Heimskringla - 01.04.1936, Blaðsíða 4

4. SÍÐA.
MEIMSKRINGLA
WIN.NIPEG, 1. APRlL, 1936
Hreimskringlci
(StofnuS lttt)
Kemur út á hverjum miBviku&tgl.
UgeDdur:
THE VIKING PRK8S LTD.
SSS og SSS Sargent Aventte, Winnipeg
Talsími* SS S37
VerS blaðslns er $3.00 áxKangurtnn borgtet
fjrlrfram. Allar borganlr sendiat:
THE VIKING PRE8S LTD.
öll ylSaklfba bréf btaBlnu aðlútandl aendlat:
Manager THK VIKINQ PRKSS LTD.
«53 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEPÁN EINARSSON
Utanáskrift Hl rttstjórans:
KDITOR HKIMSKRINOLA
«53 Sargent Ave., Wtnnépeg
"Heimakrinela” is pubUabed
and prlnted by
THK VIKIHO PRKSK LTD.
SSS-SSS Sargent Avenue. Winnipeg Maa.
Telepbooe: 86 B37
WINNIPEG, 1. APRÍL, 1936
STJÓRNMÁLIN SYÐRA
Að átta mánuðum og þrem dögum liðn-
um fara kosningar fram í Bandaríkjun-
um. Tiltökumál er það því ekki, þó póli-
tískar stríðshetjur séu farnar að skerpa
axir sínar og skálmir; enda má oft brýn-
sluhljóðið nú heyra í viðtækinu. Ekki er
það hugmyndin hér, að gefa sig mjög að
því. Hvað sem pólitískum skoðunum líð-
ur, eru staðreyndir ávalt staðreyndir,
eins og enskurinn segir, og afleiðingam-
ar hera stefnunum ávalt ólygnastan vott.
Að þeim höfum vér því ætlað að halda
oss í grein þessari. í»ó þær séu ekki eins
skemtilegar og draumamir, sem einstaka
stundum dreymir í kosningunum um
framtíðarsælu sína, og jafnvel annara,
eru þær oft ekkert ónauðsynlegri, en
saltið í grautinn.
Eitt af því versta, sem núverandi stjóra
í Bandaríkjunum er brugðið um, er fjár-
austur hennar. Þetta mun heldur ekki
með meiri sanni verða sagt um nokkra
stjórn sem þar hefir farið með völd. And-
stæðingar hennar hafa þar munnfylli sína
,til sóknar. Til þess að sannfærast um
þetta, þarf ekki annað en að líta á skýrsl-
ur fjármáladeildarinnar frá 19. marz á
þessu ári. í aðal-dráttunum er húu
þessi:
Á yfirstandandl Á síðasta
fjárhagsári fjárhagsári
í miljónum i miljónum
Útgjöld $ 4,858 $ 4,661
Tekjur 2,427 2,356
Tekjuhalli 2,341 2,305
Þjóðskuldin 30,511 28,556
JÞetta sýnir að stjómin eyðir helmingi
meiru en hún tekur inn á árinu og að
tekju hallinn fer hækkandi, þó tekjur
hafi að vísu einnig aukist. Ldtum vér til
baka, til ársins 1933, er Mr. Roosevelt tók
við völdum, kemur í ijós, að þjóðskuldin
hefir á þeim tíma hækkað um 9J biljón
dala (eða úr 21 biljón í 30£). Skoðanir
republika á þessu munu ekki fjarri því er
Herbert Hoover fyrv. forseti sagði 7. marz
um útvarpsræður Mr. Roosevelts: “Bað-
stofuhjal yðar (Fireside talk) mun senn
verða túlkað fyrir þjóðinni af skatt-
heimtumanni yðar”. En þó væri það með
öllu fjarri sanni, að segja, að almenning-
ur beri miklar áhyggjur út af skuldinni.
Peningarnir eru enn á fleygi ferð, það eru
10,167 miljónir dollara í guili í fjárhirzl-
unni, og það sem Mr. Roosevelt hefir ný-
lega gefið í skyn, er að skatthækkun,
sem óumflýanleg sé, verði lögð á stór-
iðnaðinn og stóneignamenn (wealthy
stockholders). Skoðanamunur út af þess-
ari skattastefnu kemur og meira til
greina, en margir ætla, þegar um starf
núverandi stjórnar er að ræða.
