Heimskringla - 17.07.1935, Síða 3

WINNIPEG, 17. JÚL.Í 1935
HEIMSKRINGLA
3. SIÐA-
SALVÖR f HAGA
Saga eftir
Kristmann Guðmundsson
1 upphafi 17. aldar herjuðu
sjóræningjar frá Algier suður-
strönd íslands. Þeir gengu víða
á land og rændu 'öllu verðmætu,
sem á leið þeirra varð, brendu
og móðurleg, að flestir báru ó-
takmarkað traust til hinnar
ungu húsmóður í Haga. Og þeg-
ar þar við bættist, að hún var
ein af hinum ríkustu heima-
sætum í Eyjum, voru það ekki
svo fáir ungir menn, sem urðu
ástfangnir í henni og reyndu
að vinna ástir hennar.
Salvör var mild og víngjarn-
berast fregnir um það, að Það var undarlegur dagur,
nokkrir sjóræningjar hefðu ráð- þegar Kata fór. Það var líkt og
ist til landgöngu á vestur- hún gengi í svefni. Hún bjó sig
ströndinni. Þetta voru ömur- til brottferðar og svo virtist
legar fréttir. Borið hafði við , sem hún sæi engan mann, ekki
áður, að ræningjar herjuðu á einu sinni Ormar. En þegar
þjóðina; gamlir menn munduihún kvaddi Salvöru grétu báðar
slíkt og fólkið hafði orðið skelf- | eins og þetta væri hinsta kveðja
ingu lostið. En í Vestmanna- , þeirra
eyjum tóku menn fregninni fá-
bæi og tóku unga menn til j leg við alla og virtist ekki taka , lega í fyrstu. Sjóræningjarnir
fanga og fluttu til Afríku.
í Vestmannaeyjum, sunnan
við landið, var íbúum eyjanna
nærri því útrýmt, vegna þess
að þeir gátu ekki flúið upp í
fjöllin, eins og strandbúamir..
Aðeins fáum hepnaðist að fela
sig svo að ræningjarnir fyndu
þá ekki. En frá þeim, sem
rænt var og síðar voru keyptir
aftur af Danakonungi hafa bor-
ist sagnir, margar og merikleg-
ar, sem ennþá ganga manna á
milli í Vestamannaeyjum — og
um alt ísland.
Það eru þá einkum tvær sög-
ur, sem lifa ennþá* ferskar í
munnmælum, Það er naumast
til sá bóndabær á íslandi, að
þessar sögur séu ekki sagðar á
hinum löngu og dapurlegu vetr-
arkvöldum. Það eru sögurnar
um drottninguna í Algierborg
og Salvöru í Haga. Það er
seinni sagan, sem hér verður
sögð.
Það bjó mjög velstæður bóndi
í Haga í Vestmannaeyjum. —
Hann var ekkjumaður og átti
eina dóttur barna. Hún var
dugleg, stolt og einþykk og hét
Salvör. Auk þess hafði hann
tekið að sér foreldralaust barn
á aldur við Salvöru. Hún hét
Kata. Þessar ungu stúlkur voru
mjög samrýmdar og voru beztu
vinkonur, enda þótt þær væru
svo ólíkar sem dagur og nótt.
Kata var hávaxin, ljós yfirlitum
og mjög grönn, skifti vel litum
með ávalt, barnalegt andlit og
stór, spyrjandi augu. Hún var
ekki sköpuð til líkamlegrar
vinnu. Hún var draumlynd og
eyddi mestu af tíma sínum í
það að sauma myndir í dúk,
sem fór henni mjög vel úr
hendi. Það fóru miklar sögur
af dúkum hennar jafnvel ríkir
höfðingjar höfðu keypt þá og
notuðu til stofuskrauts. Hún
hlaut mikið lof fyrir þessa dúka.
Menn fengu ekki staðist Kötu.
