Heimskringla - 20.05.1936, Qupperneq 5

WINNIPiEG, 20. MAl, 1936
HEIMSKRINGLA
5. SlÐA
því að sprauta lifandi ibakteríum
inn í blóð manna. Á sama hátt
verður ævarandi friður aldrei
s/kapaður á jörðu með því, að
halda uppi hernaði og stríðs-
hugmyndum, eins og var gert,
fyrir síðasta stríð, og eins og
gert er enn í dag, þrátt fyrir
hinar miklu vonir og loforð um
varanlegan frið, sem þá var
haldið á lofti. Hundrað fjörutíu
og fjórir íslendingar gáfu líf
sitt árangurslaust, og mörg
hundruð fislendingar jsærðust
eða urðu fyrir heilsutjóni.
Nú sýnist önnur styrjöld, enn
banvænni en hin, vera yfirvof-
andi, og það sem liggur fyrir
oss niú, er spurningin hvort að
vér ætlum að sitja hjá þegjandi
og láta senda drengina okkar,
eins og þeir voru sendir fyrir
tuttugu árum, á vígvöllinn til
þess að vera skotspónn annara
manna og að deyja eins og hinir
fyrri í skotgryfjunum. Vér
megum vera viss um það að alt
sem með því vinst verður ekki
,meira en áður. Þeir fórna lífi
sínu árangurslaust alveg eins
og í fyrra skiftið, og verða að
'þola óhuganiegjar ll£kanfjegar
og andlegar þjáningar, sem eg
vildi ógjarna leggja á versta ó-
vin minn.
Þegar eg fletti blöðunum í
minningarritinu, og sá myndir
þeirra, sem dáið höfðu á Frakk-
landi af völdum ófriðarins,
hrylti mig við að h.ugsa til þess,
ef slíkt skyldi nokkurntíma eiga
sér stað aftur — ef slíkt skyldi
nokkurntíma koma fyrir íslend-
inga aftur.
Eg horfði á þessar myndir, og
ihugsaði með sjálfum mér að ef
að önnur styrjöld skylli á nú
eins og hætta sýnist vera á, þá
kæmi víst önnur bók út lík
þessari, með tímanum og þá, '■
stað myndanna, sem eg nú
horfði á, yrðu myndir margra
þeirra yngri mann, sem vér
þekkjum nú á meðal vor, þeirra,
sem eru liðlega tvítugir, á hinu
bezta þroska stigi og sem oss
mun finnast eiga langa æfi
framundan. Þeir, sem létu líf
,sín í síðustu styrjöldinni, voru
lang flestir milli tvítugs og þrí-
tugs. Aðeins átján þeirra voru
komniir yfir þrítugt, — en átta
voru innan tvítugs, og einn
þeirra var tæplega hálfs átjánda
árs. Hundrað tuttugu og fimm
drengir, aðeins drengir, og 18
•karlmenn komnir yfir þrítugt,
alt íslendingar, dóu í heims-
styrjöldinni siðustu, og hvers
Vegna?
Til þess að heimurinni öðlað-
ist frið, sögðu sumir. Til þess
að varðveita heimilin þeirra
gegn fjandskap óvinveittu þjóð-
anna sögðu aðrir. Og enn aðrir
sögðu til þess, að varðveita
frelsi, öryggi og velferð þjóð-
anna!. En hvar er sá friður?
Og hvar öryggið og velferð-
in? Þau eru horfin, horfin eins
og þokuský undan vindi. í raun
og veru áttu þau aldrei neinn
varanlegleik, þau voru aldrei
neitt annað en þoka, sem upp
af kórvillum í hugum manm
lagði.
Hver var þá árangurinn af
dauða þessara manna og hinna
miljónanna frá öllum löndum
heims munu sumir spyrja. Hver
er árangurinn af öllu því, sem
þeir dauðu og lifandi urðu að
þola á þeim árum sem styrjöld-
in stóð yfir? Árangurinn var
enginn! Friðurinn sem stríöið
átti að stofna á jörðu finst
hvergi. Öryggið er ekkeirt og
velferð mannanna og þjóðanna
er ekki til'. í stað þeirra, heyr-
um vér “hræðsluóp þjóðanna.
