Heimskringla - 20.05.1936, Qupperneq 4

4. SÍÐA.
HEIMSKRINGLa
WINNIPEG, 20. MAÍ, 1936
i ^Tt’imskrintila
(StofnuB lSSt)
Kemur út á hverjum miOvVcudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
S53 og SSS Sargent Avenue, Winnipeg
Talsímis S6 537
VerC blaðslns er $3.00 irgangurinn borgiut
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRE8S LTD.
311 viðakifta bréf blaCinu aðlútandi sendiat:
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINAR8SON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HKIMSKRINGLA
SS3 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla” is publiabed
and printed by
THK VIKING PRKSS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winntpeg Man.
Telepiione: 86 537
WINNIPEG, 20. MAl, 1936
RANNSÓKNINNI f REGINA LOKIÐ
Rannsókninni út af uppþotinu í Regina
á þjóðhátíðardaginn á síðast liðnu ári, er
nú lokið. Var suma farið að lengja eftir
úrskurði dómaranna. Rannsóknin var
skipuð af liberöluím og voru formenn
hennar yfirdómari J. T. Brown, W. M.
Martin dómari og A. E. Doak dómari.
Eigilega var sambandsstjórninni borið
á brýn, að vera völd að óhöppum þeim,
sem af uppþotinu stöfuðu og að hún
hefði ekki gert rétt í því, að stöðva hóp-
inn, sem til Ottawa hafði heitið göngu
sinni. Lögreglu Norðvesturlandsins var
og borinn hrottaskapur og miskunarleysi
á brýn. Menn vissu ekki vel hvað um
þetta átti að halda, en liberalar þóttust
víst eflaust þarna geta náð sér niðri á
Bennett-stjórninni. Liberalar voru alls
ekki saklausir um það eða- blöð þeirra, að
hvetja heldur til flakksins til Ottawa. Það
var eitt bezta kosningaagn þeirra.
En hvað segja nú dómararnir? Svipað
og aörir nefndar-formenn, er staðið hafa
í að rannsaka gerðir Bennett-stjómarinn-
ar. í>eir finna enga sök hjá Benett, telja
víst að meira og stærra hefði af því leitt,
ef mennimir hefðu haldið ferðinni áfram
lengra. Ennfremur finna þeir enga sök
hjá lögreglunni. Leiðtoga fararinnar til
Ottawa varð ekki komist hjá að hand-
taka, og það var út af því, að lögreglu-
maðurinn var barinn til óbóta.
Fjölda þeirra isem í þessari Ottawaför
voru, telur nefndin hafa vetrið tælda til
að taka þátt í henni af kommúnistum.
Og það sem vakað hafi fyrir með förinni,
hafi verið bylting af kommúnista hálfu,
en ekkert annað.
Hvað sem á bak við þessa rannsókn
hefir legið hefir nefndin sýnst fjalla mjög
hlutdrægnislaust um málið og úrskurður
hennar er alleftirtektaverður þegar þess
er gætt, að tveir dómaranna eru gamlir
liberal flokksforingjar í Saskaftchet/an.
VfSINDIN—EINS OG ÞAU ERU NOTUÐ
Frá Blálandi banst þessi eftirtektaverða
frétt nýlega:
Þegar bústaður bandarísku sendisveit-
arinnar í Addis Ababa var umsetin af upp
reistarmönnum bláliða, var reynjt að
senda mann af stað með skeyti til brezku
sendisveitarinnar, fjórar mílur burtu, og
hiðja hana að koma bandarísku sveitinni
til hjálpar. En fyrir manninn reyndist ó-
kleift að komast þessa leið vegna æðis
uppreistarmanna. Sendiherra Banda-
ríkjanna í Addis Ababa, Van H. Engert,
símaði þá til Washington. Og frá Wash-
ington var talað í síma til London. Og
frá London var símað til sendiherra Breta
í Blálanldji. Að stundu liðinni, var brezka
sendisveitin komin 'hinni bandarísku til
aðstoðar í Addis Abába.
Þetta er gott dæmi af þvi hvernig vís-
indin vinna í þágu mannanna til þess sem
gotí er, ef þau eru notuð til þess.
