Heimskringla - 25.11.1936, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 25. NÓV. 1936
©cimskringla
<StofnuB lttt)
Kemur út i hverjum mUSvikudegi.
Eigendur:
TEE VIKING PRESS LTD.
tS3 ot tSS Sargent Avenue, Winnipeg
Taltimis tS 537
Verð bUðnn* er $3.00 áxgangurlnn borg«
tyrlríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRE8S LTD.
311 viSakifta bréf blaSinu aðlútandl sendist:
Manager THE VIKINU PRESS LTD.
SS3 Sargent Ave., Wtnnipeg
Ritstjári STEPÁN KlNARSöON
l'tanúskrilt Ul r.Utjóram:
EDITOR HEIMSKRINOLA
ts3 Sargent Ave., Winntpeg
"Helmíkringla” ia publiatied
ind pnnted by
THE VIKING PRESS LTD.
SS3-.1SS Sargent Avenue, Wtnnipeg Man.
Teiepbone: 86 537
WINNIPEG, 25. NÓV. 1936
NÝ LJÓÐABÓK
Það hefir liðið langt milli þess síðari
árin, að góðar íslenzkar ljóðabækur hafi
komði út eftir skáld hér vestra. Þó þær
séu frá því fyrsta orðnar nokkrar talsins,
má segja, að hver bók um sig hafi verið
orðin gömul, er hin næsta kom út, nema
aðeins þær fyrstu. Þeirn sem íslenzkum
ljóðum unna, og það hefir löngum verið
um íslendinga sagt, að þeir hneigðust öðr-
um fremur að skáldskap, má það því
gleðiefni vera, er ný ljóðabók kemur út,
sem jafngild er hinum betri er hér voru
fyrir oS sem skipað hafa kvæðagerð Vest-
ur-íslendinga sess með því, sem ort er
yfirleitt meðal heima Iþjóðarinnar. í þess-
um flokki teljum vér ljóðabók þá er hér
um ræðir, eftir Pál S. Pálsson, og sem
hann nefnir “Norður-Reykir”, eftir æsku-
heimili sínu á íslandi.
Það fyrsta sem vér huguðum eftir, er
vér opnuðum bókina, voru fyrirsagnir á
einhverjum gamankvæðunum, sem Páll
hefir svo oft skemt með á samkomum.
En þau var næsta fá jþar að finna. Að
vísu var þar kvæðið “Fimm í austur, fimm
í vestur”, sem er eitt það naprasta háð,
sem ort hefir verið um samtök Vestur-
íslendinga og eitt eða tvö önnur í svipaða
átt. En þegar meira var ekki að finna
fórum vér að lesa formálann. Hann skrif-
ar dr. Rögnv. Pétursson. Þar var þá sú
skýring gefin, að skopkvæði skáldsins
flest bíði seinni skipanna, en hér séu að-
eins hin veigameiri og alvarlegri kvæði
birt til þess að gera ekki bókina of stóra.
Eftir skjótan lestur bókarinnar, virðist
oss nú sú varfærni hafa verið óþörf og
að bókin hefði gjaman mátt vera stærri
af sama efni og hún flytur. Vér höfum
ekkert kvæði í bókinni fundið, sem mað-
ur les ekki með ánægju. í þeim er flest-
um eitthvað sem seiðir og vekur menn
til að hugsa. Skáldið skilur sjaldan svo
við yrkisefnið, hvert sem það er, að ekki
komi fram í kvæðinu sjálfstæður skilning-
ur hans og lífsskoðun. Það verður ekki
um mörg kvæði í bókinni sagt, að (þau
séu ort út í veður og vind. Efni margs
kvæðis er ærið til þess, að maður hefir
meiri unun af að lesa það í annað sinn.