Hinir grófgerðu fiskimenn
Hún fór um hádegisbilið. Það
var óskabyr* og allur suður-
neinn fram yfir annan. Hún úöfðu ekki komið þar síðast himininn var rauður sem blóð.
hélt þeim í hæfilegri fjarlægð J þegar þeir voru á ferð, og j Yfir jöklunum hvíldu svört ský.
með myndugleika sínum eins | naáske voru þetta eintómar Þetta var undarlegur dagur.
og þeir væru aðeins stór börn,
en hún hin fullvaxna kona. —
Það fór því oftast svo að lokum,
að þeir gáfust upp við að
vinna ástir hennar, en fóru
aftur á móti að gera hosur sínar
ýkjur sem ekkert höfðu við að | Þetta kvöld gekk Ormar einn
styðjast. Auk þess höfðu eyjar: Upp í fjöllin og sat þar langt
skeggjar öðru að sinna á þess- fram á nótt. Hann horfði inn
um tíma; menn höfðu annað yfir landið, þar sem hár og
um að hugsa. j hvítur Eyjafjallajökull baðaði
Þegar Salvör mintist á þetta ; f silfurskærri mánabirtu undir
grænar fyrir fóstursystir henn-við Ormar, hló hann aðeins og dökkbláum himni. Hann sat
ar, Kötu, sem þeim í raun og j söng fyrir nana kvæði um fagra þögull og hugsandi. Hann horfði
veru leizt betur á. Hún kunni meyju, sem skuggbrýndir ræn- aldrei í áttina til Haga.
líka lagið á því að hlusta á. |lnSr)ar náðu á sitt vald; en að j Um hvað var hann að husga?
Hún hlýddi á þá með eftirtekt, |oku™ Sekk hun að eiSa ræn_ ! Máske var hann að íhuga liinar
þegar þeir voru að ræða um á-
hyggjur sínar og framtíðaráætl-
anir. Hún gat brosað í trúnaði
Og hughreystandi, og þó að hún
segði heldur ekki mikið, þá
hafði sérhver þeirra það á með<
ingjaforingjann og gerði hann liömurlegu fregnir um sjóræn-
að góðum manni.
mgjana, sem höfðu reynt að
andi meðan hann söng vísuna.
Hún vissi, að hann hafði sjálf-
ur búið til þetta kvæði. Hann
vitundinni, að hann einn ætti jorti svo roörg kvæði. Síðan
allan trúnað hennar. Og sér-1 sPurði áún skyndilega.
hver þeirra hugði, að hann einn J Langer þig heim til þín
stæði næst því að vinna hug, aftur?
hennar og hjarta. , Hann hló.
En Salvör þekti hina korn-1 — Þegar þú ert hjá mér
ungu fóstursystur sína betur. ^ hugsa eg aldrei heim.
Hún vissi, að Kata var enn þá I — Þegar eg er hjá þér? end-
barn og enginn maður hafði. uvtók hún. Röddin var lág og
ennþá komið blóði hennar á i hún roðnaði.
hreyfingu. Kötu dreymdi altaf J — Þú og Kata, endurtók
um einhvern mann, sem ennjhann hlæjandi. Svo sagði hún
þá var ekki kominn. I ehki meira. En hún stalst til að
Vordag nokkurn kom hann jiita á hann og fanst hún undar-
siglandi frá meginlandinu á iega hrygg. — Kata myndi á-
fallegum tjörguðum báti með jreiðanlega vilja fylgja honum
hvítum seglum. Hann var vel- | undir Eyjafjöll. Hún var ætt-
klæddur, í fötum úr útlendum juð þaðan, og hafði alt af litist
dúk og hafði fallegan, gráan i betur á sig á meginlandinu en á
hatt. Þetta var hávaxinn mað-: þessari klettóttu ey. Enginn,
ur, ljós yfirlitum, axlabreiður j sem ekki var fæddur þar, gat
og útlimagrannur, með hlæj- j komið auga á fegurð eyjanna.
andi augu og brosandi munn. j Salvöru fanst hún hvergi una
Hann dró bátinn á þurt land og | l'ú sínu annarsstaðar. En —
gekk heim að stórbýlinu Haga. jhún andvarpaði og hrygðist við
Það kom í ljós, að ókunni .tilhugsunina — hún myndi held-
maðurinn, Ormur hét hann, var
Salvör horfði á hann hugs- ganga á jan{} upp á Reykjanes-
ættingi Hagabóndans. Og þeir
höfðu ekki talast lengi við, þeg-
ar ákveðið var, ,að ungi maður-
inn fengi vist hjá Hagabóndan-
um.