Og tökum þá C. C. C. (Civilian Con-
servation Corps) til athugunar. Á ekki
fulium þrem árum, hafa 1,500,000 ungra
manna sótt til þessara heilslubótastöðva
(health camps), og hefir að minsta kosti
hver maður dvalið þar sex mánuði, sum-
ir lengur eða jafnvel stöðugt. Hundrað
þúsundir drengja, þurfalingar sem von-
lausir flæktust áður um götur stórborg-
anna, hafa með veru sinni þama náð
aftur líkamlegri og andlegri heilsu og sið-
ferðislegum styrk, er hjá nokkrum að
minsta kosti var bilaður. Það eru ennþá
um 380,000 í þessum C. C. C. búum, þó
þeim sé nú smátt og smátt að fækka. Að-
finslum sætti stjómin fyrst út af starf-
semi þessari, bæði fyrir að velja ónýta
menn eða vildarvini sína eina þar til for-
ustu o. s. frv., en þeim hefir fækkað er
gagnsemi og þörf starfsins varð ljós.
Með lögunum um að tryggja peninga-
stofnanir landsins (The Pederal Insur-
ance Deposit Corporation Act), hefir og
þarft verk verið unnið af Roosevelt. —
Gjaldþrot banka, sem orðin voru að land-
farssótt, em að heita má úr sögunni. —
Þeim hefir fækkað úr þúsundum árlega í
tuttugu eða innan við það. Að lögum
þessum hefir það verið fundið, að þau
aðstoðuðu þá veiku og óframsýnu á
kostnað hinna er fótum sínum sáu for-
ráð í fjármálarekstri, en hverjar afleið-
ingar þess verða að lokum, er ennþá of-
snemt að dæma um.
Viðskifti landsins yfirleitt, er engin efi
á, að batnað hafa. Síðustu skýrslur um
það, er til grundvallar leggja árin 1923—
1925 með samanburðartölunni 100 sýna
þetta: Iðnaðarframleiðsla hefir stöðugt
aukist úr 76, »em hún var 1933, þar til í
janúar 1936 að hún var orðin 99% (eða
imjög svipuð og 1923—25). Á sama tíma
hefir kaupgjald hækkað úr 47.5 að með-
altali í 72.2. í verksmiðjum hefir mönn-
um fjölgað úr 69 í 85; flutningar á vörum
hafa aukist úr 58 í 70; byggingarvinna
úr 27 í 62; búðarviðskifti úr 67 í 79. —
Heildsöluverð hefir hækkað úr 65.9 í 80.6.
En búðarverð hækkaði einnig á sama
tíma, eða úr 60.1 árið 1933 í 80.6 árið
1936. Afleiðingin af því er sú, eftir því
sem verkamanna-samtökin halda fram,
að verkamaðurinn sé ekkert betur af en
áður, að kauphækkun hans og verðhækk-
un vöra standist á. Hinu gleyma þeir.
að verkamaðurinn á meiri kost á vinnu
með sanngjörnu eða góðum vinnulaunum
en áður.
En þessi efling viðskiftanna, verður þó
en gleggri, er litið er á starf stærri stofn-
ana (corporation) landsins. Skýrsla fjár-
máladeildar stjómarinnar í Washington,
sýnir, að hreinar tekjur allra stórfélaga,
eftir skatti þeirra að dæma, hækkuðu úr
2,986 miljón dölum árið 1933, í 4,200
miljónir 1934; ennfremur 1935 í 5,500
miljónir. Og nú áætlar stjórnin að þær
nemi á árinu 1936 fyllilega 8,306 miljón
dölum. Tekjur þessara stofnana hafa því
aukist frá tvisvar til þrisvar sinnum á
þeim fjórum árum, sem Roosevelt# hefir
verið við völd.
