Heimskringla - 27.11.1935, Page 3

WINNIPEG, 27. NÓV. 1935
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
frelsinu, að láta undan síga.
Slíkir viðburðir eru ekki sjald-
gæfir í mannkynssögunni. —
Þessi fjögur hundruð ára kven-
frelsisbarátta Englendinga var
sama eðlis og sú, sem háð var á
meðal Engilsaxa á milli sjö-
undu og tíundu alda; á meðal
Rómverja frá öndverðri fimtu
öld til annarar aldar fyrir Krists
burð; og á meðal Kaldea tvö
þúsund og þrjú hundruð árum
fyrir Krist, og jafnvel löngu fyr-
ir þann tíma. Erelsisbarátta
Engilsaxneskra kvenna leiddi af
sér meira en lausn konunnar
undan algeru drotnunarvaldi
manns síns. Föðurvaldið, sem
við níátti búast, var nú einnig
skert að miklum mum í fyrst-
unni var barnið sem hver önnur
séreign föðursins, sem hann
mátti ráðstafa eftir eigin geð-
þótta — gefa, selja, bera út„ eða
stytta aldur; en fyrir lok sjö-
undu aldar var honum ekki
leyfilegt að selja barn sitt, hvort
gem það var piltur eða stúlka,
eldra en sjö ára. Um þetta leyti,
einnig, var barn ekkjunnar
hennar lögleg eign, en ættingj-
um foreldranna var skylt að
sjá því fyrir uppeldi þangað til
það varð tíu vetra gamalt. En
í stað barnamorða, sem áður
tíðkuðust, kom útburðurinn,
með lögákveðnu endurgjaldi
fyrir fund og fóstur barnsins.
Og skömmu síðar var barna-
sala fyrirboðin með öllu.
Rúmum1 þrjú hundruð árum
eftir Krists burð, byrjuðu kenni-
feður kristinnar trúar að út-
breiða þá kenningu, að hjóna-
bandið, þegar bezt léti, væri ekki
annað en málamiðlun milli
syndar og siðlætis, og hver sem
giftist, gæti ekki lifað flekk-
lausu hreinlífi, sem væri ein af
aðal hugsjónarstefnum kristi-
legrar trúar. Þessi nýtízku-
stefna vann brátt hylli beztu
manna. Klaustrin þutu nú upp
eins og gorkúlur á lilýrri haust-
nótt; og klausturgöngur hófust
í stórum stíl, bæði af körlum
og konum, enda troðfyltust þau
á skömmum tíma. Konur þæi’,
sem ruddu veginn og lögðu
-sjálfviljulega þvingunar skírlíf-
isok sér á 'herðar, sönnuðu með
framtakssemi sinni, að sem
mæður, hefðu þær lagt traustan
grundvöll að framstigulli þjóð.
Ef vér athugnm sögu Vestur-
Evrópu frá byrjun sjöundu ald-
ar til loka hinnar þrettándu, sjá-
um vér að hnignun og afturför
fóru ávalt í kjölfar klaustranna.
Það gerir engan mismun hver
þjóðin það er, sem tekin er til
greina — Danir, Norðmandíu-
menn, Frakkar, ítalir eða Eng-
ilsaxar, þjóðfélagsorkan —
framtakssemin — fór eftir því
hvort sjálfkjörin ófrjósemi var
látin viðgangast eða ekki. Á
sjöundu og tíundu öld meðal
Engilsaxa og á tólftu öld meðal
Norðmandíumanna, var leitast
við á allar lundir að hvetja
beztu yngismeyjar til að setjast
í helgan stein. Beztu konur
þjóðarinnar gerðust þannig
sjálfkjörnar óbyrjur. í hverju
einasta tilfelli, þremur kynslóð-
um síðar, er auðsýnilegur þurð-
ur á leiðtogum á öllum fram-
sóknarsviðum.