Og þó eru flest eða öll kvæðin í bókinni
ofur stutt og það væri ekkert óeðlilegt,
að það ylli gloppum í þeim. En svo er
ekki. Efniö heldur sér eigi að síður. —
Skáldinu förlast ekki frágangur kvæðis-
ins fyrir því. Það dregur aldrei úr nið-
urlags-áhrifum þess þó það sé sagt í fám
orðum og án minstu þrautar að koma því
í ofur algengan og léttan og viðfeldinn
orða-Jbúning. Oss duttu í hug við lesturs
margs kvæðis í ljóðabókinni orð Magnús-
ar Stephensens (ef oss rangminnir ekki)
til íslendinga: Ef þið lærið að hugsa, þá
verður ykkur vandræðalaust að tala. —
Þetta á við um skáldskap Páls. Hann
hugsar yrkisefni sitt vel og þarf því ekki
á “orðmálaralistinni” að halda eins og
þeir, er leggja hana á vogarskálina í stað
skilningsins.
Þetta er nú það helzta, sem oss virðist
einkenna skáldskapinn í þessari nýju
ljóðabók. En einkenni hennar eru fleiri.
í bókinni eru allmörg og fögur náttúru-
kvæði. En inn í þau tvinnast mannlífið
oftast, viðhorf þess, sorgir, gleði og þrár.
Páll er mannlífsskáld fyrst og fremst.
Hann finnur til með syrgjendum,
—því alt sem er sársauki öðrum
á eitthvert bergmál í hjarta mér—
segir hann. — Og eitt sorgarkvæði hans,
“Unnustan”, ætlum vér að sumum muni
jþykja eitt af beztu, ef ekki bezta kvæði
bókarinnar. Föðurminning er og tilfinn-
ingaríkt saknaðar kvæði. En í bókinni
eru einnig nokkur ástarkvæði. Minnir
hvert erindi í þeim á það sem er háleitt,
fagurt og göfugt. í kvæðinu “Kossinn”
er þessi vísa, ein af þremur:
Og kvöldroðinn skýfalda skreytti,
—það skraut hafði eg áður séð,—
og unað, er annað þreytti
það áður mér hafði léð.
En gegnum það ljóshaf nú leit eg
nýtt litskrúð, sem himininn
mér opnaðist: Frumlitur fæddist
við fyrsta kossinn þinn.
En úr því farið er að benda á sýnishorn,
skal hér fáeinum hendingum bætt við. I
kvæðinu “Óyndi” er þessi vísa, eftir að
búið er að lýsa því, að jafnvel veturinn
heima hafi ekki verið langur við álfadanz
og drauma. En—
'Hér eru engir álfar,
enginn “Huldu-klettur”,
Ok, né Eliríksjökull,
—alt eru tómar sléttur—
alls er yndis vamað,
ísland, ibarni Iþínu,
utan eins: Þú lifir
æ, í hjarta mínu.
Hvæði ort til ýmsra manna við ýms
tækifæri eru nokkur í bókinni; er í flest-
um þeirra eitthvað frumlegt og vel hugs-
að og það sem fleiri vildu sagt hafa. Af
þessum kvæðum mætti nefna kveðju til
Kvarans hjónanna, kvæði til dr. Rögnv.
Pétursson á 25 ára starfsafmæli hans, til
K. N. og Jóns Runólfssonar. Ekkert kvæði
um Jón hefi eg séð betur minna á hann
en þetta kvæði Páls. Og til þess að sýna
hve Páll getur lýst mönnum í fáum orð-
um, s-kal bent á þessa vísu er hann yrkir
til Gísla Jónssonar og sem betri er en löng
kvæði sem margir yrkja:
Sumir hefðu sætt sig við
söngdísina eina,
en þú tókst líka þér við hlið
—Þurftir stærra en meðal svið—
ljóðadís, með ljúfa strengi og hreina.
Á skálda-krystalli Páls eru að vísu fleiri
fletir, en hér hafa verið nefndir, en að
lýsa þeim gefst ekki tími til. Vér höfum
von um að það geri aðrir síðar og betur.
Þessi nýja ljóðabók er aðeins fyrir einum
degi komin út, en vér vildum ekki láta
þessa viku líða svo, að hennar yrði ekki
getið, þó ekki sé svo ítarlega gert sem
vér æsktum og ljóð Páls eiga skilið. En
vér vonum samt að þau einkenni skáld-
skapar, sem hér hefir verið vikið að, finni
lesarinn í bókinni.
