Heimskringla - 30.12.1936, Side 1

LI. ÁR'GANGUR
_________________________WINNIPBG, MEDVIKUDAGINN, 30. DES. 1936___
HEIMSKRINGLA ÓSKAR LESENDUM SlNUM GLEÐILEGS
NÚMER 13.
Evrópuþjóðirnar og Spánn
Eitt af því sem ollað hefir
Evrópu-þjóðunum áhyggjur síð-
ustu dagana, ,er hótun Hitlers
um að senda 60,000 hermenn til
Spánar til að berjast með upp-
reistarmönnum. Upptökj þess
máls eru þau, að stjórnin á Spáni
tók nýlega þýzkt skip suður við
Spán, hlaðið vopnum og sem var
sent uppreistarhernum. Eftir
að skipið var tekið hótaði Hitler
öllu illu. Og s. 1. mánudag gaf
hann spönsku stjórninni eins
dags frest til að svara því, hvort
hún ætlaði eða ætlaði ekki að
sleppa hendi af skipinu. En
spanska stjórnin þurfti ekki
nema fáeinar mínútur til að
hugsa sig um svarið og sendi
hitler það tafarlaust, en það
hljóðaði svo, að skipið yrði
kyrt þar sem það væri. Er nú
komið á annan dag síðan Hitler
fékk skeytið, en hann er ekki
farinn að svara neinu um hvað
hann ætli nú að gera. Það virð-
ist sem einu sinni hafi verið
stungið upp í hann.
Rússar segja, að ef til þess
komi að Þjóðverjar sendi lið til
Spánar, verði þeir því sam-
ferða. Frakkland mun þá naum-
ast sitja hjá, og Bretanum hefir
stundum þótl gaman að vera
með, eftir að aðrir eru byrjaðir
að berjast. Þetta er nú það sem
Hitler horfist í augu við og
hefði það skotið fleirum en hon-
um skelk í bringu.
Sú saga fylgir þessum Spán-
arfregnum í gær, að Frakkar
séu reiðubúnir, að láta Þjóðverj-
um eitthvað eftir af nýlendun-
um, sem þeir hrifsuðu af þeim
í stríðslokin, eða með Versala-
samningunum, ef Hitler hætti
við að herja á Spán. Þessu er
naumast hægt að trúa fyr en
tekið er á því.
Ennfremur er haldið fram, að
Bretar leggi til, að Rússar,
Þjóðverjar, Frakkar og ftalir
slái vörð með Bretlandi um Spán,
Meira um Hitler
og Spánarmálin ,
í gærkvöldi barst frétt um
það, að þýzka skipið, sem Spán-
ar-stjórn hertók, hafi verið látið
laust, en vopn öll, sem með þvi
voru tekin af því. Ennfremur
er einum manninum, Spánverja,
sem með skipinu var, haldið eft-
ir af spönsku stjórninni. Er
Hitler reiður út af því að þessi
skilyrði fylgdu lausn skipsins;
hefir hann nú sent tvö herskip
til Spánar til þess að ögra
spönsku stjórninni til að skila
bæði manninum og vopnunum.
Segir hann báta þessa skuli
rannsaka hvert skip, sem til
Spánar flytji vörur frá hvaða
þjóð sem það sé. Þykir Frökk-
um og Bretum næsta ótrúlegt,
að Hitler hugsi sér að fram-
kvæma þetta og hafa nú strang-
ar gætur á hvað gerist. Hvað af
því kann að leiða, er ekki gott að
segja. Sumir halda þetta aðeins
bragð hjá Hitler til að koma
vopnum til uppreistarmanna
áður en vörðurinn verður settur
um Spán.
Flugslys—12 menn farast
Flugvél sem var í gær á ferð
milli San Francisco og Burbank
í Californíu-ríki, fórst, og dóu
allir sem með skipinu voru, 9
farþegar og 3 skipsmenn.
Trotzky á leið til Mexikó
Leon Trotzky, um eitt skeið
leiðtogi Bolshevika, en nú útlagi,
lagði um miðja síðast liðna viku
af stað frá Noregi til Vera Crux
í Mexikó.
Stjórnin í Mexikó hefir skotið
skjólshúsi yfir hann um tíma. f
Noregi hefir hann verið síðan í
ágúst, en hélzt þar ekki við leng-
ur vegna æsinga og uppreistar
tilrauna bæði heima fyrir í Nor-
egi og annar staðar.
Kona hans er með honum.