Vér verðum að hafa það hug-
fast„ að afleiðingar breytinga
þeirra, er eitt eða annað þjóðfé-
lag kann að gera á lagaákvæð-
um og venjum, sem stjórna hin-
um kynslegu hegðunum manns-
ins, koma ekki fyllilega í Ijós
fyr en að þriðja kynslóðin er
komin á legg. Þegar framstigul
þjóð gerir vart við sig í mann-
kynssögunni, er hún að beita
orku, sem var framleidd af
tveimur næstu kynslóðunum á
undan. Verður því auðsætt, að
fýsi oss að sjá hvaða áhrif að
þær kynslegu venjur höfðu, er
þjóðin lét viðgangast þegar
hennar verður fyrst vart, verðum
vér að leita þeirra í næstu aldar
skýrslum.
Til þessa hefir ekkert þjóðfé-
lag getað staðið fremst til
lengdar. Engin þjóð hefir nokk-
urntíma gert framleiðslu sjálfr-
ar orkunnar að marki sínu og
miði, heldur virðist hún óafvit-
andi safnast fyrir, og af tilvilj-
un einni, brjótast fram í æðis-
gangi, nú í þessa áttina, þar
næst í hina; og ennfremur, eng-
um hefir enn tekist að sanna
að slík orka sé eftirsóknarverð.
Alt sem vér vitum er það, að til
þessa hefir hún komið fram í
misjöfnum hlutföllum, og að
engin þjóð hefir stundinni leng-
ur notið hennar í fyista mæli.
Vér vitum nú einnig, að hún
hefir reynst öflugust hjá þeim
þjóðum, sem mest hafa ein-
skorðað ' athafnafjrelei manns
og konu, hvað hinar kynslegu
tilhneigingar þeirra snertir, méð
ströngum einkvænis lagaá-
kvæðum og venjum. í öllum
slíkum tilfellum voru konur og
börn löghelguð eign mannsins,
líkt og jarðeignir hans, ■ eða
lausir aurar. En ójöfnuður þessi
stóð aldrei lengi áður en hon-
um væri kipt í lag, en um leið,
losast æfinlega nokkuð á sið-
lætissambandinu á milli karla
og kvenna. Það var hin ó-
jöfnu kjör konnnnar, en ekki
hreinlífisskyldan, sem orsakaði
afnám einkvænisfyrirkomulags-
ins í þess ströngustu mynd.. —
Engu þjóðfélagi hefir enn tekist
að koma því skipulagi á hjú-
skaparbandið, að það hafi getað
staðið óbreytt til langfram'a í
þess strangasta fýrirkomulagi
— þegar kynslega frjálsræðið
er heft þrengstum hömlum, og
konunni fyrirmunað jafnréttis
við manninn. Ef slíkt fyrir-
komulag er æskilegt, framfara-
orkunnar vegna — sem enn er
þó ósannað — og þess verði
krafist í framtíðinni, verður það
að byggjast á algerum jafnrétt-
isgrunni—þar sem maðurinn
og konan standa lagalega jafn-
fætis. Ályktun þessi hvílir á
sögulegum sannreyndum.
—Point Roberts, Wash.
Árni S. Mýrdal
HUNDRAÐ ÁRA AFMÆLI
TRYGGVA GUNNARSSONAR
1835—18. október—1935
Því verður ekki neitað, að
Tryggvi Gunnarsson var mestur
afkastamaður íslendinga á sinni
tíð, og landinu er skylt að hafa
minningu hans í heiðri. Hann
átti manna mestan þátt í því að
vekja þjóðina af löngum svefni
dáðleysis. Hann var í farar-
broddi, þegar endurreisnartíma-
bilið hófst, bjartsýnn, fram-
sýnn, áræðinn og ósérplæginn.
Hann kom á fót margskonar
framkvæmdum, sem enginn
hafði áður trúað að íslendingur
gæti ráðist í. “Kjarkurinn geig-
laus var”, og um eitt skeið var
Tryggvi átrúnaðargoð þriggja
landsfjórðunga fyrir fram-
kvæmdir sínar, elju og einlægni
í því að bæta hag þjóðarinnar
á sem flestum sviðunf.