Þeir sem stefnu Roosevelts forseta
gagnrýna, finna benni þarna tvent til for-
áttu. Sumir þeirra haida fram, að með
afnámi stóreignaskattsins, muni félögin
bæta ágóða sínum við eignirnar, og losni
með því við að greiða skattinn á hreinum'
tekjum sínum (surplus tax). Aðrir gagn-
rýnendur segja, að Roosevelt sé ávalt með
það á vörunum, að hann ætli að hegna
þessum félögum fyrir það, að þau liggi á
peningunum, eða hafi þá ekki í veltu, af
því að þau krefjist ósanngjams gróða,
þegar asnnleikurinn sé sá, segja gagnrýn-
endur þeirra, að félögin eru dauðhrædd
að leggja féð í nokkur fyrirtæki, vegna
þess, að þau viti aldrei hvað stjórnin
muni gera næst. Til þess að vera viss
um að tapa ekki öllu sínu, geymi þau alt
sem þau geti af peningunum heldur í
sokknum sínum.
v * *
Svipaða gagnrýni verður einnig vart
við í sambandi við hina erfiðu lausn gát-
unnar um hvernig bæta skuli úr atvinnu-
leysinu. Á síðast liðnu ári veitti þingið
Roosevelt heimild til að verja 4,000 milj.
dollurum til atvinnubóta og 880 miljónum
til beins framfærslustyrks. Veiting þessi
var til tveggja ára, eða eins og Roosevelt
hafði áætlað, frá 30. júní 1935 til 30.
júní 1937. Hugmyndin var að fækka
með þessu atvinnulausum um 3,500,000
manns. Þeir sem eftir yrðu á fram-
færslustyrk, og óvinnufærir væru, bjóst
stjórnin við, að ríkin litu eftir. Tölur
sýna nú að 3,800,000 hlutu atvinnu hjá
stjórninni með þessu. En stjórnarand-
stæðingar segja, að þetta sé ekki aðeins
hrópleg eyðsla á almenningsfé, því verkið
sem verið sé að vinna, sé harla h'tilsvert,
heldur hafi verið búið að eyða tveim
fimtu af fénu (nákvæmlega $1,951,526,-
237) í janúar 1936, eða á einum fjórða
tímans, sem ætlast var til að það entist.
* * *
Ýms önnur þjóðfélagsmál eru á stefnu-
og starfskrá Roosevelts, sem almenningi
getur tæplega blandast hugur um að eru
veruleg umbótamál. Þannig er um bar-
áttu Roosevelts, að lækka verð á raforku
og að leiða hana út um sveitir landsins,
atvinnuleysis vátryggingu, ellistyrk, lög-
skipuð vinnulaun og vinnutíma, ákvæðis-
verð á kolum o. s. frv. En flestar eða
allar af þessum reglugerðum snerta hag
iðnhölda, vinnuveitenda og annara, er
nokkur tögl og hagldir hafa á auðslind-
um þjóðfélagsins, og þeir vilja auðvitað
gera sem minst úr þeim og telja þær eins
og alt sem stjómin aðhefst tefja eðlilega
viðreisn landsins. En eins og allir vita,
miðast sú eðlilega viðreisn, sem þedr tala
um, við það, að auðkýfingarnir hafi ó-
bundnar hendur til að svala græðgi sinni
til fjár. Með þessu sem talað er um sem
smávægilegum umbótum í þjóðfélaginu,
hefir í raun og veru flest það unnist, sem
almenningur hefir orðið aðnjótandi í
jafnréttisáttina til þessa. Þær eru þegar
til skjalanna kemur hægfara bylting.
En við þetta skal nú sitja að sinni. Um
sum atriðin sem minst hefir verið á; mun
nóg verða sagt með haustinu.
ATVINNULEYSIÐ
Á sambandsþinginu hefir stjórnin ný-
lega birt stefnu sína og áform í atvinnu-
leysismálinu, en því miður virðist fátt af
því, sem fyrir henni vakir, styrkja vonirn-
ar um að mikil breyting til bóta sé í
vændum.
Atvinnan sem ógiftum mönnum af at-
vinnuleysis-heimilum stjórnarinnar (re-
lief camps) er fyrirhuguð, er ekki neitt
töfrandi til að sjá, hvernig sem hún reyn-
ist. Hana á að útvega með því að stjómin
leggi járnlbrautum og öðrum stóriðnaði
landsins fé, sem á svo að hafa fyrir sinn
snúð not af þessum mönnum til vinnu,
eins og gert var af niðursetningum heima
um eina tíð. Að kaup verði nokkuð á
borð við það sem sanngjarnt getur heitið,
þarf ekki að vænta. Félögin vita, að at~
vinnuleysingjar verða að sætta sig við
það, hvað sem það er. Þetta nær nú að
vísu ekki nema til ógiftra og ekki nema
nokkra af þeim. Hinum, sem ekki kom-
ast að þessu, á að koma fyrir hjá bænd-
um, sem ekki eru barnanna beztir gagn-
vart verkamönnum. Með framtáð þessara
ungu atvinnulausu manna í huga, veit
maður, satt að segja, ekki hverju fagna
skal, af þessum áformum sambands-
stjórnarinnar.
