Heimskringla - 02.12.1936, Qupperneq 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WIN'NIPBG, 2. DBS. 1936
NÝMÓÐINS ANNÁLL
(Frá Foam Lake)
ANNO DOMINI 1936
Þú og eg — lesari góður —
sem erum búnir að lifa lengi í
landinu, ekki fyrir það að við
höfum “haldið kjafti og verið
góðir” — urðum þeirrar ánægju
aðnjótandi að lifa hið bezta, en
þó einkennilegasta tíðarfar, sem
hér hefir komið í manna minn-
um.
Við rísum árla úr rekku á
nýársdag með þeirri ákvörðun
að verða nýtari og betri menn
á hinu komandi ári.
En þegar við urðum þess var-
ir, að náttúran byrjaði árið með
meiri hörku og gaddi en dæmi
voru til, þá varð nú h'tið úr
okkar góða ásetningi.
Þegar fram í sótti, þá fóru
hinir stöðugu kuldar að hafa
vond áhrif á okkur. Okkur
leiddist inniveran og aðgerða-
leysið. Við urðum önugir,
stygglyndir og helst ekki í hús-
um hafandi. Við sáum það fljótt
að svo 'búið mátti ekki standa
svo okkur datt í hug að leita
afþreyingar á skemtistöðunum.
Það fyrsta sem íyrir okkur
varð, var skautahúsið. Hér var
verið að leika “Hockey”. Hús-
ið var troðfult af fólki. Strák-
ar og stelpur voru upp um alla
bita, eins og púkar á íslenzkum
kirkjubitum. Lömdu þau og
örguðu alt sem af tók svo drun-
urnar heyrðust langar leiðir.
Almenningur dró heldur ekki
af sér, hann öskraði, skrækti og
blístraði sig bláan og bólgin alt
í gegn. Við horfðum og hlust-
uðum á skemtunina eins lengi
og við þoldum, en þar kom þó
um síðir að við urðum að gef-
ast upp og fara heim, í heldur
verra skapi en áður.
Ekki vildum við nú samt gef-
ast upp við þessa fyrstu tilraun.
Næst þegar við drógum út, fór-
um við beint til danshallarinnar-
Hér var gleði og hér var hlýtt,
því grímu-ball var á stokkun-
búningana á þessu balli. Þeir
hefðu komist að þeirri niður-
stöðu að óvininum bæri fyrsti
prís? — Nú varð mikil há-
reisti og lófaklapp og höfð-
Ingi dinglaði rófunni alt hvað af
tók. Margir hlógu dátt að þess-
ari fyndni? Og eg held að flestir
hefðu hlegið líka en mig setti
hljóðan. Ekki fyrir það að eg
öfundaði höfðingjann af prísn-
um, heldur hitt, sem gerst hafði
á íslandi fyrir 50 áruna, eður
meir, og nú rifjaðist upp í huga
mér við að sjá þann rauðklædda
á gólfinu.
Nú þó það kosti mig dálítinn
útúrdúr þá Mefi eg gaman af að
segja hér frá því.
Við vorum tveir unglingar d
að gizka 12 ára gamlir. Vel
samrýmdir vorum við. Lékum
okkur saman og sváfum saman
Einn sunnudagsmorgun vakna
eg við (það, að félagi minn
hnippir í mig. Eg spyr hann að
hvað að honum gangi og því
hann sofi ekki. ‘*Eg get ekki
sofið,” sagði hann, “því mig
dreymdi svo skrítin draum
“Og hvað dreymdi þig,” spurði
eg.
“Æ, það var skrítið, þú mátt
engum segja frá því. Mig
dreymdi að eg var komin
vonda staðinn. Þar var umhorfs
eins og í stóru eldhúsi, það log
aði á hlóðunum og var fult af
reyk í mæninum. Eg sá marga
púka hlaupa fram og til baka
eftir gólfinu. Þeir voru allir
svartklæddir mieð rauð axlabönd
Svo isá eg hvar sjálfur berrann
kom inn um eldhús vegginn. .—
Hann var alveg eins og hinir,
nema að ihann var mikið stærri
og hann var með rauða húfu á
höfðinu og í rauðri peysu.”