Hann fekst við margt um
dagana og hafði jafnan mörg
járn í eldinum. Fór því stund-
um svo, að hann ætlaði sér ekki
hóf, enda þótt starfskraftarnir
væri fádæma miklir, og lenti
því sumt í vanrækslu. Stafaði
eflaust sumt af því, að ’nann
varð að fela öðrum ýmis 3törf,
en vildi þó jafnframt vera ein-
ráður, en það tvent gat ekki
farið saman.
Gunnlaugur Tryggvi hét hann
fullu nafni, og var sonur séra
Gunnars Gunnarssonar í Lauf-
ási og konu hans Jóhönnu
Kristjönu Gunnlaugsdóttur
sýslumanns Briem. Var hann
fæddur í Laufási 18. október
1935. í uppvexti naut hann
meiri mentunar hjá föður sín-
uni en alment gerðist á þeim
árum. En jafnframt var hann
vaninn við alla algenga sveifa-
vinnu. Kom það fljótt í ljós að
drengurinn var flestum lagtæk-
ari og verkhygnari, og að hann
hafði mikinn áhuga fyrir smíð-
um. Var honum því, 14 ára
gömlum, komið til smíðanáms
hjá Ólafi Briem móðurbróður
sínum á Grund. Var Ólafur
annálaður fyrir hagleik og hafði
lært trésmíði erlendis. Hjá hon-
um var Tryggvi í rúm tvö ár og
fékk þá sveinbréf í iðninni. —
Þetta nám hans varð til þess,
að hann réðist seinna í ýmsar
framkvæmdir, sem hann varð
frægur fyrir og enn mun sagt
verða.
Árið 1859 kvæntist Tryggvi
og fór þá að búa á Hallgils-
stöðum í Fnjóskadal. Gerðist
hann mesti búforkur og tók nú
fyrst fyrir alvöru að bera á
verkhygni hans og útsjónar-
semi. T. d. beislaði hann bæj-
arlækinn og notaði hann til þess
að mala korn, snúa hverfisteini,
skaka strokkinn, vefa voðir o.
fl. Var hann þar langt á undan
samtíð sinni. Þetta undruðust
menn þá sem von var, því að
bæjarlæMr höfðu fiengið iað
vera í friði frá landnámstíð,
nema hvað þeir höfðu á nokkr-
um stöðum verið notaðir til á-
veitu.
Árið 1863 sigldi Tryggvi til
Kaupmannahafnar. Réðist það
þá, að hann skyldi fara til Nor-
egs og stunda landbúnaðamám.
Dvaldist hann nú alllengi í skól-
anum í Ási og ferðaðist talsvert
um Noreg til þess að kynnast
búskap. En hann lærði meira í
þessari ferð. Augu hans opn-
uðust fyrir því hvað samgöngu-
leysið hér á landi var þungur
hlekkur um háls þjóðarinnar.
Hér var þá enginn vegarspotti,
engin brú.
Þegar hann kom heim settist
hann að búi sínu og var brátt
lífið og sálin í öllum fram-
kvæmdum í sýslunni. Voru þá
harðindaár og ísaár. Verzlun
var mjög óhagstæð, einkum á
Norðurlandi. Á Akureyri vorvi
þá aðallega tvær verzlanir, Gud-
manns og Höepfners, báðar al-
danskar og með rammasta ein-
okunarsniði.
Sumarið 1868 keyptu nokkrir
bændur við Eyjafjörð strandað
skip, sem “Emilie” hét, Varð
það að ráði að gera við skipið
og var nú stofnað hlutafélag um
það, og snerist það seinna upp
í verzlunarfélag. En viðgerð
skipsins drógst, enda gerðu
kaupmenn alt sem þeir gátu til
að spilla fyrir samtökunum. —
Kölluðu þeir “þennan góða
skip” í háðungarskyni “Gránu”
og vonuðu að það mundi grotna
niður þar sem það var komið.
En fé fekst nú samt til að gera
við skipið, og var Tryggvi kos-
inn formaður hins nýja hluta-
félags. Var uppnefni kaup-
manna á skipinu látið haldast
þeim til storkunar og máske
meðfram af því að menn tryði
að það yrði skipinu happanafn.