í ákvæöum þingsins er e'kki neinar
reiður hægt að henda á það, hvað gert
verði fyrir atvinnulausa fjölskyldu feður.
Af því máli þvær stjórnin hendur sínar
með því að kjósa nefnd til þess að rabba
við fylkisstjómirnar um það. Hvernig sem
því er farið í öðrum bæjum landsins,
bættust eitt þúsund fjölskyldur við styrk-
þegahópinn í Winnipeg í marz-mánuði.
Það lítur ekki út fyrir, að þar sé mikið
að greiðast fram úr vandræðunum. Síðan
störfum þeim lauk, er fráfarandi sam-
bandsstjórn hafði látið byrja á, hefir ait
iagst í kalda kol og ekkert verið gert af
Kingstjórninni til að bæta upp fyrir það.
Lokræsisgerðinni og stjórnarbyggingunni
er að miklu leyti lokið, og í þess stað, er
ekki sjáanlegt, að neitt eigi að koma.
Aftan í nefnd ákvæði sín í atvinnuleys-
ismálinu hnýtir sambandsþingið því, að
öllum atvinnuleysisstyrk skuli lokið 1937.
Það á eflaust að skiljast svo, að atvinnu-
leysið eigi þá að vera læknað. Það eitt
er víst, að stjórnin verður að gera betur,
en hún hefir gert þetta nærri hálfa ár,
sem hún er búin að vera við völd, ef svo
á að verða.
FISKSALA ISLANDS TIL AMERÍKU
Hvað sem blaðadeilunum heima á ís-
landi líður út af fiskisölunni til Ameríku
(en þær risu út af því, að Fisksölunefnd
stjórnarinnar telur það innan síns verka-
hrings, að annast rekstur fiskisölunnar,
ien ekki Fisksölusamlagsins), er það eitt
víst, að landar hér líta á það sem góðs-
vita, að íslendingar eru farnir að beina í
vestur átt vöruskiftum sínum. Það er og
hefir lengi verið sannfæring Vestur-ís-
lendinga, að Ísland eigi hér framtíðar-
markað fyrir flesta framleiðslu sína. Að
íslendingar heima séu á þessa skoðun
komnir íber það vott að hér vestra er nú
staddur maður frá fisksölunefnd stjórnar-
innar á íslandi, Sigurður Jónasson, í
markaðsleit. Er hann væntanlegur til
Winnipeg um miðja næstu viku til að
heilsa upp á landa sína hér og skyld-
menni. — (Hann er sonur Jónasar
Jónassonar, er í þessum bæ bjó um mörg
ár, en flutti heim til íslands síðast liðið
sumar). Áður var hér Kristján Einarsson
á ferð vestra í sömu erindum fyrir Fisk-
sölusamlagið og varð mikið ágengt í að
útvega pantanir fyrir íslenzkan fisk. Það
eru því fylstu vonir um, að varanlegur
grundvöllur verði bráðlega lagður hér fyr-
ir vöruskifti milli íslands og Ameríku. ■
íslendingar eru ef til vill af meiri alvöru
farnir að gefa viðskiftunum við Vestur-
heim gaum, en menn hér hefir órað fyrir.
Skal því til snönunar benda á eftirfarandi
orð, í ritstjórnargrein í Alþýðublaðinu
frá 4. marz 1936:
“Eitt af því allramerkasta,
sem gerst hjefir í verzlunarmál-
um okkar á síðustu árum, eru
tilraunir fiskimálanefndar með
að vinna markaði fyrir frosinn
fisk í Norður-Ameríku.