Frá þeim degi hófst nýtt
ur aldrei elska annan mann
en Ormar. Þannig hafði það
altaf verið í Hagaættinni. Ein-
um gáfu þær hjarta sitt og
fengju þær hann ekki urðu þær
að lifa hamingjusnauðu lífi.
Og nú bar svo við, að hin
sterkbygða og aðsópsmikla Sal-
vör varð draumlynd og þung-
lynd, þegar á leið sumarið. Ást-
tímabil í lífi ungu stúlknanna.
námu staðar til þess að tala viðiungi maðurinn var glaðlyndur
hana, þegar hún átti leið umlog kátur, án þess þó að vera
og litu á eftir henni með svip, nokkuð léttúðugur, og honum j in gerði hana veiklynda. Aftur
sem þeir annars sýndu aldrei var þannig farið, að öllum geðj- j á móti varð Kata broshýr og
aðist að honum. Frá upphafi blómstrandi. Hún var eins Og
þóttist fólk vita, að hann myndi sjaldgæft blóm, eða sólargeisli,
nema við messu. Það var eitt-
hvað fíngert og aðlaðandi við
þessa ungu stúlku, sem gerði j kvænast annari hvorri heima-
það að verkum, að jafnvel! ?ætunni frá Haga. Allir vissu,
hraustustu sjómönnunum í Eyj-
um hlýnaði um lijartaræturnar
f návist hennar. Hún var mjög
falleg.
Salvör var líka falleg stúlka,
en á annan hátt. Snemma
hafði hún orðið að taka að
sagði gamla fólkið. En enginn
vissi enn þá, hvora þeirra Orm-
ar myndi velja sér að lífsföru-
að hann var öllum frístundum
sínum hjá þeim. Hvor þeirra j naut. Hann var glaður og
skyldi verða fyrir valinu? Um j skemtilegur og söng við vinn-
það var deilt. Hann virtist una. Fólkið í bygðarlaginu
nefnilega taka hvoruga fram 1 hafði mikið eftirlæti á honum
yfir hina. Hann hló og gaspr- ! og óskaði að hann staðfestist
aði við báðar og söng fyrir báð- þar. Þessvegna varð það mik-
sér umsjón heimilisins. Haga- j ar djúpri hreimfagurri röddu — ið gleðiefni, þegar það fréttist
bóndinn rak, auk landbúnaðar- jsöngva um óhamingjusamar nú loksins að Salvör hefði orðið
ins, aTTmikla útgerð og átti ástir, svo að þeim vöknaði um fyrir valinu.
augu. Og hann kysti þær fyrir j Heimilisfólkið í Haga hafði
marga báta. Það var sjaldan
innan við þrjátíu manns í heim-
ili, svo að það var hinni nítján
ára gömlu húsmóður ærið um-
hugsunaréfni að sjá um heimil-
ið. Salvör hafði fyrir löngu
tekið að sér hússtjórnina og
allir á heimilinu báru virðingu
fyrir henni. Vinnufólkinu fanst
hún vera ströng og dálítið smá-
munasöm, en það vissi líka, að
hún var réttlát. Sérhver fékk
það sem honum bar, en allir
urðu líka að vinna verk sín vel
og samvizkusamlega. Engin ó-
regla mátti eiga sér stað á
heimilinu.
Salvör varð lítið eitt yfir með-
alhæð, dökkhærð með grá augu.
Ilún var hæggerð og stolt í
framgöngu. Hún var sterk og
dugleg. Vinnufólkið sagði, að
hún hefði karlmannsburði, og
iborið hafði það við, að óhlýðnir
og uppivöðslusamir vinnumenn
fengu löðrung hjá henni, sem
allra augum og hló að þeim,
þegar þær roðnuðu og urðu
feimnar. Hann var nú einu
sinni svona. Hinar heimasæt-
urnar í Eyjum reyndu líka að
hafa áhrif á hann, en það var
árangurslaust. Fyrir honum
voru það bara heimasæturnar í
Haga, en það versta var, að
hann virtist jafnhrifinn af báð-
um.