Ótti er á ferðum, en engin
heill”. Sá tími er kominn, að,
vér verðum að skera úr hvort
vér ætlum einu sinni e|nn að
fórna lífi voru, lífi bræðra vorra
og sona, að senda þá, út í opinn
dauðann á einhverjum vígvelli
á erlendum ströndum, eins og
var gert fyrir tuttugu árum, eða
hvort vér ætlum að spyrna á
móti stníði og stríðshugmynd-
inni af alefli, og gera það sem j
vér getum til þess, að halda
þessu landi frá því að steypast j
aftur í slíkt brjálæði og það
sem átti sér stað fyrir fáum
árum síðan.
Sumum mun finnast, að það
yrði ísl. til skammar, ef
þeir væðu ekki með annara
þjóða mönnum eins og viltir
berserkir út í annan blóðugan
bardaga. Einn maður hafði
þessi orð um þátttöku íslend-
inga í síðustu heimsstyrjöld:
“Það mátti ekki spyrjast, að
niðjar íslands reyndust eftirbát-
ar annara borgara þessa lands
þegar á drengskap reyndi.” En
eg hygg að vér getum nú vel
þolað það, að vera eftirbátar
annara, sérstaklega þegar það
þýðir að fylgjast með öðrum
þjóðum að láta unga menn vora
verða að skotspónum, og sjálfir
að sýna öðrum mönnum bana-
tilræði.
Eg vil ekki láta það skiljast J
sem, svo, að eg sé að vanvirða
þá sem gegndu kallinu fyrir
tuttugu árum og sem féllu. Þeir
gerðu það sem þeim fanst vera
rétt, og sem þeim var talið trú
um, að væri rétt. íslenzkri lund
samrýmist það ekki, að verða
seinastur til, þá brópað er á
hjálp. Þeir fóru þegar þeir
heyrðu neyðarópið, þó að þeir
vissu að þeir gengu út í opinn
dauðann. Þeir stóðu sig vel á
þeim reynslutímum og eins og
raun bar vitni, voru sér eða
þjóð sinni eigi til skammar.
En eg hygg að ef vér gerðum
hið sama nú, sem þeir gerðu,
þá yrðum vér oss og minningu
þeirra til skammar, vér sýndum
að vér hefðum ekkert lært af
iþeinri dýrkeyptu lexíu, seml oss
var veitt með fórn þeirra á víg-
vellinum.
Eg hygg að vér mættum
fylgja eftirdæmi brezkra þegna
í annari heimsálfu í þessum
efnum. Um daginn las eg stutta
grein um varnarlög Ástralíu.