En því miður eru þau of oft notuð „il
hins gagnstæða. Þarna á þessum sama
stað og á þessari sömu stundu tók
Mussolini þau í sína þjónustu til þess að
murka lífið á hinn hryllilegasta hátt úr
hálfviltri þjóð. Og flestar þjóðir heimsins
gefa því vissulega meiri gaum, sem stend-
ur, "hvemig hægt sé að nota þau til þess
að koma fram ægilegri og stórfeldari
manndrápum, en nokkru sinni fyr.
Og að í því efni verði ekkert ágengt,
skyldi enginn halda. Það þarf ekki að
bíða margra stríða til þess að sannfærast
um það. Það verður næsta stríð, sem
menningu Ev.rópu kollvarpar.
OLfA
Svartur daunillur vökvi, olía (petrol-
eum), er eitt af því sem þjóðir heimsins,
í friði eða stríði, mega nú sízt án vera.
Olían í einni eða annari mynd er nú
hreyfiafl véla í verksmiðjum og á heim-
ilum, í toílum og toátum, eigi síður en í
flugskipum og skriðdrekum í hernaði.
Það má svo að orði kveða, að iðnaður
þjóða heima fyrir og vald þeirra út á við.
velti á því, hvað miklar olíubirgðir þeirra
eru.
Þjóðir sem góðan kost eiga á að afla
sér olíu, hafa betra og meira tækifæri á
friðartímum að efla iðnað sinn en þjóðir,
sem án hennar eru. Og í stríði er það
olían, sem miklu getur ráðið um úrslitin.
Hún gæti verið biturt vopn t. d. í hendi
Þjóðabandalagsins, ef það væri einlægt.
í því að stöðva stríð í heiminum.
Maðurinn hefir um fleiri aldir þekt oLíu.
Hann þekti hana áður en hann notaði
nokkrar vélar í þjónustu sína — eða
nokkra aðra orku en sína eigin vöðvi-
orku. Honum var kunnugt um hana áður
en hann tók hestinn og asnann og hund-
inn í siína þjónustu. Olía hlaut víða að
verða á vegi hans, er hann reikaði um
Asíu. En eigi að síður var hún ekki not-
uð nema í mjög takmörkuðum skilningi
fyr en á nítjándu öld. Eldri kynslóðir
grófu eftir henni með höndunum og not-
uðu hana eitthvað til lyfja og í smáum
stíl til ljósa, en að því kvað svo lítið, að
það minnir ekki á neitt annað en að olía
hafi aðeins verið þekt; og svo má heita
að væri langt fram eftir öldum.
O’lían lá — meir að segja — ósnert í
jörðu um það leyti, er sú mikla bylting í
iðnaði varð, er leiddi af uppgötvun gufu-
vélarinnar. Ullar verksmiðjur, járn-
þynnugerð, korskurðarvélar, saumavél-
ar, prentvélar, pappírsgerð, járnbrauta og
skipa-gufuvélar, var alt til orðið áður en
olía varð verzlunarvara.
Árið 1859, var fyrst borað eftir olíu í
öbygðunum í vesturhluta Pnensylvaniu-
ríkis. Það varð byrjunin að því, að farið
var að pumpa hana úr hafinu mikla neð-
anjarðar.
Efnafræðingar þeirra tíma töldu olíuna
hafa inni að halda steinolíu (kerosene),
smurnings-oMu iog vax. Þá Ivar alment
lýst mieð tólgarkertum og grútarlömpum,
(er hvallýsi og önnur feiti úr skepnum
var notuð í). Steinoiían kom þá til sög-
unnar. Og gas-lýsing litlu síðar.
Þá var auðvitað ekki mikið um lestur,
því ibæði voru fáir læsir og enn færri
skrifandi. En mönnum fjölgaði og að
verða jafnvel við þeim litlu kröfum sem
gerðar voru um ljósnotkun, var að verða
alt annað en þæiglegt. Hvalveiðararnir
frá New Bedford, Salem og Nantucket
reyndu, að verða við kröfunum, en hvöl-
um, sérstaklega búrhvölum, fækkaði og
síðast varð að sækja veiðina norður í Is-
haf. En jafnvel þar var ekki heldur um
uppgrip að ræða. Með fækkun hvalanna,
var því ekkert sjáanlegra, en að hætta
vofði yfir vegna eklu á Ijósmat.