Þetta var þá draumur drengs-
ins. Hvað við töluðum þar um
kemur ekki þessui máli við. En
það sem mig langar til að fræð-
ast um af þeim sem þykjast
fróðir í andans heimum er:
Hvaða samband getur átt sér
stað millum myrkrahöfðingjans
og hins rauða litar? Saklausan
um. Hér mátti sjá eftirlíkingar
af öllu tæi. Fjölbreytni var svo , dreng dreymir þar um fyrir
mikil að vart mun meiri hafa meir en 50 árum norður á haia
verið hjá Nóa í örkinni, og ekki | veraldar, en nú kemur gerfi
það, því hér gat að líta engla og hans fram með slama lit, lengst
óvinin sjálfan með homum ög
klaufum. Hann var í hárauðum
litklæðum frá hvirfli til ilja með
kvísl í hendi sem veldis-sprota.
fíögðu gárungamir á eftir að það
hefði verið “fögur sjón að sjá,”
þegar hann var að dansa við
hina hvítvængjuðu engla. Alt
var í einu iðukasti. Dansinn
var nútíðar hortitta dans, með
nógu skaki og skelliríi, braki
og brestum. Þá var músikin
heldur ekki á eftir tímanum!
Taktlaust úrvals “jazz”, alveg
vestur í Ameríku og dinglar
skottinu framan í mig?
Það var komið fram í fgbrú-
ar. Veðurharkan var hin sama
og ekki útlit fyrir nein umskifti.
Valdi var búinn að lýsa því vel
í þessari vísu: Náttúran er
klædd í klakafk'kur. Kaldur
vindur hneftan barminn strýk-
ur. Þótt eg horfi homum í og
krókum. Hvergi sé eg gat á
hennar brókum.
Já, klaka flíkurnar voru heil-
ar. Barminum hneft með renni-
nýtt af nálinni, höfuð og hala- j iás og hvergi sá á dökkvan díl.
laust. Fylgdu því svo mikil vein Skap okkar fór heldur versn-
og stunur, rykkir og ramb, á- andi í samræmi við allar kring
Vel líkaði okkur á þjóðræknis
þinginu. Og mikið dáðumst við
að þeirri elju og ástundun, sem
menn tala um að sýna gagnvart
viðhaldi hins íslenzka þjóðemis,
hinnar íslenzku sögu og hinnar
íslenzku tungu í þessu landi.
Ekki einungis með því að kenna
(sögu og tungu) niðjum vorum
og niðja niðjum, heldur að
koma því inn í meðvitund hins
ensku-mælandi heims. — Við
skömmuðumst okkar fyrir, hve
við hefðum verið lélegir verka-
pienn í vfngarðinum í liðinni
tíð. Og hefði ekki verið gadd-
frosið fyrir rætur allra tára, eða
hefðum við haft tár í kollinum,
þá hefðum við tárast útaf van-
rækslunni.
En eins og þar stendur, þá er
seint að iðrast eftir dauðann.
Hvað sem öllu því líður, þá er
ekki hægt að neita því, að land-
ar f Winnipeg hafa staðið vel á
verði fyrir öllu sem betur má
fara hjá okkur hér vestra. Ef
maður tekur til greina hve erfið-
leikarnir hafa verið miklir en
launin og þakkirnar litlar, þá
mun sagan sanna á sínum tíma,
að þeir hafi unnið stórvirki á
þessu sviði — vel sé þeim. —
Ekki máttum við vera eins
lengi f Winnipeg og okkur lang-
aði til. Ópið úr eyðimörkinni
var einlægt í huga okkar svo
við héldum heim eftir viku dvöl.
Vetrarharkan var ennþá hin
sama en það hafði nú ekki eins
mikil áhrif á okkur, því nú var
verkefni fyrir höndum sem sé
það: að kynnast betur íslenzkn
sögu og tungu. Við smöluðum
oaman öllum þeim bókum sem
völ var á og svo byrjaði liinn
mikli lestur.