Þar var skýrt frá því að í varn-
arlögum landsins væri 1 grein,
sem ákveður það, að óleyfilegt
sé að skylda menn til að gegna
herþjónustu utan landamæra
landsins. Þessi grein stendur í
lögum landsins í dag, og stóð
þar á stríðsiárunum, þegar allar
aðrir þjóðir heimsins gerðu það
að skyldu allra manna að gegna
herþjónustu í hvaða hluta
heimsins sem væri. Á árunum
1916 og 1917, var gengið til at-
kvæða í Ástralíu um það bvort
að ætti að lögleiða herskyldu í
lándinu. En í bæði skiftin var
lang mesti hluti atkvæðanna
greiddur á móti herskylduhug-
myndinni og var þvi' engin her-
skylda í því landi á stníðsárun-
um, og þar eru engin herskyldu-
lög enn þann dag í dag. Eru
menn þar því sjálfráðir hvort að
þeir vilja ganga í herinn, nema
aðeins, ef að óvinaheij ræðst
inn í landið sjálft. íbúar Ástrai-
íu eru nærri því undantekninga-
laust, af brezkum ættum, —
og mér finst að þeir hafa veitt
annara jþjóða mönnum, sem
sezt hafa að í hinum brezku
ríkjunum, gott eftirdæmi. Mér
finst það vera all-nauðsynlegt
að hafa samskonar lög ihér í
þessu landi, — sérstaklega þar
sem menn af öllum þjóðflokkum
heimsins eiga hér heima. Þetta
land getur ekki tekið sér neitt
stríð á hendur nema að það sé
háð á rnóti ættlandi einhverra
íbúa þess sjálfs. Hvað mundum
vér íslendingar hugsa eða gera
ef að ísland væri dregið inn í
stríð og væri með óvinum hins
brezka ríkis; yrðum vér fúsir til
þess að láta skylda landa vora
hér til að gegna herskyldu? —
Vildum vér sjálfir ganga í her-
inn til þess að vprða íslending-
um meðal annara manna að
'bana? Ef ekki — þá er fjar-
stæða að 'hugsa að það sé rétt-
látt að gera það að skyldu
nokkurs manns í landinu að
gegna herskyldulögunum. —
Menn sem hér eiga heima ættu
að neita allri þátttöku í stríð-
um í framtíðinni.
En, menn munu spyrja,
hvernig getum vér komið þessu
til vegar? Hvað getum vér gert í
þessu máli?
Síðast liðinn sunnudag benti
eg á það að öll varanleg verk
heimsins, — allar varanlegar
hreyfingar, sem hafa heillavæn-
leg áhrif haft, hafa átt upp-
tök sín hjá einum manni eða
einni konu. Menn og konur
geta komið gagnlegum hreyf-
ingum á fót í dag eins og \
fyrri tímum.
Ef að viljinn er nógur og trú-
in á gildi þess, sem stefnt er
að, er nógu sterk, þá koma ráð.
Á liðnum dögum hefir einn
maður eða ein kona stofnað
hreyfingar, sem láta til sín taka
en þann dag í dag. Ef að eiu-
staklingar hafa getað þetta —
ihvað geta þá ekki hundruð eða
þúsundir manna gert, sem
stefna að sama takmarkinu.
með að stemma stigu fyrir styrj
öldum, eða að vernda frið þessa
lands og sjá um það að það
verði ekki endurtekið, að senda
unga og efnilega drengi út í
dauðann í stríð, sem nokkrir
auðkýfingar og vitskertir menn
í Evrópu koma af stað. Það er
engin skömm fyrir okkur, að
vilja ekki senda drengi vora út
á vígvöll til að láta skjóta þá og
drepa. Vér værum oss til meiri
skammar ef vér létum gera það
án þess að spyrna af alefli á
móti því.
í skrifum sínum um þá §em
fórnuðu lífi sínu í síðasta stríði,
segir einn maður: “Æfistarf
þeirra var stutt, en óumræði-
lega þýðingarmikið, ekki aðeins
fyrir þá, sem nú lifa, heldur líka
fyrir komandi kynslóðir, sem
munu uppskera ríkulega það
sem þelr hafa sáð.”
í bréfi Páls til Galatamanna
standa skrifuð orðin, — “Það
sem maður sáir, það mun hann
og uppskera.”
Vér erum sannlega að upp-
skera það nú, sem var sáð á
stríðsárunum. Höfundur orð-
anna sem eg las hefir aldrei, ef
til vill, skrifað sannari orð en
þau, þar sem hann segir “kom-
andi kynslóðir munu uppskera
ríkulega það sem þeir hafa
sáð.” En uppskeran er öll önn-
ur en hann hugði að hún yrði.
Það er auövelt að skilja það, að
menn eða þjóðir geta ekki upp-
skorið annað en það sem er sáð.