Fylgj a honum lögreglumenn
svo þangað verði hvorki fluttlalla ieiÖ frá Noregi til Vera
vopn eða herlið frá öðrum þjóð- Crux-
um og reyna með því, að flýta
fyrir, að byltingunni linni.
Spánn er flakandi í sárum,
borgirnar hálf hrundar og þjóð-
in komin á vonarvöl. Einn þriðji
landsins er í höndum uppreist-
armanna. En nú er haldið, að
sé farið að líða að ófriðarlokum.
Senor Joan March, miljónamær-
ingurinn, sem til þessa hefir bor-
ið kostnað uppreistarmanna, er
nú farinn að álíta það að brenna
á sér fingurna, að halda því á-
fram. Og hvað uppreistarmönn-
Um verður þá til, ekki sízt ef
Hitler og Mussolini bregð-
ast einnig, er ekki gott
að hugsa sér. En landið sem
Branco hershöfðingi ræður yfir,
hefir rúmar 7 miljónir íbúa. í
beim hluta Spánar, sem er á
valdi stjórnarinnar, búa um 12
’niljónir manna. Þó stjórninni
sé nú að ganga betur þarf eðli-
lega langan tíma til að ná land-
ll*u með öllu aftur úr höndum
^Þpriestarmanna. En það er þó
eln bót í máli fyrir stjórninni,
°& hún er sú, að meiri hluti þess
fólks, sem í hluta Francos býr á
Spáni, er andstætt honum en
með stjórninni.
Það fer nú líklegast að verða
Hranco hershöfðingja Ijóst, að
hann orkar engu lengur á Spáni
an íhlutunar annara þjóða. En
f’ar sem hún getur kostað heims-
stríð, er ekki sennilegt, að sú að-
stoð verði veitt. Það er því von-
andi að djöfulæði Franbo’s linni
senn.
Fegninni um burtför hans frá
Noregi var haldið leyndri, þar
til að skipið sem flutti hann
var lagt af stað. Og á skipsfjöl
var farið með hann í smáhafn-
bæ í Noregi skamt frá Oslo.
Fyrsti íslendingur í sjónvarpi
f Morgunblaðinu á fslandi,
dagsettú 29. nóv. 1936, stendur
eftirfarandi grein:
Eggert Guðmundsson listmál-
ari verður sennilega fyrsti Norð-
urlandabúinn, sem “útvarpað”
verður frá fjarsýnissendistöð.
A miðvikudaginn ætlar
breska útvarpið (BBC) að ‘út-
varpa’ Eggert frá fjarsýnis-
sendistöð sinni í London, og um
leið mun Eggert segja frá fs-
landi í útvarpið.
Samtímis verður myndum frá
málverkasýningu hans, sem nú
stendur yfir í London, útvarpað
frá fjarsýnissendistöð.
Fjarsýnisstöðin í London tók
til starfa síðastl. haust. Hefir
þegar verið útvarpað ýmsum at-
burðum, ræðumönnum, er þeir
fluttu ræður o. fl. atburðum, og
m. a. kenslustundum í golf-leik.
Ný stjórnarskrá
Austan úr Siberíu, sunnan úr
Kakasus, norðan úr Gandvík, úr
öllum pörtum hins stóra Rússa-
ríkis streymdu fulltrúar fólksins
til Moskva, til að semja og sam-
þykkja nýja stjórnarskrá, að
boði Stalins, í byrjun þessa mán-
aðar. Fengið var þeim frumvarp
í 146 greinum og við það gerðu
fulltrúarnir breytingar tillögur,
sem komust upp í 154,000 að
tölu, en fulltrúarnir voru 2016.
Fundir fulltrúanna voru haldnir
í stærsta salnum í Moskva og á
seinasta fundinum sat Stalin
sjálfur og las í bók. Þingforseti
bar upp fyrstu grein frumvarps-
ins og bað þá rétta upp hendina,
sem samþyktu þá grein. Stalin
leit ekki upp úr, en rétti upp
hendina og sama gerðu allir full-
trúarnir og þessu gekk viðstöðu-
laust þangað til allar 146 greinar
frumvarpsins voru samþyktar.
Eftir það fengu fulltrúarnir far-
arleyfi en í öllum verksmiðjum
borgarinnar var auglýst að
verkamenn skyldu koma næsta
morgun á Rauða Torgið, til
frjálsra og fírugra gleðiláta og
þakkargerðar fyrir okkar nýju
og sterku stjórnarskrá. Hvernig
sú stjórnarskrá hljóðar, hefir
ekki frézt, en breytingar eru
sagðar á henni orðnar, eftir
bendingu frá herstjórn Frakka.