Með þörfinni á ljósmat, var því enginn
furða þó æði gripi menn í að framleiða
oMu, fyrst aðallega steinolíu. Og svo varð
skjótt notkun hennar almenn, að heita
mátti að hún væri komin út um allan
hinn mentaða heim frá Ameríku tíu árum
eftir að fyrsta iborunin var gerð. Hval-
veiðin hætti og kertin og lýsislamparnir
voru lagðir niður. Svo skjót og alger
bretying hafði aldrei átt sér stað í hátt-
um þjóða áður. Aldir liðu áður en mann-
kynið komst svo langt, að lýsa og hita
upp heiimkynni sín, með þvá, sem Mtið
tók furublysinu og arineldinum fram.
En á einu vetfangi hafði nú ljósið sigrað
myrkrið. Innan lítils tíma, aðeins tólf
ára, frá fyrstu notkun steinolíunnar, kem-
ur gas og rafmagns ljós og hitun til sög-
unnar með orkuleiðslu frá einni miðstöð.
En það átti sér aðeins stað í toæjum og
nokkuð fram á tuttugustu öldina má
segja, að steinoMulampinn Væri aðallega
notaður.
En það var ekki ,steinolían ein, sem
mest var um vert. Við hreinsun, hennar
var fundin upp smurningsolía, sem ger-
breytti ölluim vélum og gerði þær not-
hæfari en áður. Með s.m urnings-oMu nm
úr dýra eða jurtaríkinu, sem áður var
notuð, eyðiiögðust vélarnar skjótt, er
þær hitnuðu. Það kom í veg fyrir, að
hraða þeirra væri hægt að auka og orku.
Með smumings-olíu úr jörðunni, eykst
'hraðinn í það óendanlega og orkan. Og
að vélar nútíðarinnar enda eins og þær
gera við stöðuga notkun, er þeirri smurn-
jingsolíu að þakka.
En í oMunni voru mörg önnur efni, sem
til ýmislegs mátti nota. Við hreinsun
hennar kom |brátt í Ijós að í henni var
sprengiefni, sem gasoMu var hægt að
gera úr. Og út úr því, eða um 1880 koma
gasolíu-vélar til notkunar. Þær áttu auð-
vitað í fyrstu að keppa við gufuvélina. En
vegna hinna mörgu efna í algengri olíu
(petroleoum), sem gasoMan var gerð úr,
varð hún vel samkepnisfær og hefir nú
útrýimt gufuvélinni að talsvert miklu leyti.
Flestar smærri vélar eru nú reknar með
gasoMu-orku, bæði á landi, sjó og í lofti.
Efnin ú.r olíunni eru nú notuð til svo
margs, að fæstar verksmiðjur geta án
þeirra verið. í málningu, olíuklæðnað,
sápur, lyf, svo sem hörundssmyrsl flest,
og innvortislyf einnig, petroleum eter, bik,
er það alt notað, einnig við að fægja járn
og tré. Iðnaður nútímans getur í fæstum
tilfellum án þeirra efna verið. Tuggu-
gúmmí og eldspítur eru ekki eniu sinni
án Iþeiss gerðar.
Það segir sig því sjálft, að það land,
sem ráð á miklum olíu-lindum á, stendar
vel að vígi með að efla iðnað sinn. —
Stærstu verksummerki þess, hvað með
víðtækari notkun olíu hefir unnist, eru ef
til vill bílarnir, sem nú er ebki hægt að
þverfóta fyrir á götum bæjanna og loft-
förin, sem með söng, en að rísu ekki
svanasöng og vængjaþyt þjóta um loftið.
Á stríðsárunum vöktu kafbátar Þjóð-
verja mikla eftirtekt, fyrir það að vélarnar
í þeim voru knúðar með olíu, óhreins-
aðri, í stað gufu. Var rekstur þeirra
sagður miklu ódýrari, með því eldsneyti,
en kolum, og fyrirhafnarminni. Vélarnar
eru nefndar diesel-vélar og ihafa mjög
mikið útibreiðst síðan, hæði á sjó og
landi. En þó óhreinsuð olía, sem þær eru
kniúðar með^ sé ódýrt eldsneyti, eru vél-
amar eigi að síður þungar. Og það
er ástæðan fyrir því, að þær eru ekki
ennþá orðnar algengar í bílum nema í
stórum fólks eða vöruflutningsvögnum.