Landnáma, Njála, Egla,
:Grettla, hurfu ofan í okkur á
skömmum tíma svo komu Dæl-
urnar og Byggjurnar og fóru
sömu leið. Svo þættirnir (um
þúsund að tölu) svo Sturlnga.
Síðan um Svartadauða, Jarð-
skjálfta, Hungur og Galdra. —
Lengra komumst við ekki því nú
var komið fram að vori og hin
mikla jarðarför stóð fyrir dyr-
um. Hún er í því innifalin að
bændur grafa korn sitt í jörðu,
signa yfir það og segja hin al-
kunnu orð: Af jörðu ertu komin
c s. frv. Umskifti tíðarfars’ris
voru snögg og áberandi. í stad
frosts og snjóa, var nú græn
jörð og hiti, enda komið langt
fram í maí mánuð. Eftir því
sem lengra leið á sumarið varð
hitinn meiri. Fólk kastaði af
sér rýjunum og stóð eftir hálf
nakið, síðan yfirgaf það hús og
heimili, föður og móður og
flutti sig til næstu vatna og
stakk sér þar á kolsvarta kaf.
s \ o hagstætt síðan í maí að
allur jarðargróður var á hraða
stökki til fullrar þroskunar. —
Upprisan, eður uppskeran, var í
nánd og hana mátti ekki van-
ækja hvað sem öðru leið.
En svo var líka annað sem
ekki mátti vanrækja: Það var
að sækja íslendingadaginn sem
haldast átti í Wynyard hin ann-
an ágúst. Nú vorum við líka
vel fyrir kallaðir að taka þátt í
svoleiðis degi. Engin skildi reka
okkur í vörðurnar í Sögu ís-
lands að fornu eður nýju. Ef að
noukkum vantaði að vita hvað
þeir Egill og Grettir hefðu orðið
mörgum mönnum að bana, þá
vissum við það. Skildi nokkur
vilja frovitnast um, það, hvaða
konungur kom fyrst til íslands,
þá gátum við sagt þeim það. —
Vildi nokkur reka nefið í það
hvar Jóns nafnið kæmi fyrst
fyrir í fomsögunum, þá skildi
ekki standa á því. Og ef menn
vildu komast að því, hvað Eirík-
ur rauði hefði gert af fingrin-
um, sem víkingurinn hjó af hon-
um, þá skildum við láta það
laust. Svo við fórum á ís-
lendingadaginn. Ekki varð það
okkur eins notadrjúgt og við
höfðum búist við. Fyrst vegna
þess að það gleymdist að setja
gjallarhornið í stand, fyr en
seint og síðar meir, svo þeir
sem úti voru höfðu ekki hálf not
af því sem fnam fór. Og svo
vegna hins, að annar aðal ræðu-
maðurinn talaði á ensku. Með
þessu ifanst qkkur þjóðrækninni
misboðið. Það fór fyrir okkur
líkt og kúnum hjá honum K. N.
]>egar þær sögðu sín á milli:
“Og þarna kemur hann K. N
og kemur með andskotans strá.”
Það vax íslenzka sem okkur
vantaði að heyra á íslendinga-
dag, en ekki ensku, sem liggur
alstaðar og á öllum tímum fyr-
ir fótunum á manni. Við og
aðrir urðum svo argir útaf
þessu, að okkur kom saman um
að leita uppi kirkjukjallarann og
fá okkur skyr og rjóma. En við
viltumst á leiðinni og lentum
inn í bjórstofuna. Hér var töl-
uð íslenzka og hér þurfti ekki á
gjallarhorni að halda. Hér skein
gleðin á vonarhýrri brá og
reyndi hvað eftir annað að
brjótast út í sínu rétta gerfi. —
Þvert ofan í lög landsins. Hvað
varð um skyrið og rjómann
vissum við efcki, og ekki held-
ur um afdrif skrímsla dansins,
sém auglýstur hafið verið niður
við vatnið. En heim komumst
við þrátt fyrir alt.
Og svo kom uppskeran. Allar
tegundir hennar stóðu full-
þroska á ökrunum fullum mán-
uði fyrir hinn vanalega tíma.
samt útlburðar væli, að hárin
fóru að rísa á höfðum okkar.