Og1 'þegar alt kom til alls gat
skaga vestanverðum. Bændurn-
ir höfðu safnast saman á
Bessastöðum, þegar ræningja-
skipin komu inn á Skerjafjöí'ð.
Þar lágu nokkrar gamlar fall-
byssur og úr þeim var skotið á
ræningjana og hurfu þeir þá á j
braut. En enginn gat sagt, hvar
þeir kæmu næst að landi og
strandbúar voru hræddir um sig
og eignir sínar. Eða kannske
hann hafi hugsað um hana, sem
var nýfarin, hina fögru ljós-
hærðu mey, sem unni honum?
Enginn veit. Hann, sem ann-
ars söng og gaspraði allan dag-
inn, talaði aldrei neitt um sjálf-
an sig.
Daginn eftir var hann í
venjulegu skapi, aðeins dálítið
þögulli. Það kom fyrir að hann
hætti vinnunni og virtist gleyma
stað og stundu. Hann stóð og
starði í áttina til lands.
Salvör varð einskis vör í upp-
liafi, til þess var liún altof ham-
ingjusöm,
Þau höfðu ekkert um það
rætt ,en hún hélt, eins og aðrir,
að hann hefði valið. Upp á síð-
kastið, áður en Kata fór, hafði
hann einung£s haldið sig að iSal-
vöru og reynt að komast hjá
því að vera einsamall með Kötu.
Og hann kysti ekki Kötu fram-
ar, en aðeins Salvöru. Hún
kendi sárt í brjósti um fóstur-
systur sína og blygðaðist sín
fyrir að hún var ekki sorgtbitin j
vegna örlaga Kötu; en hjarta
hennar var þrungið gleði, því að j
það var hún, sem hann hafði i
valið.
Einn morgun voru þau bæði1
snemma á fótum. Það var rétt
eftir sólaruppkomu. Þau mætt-
ust af tilviljun úti á túni. Hún
nam staðar og brosti við hon-
um, ölvuð af æsku. Henni
fanst sem hann yrði nú að
segja það. Hérna í þögninni
undir bláum hausthimni vildi
hún verða brúður hans. Líf
þeirra átti að byrja eins og hinn
nýfæddi morgun.
En hann stóð þarna svo graf-
fluga utan af hafinu og huldi
alt. Enginn gat áttað sig, fyrr
en hópur ófrýnilegra og öskr-
andi ræningja kom æðandi eins
og fellibylur yfir bygðina.
Þeir voru margir og gráir fyr-
ir járnum svo að mótstaðan
varð engin. Nokkrir þeirra söfn-
uðu saman íbúunum og ráku þá
eins og fjárhóp niður að dönsku
verzlunarhúsunum í víkinni. —
Þeir sem ekki hlýddu voru þeg-
ar höggnir niður. Hinir rændu
búgarðana og tóku alt fémætt,
sem komist varð með. Hitt
eyðilögðu þeir og brendu húsin.
Öll eyjan ómaði af angistaróp- I
um óttasleginna manna og ó- j
skiljanlegum hrópum ræningj- !
i anna. Alt var á ringulreið. .
' Þeir, sem sluppu, gátu á eftir
j gefið dálitla lýsingu á því, sem
ivið bar.
Þeir voru ekki margir, sem
gátu flúið og falið sig svo að
þeir fyndust ekki. Nokkrir klifr-
uðu upp í klettana í kring, en
ræningjarnir skutu þá niður.
Útlendingarnir voru grimmir og
viltir menn, þeir drápu menn án
minsta samvizkubits, einkum
gamla menn og hruma. Unga
fólkinu var aftur á móti þyrmt,
því að það var ungt fólk, sem
þeir sældust mest eftir. Það
voru þrælar, sem þeir voru að
leita að, þessir afríkonsku ræn-
ingjar.