Það lögmál breytist aldrei, oj.
ef að menn vilja uppskera fric
og vellíðan, þá verða þeir að sá
fræi friðar og bróðurhugs, en
ekki ófriðar og blóðsúthellinga
Eins og eg tók fram áðan vii
eg ekki vanvirða minningu
þeirra sem fóru í síðasta stríðið
Þeir eiga heiður skilið fyrir að
hafa fúslega gengið dauðans
braut fyrir málstað þann, sem
þeir trúðu að þjóðabandalagið
fylgdi. En vér sjáum nú hvern-
ig hefir ræzt úr öllum þeim
vonum og hugsunum, sem þá
fyltu huga manna. í stað frið-
ar heyrum vér “hræðsluóp, —
ótti er á ferðum en engin heill.”
Því finst mér að minning þeirra
sem trúðu því að þeir væru að
hjálpa til þess að stofna frið á
jörðu, hafi fyrir löngu verið
vanvirt og hafa allar stórþjóðir
heimsins, sem nú sýnast ætla að
steypa heiminum í annað ver-
aldarstríð — svikið loforð sín
við þá. Það er nú hlutverk
vort og allra manna, sem elska
írið, að vera þeim trúir með því
að vinna að friðarmálunum.
Ef að oss finst að vér getum
lítið, látum oss samt gera það,
'Sem vér getum.
Þeim sam vilja einhver á-
kveðin ráð, vil eg benda á það
að friöarmál verða rædd á Sam-
bandsþinginu í Ottawa á þessu
yfirstandandi þingi. Hver og
einn maður ætti því að taka það
á hendur sér að semja bréf um
þessi mál og senda það síðan ti!
íulltrúans á þinginu frá kjör-
dæmi því sem þeir búa í. Þann-
ig getum vér stutt að friðarmál-
unum og hjálpað til að stemma
stigu fyrir því að þetta land
gangi aftur út í stríð — og
þannig getum vér ef til vill
hrundið af stað þeim áhrifum,
sem gera herzlumuninn friðar-
megin, þegar til umræðu um
þau mál kemur. Því eins og
sagt var í gamla sáttmála: “Út-
•boð viljum vér íslendingar engin
hafa.”
En meðan því er ekki náð,
skulum vér ætíð hafa það ferskt
í minni, að í Minningarriti ís-
lenzkra Hermanna, eru myndir
og minningarorð um hundrað
fjörutíu og þrjá íslenzka her-
menn, flesta milli tvítugs og
þnítugs, — og eina hjúkrunar-
konu, tuttugu og tveggja ára
að aldri, sem létu líf sín — að
úir stríði því, sem svifti þau lífi,
komu tugir hundruða, sem bil-
aðir voru á heilsu og sem hafa
búið að því síðan. Látum oss
muna það, —lað ef annað stríð
skellur á, þá verða synir, bræð-
ur og ástvinir vorir teknir, og
margir þeirra dæmdir til verri
dauða en verstu glæpamenn
landsins eru nokkurntíma
dæmdir til.
Það sem maður sáir, það mun
hann og uppskera.. Vér öðlumst
frið með því að sá friðarhug-
myndum. Fyrir tuttugu árum
hugðu menn að friður fengist
með stríði, — en uppskeran
hefir orðið, eins og hefði mátt
búast við, — ‘‘hræðsluóp, og
ótti, — en engin heill.”
DÓTTIR RASPUTINS
Frh. frá 1 bls.
— Eg met hesta hærra en
fólk.. Eg sýndi í “Cirkus”.
María Rasputin lítur nú sorg-
ibitin á mig.
— í heilt ár hefi eg ekkert
haft að gera, og það eru svo
fáar þjóðir, sem vilja gefa mér
sýningarleyfi. Einu sinni kom
eg með tjaldbúð mína til Riga
og var strax vísað á brott!
Þessi vesalings kona hefir
vafalaust liðið miikið af völdum
'þess almenna hatúrs, sem milj-
ónir manna hafa borið til Ras-
putins — en um leið hefir hiún
notað nafn hans, sem auglýs-
ingu, er hún sýndi lisitir sínar í
Englandi, ítallu og Frakklandi.