Eftir þessu réyndi fólkið að
dansa sem bezt það gat. Hélt
dauðahaldi hvert í annað og
vonaðist til að komast slysa-
laust hring úr hring.
Við vorum famir að verða
hálf ringlaðir á að sjá og heyra
það sem fram fór og vorum að
hugsa til heimferðar, þegar alt
datt í dúna logn. Þrír vitringar
stigu fram á pallinn. Þeir sögðu
að sér hefði verið falið það á
hendur að dæma um eftirhermu
umstæður. En eins og þar seg
ir: Þegar neyðin er stærst, eT
hjálpin næst. Þjóðræknin kom
til sögunnar og bjargaði um
stund.
Svo við fórum til Winnipeg
því þar er þjóðræknin mest
Þar var tekið á móti okkur sem
einum ^yndara í himnaríki,
“með meiri fögnuði en niutíu og
níu ráttlátum”. Okkur hefir nú
ætíð fundist þessi prócentu
reikningur nokkuð hár. En svo
er að gæta, að þangað. komast
ekki nema góðir syndarar.
VINDLINGA PAPPIR
Þegar kom fram í júlí, þoldhm | Menn urðu því að hafa ,hraðan
á við sláttinn og áður en ágúst
mánuður var liðin var þresking
byrjuð. Allir ‘Elevators’ voru
opnaðir upp á gátt. Þar stóðu
kaupendur með útbreidda arma
og fulla vasa af peningum til að
taka á móti bændunum. Upp-
skeran reyndist bæði mikil og
góð. — Hveitið nr. 1 í flestum
tilfellum. Verð frá 80c til 90c
á mrælinum og frá 15 til 40 mæl-
ar af hverri ekru. Aldrei í hinni
35 ára sögu bygðarinnar hafði
betur blásið í bóndans garð.
Gæfu-sól hans skein í heiði og
hinn mjúki blíði iblær straukst
huggandi og hressandi um vit
;hans og vonir. Var nokkur
furða þótt hugur hans lenti inn
á braut dagdrauma og loftkast-
ala? Var nokkur furða þótt
hann hugsaði á þessa leið, þeg-
ar hann var að flytja sína gull-
fallegu uppskeru á markaðinn.
Nú skal mín ma^dda og lang-
þreytta kona fá hina langþráðu
yfirhöfn, sem hún hefir óskað
eftir svo lengi. Nú skal elsku-
leg dóttir mín fá hið doppótta
sjal og silkisokkana, sem hana
er búið að dreyma um í 10 ár.
Nú skal drengurinn minn væni
fá úrið og hattinn sem hann hef-
ir þráð svo lengi. Og nú skal
eg fá mér þetta og nú skal eg
fá mér hitt, því nú skortir mig
við ekki mátið lengur svo við
fórum sömu leiðina. Við vatnið
gafst okkur á að líta. Hér var
sælunnar heimkynni. Fólkið lá
og flatmagaði út um allar fjör-
ur, millum þess sem það skreið,
annað hvort í eða úr vatninu.
Alt var það orðið á hörundslit
sem vel brúnað hangikjöt á Is-
landi. Hér gaf því á að líta
margan fallegan bringukoll,
skamlmrif, hupp, bóg og krof.
Alt glitrandi í glóandi sólskin-
inu og hinu gljáandi, blátæra
vatni.
Við settumst í sandinn, mjúk-
an og volgan og létum okkur
dreyma. Við litum út á vatnið
blikandi blátt og okkur dreymdi.
Já, svona var það þegar Leif
Eiríksson bar fyrst að ströndu
þessa lands. Fjaran þakin mó-
rauðum villimönnum, er engin
deili vissu á hinum hvítu mönn
um er nú stigu á land. Hvílík
undrun á ibáðar hliðar! Við það
gæti ekkert jafnast nú á dög
um nema ef einn góðan veður-
dag að Mars-búar stigu niður
úr skýjunum mitt á meðal vor
og segðu á íslenzku: “Komið þið
nú blessuð og sæl.”