Ormar var að vinnu sinni við
eitt af útihúsunum, þegar hann
heyrði fyrsta, ópið. Hann fleygði
frá sér verkfærunum og tók á
rás heim. Á leiðinni mætti
hann Salvöru. Andlit hennar
var bleikt og afmyndað og aug-
un lýstu skelfingu.
— Þeir hafa drepið pabba,
stamaði hún.
— Ó, Ormar — við verðum
að flýja.
Hún greip hönd hans og þau
stefndu til fjalls. Enginn elti
þau. Þau komust, án þess að
eftir þeim væri tekið, upp í
helli, sem lá hulinn í fjallinu.
Þar skriðu þau inn og fleygðu
sér á jörðina örþreytt. Þaðan
sáu þau yfir bygðina og það
var enginn skemtisjón, sem þau
sáu. Margir bæir stóðu í ljós-
um loga og alls staðar sáust
hóparnir reknir til standar af
öskrandi ræningjum. óp og
angistarvein heyrðust hvaðan-
æfa.
Þokunni var létt af, svo nú
sást til lands. Ormar sat og
starði án afláts á Eyjafjalla-
jökul, sem reis hvítur og tignar-
legur í fjarska. Skyndilega
brosti hann og sagði:
— Guði sé lof, að hún var
farin héðan, — að hún er ör-
ugg.
Salvör leit upp og horfði
lengi á hann. En hún sagði
ekkert; bleik ásjóna hennar
Frh. á 7. bls.
skyndilega orðið vart við þetta. aivarjegur, þögull og dapurleg
Hann fór að vera öllum stund- j ur_ j augum hans var enga
um með Salvöru, varð alvöru- , giegi ag gj^ andlitsdrættir hans
gefnari og þau gengu langar j voru sem stirnaðir og hann var
göngur saman, án Kötu. j nábleikur í framan. Hann horfði
Heimilisfólkinu þótti vænt í áttina til lands og leit ekki á
um þetta. Hin unga húsmóðir hana.
liafði verið svo undarleg og j —Ormar! sagði hún óttasleg-
sorgbitin undanfarið, og það'in. — Ormar!
vildi gjarnan, að Ormar yrði | — Já, sagði hann lágt. Hann
húsbóndi í Haga. Hagabóndinn j hreyfði sig ekki, bara starði í
var líka orðinn nokkuð við ald- sömu átt og áður.
vel verið, að honum væri alvara ur> Qg þess dálítið sljór. En j Skyndilega var sem kulda
með hvoruga. Þeir voru til, sem það jændi { brjósti um 1 Kötu slæi um hana alla. Það var
héldu það. Þegar leiö á sumarið : jitlu, góða barnið; þetta yrði i sem hjarta hennar hætti að slá.
sat hann oft uppi í fjalli og henni áreiðanlega hörð reynsla. Roðinn hvarf af vöngum henn-
horfði til lands. Máske langaði j--------- ! ar þ^n jauj. jjöfgi. j>au stóðu
hann heim aftur. Það var sagt; ja, þetta varð Kötu erfitt að þarna tvö á túninu á hinum
svo margt um náttúrfegurðiná j yfirvinna. Hið fagra bros svala haustmorgni og heimur-
þar undir Eyjaf jöllunum. Eða si0kknaði af vörum hennar. — inn Varð eyði og tóm. Hún sá
máske var þar einhver, sem^þ var j)ag hún, sem varð hvernig líf sitt yrði; löng og
beið eftir honum? Ekkert vissu i þunglynd. Heimilisfólkinu^fanst döpn ár og hún vissi að hún
menn um það, en hver hugsaði það heppilegt, að hún fékk boð yrði aldrei framar glöð.
sitt. Þeir sem mest^ hugsuðu um að koma til lands. Rik frú, j Sama dag skeði atburðurinn,
um þetta mál voru víst Salvör sem 1^5 uncjir Eyjafjöllum, sendi Sem enn þá er talað um í
þeim leið ekki strax úr minni. jog Kata. Því það fór alt sem mannagan bót og lét spyrja, Eyjunum.