Allar líkur benda til, að þar
sé um mjög mikinn framtíðar-
markað að ræða, því fiskneyzla
fer stöðugt vaxandi meðal
hinna mörgu miljóna, sem þessi
lönd byggja. Það virðist því
engum efa bundið, að beinar
skipaferðir verður að taka upp
héðan til austurstrandar Banda-
ríkjanna.
Bandaríkjamenn framleiða
allar þær vörur, sem við þurf-
um að kaupa, og þeir kaupa
allar þær vörutegundir, sem viö
þurfum að selja.
Það er því mjög sennilegt, að
hægt væri og hagkvæmt að
flytja mikið af verzlunarsam-
böndum okkar þangað, og það
er að minsta kosti sjálfsagt að
rannsaka þetta mál til hlítar og
gera nokkrar tilraunir með
beinar skipaferðir vestur.”
EINN FRÓNSKUR PISTILL
• eður
BRÉF FRÁ ÍSLANDI
Ritað af
sr. Friðrik A. Friðrikssyni
Húsavík
Framh.
II.
Klukkan 2. aðfaranótt hins
14. júní, 1935, skreið “Brúar-
foss” inn á Húsavíkurhöfn. —
Veðrið var akki sem bezt, norð-
austan kalsarigning — Þing-
eyingar þekkja fyrirbrigðið! En
þó var bjart sem á degi. Eg
dreif mig um borð. Vænti eg
þess, er nær kom skipin, að
komast í sjónar- og kallfæri
við þá bræður, séra Albert E.
Kristjánsson frá Blaine, og
Hannes Kristjánsson kaupmann
frá Gimli. Þetta brást. Þeirra
sá engin merki. Eftir tilvísun
velviljaðra og greinagóðra
manna, fann eg þá loks innan-
borðs, — sofandi. Voru þeir, —
ekki síður en postularnir forð-
um, — svo yfirkomnir af svefn-
höfga, að það tók þá góða
stund að átta sig á því, að sjálf-
ur sóknarpresturinn í Húsavík
stóð yfir þeim og las þeim pist-
ilinn (Ef. 5, 14).
Þegar í land kom voru þeir í
fylsta máta glaðvaknaðir. Vildu
nú ekki veðrinu skeyta, heldur
leggja land undir fót. Þó kom eg
svo mínum fortölum, að þeir
þáðu fyrst kaffisopa. Að því
búnu var þegar aftur ráðist út í
náttbirtuna og stórrigninguna.
Fyrir gestrisni sakir, hlaut eg
einnig að leggja á mig vos
þetta. Svo er mál með vexti,
að Albert gat ekki látið það
dragast, að sýna Hannesi alla
þá mörgu staði á Húsavík, sem
hann myndihvar væru og hvað
hétu. Hannes hafði nefnilega
leyft sér í viðtali á austurferð-
inni, að véfengja mjög tilfinn-
anlega þann þekkingarauð, sem
bróðirinn kvaðst búa yfir í
þessu efni. Enda hlaut álit
Hannesar á gáfnafari bróður
síns að stríðvaxa á þessari
gönguför. Minni Alberts — en
hann kvaddi þessar stöðvar 11
ára gamall — reyndist ótrúlega
mikið og óskeikult. Hann
þekkti Húsavíkurbæ, Höfðann,
Búðarána, Skjólbrekkuna, víssi
hvar heita laugin var í f jörunni,
o. s. frv. Ekki mundi hann
samti eftir Bökunni framan við
Höfðann, enda er hún lengst
af í sjó sokkin, — og Húsavík
hafði Albert aldrei þekt öðru-
vísi en sem gestur. Og Hannes
var aðeins 4 ára, þegar hann
tók flugið vestur, og kvaðst lít-
ið muna — nema helst eina
verklega áminningu fyrir það,
að stelast út á höfn í áralaus-
um bát, vesturfararsumarið.
Hannes tók sínum sinnaskift-
um stillilega, ef ekki beinlínis
með launstolti yfir því, að eiga
siíkan bróður. Um 7-leytið um
morguninn var svo sæzt á það,
að nú væri köminn háttatími.
lS|íðdegis, sama dag, var svo
landið kannað betur. Einkum
var það Hannes, sem lagði sig
eftir náttúrufræðilegum athug-
unum, og fann, m. a. lamba-
grasið, sem honum þótti ein-
kennilegt og fallegt. AJbert
hafði hinsvegar nóg með að
halda jafnvæginu í árstraumi
þeirra spurninga, er á hann
geystust, um menn og málefni
vestra.