Og svo var félagið látið heita í
höfuðið á því og kallað “Gránu-
félag”. Tryggvi sagði eitt sinn
(1888) svo sjálfur frá:
“Gránufélagið byrjaði 1871
með einu skipi og einum farmi.
en frá 1877—1883 átti það þrjú
skip og flutti 10—15 skipsfarma
til íslands og hafði nálægt
500,000 króna verzlun. Þau
árin hefir félagið rekið með
stærstu eða stærstu verzlun á
íslandi; síðan hafa lengst af
verið hörð ár og hafís mikill
norðanlands, svo verzlun fé-
lagsins er, eins og annara,
minni nú en áður, þó líklega
með þeim stærstu norðanlands
og hefir fimm fasta verzlunar-
staði”.
Tryggvi hafði stjóm félagsins
með höndum þangað til 1893 að
hann gerðist bankastjóri. Verð-
ur Gránufélagsins lengi minst í
verzlunarsögu íslands, því að
það hnekti einokun danskra
kaupmanna norðan lands og
austan. Það greiddi hærra verð
fyrir íslenzkar afurðir, en seldi
útlendar vörur með lægra verði.
Tryggvi sá fljótt, að nauðsyn
bar til þess að vanda hinar ís-
lenzku útflutningsvörur. Hann
kom því á, að ullin var flokkuð
eftir gæðum. Hann byrjaði á
því að gufubræða lýsi — og
fékk í fyrstu fyrir það nokkurt
aðkast og háðglósur — en þetta
varð til þess að verð á lýsi stór-
hækkaði, og fékk Gránufélags-
lýsið fyrstu verðlaun á sýning-
um í Edinborg og Kaupm'anna-
höfn. Þá þagnaði kurr og spott
út af því máli.
Fram til ársins 1876 þektist
það ekki á norðurlandi að salta
íisk. Allur fiskur var hertur. —
Tryggvi sá, að við svo búið
mátti eigi standa. Hann fékk þá
mann af Vesturlandi til að
kenna Norðlendingum saltfisk-
verkun. Svo flutti hann salt
til Norður- og Austurlands og
lét reisa salthús víða. Fengu
menn nú hærra verð fyrir fisk
en áður. 1880 voru flutt út frá
Norðurlandi 2700 skippund af
saltfiski og þremur árum seinna
5450 skippund. Alt var þetta
Tryggva verk. Þó telur Klem-
ens Jónsson að hnignun Gránu-
félagsins hafi að nokkm leyti
verið honum að kenna, “hafði
hann ekki fengið nógu yfir-
gripsmikla mentun, og svo var
hann við ýms önnur störf rið-
inn, sem eðlilega drógu huga
hans frá félaginu”.-
Tryggvi gerðist bankastjóri
Landsbankans 1. maí 1893. —
Mátti ætla að þar væri sá mað-
ur, sem mesta þekkingu hefði á
hag landsníanna um alt er laut
að landbúnaði; verzlun og sjáv-
anútvegi, því að Gránufélagið
hafði í mörg ár átt þilskip og
hann gert þau út með miMum
dugnaði og framsýni. Mest
munu bændur hafa vænt sér af
bankastjórn hans. En það fór á
annan veg en menn höfðu
vænst. Þegar Tryggvi var orð-
inn bankastjóri gerðist þessi
víðsýni og áræðni maður afar í-
haldssamur. Hann skirðist við
að taka lán erlendis — vildi
ekki hleypa landinu í skuldir og
oft var það viðkvæðið er ein-
hver bað um lán, að peningar
væri ekki til.
Þó vildi Tryggvi hlynna að út‘
gerðinni eftir mætti. Hann
hafði séð hver lyftistöng hún
var fyrir hag landsmanna. Hann
hafði tröllatrú á skútunum, því
að hann hafði sjálfur reynt
hvers virði þær voru. En á
togarana mun honum ekki hafa
litist, eða að minsta kosti ganga
sögur um það. Mun honum
hafa þótt Islendingar færast of
mikið í fang nteð að kaupa svo
dýr skip. Og eitt er víst, að af
íhaldssemi hans og einræði var
það að miklu leyti sprottið, að
íslandsbaki var stofnaður.