Eitt mannaránið enn
f borginni Tacoma í Washing-
tonríki, var 10 ára gömlum
dreng, Charles Mattson að nafni,
rænt s. 1. sunnudag. Hapn var
sonur auðugs læknis, W. W.
Mattson. Drengurinn var með
systkinum sínum og tveimur
konum úti á svölum hússins. —
Kom ræninginn grímuklæddur
að þeim, leitaði á þeim að pen-
ingum, en hafði ekkert upp úr
því. Tók hann þá drenginn og
skyldi miða eftir á gólfinu, er til
kynna gaf að lausnarfjár yrði
krafist. Síðast liðinn mánudag
fengu svo foreldrarnir skeyti um
að drengurinn yrði látinn laus
gegn $28,000 þóknun. Ræning-
inn misti af sér grímuna að
nokkru meðan á þessu stóð. —
Gátu konurnar því gefið góða
lýsingu af honum og er sagt, að
lögreglan kannist við hann af
henni.
Forsetinn á Cuba rekinn
Síðast liðinn fimtudag sam-
þykti efri málstofa þingsins á
Cuba með 22 atkvæðum gegn 12,
að reka forsetann, Miguel Mar-
ino Gomez, frá völdum. Ástæðan
til burtrekstursins var sú, að
forsetinn neitaði að skrifa und-
ir lög frá þinginu um 9 centa
skatt á hver 100 pund af sykur,
Þptti hann hafa sýnt þar óbil-
Jón Thorsteinsson (hótelsstjóri)
Þessi mæti maður lézt
á " Almennra sjúkrahúsinu í
Winnipeg, miðvikudaginn 9.
sept. síðastl. 69 ára að aldri.
Hann hafði orðið fyrir slysi
(beinbroti) nokkrum dögum
áður og það ásamt heilsubilun
sem hafði þjáð hann í meir en
ár leiddi hann til bana.
Til Canada kom Jón þeg-
ar hann var um tvítugt, fá-
tækur að efnum eins og fleiri
sem fluzt hafa hingað, en
vinnufús og með sterka löngun til að hafa sig áfram. Hann
settist að í Winnipeg og fór skömmu síðar að vinna hjá
Patrick Shea, bruggara, þar byrjaði Jón sem vökumaður en
þegar hann hætti var hann orðinn vélstjóri á verkstæði
Shea’s. Patrick Shea og fólk hans fékk miklar mætur á Jóni
og hélt altaf vináttu við hann, það sæmdi hann dýrum og
vönduðum gjöfum og sýndi á ýmsa aðra vegu að það hefði
mikið uppáhald á Jóni.
Um aldamótin byrjaði Jón á reiðhjólaverzlun á Portage
Ave. Hann var lipur og áreiðanlegur í öllum viðskiftum og
fór svo brátt að hann hafði yfrið nóg áð gera og efnaðist vel.
Árið 1913 flutti Jón til Gimli; keypti þar Como Hotel og bjó
þar til dánardægurs.
Jóni þótti vænt um Gimli bæ. Hann hafði oft gaman af
að segja frá því að hann varð til þess fyrstur Winnipeg-fs-
lendinga að byggja sumarbústað á Gimli. Vegir voru oft illir
yfirferðar á þeim árum og samgöngur því frekar erfiðar. En
Jón hafði trú á því að Gimli bær næði með tímanum vinsæld-
um sem sumarbústaður fyrir fólk í Winnipeg og kom það á
daginn. í nokkur síðustu ár æfinnar var Jón bæjararáðs-
maður á Gimli og gegndi hann því starfi eins og öllu öðru sem
hann tók sér á hendur með ráðdeild og dugnaði.
Jón Thorsteinsson var skýrleiksmaður mikill, hann hafði
yndi af bókum, var vandur að vali þeirra og las sér til gagns.
Flestir íslendingar eiga bókasafn; það er eitt einkenni þeirra.
Bókasafn Jóns var ekki stórt en það var vandað. Hann var
ágætlega heima í fornsögunum og ljóðelskur með afbrigðum;
lét enda oft fjúka í kviðlingum í sínum hóp. Kærkomnari
gjöf en góða bók gat Jón alls ekki fengið.
Skapgerð Jóns heitins var slík að gleðin og góðvildin
héldust þar ávalt í hendur. Hann var örlátur maður og höfð-
inglegur og taldi það sína æðstu sælu að færa vinum sínum og
sifjaliði hverjar þær fórnir er hann var megnugur til. Þetta
var honum svo eðlilegt að vinstri höndin vissi sjaldnast hvað
hin hægri gerði.