Hvort að þær vélar útrýma gasolíu-vél-
'unum úr hílum með tíð og tíma, skal ekki
sagt um. En með þessari nýju notkun
olíunnar, hefir mikil breyting orðið á
flutnings-tækjum mörgum. Og diesel-
vélar eru nú notaðar í stærri flugskipum
Þjóðverja. En þó að notkun gasolíu
minkaði við það, snertir það ekki olíu-
framleiðsluna eða þýðingu hennar, því ó-
hreinsaða olían í diesel-vélunum, er al-
menn olía, aðeins í annari mynd hagnýtt.
En hvaða lönd og þjóðir eru nú birgast-
ar af olíu?
Olíulindir eru mestar í Bandaríkjunum,
enda er notkun olíunnar þar lang mest.
Bálaiðnaðurinn hefði ekki án olíulindanna
getað þrifist eins og raun er þar á. í
Bandaríkjunum á fimti hver maður bál.
Þar eru 26,000,000 bílar, en í öðrum lönd-
um heimsins samtals ekki neme 11,000,-
000. Og aðrar vélar er olíu nota Ibæði til
iðnaðar framleiðslu og í heimahúsum eru
þar einnig fleiri en hjá nokkurri annari
þjóð.
Af öllu oh'u-eldsneyti í hreyfla eða
mótóra í iheiminum, nota Bandaríkin um
70 af hundraði. 'Steinolíunotkun þeirra
er 38 af hundraði. Af allri smurningsolíu
nota þau 42 af hundraði. Öll oláu eða
petroleum notkun í Bandaríkjunum verð-
ur af öllum, birgðum heimsins um 61 af
hundraði. Næst kemur Rússland með 8
af hundraði, þá Bretland með 4 ,Frakk-
land með 3, Canada með 2, Þýzkaland,
Argentína og Japan með ekki full 2 af
hundraði hvert, og ítaMa með aðeins 1
af hundraði.
Af öllum stærri þjóðum heimsins, er
Bandaríkjaþjóðin sú eina, er nægar birgð-
ir af olíu getur framleitt í landinu sjálfu.
Rússland nægir einnig þörf sinni ennþá.
en hvort að svo verður til lengdar skal
ekki um sagt. Bretland, Frakkland,
Þýzkaland, ítalía og Japan framleiða litla
| eða enga olíu heima hjá sér. Þau eru
| þessvegna knúð til að flytja hana inn í
landiö að svo miklu leyti sem eftirlíkingar
þeirra af henni nægja ekki. Lönd þessi
kaupa talsvert frá Bandaríkjunum iog
Suður- Ameríku, en einnig, sem önnur
Evrópulönd frá Rússlandi, Rúmeníu, Pól-
landi, Iran (Persíu) Iraq, Indlandi, Aust-
ur-Indlandi (Hollendinga) og Borneo
(Breta). En Bandarakin framleiða um
65 af hundraði af allri olíu sem framleitt
er í heiminum og Suður-Ameríka og
Mexikó um 13 af hundraði. Ev.rópa fram-
leiðir aðeins 15 af hundraði, Egyptaland,
Iran og Iraq uim 3, og Indlöndin um 4 af
hundraði. Vesturheimur leggur því fylli-
lega til þrjá fjórðu af allri olíuframleiðslu
í heiminum.
Af þessu sézt hvernig Evrópa er stödd.
Hún getur ekki sjálf framleitt þá vöru,
sem mikilsverðust er til nútíðar iðnaðar-
reksturs. Þó hún komist ekki hjá að
kaupa mikið af henni, reyna
stjórnir Evrópuþjóðanna, að
takmarka þau' kaup með öllum
upphugsanlegum ráðum. Eru
þar á meðal tollar, fé veitt
til styrktar heima iðnaði, á-
kvæðisverð vöru, verðfall gjald-
eyris og ýmsar reglugerðir t. d.
að framleiða svo og svo mikið
af hinu eða þessu, sem koma á í
stað olíu o. s. frv. o. s. frv. En
Iþrátt fyrir þetta alt, ibera reikn-
ingar þeirra yfir viðskifti við
erlendar þjóðir oftast með sér,
að viðskifta-jöfnuður hefir ekki
náðst, og að þar um er olíu
meira að kenna en nokkru öðru,
sem kaupa hefir orðið frá öðr-
um þjóðum.
