amerískum jarðvegi. En þó
þessu sé þannig farið er enn þá
nokkurt tækifæri fyrir íslenzku
þjóðina að höggva skarð í þakk-
arskuldina. Og vottur um þann
vilja og þá viðleitni, kemur með-
al annars fram í þeirri ákvörð-
un, sem ungmennafélögin hafa
tekið, ásamt sambandi ísl.
kvenna og félagi Vestur-Isl., að
bjóða vestur-íslenzku skáldkon-
unni Jakobínu Johnson heim
næsta sumar.