Jon var tvíkvæntur; fyrri konan hét Anna en hin síðari
Guðrún. Með fyrri konunni átti hann tvö börn — þau Guð-
mund verksmiðjueiganda í Winnipeg, og Kristínu (Mrs. G.
Knight) í Sault Ste. Marie. Af seinna hjónabandinu eru
Anna gift Harry Feir að Gimli og Jónína Murray einnig bú-
sett á Gimli; Guðrún og Gestur, bæði dáin fyrir nokkru.
Uppeldissonur Jóns er' Prof. Skúli Johnson, kennari við Mani-
toba háskólann.
Um það leyti að Jón flutti til Gimli misti hann seinni
konu sína og höfðu dætur hans, þær Mrs. Feir og Mrs. Murray,
á hendi með honum búsforráð jafnan síðan. Þær reyndust
honum ástríkar og nærgætnar og stráðu yl og birtu á æfibraut
hans til hinstu stundar; enda lét hann sér aðdáanlega ant um
hag þeirra og barna sinna allra.
Jón Thorsteinsson var prúður maður í fasi og fríður
sýnum; andlitsdrættir reglulegir, augun gletnisleg en jafn-
framt því góðleg. Hann var ekki hár maður vexti en þétt-
bygður og samsvaraði sér vel.
Við sem áttum því láni að fagna að kynnast Jóni og eiga
hann að vini geypium í heiðri minningu hans. Það fór saman
hjá honum að vera góður borgari, góður fslendingur og góður
maður.
J. G. J.
girni, að taka fram fyrir hend-
ur þingsins.
Flutningsmaður framvarpsins
var Fulgenico Batista, yfirmað-
ur hersins. Sagði sá er mál
forsetans varði, “að hér væri að
velja um lýðræði og fasisma” og
átti við með því, að ef forsetinn
yrði rekinn, tæki hervald og ein-
ræði við á Cuba.
Eftirmaður forsetans verður
fyrst um sinn vara-forsetinn,
Francisco Laredo Bru.
Stjórnari Kína fangi í 13 daga
Chiang Kai-Shek, stjórnari
Kínaveldis, var 12i des. á ferð í
héraði einu í norðvestur hluta
Kína, er Shensi nefnist. Ræður
sá maður yfir því er Chang heit-
ir og er hershöfðingi. Var hann
yfirmaður í Mansjúríu, áður en
Japanar tóku það ríki. f þessu
héraði hans var uppreisn í hern-
um um þær mundir, sem Chiang
var þar. Og í þeim ósköpum,
tóku þeir þetta æðsta yfirvald í
öllu Kína, sem fanga ^og létu
hann ekki lausan fyr en eftir
nærri tvær vikur. Þóttu þetta
sem og var mikil tíðindi og ill í
Kína og þjóðin var að ærast út
af þessu — og gott ef ekki allur
heimurinn. En svo fór foringi
þessara byltingaseggja með
Chiang til Nanking á jóladaginn
og skilaði honum heilu og höldnu.
Að nokkuð sérstakt hafi undir
þessu búið, er ekki að sjá, því
ræningja-foringjanum hefir ekki
verið neitt hengt fyrir þetta af
stjórninni í Kína. Þessi Chang
herforingi, hatar Japana sem
heitan eld og hann hefir þráfald-
lega krafist af Chiang, að til-
raun væri gerð að ná Mansjúríu
aftur af Japönum. Mun hann
vilja eiga gott við Rússa þar um
hjálp og sjálfur er hann komm-
únisti. En Chiang mun líta svo
á, að ef Rússum verði hleypt inn
í fordyrið í Norðvestur-Kína með
því, verði þess ekki langt að
bíða, þar til þeir gangi inn í hús-
ið sjálft (Kína) og gerist þar
húsbændur.
Fleiri atvinnulausir nú en 1935
Þó það hafi verið á flestra vit-
und að atvinnuleysið sé ávalt að
aukast í Canada, hefir sam-
bandsstjórnin aldrei viljað við
það kannast. Því hefir meira að
segja stöðugt verið haldið fram,
að atvinnuleysið væri óðum að
þverra og kreppan að sigla út á
sextugt djúp.