— En eg get líka dansað og
sungið Síbiríusöngva”, bætti
hún við, og ljós endurfæddra
vona lýsti í augum hennar.
Til að sanna mér betur, hve
áríðandi það væri fyrir hana, að
fá eitthvað að gera, tók hún
upp úr handtösku sinni mynd af
tveimur stúlkuibörnum — það
voru dætur hennar. Eiginmað-
ur hennar var myrtur í bylting-
unni, og síðan flúði hún með
dætúr sínar austur í gegnum
Síbiríu, yfir Vladivostock, til
Kína og Japan og þaðan yfir
Indland til Evrópu.
— Mamma mín lifir víst enn.
i Kommúnistarnir settu hana í
f æfilanga þrælkunarvinnu.
— Fáið þér aldrei bréf frá
HÆTTIÐ
AÐ
ÞRÆLA
Því að vera svo gamaldags
þegar um vorhrelnstm er að
ræða?
I sannleika borgar sig ekki að
reyna að hreinsa fín forhengi
og dúka heima hjá sér—þegar
fá má hjá Quinton hjálp sér-
fræðinga og umfram alt
S A N I T O N E
sem ummyndar alla dúka og
færir þá til upprunlegrar feg-
urðar.
Sendið strax:
Stofutjöld
Teppi
Gluggablæjur
Gólfdúka
Símið 4-2-3-6-1
henni?
— Hún kunni ekki að skrifa.
— Segið mér eitthvað fleira
um föður yðar!
— Zarinn nefndi hann æfin-
lega — guðsmanninn — enda
var það mála sannast, að hann
vann guði sínum, hugsjónum
sínum, keisara sínum og fóst-
urjörð alt, sem hann gerði. —
Hann var mjög einkennilegur
maður og eitthvað yfirnáttúr-
legt var í fari hans. Það er rétt,
að morðingjar hans skutu á
hann 40 skotum, án þess að
hann sakaði — en þá bundu
þeir hann og fleygðu honum í
Neva, og héldu, að líkið' mundi
sökkva og ejiginn verða þess
framar var. Síðar fanst það
frosið í ísjaka, og lungu þess
voru fylt vatni, sem sannar, að
hann hafi lifað eftir að honum
var sökt. . .
Eftir dauða föður míns, í
des. 1916, sá keisaradrotningin
mér og systur minni fahborða
um hríð, en svo fluttum við
heim til Síbiríu. Og seinna
þegar keisarafjölskyldan var
flutt fangaflutningi gegnum
Rússland, var farið rétt fram-
hjá þorpinu Pokroskoje, þar
sem við bjuggum. Við gerðum
] ítrekaðar tilraunir til að ná tali
af þeim, en alt var árangurs-
laust.
Lengra komst hún ekki —
gráturinn bar hana ofurliði. Við
sátum hljóð litla stund á meðan
hún þerraði tárin úr augum sér,
og síðan fyigdi eg henni heim á
litla hótelið þar, sem hún bjó.
Jóhannes Martens
—Vísir.
GIGT
Snöggur bati af þrautreyndu
meðali—75c askja ókeypis
það er engin þörf á að dragast með
nagandi gigtarverkjum og þjáningum,
þegar það er afar auðvelt að ná í lækn-
ingu, er þúsundum manna, sem þjáðst
hafa af gigt, hefir að góðu komið. Alveg
sama hvað þrálát og gömul meinsemd
þessi er, er ástæðulaust að örvænta. pótt
öll önnur lyf hafi brugðist, þá má vel
vera að Delano’s Rheumatic Conqueror,
sé einmitt meðalið, sem við á í yðar til-
felli, og til þess að gefa yður kost á að
reyna það, þá bjóðurn vér að senda yður
ókeypis 75c öskju. Látið ekki daginn líða
en sendið nafn yðar og heimilisfang til
F. H. Delano, 1802 P. Mutual Life Bldg.,
455 Craig St. W., Montreal. Ef yður
s nist megið þér senda lOc upp 1 um-
búðir og burðargjald.