Bókin er prentuð í Viking Press prent-
smiðju og er ytri frágangur allur ágætur.
Vér fundum og enga prentvillu í bókinni,
hvernig sem vér leituðum.
Vér vonum aðeins og óskum að bók
þessi seljist svo fljótt, að skáldið sjái sér
sem fyrst fært að gefa út garr^ankvæði
sín. Verð í bandi er $2.00 en í kápu $1.50
og fæst hjá bóksölunum hér og höfundi.
ALT Á EINA BÓK LÆRT
Það hefir talsvert verið ritað í blöðin
um lánféð, >sem Kingstjómin er að gang-
ast fyrir, að bankar veiti til viðgerða á
íveruhúsum. Hefir allmikið verið úr þvf
gert, að með þessu gefist mönnum tæki-
færi til að bæta húsakynni sín með ó-
vanalega góðum kjörum. í auglýsingum
bankanna er mikil áherzla lögð á það, að
vextir séu svo lágir, að menn ættu ekki að
láta sér þetta tækifæri úr greipum ganga;
þeir eru sagðir aðeins 6%. Auk þess veiti
þetta atvinnu og það sé fyrir öllu.
Lítum nú á þetta nánar. Maður tekur
t. d. $60 ián. Til að byrja með dregur
bankinn 6% ársvexti frá heildarláninu;
ennfremur 50 cents fyrir starf sitt og
fyrirhöfn. Einnig 3 cents í söluskatt. —
Lánið að þessu frádregnu nemur þá ein-
ungis $55.87. I lok mánaðarins greiðir
lántakandi $5 af láninu og $5 á hverjum
mánuði eftir það. Eftir sex mánuði, hefir
lánskuld hans lækkað svo, að hún nemur
$25.87. Eftir ellefu mánuði er hún að-
eins 87 cents. En lántakandi verður eigi
að síður einn mánuð til að greiða $5. Það
er eitt af þessu sem ekki verður umflúið,
fremur en að það liggur fyrir hverjum
manni að deyja einhvemtíma.
Þegar tillit er nú tekið til þess að lánið
er greitt bankanum mánaðarlega, smá
saxast á það, svo að segja má, að það
nemi ekki meiru en $25.37, sem í
höndum lántakanda er alt árið. En hann
greiðir eigi að síður 6% í heilt ár af 60
dölum. Vextimir sem hann er því í raun
og veru að geriða eru því ekki 6%, heldur
14.4% (yfir 14 prósent). Það eru — þó
betri tímar væru en nú — hærri vextir
en nokkur maður gæti látið sér detta í
hug að greiða. Það verður einnig erfitt
að sannfæra nokkum um það, að bank-
amir gætu ekki lánað þetta fé rýmdegar,
sem ábyrgst er af sambandsstjórninni og
þar sem þeir, þess utan greiða ekki sjálfir
nema l1/^ % af inneign almennings í
sparisjóði.
Þetta er nú hængurinn á þessu áformi
Kings, að greiða fyrir mönnum með lán.
Ábyrgð stjórnarinnar kemur ekki lántak-
anda að neinum notum. Hann á alt á
hættu eftir sem áður, ef hann stendur
ekki í skilum með greiðslu á láni sínu og
kjörin eru svipuð og áður hjá bönkum. Á-
byrgðin virðist heldur ekki hafa verið
bönkunum nauðsynleg. Hvað þurftu þeir
meira með en veð í eigninni og vextina?
Það sem skeð hefir í sambandi við þetta,
er aðeins það, að Kingstjórnin hefir gert
sjálfa sig að ginningarfífli bankanna er
notað hafa hana til þess að narra almenn-
ing til að taka lán hjá þeim með 14 til
15% vöxtum. Það hefir stundum verið að
'því fundið hvernig opinbert fé sé notað.
En það hefir sjaldan orðið eins ljóst, að
það hafi verið notað til þess að aðstoða
peningavaldið í að hafa almenning að fé-
þúfu og Kingstjómin hefir með þessu
gert.