En hún hafði mjög fagra rödd ;máttiú þær urðu báðar heillaðar, hvort Kata vildi búa hjá sér um j Um miðdegisleytið var þegar
og þrátt fyrir ákveðna fram- af hinum fagra, ókunna sveini., mánaðartíma og kenna dóttur tekiö að rökkva. Himininn var
komu hennar var hún svo blíð 1 Um miðsumarleytið tóku að smm myndasaum.
skýjaður og úðaþoka barst óð-
INNKOLLUNARMENN HEIMSKRINGLU
I CANADA:
^rnes..................................F. Finnbogason
Amaranth..............................j. b. Halldórsson
■ántier...................................Magnús Tait
Arborg.................................G. O. Einarsson
Baldur..........................................Sigtr. Sigvaldason
Beckville.............................Björn Þórðarson
Belmont...................................G. J. Oleson
Bredenbury.......................................h. O. Loptsson
Brown..............................Thorst. J. Gíslason
Calgary........................... Grímur S. Grímsson
Churchbridge.........................Magnús Hinriksson
Cypress River............................Pán Anderson
Baloe..................................S. S. Anderson
Elfros.............................J. H. Goodmundsson
Eriksdale...............................ólafur Hallsson
Foam Lake.........................................John Janusson
Bimii...............................................K. Kjernested
Geysir.............................................Tím. Böðvarsson
Glenboro........................................... j oieson
Hayland...............................Sig. B. Helgason
Hecla...............................Jóhann K. Johnson
Hnausa.................................Gestur S. Vídai
H9ve............................................Andrés Skagfeld
Húsavík..........:......................John Kernested
Innisfail....................................Hannes J. Húnfjörð
Kandahar................................g. g. Anderson
Keewatin..........................................Sigm. Björnsson
Kristnes.........................................Rósm. Ámason
Langruth.....:......................................p. Eyjólfsson
úeslie................................Th. Guðmundsson
Lundar....................................gig. jónsson
Markerville..................................Hannes J. Húnfjörð
Mozart...................;................Jens Elíasson
Oak Point.......................................Andrés Skagfeld
Oakview.......................................Sigurður Sigfússon
Otto.............................................Björn Hördal
Piney....................................S. S. Anderson
Poplar Park............................gig. Sigurðsson
Red Deer............................Hannes J. Húnfjörð
Reykjavík.........................................Árai Pálsson
Riverton............................Björn Hjörleifsson
Selkirk................................G. M. Jóhans3on
Steep Rock........................................Fred Snædal
Stony Hill........................................Björn Hördal
Swan River.....................................Halldór Egilsson
Tantallon........................................Guðm. ólafsson
Thornhill...........................Thorst. J. Gíslason
Víðir..............................................Aug. Einarsson
Vancouver...........................Mrs. Anna Harvey
Winnipegosis.....................................
Winnipeg Beach.....................................John Kernested
Wynyard.................................S. S. Anderson
f BANDARIKJUNUM:
Akra...................................Jón K. Einarsson
Bantry.................................E. J. Breiðfjörð
Bellingham, Wash......................John W. Johnson
Blaine, Wash...................Séra Halldór E. Johnson
Cavalier................‘.............Jón K. Einarsson
Chicago: Geo. F. Long, 2428 Hamlin Ave., Logan Square Sta.
Edinburg....................................Jacob Hall
Garðar.................................S. M. Breiðfjörð
Grafton.................................Mrs. E. Eastman
Hallson...............................Jón K. Einarsson
Hensel.................................J. K. Einarsson
Ivanhoe.............................Miss C. V. Dalmann
Los Angeles, Calif...Thorg. Ásmundsson, 3314 Sierra St.
Milton...................................F. G. Vatnsdal
Minneota...........................Miss C. V. Dalmann
Mountain..............................Th. Thorfinnsson
National City, Calif......John S. Laxdal, 736 E 24th St.
Point Roberts..........................Ingvar Goodman
Seattle, Wash.........J. J. Middal, 6723—21st Ave. N. W
Svold.................................Jón K. Einarssop
Upham.................................E. J. Breiðfjörð
The Viking Press, Limited
Winnipeg Manitoba