Um leið og Hon. Norman Rog-
ers, verkamálaráðherra sam-
bandsstjórnarinnar lét þess í
fréttum getið s. 1. mánudag, að
hann mundi tilkynna fylkjunum
fyrir lok þessa árs, hverrar að-
stoðar þau mættu vænta frá
sambandsstjórninni til styrktar
atvinnulausum, lét hann þess
jafnframt getið, að atvinnuleys-
ið væri að aukast og nú væri sex
til átta prósent fleiri á opinber-
um styrk, en um sama leyti á ár-
inu 1935. Og að því versta væri
þó ekki enn komið, því margir
bændur í vesturfylkjum Can-
ada, sem fyrir uppskerubresti
hefðu orðið, vegna þurka, mundu
bætast upp úr nýári við styrk-
þegahópinn. Hafði hann eftir
skýrslum velferðarfélaga, að alls
gæti tala þeirra bænda numið
300,000, sem styrks þyrftu með.
Vildi því ráðgjafinn gera ráð
fyrir, að styrkþegar yrðu alt
að því 12% fleiri í vetur, en
1935. ( Kvað hann atvinnu mjög
hraka í bæjum Ontario-fylkis,
eigi síður en í vestur fylkjunum.
Atvinnubætumar, sem stjórn-
in hefir haft með höndum hafa
ekki komið í veg fyrir vaxandi
atvinnuleysi, enda þótt til nokk-
urra bóta hafi verið, segir ráð-
gjafinn.
Samningur Breta og ítala
Samningurinn milli Breta og
ítala um Miðjarðarhafsmálin
kvað vera undirskrifaður af
hvorutveggja aðilum, en verður
ekki birtur fyr en um næstu
helgi. Það sem farið er næst um
að í samningi þessum felist, er
að yfirráðin á Miðjarðarhafinu
séu óbreytt frá því sem nú er og
að hvorug þjóðin sýni hinni
neinn yfirgang í því efni. Enn-
fremur er haldið að samvinna
með Þjóðabandalaginu og Mus-
solini muni takast, en því mun
fylgja gamla krafan um að
ítalíukonungur verði gerður að
keisara (Emperor) í Blálandi. A
Spánarmálin er mælt, að þessi
samningur muni hafa þau áhrif,
að Mussolini láti þau með öllu
afskiftalaus. — Er og eftir-
tektavert hvað Mussolini hefir
lítið hafst að í þeim málum í
seinni tíð. Um 45—50 miljón
dollara lán frá Bretum til ftala
er talað um í sambandi við þessa
samninga.
Skilsemi Finna
f þessum mánuði greiddu
Finnar að fullu stríðsskuld sína
við Bandaríkin, að upphæð
$231,315.50. Sama dag dæmdi
einn dómari í Brooklyn að
finnskur maður, sem heftir Karl
Kojander, skyldi fá framfærslu-
styrk af almannafé (relief),
kvað það óviðurkvæmilegt að
láta finnskan mann líða skort, úr
því eina landi í Evrópu, sem
hefði staðið í skilum við Banda-
ríkin. Blöð þar í landi mintust
þessarar skilsemi og gátu þess
jafnframt, að öðrum þjóðum
hefði fatast að borga sínar
skuldir. Skuld Breta telst rúm-
ar 5000 miljónir, skuld Frakka
rúmar 4000 miljónir, skuld ftala
rúmar 2000 miljónir og Pólands
240 miljónir. Áður fyrri heyrð-
ist oft í Bandaríkjunum, að áður-
taldar þjóðir hugsuðu ekki um
annað en steypa þeim gífurlegu
auðæfum, er þær drægju saman
í sköttum af þegnum sínum, í
vígbúnað, en nú heyrist það
brigsl sjaldnar síðan U. S. fóru
að víðbúa sig í stórum stíl.
Frá Finnum er það ennfremur
að segja, að þeim hefir að und-
anförnu stjórnað gamall maður,
nú hálf áttræður, heitir Svin-
hufvud (skírnar nöfnin: Pétur
Eyvindur), af gamalli sænskri
ætt. Honum þótti þjóðarbúið
þurfa húsbónda bæði ærlegan og
fullvita, sem segði fyrir og héldi
í skefjum ófrómum og sérdræg-
um, sem meir en nóg væri af,
hefir svo stjórnað með ærleg-
heitum og dugnaði í all-mörg ár,
svo Finnum líkar afar vel. Nafn-
ið Svínhöfði er svo' til komið, að
einhver í fornöld lét mála svíns-
haus á skjöld sinn, sem varð svo
skjaldarmerki afkomenda hans
þar til nafnið festist við ættina.
Atvinnuleysis vátrýggingar
hafa nýlega verið að lögum gerð-
ar í Bandaríkjunum. Roosevelt
forseti lætur hendur standa
fram úr ermum.
f Bandaríkjunum hafa nýega
verið veittar $500,000,000 til
styrktar atvinnulausum og til
atvinnubóta.