UM PENINGASENDINGAR
Það hafa nokkrir spurt Heimskringlu
að því, hver væri ódýrasta og tryggasta
leiðin að senda peninga heim til íslands.
Það er ekki sízt um hátíðimar, jólin og
nýárið, sem um þetta er spurt. Er það
ekkert óeðlilegt, því hér á margur öll sín
núnustu skyldmenni og þá, sem þeim er
ant um að gleðja og senda jólaóskir,
heima á íslandi. En því miður veit sá
er þetta ritar ekki sitt rjúkandi ráð um
peningaflutning, hefir varla séð peninga
nema í höndum anara. En eins og maður-
inn sem útlæröur þóttist í söng, en þekti
ekki eina einustu nótu, sagði að hann
þekti mann sem á píano gæti spilað, höf-
um vér getað sagt, að vér þektum mann,
sem íslendingum gæti orðið til aðstoðar
við peningasendingar til annara landa.
Og sá maður er Mr. Fred Thordarson,
bankastjóri við RoyaLbankann þar sem
Arlington og Sargent stræti í Win-
nipeg mætast. — Hann er eini ís-
lenzki bankastjórinn, sem nú er í þess-
um bæ og á næstu grösum, það vér
til vitum. Hann talar íslenzku, er lipur í
viðkynningu, Íslendingum velviljaður og
maður sem treysta má sem banka. Hann
hefir allar upplýsingar peningasendingum
viðvíkjandi við hendina bæði um gengi
peninga, kostnað og annað; það er því
greiðast og minst tímaeyðsla í því, að
snúa sér beint til hans fyrir þá sem á að-
stoð um þetta þurfa að halda. Þegar ís-
lendingar hafa unnið sér traust enskra
bankamanna hér, sení þessi Iandi vor,
ættu íslendingar ekki að skáganga þá,
heldur láta þá njóta þess í öllum viðskift-
um. Og það því fremur sem hann getur
öðrum betur leyst verkið af hendi fyrir
landa sína.
SVEIFLUR TÓNA OG ÁHRIF
Giovanni Martinelli, Metropolitan óperu
söngvari og Richard Czerwonsky fiðlu-leik
ari og tónskáld, héldu hljómleika hér í
Auditorium þ. 20. okt. s. 1.
Eg fór að hlusta á þá.
Hvílíkur söngur! Hvílíkt fiðluspil! —
Það var guðdómlegt.
Er mögulegt að útskýra sönglist með
orðum á betur viðeigandi og fullkomnari
hátt? Eru nokkur orð til, sem geta túlk-
að sönginn og fiðlutónana í öllum sínum
mikilleik og töfra-litrofi? Nei. Orðin eru
ekki lifandi. Orðin hafa ekki sál. Vér
getum ekki gefið orðunum sál — ekki á
pappírnum. En vér getum gefið orðunum
mismunandi styrkleik og gildi, margskon-
ar þýðingar með beygingum, föllum,
veikum og sterkum áherzlum, framburði,
svipbreytingum, tilburðum, látbragði,
lyndis-einkennum og alls konar hljóð-
breytingum og sveiflum. Og þannig get-
um vér, í augum og eyrum þeirra, sem
heyra oss og sjá oss tala, — gefið orðun-
um sál eða látið þau túlka tilfinningar
vorar.
Já, og það get' eg látið orðin gera á
pappímum, — að túlka tilfinningar mín-
ar — að vissu stigi þegar sál lesandans
grípur sveiflu-samhengi orðanna rétt.
Það getur enginn lýst í orðum þeim
áhrifum, sem sál bans verður
fyrir, þegar um hinar dýrlegustu
lit og tóna-sveiflur er að ræða.
Tóna og hljóm-sveiflur, sem
enginn skilur og enginn veit
hvað er, og enginn veit hvar
eiga upptök sín. Ef til vill eru
upptök tónanna hvergi til. Öll
alvíddin, alt lífið, er eitt hljóma-
haf með allskonar stillitækjum.