Á Þýzkalandi hefir verið reynt
að bæta úr olíuskortinum með
því að framleiða svonefnt ben-
zol úr kolum. Er það einnig
gert nú á Englandi, Frakklandi
og Belglíu. En svo slakur keppi-
nautur gasolíu er það, að bæði
verður að vernda þennan iðnað
með tolli og með því, að stjóm-
irnar styrki hann með beinum
fjárframlögum.
Á Fraklandi er einnig verið að
.reyna að nota alkohol til eld-
neytis í stað gasolíu. Leggur
stjórnin bændum ærið fé til að
rækta kom til slíks iðnreksturs,
og tollar hveiti frá Canada ó-
spart einnig iðnaðinum til
verndar. En þetta gengur þó
ekki of vel og fullnægir ekki
kröfum tímans um olíukaup.
Áður en Blálandsstríðið hófst,
seldi Rúmanía olíu bæði til
ítalíu og Þýzkalands. En eftir
að út í stráðið var komið, þurfti
ítalía að kaupa miklu meira en
vanalega. Fóru þá Rússar að
selja nokkuð þangað, ,en samt
minna en hefði mátt ætla. Það
má sjáanlega ebki vera án
toirgða sinna sjálft* og selur
toæði olíu og hveiti aðeins fjár-
hagsins vegna út úr landinu.
Bandaríkin, sem vanalega
seldu (ítalíu uim 20 af hundraði
af öllum þörfum landsins, jók
olíusöluna fimmfalt á árinu
1935. ítalía keypti einnig af
Anglo-Iranian Oil Company í
Persáu, er jók sölu sína til hers
Mussolini í Blálandi um 25 af
hundraði. Þetta félag er eign
Breta í Persáu. — Það seldi
ítaláu jafnt og þétt olíu og sendi
til nýlendu hennar í Afríku
meðan stríðið stóð yfir.
Þörfin á olíu í stríði kom
glögt í ljós í Blálandsstríðinu.
Skipin sem hermenn Mussolini
fluttu til Afríku notuðu olíu. —
Herskipin sem vernda eignir
ítala á Miðjarðarhafinu og við
strendur þess, brenna einnig
olíu. Skriðdrekarnir og vagn-
arnir, sem óðu inn í Bláland og
síðast til Addis Atoaba, þrenna
gasolíu. Og flugbátarnir sem á
her Haile Selassie létu sprengj-
urnar dynja, torendu einnig gas-
olíu.
Þegar Alþjóðafélagið lagði
bann við því að nokkur þjóð
þess sendi hernaðarvörur til í-
taMu, lagði Roosevelt forseti
strangt bann við því einnig, að
bandarísk félög seldu ítalíu
nokkrar vörur til hernaðar, þar
með var talini olía. Bretland
hreyfði því, að toannið ætti einn-
ig að ná til oh'u. En Mussolini
hótaði þá alheimsstríði og
Þjóðabandalagið heyktist við
það og lét við alt sitja sem áður.
Bandaríkjastjórnin sá sér þá til
li'tils að vera að sinna þessu og
hætti eða slakaði á eftirlitinu
með því sem olíufélögin gerðu.
Að stríðinu mikla loknu,
sagði Curzon lávarður, að það
sem öllu öðru fremur hefði
komið Þjóðverjum á kné, hefði
verið oMuleysið.
ÞÁTTTAKA ÍSLENDINGA
f STRÍÐI
(Ræða flutt í Sambandskirkju
nýlega af séra Philip M.
Péturssyni).
Minnisvarði var nýlega af-
hjúpaður í Lille á Frakklandi til
minningar um 20,000 bréfdúfur,
sem drepnar voru í stríðinu
mikla.
* * *
í Moskva í Rússlandi, eru 200
barnaheimili. Á þeim eru sam-
tals 14000 börn.