Þó bar hann sífelt hag út-
gerðarinnar mest fyrir brjósti,
og margt gerði hann fyrir hana.
Hann stofnaði þegar er suður
kom ábyrgðarfélag þilskipa við
Faxaflóa (hafði áður verið
frumkvöðull að stofnun sams-
konar félags á Norðurlandi);
hann kom á fót líftrygging sjó-
manna; hann stofnaði Slippinn
og hann stofnaði fyrsta íshúsið
hér á landi, sem nú heitir Nor-
dalsfshús.
Tryggvi var þingmaður Norð-
ur-Þingeyinga 1869 tll 1875,
Sunnmýlinga 1875—’85, Árnes-
inga 1894—1899 og þingmaður
Reykvíkinga eftir það til 1907.
Á þingi fylgdi hann Jóni Sig-
urðssyni trúlega meðan hans
naut við. Sagði Jón svo um
hann: “Tryggvi er gætinn mað-
ur og besti drengur”. Um það,
livernig Tryggvi reyndist Jóni
Sigurðssyni og minningu hans,
mætti rita langt mál, en því
verður slept hér. Þó má geta
þess,. að hann sá um útför
þeirra hjóna, og hann keypti
húsgögn þeirra og gaf þau land-
inu. Eru húsgögnin geymd í
Alþingishúsinu.
Á þingi lét Tryggvi mikið til
sín taka, bæði í fjármálum og
samgöngumálum. Var það mest
honum að þakka að strandferð-
ir hófust 1876. Hann átti og
mikinn þátt í því, að gagn-
fræðaskólinn á Möðruvöllum
var stofnaður o. s. frv.
Tryggvi hugsaði ekM aðeins
uni samgöngubætur á sjó, held-
ur einnig samgöngubætur á
landi. Hann mintist veganna og
brúnna, sem hann hafði séð í
Noregi.
Meðan hann var forstjóri
Gránufélagsins bauðst hann til
að gefa brú á Eyvindará í
Fljótsdalshéraði ef bændur vildu
flytja efnið frá Seyðisfirði og
reisa brúna. Hann hafði sjálfur
gert teikningu að brúnni. En
svo var deyfðin mikil, að
Tryggvi varð að hafa í hótunum
við bændur að taka gjöfina aft-
ur, vegna þess að þeir skirðust
við að flytja efnið og reisa
brúna. Hún komst nú samt
UPP. og má telja þetta fyrstu
brú á íslandi. Næst fékk hann
því framgengt að Skjálfanda-
fljót væri brúað, og sá sjálfur
um smíðina. Var það gamla
trébrúin hjá Goðafossi. Næst
komu svo brýrnar á Glerá,
Þverá í Eyjafirði og Jökulsá á
Brú. Þær komust upp fyrir
forgöngu Tryggva. En fræg-
astur er hann orðinn fyrir
brúna á Ölfusá, og segir Klem-
ens Jónsson svo frá þvf í æfi-
minningu Tryggva í “Andvara”:
— Eftir margra ára baráttu á
þingi hafðist það loks í gegn á
Alþingi 1887, að brú skyldi lögð
yfir Ölvesá, og stjómin (dan-
ska) samþykti lögin með sem-
ingi, mest fýrir fortölur
Tryggva og áeggjan, 3. ntaí
1889. Landstjómin átti að ann-
ast um byggingu brúarinnar, og
byrjaði á því að bjóða hana út í
þremur þjóðlöndum álfunnar,
Þýzkalandi, Englandi og Frakk-
landi, en engin tilboð komu, því
verkfræðingar töldu ógerlegt að
koma henni upp fyrir 60 þús.
krónur, sem veittar voru í þvi
skyni. Þá kom Tryggvi til sög-
unnar og bauðst til að byggja
brúna. Það hefði eigi verið ó-
eðlilegt, þó stjómin hefði sýnt
Tryggva alla nærgætni og til-
hliðrunarsemi í samningum,
sem unt var, er hann hafði þor
og þrek til að ráðast í að byggja
stærsta mannvirM, sem gert
hafði verið síðan ísland bygðist
á þessu landi. En því fró fjarri;
um það er mér fullkunnugt, því
að eg var þá aðstoðarmaður í
stjómarráðinu í Kaupmanna-
höfn. Til að mynda sendi hún
afardýran verkfræðing, sóttan
frá París, til þess að hafa stöð-
ugt eftirlit með veúkinu, á
Frh. á 8. bls.