Daginn eftir kom ýmislegt
sögulegt fyrir. Eg treysti þvf,
að gestir úr heimsálfu “Káins”
færi til betri vegar allan gáska
og gletni í frásögninni. Eitt
af því, sem vakti hjá mér góð-
látlega kýmnikend, er “heim”
kom, var það, að fólk hér virð-
ist taka sjálft sig dálítið hátíð-
legar en alment er vestra. Því
er þannig ekki um það gefið,
að láta sinn “sense of humor”
ganga út yfir sjálfa sig og vini
sína. Enda hefir vor þjóðlega
kýmni löngum fremur hneigst
til hæðni en gamans.
Nú var komið bjart veður, og
þó enn allkalt í lofti. Klifum
við nú Húsavíkurfjall. Geng-
um upp að norðanverðu og nut-
um hins fegursta og víðasta út-
sýnis, yfir Húsavík, og !ná-
grenni, austur í Köldukinn og
Fjarðafjöll, yfir Skjálfanda og
út til Grímseyjar, út Tjörnes,
suður Aðaldal iog upp til há-
fjalla. Þótti áreynslan borga
sig vel. Héldum við svo suður
fjallið.
í ferð þessari sá eg það, sem
eg hafði aldrei fyr séð, þ. e.
fjallgöngumann, sem aldrei
hafði fyr á æfinni fjall klifið.
Sá var Hannes. Um leið og
við Albert steyptum okkur eins
og fótfimir smalar niður snar-
bratta suðurhliðina, týndist
Hannes á brúninni. Lengi
horfðum við prestarnir til him-
ins árangurslaust. Loks sáum
við, allnokkru sunnar, eitthvaö
mjakast undurhægt niður gil-
farveg. Okkur létti. Hélt Hannes
dauðahaldi í brekkuna, rannsak-
aði hvert fótmál, og gætti þess,
að líta ekki upp í hina giæfra-
legu, gínandi loftheima, unz á
jafnsléttu var komið. Svo kým-
inn maður sem Hannes er, misti
mikið, að geta ekki skemt sér
með okkur Albert yfir þessu
sálfræðilega merka flutnings-
fyrirbrigði.
En nú stóðum við í sól-
vermda algróna skjólinu austan
Boðsvatns (sem hlýtur að vera
lakmæli fyrir “Botnsvatn”). —
Þar uppgötvuðu þeir bræður
hina fíngjörvu náiægöarfegurð
og mjúkleik íslenzkrar júní-
náttúru, við bugðótta, niðandi
læki, lyngbreiður og grasflesj-
ur, blómgaða hvamma og skóg-
artoppa í stöku stað. Þúfurnar
bjóða flosmjúkt sæti og lautim-
ar tandurhreint legurúm. “Ó,
tak mig í faðm—”. Enga fold
hefi eg séð bjóða svo meyhrein-
an faðm sem ísland.
En — hér dugar nú ekki leng-
ur dagbókargerð, ef Hkr. : að
fá að birta eitthvað eftir mig,
áður en eg — missi pennann.
í Suður-Þingeyjarsýslu dvöldu
bræðurnir frá 14.—24. júní, og
frá 3.—10. júlí. í millitíðinni
gistu þeir austurland, og segir
ekki af tveimur í þeim túr. Er
skemst frá þvi' að segja, að hér
um slóðir urðu þeir brátt hinir
mestu aufúsugestir jneðal al-
mennings, og óskuðu fleiri að
geta auðsýnt þeim gestrisni en
tóm var til. Voru þeir jafnan
glaðir og reifir, og því meir,
sem lengur leið. Átthagamir
heilsuðu þeim með óyndislegu
tíðarfari. Og íslenzku hrjóstrin
eru ekki aðlaðandi fyrir gests-
augað í vondu veðri. Að hörfa
á sundurflakandi kjól Fjallkon-
unnar, er dapurlegt þeim, er séð
hafa heilli og fegri jarðarklæði.
Eg lái því ekki Hannesi, þótt
ekki væri hann fyrst í stað
mjög hátíðlegur yfir því, sem