“iSvo segir drottinn: —
Hræðsluóp heyrum vér,
ótti er á ferum en engin
heill.”—(Jeremiah 30:5)
í víkunni sem leið var eg að
skoða toókina “Minningarrit ís-
lenzkra Hermanna”, sem flestir
munu þekkja. Eg varð fyrir
marigskonar áhrifum þegar eg
skoðaði myndir þeirra, sem á
stríðsárunum síðustu, gengu í
herinn, og lögðu Mf í sölurnar
fyrir málstað þann, sem þeim
var sagt að Þjóðabandalagið
fylgdi.
Eins og menn vita er bókin
tileinkuð þeim íslendingum, sem
gengu í herinn. Þeim er eins
ítarlega lýst og föng voru á, og
sýnir toókin hvað mikinn þátt
íslendingar áttu í stríðinu. Það
var ekkert simáræði fyrir jafn
fámenna þjóð, að senda svo
marga menn á vígvöMinn til að
líða og stríða, og fanst mér,
eins og hefir verið sagt, að bók
þessi eiga með réttu heima í
safni til sögu íslands og sögu
Íslendinga yfirliett.
1 henni er minst þrettán
hundruð manna, sem fóru í
herinn, að sextán hjúkrunar-
konum meðtöldum. Af þessum
þrettán hundruðum særðust
fjölda margir. Sumir þeirra
urðu fyrir gaseitrun, sumir voru
handteknir af Þjóðverjum, aðr-
ir mistu hönd eða fót, eða biðu
önnur örkuml, er hafa síðar
meir orðið þeim að bana eða,
sem þeir bera alla æfi. Þeir voru
fáir sem komij úr þeirri hrylli-
legu raun óskaddaðir líkamlega
eða andlega. Af þeim hundr-
uðum íslendinga, sem fóru héð-
an, komu hundrað fjörutíu og
fjórir ekki heim aftur að stríð-
inu loknu. Þeir lágu eftir í
skotgröfunum, eða leifar þeirra,
ef fundust voru týndar saman
og grafnar í grafreitunum á
Frakklandi meðal þúsunda ann-
ara manna, sem einnig féllu í
stríðinu. Leifar þeirra hvíla
þar. Þeir hafa fundið frið og
fögnuð í æðra og betra heimi,
— þar sem voniir og vinir bregð-
ast eigi. Þeir eru lausir við
allar þær þjáningar og þau von-
torigði, sem þeir urðu fyrir með-
an þeir lifðu, og sem félagar
þeirra sem af komust hafa orðið
fyrir.
Þesslr menn trúðu því, ásamt
mörgum öðrum, að þeir væru
að vernda friðinn í heiminum,
að þeir væru að hjálpa til þess,
að stofna ævarandi frið á jörðu.
Menn trúðu og að Jiessu tak-
marki hefði verið náð nokkur
ár eftir lok stríðsins. Fimm ár-
um eftir að skrifað var undir
friðarsamningana, komst maður
| nokkur svo að orði:
“Vér huggumst við þá von, að
samskonar hörmungar gangi
j aldrei framar yfir heiminn. —
i Það er og trú margra manna,
I að einmitt fyrir þetta síðasta og
j mesta stríð, verði þjóðurn
toeimsins trygður ævarandi frið-
j ur. Þá fyrst eru og full mann-
gjöld fengin fyrir þá, sem létu
Mf sitt í stríðinu.”
Þessi orð skrifaði einn þeirra
manna sem ritaði í "‘Minningar-
rit íslenzkra Hermanna.” —
Þessu trúðu menn þá. en nú
vitum vér og sjáum hvernig
/þessi trú, eða þessi von hefir
! ræzt. Þessi mikla fórn íslend-
inga og allra þjóða, sem þátt
tóku í styrjöldinni sýnist hafa
verið til einskis. Hnefaréttur-
inn er enn látinn skera úr mál-
um. Hermanna-fjöldi og stærð
fallbyssanna er enn helzta
tryggingin fyrir því, að hver
þjóð geti varðveitt tilveru sína.
Þrátt fyrir hið hræðilega dæmi
sáðasta ófriðar sýnast menn
ekki skilja það að skæð drep-
sótt verður aldrei læknuð með