iNNKÓLLUNARMENN HEIMSKRINGLU
í CANADA:
...Sumarliði J. Kárdal
...J. B. Halldórsson
....G. O. Einarsson
....Sigtr. Sigvaldason
....Björn Þórðarson
.......G. J. Oleson
.....H. O. Loptsson
..Thorst. J. Gíslason
Grímur S. Grímsson
..Magnús Hinriksson
......Páll Anderson
.....S. S. Anderson
.....S. S. Anderson
.....ólafur Hallsson
......John Janusson
......K. Kjernested
...Tím. Böðvarsson
.......G. J. Oleson
.....Sig. B. Helgason
Jóhann K..Johnson
....Gestur S. Vídai
...Andrés Skagfeld
.....John Kernested
•Hannes J. Húnfjörð
.....S. S. Anderson
....Sigm. Björnsson
.....Rósm. Ámason
.......B. Eyjólfsson
...Th. Guðmundsson
.......Sig. Jónsson
Hannes J. Húnfjörð
.....S. S. Anderson
....Andrés Skagfeld
..Sigurður Sigfússon
......Björn Hördal
.....S. S. Anderson
.....Sig. Sigurðsson
.Hannes J. Húnfjörð
........Ámi Pálsson
....Bjöm Hjörleifsson
....G. M. Jóhansson
........Fred Snædal
.......Björn Hördal
....Halldór Egilsson
....Guðm. ólafsson
...Thorst. J. Gíslason
.....Aug. Éinarsson
....Mrs. Anna Harvey
......Ingi Anderson
.....John Kernested
......S. S. Anderson
í BANDARÍKJUNUM:
Akra.......*.............................Jón K. Einarsson
Bantry.....................................E. J. Breiðfjörð
Bellingham, Wash.........................John W. Johnson
Blaine, Wash......................Séra Halldór E. Johnson
Cavalier..................................Jón K. Einarsson
Chicago: Geo. F. Long, 2428 Hamlin Ave., Logan Square Sta.
Edinburg.......................................Jacob Hall
Garðar...................................S. M. Breiðfjörð
Grafton..................................Mrs. E. Eastman
Hallson.............'...................Jón K. Einarsson
Hensel.....................................J. K. Einarsson
Ivanhoe...............................Miss C. V. Dalmann
Los Angeles, Calif....Thorg. Ásmundsson, 4415 Esmeralda St.
Milton......................................F. G. Vatnsdal
Minneota..............................Miss C. V. Dalmann
Mountain............................... Th. Thorfinnsson
National City, Calif........John S. Laxdal, 736 E 24th St.
Point Roberts............................Ingvar Goodman
Seattle, Wash...........J. J. Middal, 6723—21st Ave. N. W.
Svold.....................................Jón K. Einarsson
Upham....................................E. J. Ilreiðfjörö
The Viking Press, Limited
Winnipeg Manitoba
Árnes..........
Amaranth.......
Árborg.........
Baldur.........
Beckville......
Belmont........
Bredenbury.....
Brown............
Calgary........
Churchbridge...
Cypress River....
Dafoe..........
Elfros...........
Eriksdale......
Foam Lake......
Gimli..........
Geysir.........
Glenboro.......
Hayland........
Hecla..........
Hnausa.........
Hove...........
Húsavík........
Innisfail......
Kandahar.......
Keewatin.......
Kristnes.......
Langruth.......
Leslie.........
Lundar.........
Markerville....
Mozart.........
Oak Point......
Oakview........
Otto...........
Piney..........
Poplar Park....
Red Deer.......
Reykjavík......
Riverton.......
Selkirk........
Steep Rock.....
Stony Hill.....
Swan River.....
Tantallon......
Thornhill......
Víðir..........
Vancouver......
Winnipegosis...
Winnipeg Beach,
Wynyard........