Og hljóðfærasláttur og söng-
ur er það eina, sem nær sameig-
inlega til allra, í öllum kringum-
stæðum. Það eina, sem nær
verulega djúpum tökum á
mannssálinni í hvað þungu á-
standi sem hún er. Og stafar
það ekki af því að í söngnum
er eitthvert dularfult almættis-
afl, sem hleður sál vora andleg-
um orkusveiflum alverunnar? í
sveiflum og íitauðgi tónanna er
sál alverunnar — guð.
Þannig lít eg á samband
söngs og sálar í túlkun hljóma
er SanFrancisco-Oaklands brú-
111 þrisvar sinnum lengri en
nokkur önnur brú í veröldinni.
Fjórða stærsta ibrúin sem
liggur yfir fjörð, er í Skotlandi,
en hún er aðeins 8,300 fet á
lengd.
Vísindamenn og verkafræð-
ingar hafa komist að þeirri nið-
urstöðu af rannsóknum sínum,
að þetta verði stærsta vatns-
fallið í veröldinni, sem hægt sé
að brúa, og að þetta verði því
mesta brúar mannvirkið, sem
getið verði um á næstu öldum.
Það er gert ráð fyrir að um-
ferðin yfir brúna verði árlega,
Isem svarar 24,000,000 bílar,
i 6,000,000 flutnings-bílar, og 50,-
j 000,000 manns í rafmagns
brautarvögnum.
Brúin var opnuð til afnota þ.
112 þ. m. af Roosevelt forseta.
■ Hún er þá ekki að öllu leyti
[fullger enn.
og orða.
En sökum
aflvana orða
Hún hefir tvö dekk, og er
hvort þeirra 85 fet á breidd. Á
minna, reyni eg ekki að lýsa . efra dekkinu eru sex keyrslu
iþvl, hvað dásamlega vel Martin- , kraufir- j>ag geta því sex bílar
elli söng og Czerwonky spilaði á | runn|g þar hæglega samsíöa.
Á neðra dekkinu eru fimm
ibrautir, hver 31 fet á breidd, og
fiðluna. Það væri að draga úr
litauðgi og fegurð tónanna.
Eg vil því aðeins gera ofur- eru þrjar þeirra fyrir flutnings-
litla grein fyrir ástandi mínu á en tvær fyrir rafmagns-
meðan eg hlustaði á þessa snill-
inga.
Töfrandi litauðgir og heillandi
tónar ibylgjuðust um salinn. í
salnum voru yfir fimm þúsund
manns, sem urðu þeirra aðnjót-
andi. Ekki eitt einasta sæti var
óskipað. Enginn bærði á sér.
En allra augu mændu lotningar-
full í eina átt, á einn blett 4
söngpallinum, ofurlítinn depil,
sem bærðist hjá flygelinu og
framleiddi þessar töfrandi tóna-
sveiflur, sem endurómuðu í
hvers manns sál, og heilluðu
hvert mannsbam sem þeir náðu
til, hverja sál — sálir, sem
þama voru og hlustuðu hljóð-
ar og sælar.
Það var heilög þögn. Heilag-
ur friður. Og það var alveg
eins og fólkið héldi niðri í sér
andanum, svo var hátíðin og
hrifningin einlæg.
iSjálfur vissi eg ekki hvemig
mér var varið, eða hvar eg var.
Eg reyndi ekki að hugsa. Eg
bara hlustaði, varð allur að
hlust. Drakk í mig litauðgi og
töfra tónanna, þróttmikla og
krefjandi og móðurlega mjúka.
Mér leið dásamlega vel. Eg
ibrautar vagna.
í umferð er burðarmagn efra
dekksins áætlað 7,000 pund á
hvert lengdar fet. En á neðra
dekkinu er burðarmagnið miðað
við 40 tonna þunga flutnings-
bíla og 70 tonna þunga raf-
ibrautar vagna.
Undirstaða brúarinnar er sú
margbrotnasta og vandaðasta,
sem enn þekkist.
Það er 51 stöpull undir brúnni
og sjö af þeim ná lengra niður
í jörðina en dæmi eru til áður í
veraldar sögunni.