Þarna var vatnið; hefði okkur
nú getað liðið vel. En það var
nú ekki því að heilsa að við
mættum dvelja þar til lang-
Getur nokkur láð bóndanum •
þótt hann hugsi þannig? Nei,
nei. En við skulum fylgja hon-
um eftir til markaðarins og sjá
hvemig fer. Þegar þangað kem-
ur þá er hann hinn fimti í röð-
inni. Því annað hvort hafa hin-
ir bændurnir verið fljótari á leið-
inni eður farið fyr á fætur. Um
leið og hann stansar, ganga þrír
menn að honum allir prúðbúnir i
með hvítt um háls og töskur í |
höndum. Þeir spyrja hann að j
heiti, skoða hveitið í ækinu og
dáðst að því eins og vera ber.
Svo taka þeir skuldaregistur
upp úr töskum sínum og fram
vísa þeim, hver með sínum for-
mála. öll til samans hljóða þau
upp á ferfalt meira en bóndinn
hefir meðferðis en þeir segjast
verða ánægðir ef hann vilji
skifta þessu lítilræði sem hann
fái fyrir ækið upp á millum
þeirra.
Um þetta er svo þrefað þar
til röðin er komin að bónda að
losa ækið. Þá þyrpast þessir
“skuldakröfu skjáhrafnar” að
kaupanda og biðja hann að
skifta verði ækisins á millum
sín, en hann svarar á þá leið, að
það þuTfi ekki að hafa fyriír því
Tollheimtu maðurinn fyrir sveit-
ina hafi verið á undan þeim og
sett lögfestu á ækið fyrir göml-
um sköttum, sem bóndin skuldi
og við það sitji. Peningalaus
fer ibóndinn heim. Hann hugg-
ar sigþó við það, að það sé góð-
ur slatti eftir í hlöðunni heima.
Konan mætir honum á hlaðinu
og segir honum að sýslumaður-
inn hafi komið á meðan hann
var í burtu og sett lás fyrir
hlöðuna, með þeim ummælum
að þaðan mætti ekki taka neitt
fyr en vissar skuldir væru borg-
aðar. Ekki þarf að geta þess
að skuldir nema meira en álls
þess sem í hlöðunni er.
Þótt að svona tilfelli ættu sér
stað (eðuir gætu átt sér stað),
þá voru hin þó langt um fleiri,
þar sem bændur fengu nægilegt
fé til að borga allar sínar skuld-
ir, kaupa allar sínar nauðsynjar
og býtta gamla bílnum fyrir nýj-
an.
Að allir gátu ekki verið jafnir
og að þeir ríku urðu ríkari, en
hinir fátæku fátækari, er bara
gamla sagan, sem endurtekur
sig ár frá ári og mun halda á-
fram að gera það þangað til að
Vinagleðin (iSocial Credit) er
farin að ráða lögum og lofum
í landinu.
Eitt af því sem þótti undar-
legt á þessu einkennilega ári var
það: að þess meira sem “skulda"
kröfu-skjáhröfnunum” fjölgaði,
þegs meira fjölgaði einnig
prestunum. — Þeir þutu um
landið eins og þeir ættu líf sitt
að leysa og messuðu í þremur
og f jórum stöðum á hverri helgi.
RAGNHEIÐUR SIGURÐSSON
Fædd: 20. des.
Dáin: 1. nóv.
1885
1936
Þann 1. fyrri mánaðar and-
aðist að heimili bróður síns,
Ingimundar Sigurðssonar í
grend við Lundar, ungfrú Ragn-
heiður iSigurðsson, eftir langa
og þjáningarfulla sjúkdómslegu.
Ragnheiður sáJ. var fædd á
Ánabrekku í Borgarhrepp í
Mýrasýslu 20. des. 1885. For-
eldrar hennar voru Sigurður
Sigurðsson og Bergþóra Berg-
þórsdóttir. Var Sigurður ætt-
aður úr Skilamannahrepp í Borg
arfjarðarsýslu og var seinni
maður Bergþóru. Áður hafði
ihún verið gift Þórði Guðmunds-
syni. Börn Þórðar og Berg-
þóru voru þessi: Bergþór Þórð-
arson, á Gimli; Kristín, dáin
fýrir nokkrum árum; Mrs. Jó-
hanna Ingibjörg Pétursson, í
Winnipeg; Mrs. Oddfríður Þu-
ríður Johnson, í Winnipeg; og
Valgerður Þórðarson í Winni-
peg- . ■
Þau Sigurður og Bergþóra
fluttust vestur um haf með fjöl-
skyldu sína árið 1887 og sett-'
ust að í, Mikley. Þar bjuggu
þau til 1903, er þau fluttust til
Grunnavatnsbygðarinnar. Sett-
ust þau að á landi, sem er fimm
mílur fyrir austan Lundar, og
þar hefir fjölskyldan búið síðan.