Minsti stöpullinn er 44 fct á
breidd, 108 fet á lengd og 45 fet
á hæð.’ Frá undirstöðu hans er
gengið þannig, að þrjú hundruð
staurar, sem hver er hundrað
fet á lengd eru reknir niður
hver við hliðina á öðrum, og á
þeim situr steinstöpullinn.
Stærsti stöpullinn situr á 55
stál og sements sívalningum. Er
hver þeirra 15 fet í þvermál. —
Sjálfur stöpullinn er 95 fet á
breidd, 197 fet á lengd og 220
fet á hæð frá vatnsyfirborðinu
niður á klett.
Smíðið á þessum sívalningum
og stöplum er eitt af mestu
fann að guð var alt í kringum j meistaraverkum verkfræðing-
Eg dvaldi í himneskri anna og undrum nútímans. Og
mig.
paradís, jarðnesku guðsríki-
Davíð Björnsson
SAGA AF BRÚ
Eftir Leo J. Martin
Eitt af hinum dásamlegustu
og mest umtöluðu meistara-
verkum nútímans, er hin nýja
San Ih’ancisco-Oakland brú í
Califomíu.
í fáum dráttum er ekki hægt
væri það efni í langt mál ef eg
ætti að lýsa því nákvæmlega.
Smíði þessara stál og steypu
sívalninga niðri í jörðinni, fór
fram í geysilega stórum flot-
hylkjum, sem voru reglulegt
völundar smíði.
Með aðstoð loft þrystitækja
fyltu þeir þessa 55 stál-ihólka,
sem láu samhliða í mörgum
röðum.
Yfir þeim var komið fyrir loft-
þéttri hvelfing, sem stóð í sam-
bandi við flothylkið. Smátt og
. að gefa nema leifturs-yfirlit yfir
i þá risa-smíði, og alla þá vísinda- j smátt var svo flothylkinu þrýst
legu starfsemi í sambandi við niður á við unz það náði til
hana. j botns. Þá var það grafið niður
Lengd brúarinnar eir rúmar | tíu fet. Þegar svo langt var
átta mílur. Og eftir útreikning , komið voru stálhólkainir grafn-
verkfræðinga á hún að endast j ir niður á klöpp, mikið á annað
í full átta hundruð ár, með ár-
lega vaxandi umferð.
hundrað fet. og síðan þrýst í þá
steypunni með loffcþyngdar á-
Frá ströndum Oaklands, lítur höldum. Ofan á þá var lagður
brúin út, sem tröllslegt grinda- J tíu feta þykkur stál og sements
verk yfir glampandi vatnsfletin- flötur fyrir aðal stöpulinn að
um. sitja á.
San Francisco brúin, liggur! Og jafnveLþó að undir-stað-
yfir þann stæsta skipgenga fjörð j an sé að sínu leyti eins mikið
sem enmþá hefir verið brúaður. I völundarverk og brúin sjálf, þá
Hún er sú lengsta brú í veröld-; er það samt yfirbygging henri-
inni og um leið lang voldugasta ! ar, sem í flestra augum er aðal-
tvídekkaða brúin, sem til er. — [ atriðið og mesta meistaraverkið,
Yfir sjálfan fjörðinn er brúin J því þetta tröllslega og ram-
23,000 fet á lengd, eða fjórar og bygða mannvirki, með öllum
hálfa mílu. Endi hennar frá
San Francisco út að höfninni
er 4,200 fet. Sá hlutinn, sem
liggur yfir Yerba Buena eyjuna,
er 2,950 fet og frá Toll Plaza
til Oakland 6,500 fet. Öll vega-
lengd hennar er því 43,500 fet,
eða átta mílur og einn fjórði.
Fyrir utan Golden IGate brúna.
sinum tumum og traustu
tengslum og glæsilega frágangi,
heldur fólkinu í háspennu að-
dáunarinnar og heldur frá því
öllum frekari heilabrotum um
það, sem ekki er sýnilegt. Og
engan getur dreymt um það
geysilega starf og hið aðdáun-
arverða hugvit mannsandans,