Var heimilið bæði í Mikley og
þar nefnt Brekka, eftir heimili
þerra á íslandi. Bergþóra dó
sama árið og þau fluttust til
Grunnavatnsbygðar, en Sigurð-
ur lifði mörg ár eftir það og dó
árið 1929 áttatíu og níu ára
gamall, og hafði þá verið blind-
ur tuttugu og eitt ár. Var son-
ur hans Ingimundur tekinn við
búsforráðum löngu áður. Með
þeim hjónum fluttist vestur
frændkona Bergþóru, Dýrfinna
Sigurðsson að nafni. Hafði hún
verið hjá þeim hjónum á íslandi
og var hjá fjölskyldunni hér þar
til hún dó, háöldruð.
frama. 'Tíðarfarið hafði verið ekki gjaldeyri
Þau Bergþróra og Sigurður
Einn trúflokkurinn hér auglýsti eignuðust fjögur böm, sem náðu
messur 5 daga í viku. En þegar fullorðinsaldri, en tvö dóu ung:
engin kom, þá tók hann það Þórð, sem nú á heima á Lundar,
ráð, að flytja orgelið og guð- Ingimund, Gróu og Ragnheiði.
spjallið út á strætið, svo fólk | Ragnheiður heitin átti við
mætti til að heyra og sjá hvað langt og óvenjulegt heilsuleysi
fram færi. Þetta entist þó ekki að gtríða. Veiktist hún fyrst
lengi. En argir voru prestam- árið 1922, og var þá lengi veik,
ir yfir því hve messur þeirra en batnaði þá svo að hún gat
voru illa sóttar. Þó var það haft fótavist um tíma. En þrem
ekki nema í samræmi við þeirra árum seinna lagðist hún alveg f
eigin kenningu að “engin kynni rúmið og steig aldrei á fætur
tveimur herrum að þjóna”. Nú eftir það; hafði hún því legið í
var sá tími sem menn þurftu rúminu, oft sárþjáð, meira en
að þjóna Mammoni og það tólf ár, er hún dó. Allar sínar
dyggilega, ef þeir ætluðu sér að löngu sjúkdómsþrautir bar hún
lifa næsta vetur. með stökustu hugprýði. Var
Það var komið langt fram í hún alveg óvenjulega róleg og
október. Snjór á jörö og frost kvíðalaus, þótt vonin um bata
lofti. Ekki entist það þóllengi' væri lítli eða engin, að minsta
Með nóvemlber bregður til hlý- kosti síðustu árin. Undruðust
inda aftur og hefir verið bezta allir, sem til þektu með hvað
tíð til þessa dags. i mikilli stillingu hún bar hið
Við þökkum fyrir hið góða raunalega mótlæti heilsubrests-
tíðarfar. Við þökkum fyrir ár- ins. Hvenær sem einhverjir
gæskuna og uppskeruna. Og komu til hennar var hún hress í
við þökkum Heimskringlu fyrir l viðmóti og kvartaði ekki um ann-
hið ágæta Afmælisblað sem við | að en það að hún væri öðrum til
fengum með góðuan; skilum. Við
óskum henni og þjóðrækninni
langra lífdaga í landinu.
J. Janusson
Kaupið Heimskringul
Borgið Heimskringlu
byrði. Var það hennar mesta
skemtun, eftir að hún lagðist,
að tala við þá sem til hennar
komu og heimilisfólkið. Trygð
hennar við gamla vini og kunn-
ingja var órjúfandi. Þrátt fyrir
veikindi sín, bar hún hag heim-