Heimskringla - 06.01.1937, Blaðsíða 2

2. StÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 6. JANÚAR 1937
FRANZ FRÁ ASSISI
Eftir Guðm. Árnason
Eitt hið myrkasta tímabil í
sögu vestrænna þjóða eru tólfta
og þrettánda öldin. Aldrei,
hvorki fyr né síðar, hefir and-
legt líf verið í eins mikilli niður-
lægingu og þá, og sjaldan mun
meiri siðspilling hafa átt sér
stað. Hið veraldlega vald kirkj-
unnar komst á hæsta stig meðan
Innósent páfi þriðji sat á páfa-
stóli, frá 1197 til 1216. Af öll-
um páfum komst hann næst því
að framkvæma hugsjón Gregorí-
usar sjöunda, sem uppi var á síð-
ari hluta elleftu aldar og sem
hélt fram takmarkalausu valdi
páfans yfir þjóðhöfðingjunum.
Innósent komst svo að orði um
sjálfan sig, að hann væri mitt á
milli Guðs og manna, minni en
Guð, en meiri en maður, að hann
dæmdi alla, en yrði af engum
dæmdur.
Eftir því sem vald kirkjunnar
óx, eftir því hnignaði henni í
andlegum efnum; heimshyggja
og siðspilling breiddust út frá
páfastólnum meðal hins óæðri
klerkalýðs, sem var mjög fá-
fróðui1; almenningur var afar
hjátrúaður og guðrækni hans
var ekkert nema fánýtt helgi-
siðahald. Hvergi var neina
mentun að finna, nema lítils
háttar í klaustrunum; leikmenn
voru yfirleitt alveg ólæsir. Þeg-
ar kom fram á miðja fjórtándu
öldina, voru t. d. á Englandi allir
nefndir prestar, sem kunnu að
lesa; vegna þess, hve sjáldgæft
það var að nokkrir nema prestar
kynnu að lesa. Og þar sem að
prestar voru ekki undir valdi
veraldlegu dómstólanna, heldur
hinna kirkjulegu, var engum,
sem gat lesið ,refsað fyrir glæpi.
Væri um útlendinga að ræða,
dugði að þeir gætu lesið eitt-
hvert mál. Svo langt gekk þessi
undanþága frá refsingum, að
fangaverðirnir voru farnir að
kenna föngunum að stauta með-
an þeir sátu í varðhaldi og biðu
dóms.
Undanþágan frá því að vera
dæmdur af dómstólum ríkisins
(benefit of clergy) var eitt hið
öflugasta ráð, sem kirkjan gat
fundið til þess að auka vald sitt.
Tildrögin til þéssarar undan-
þágu er að finna í ávarpi Kon-
stantínusar keisara til kirkju-
þingsins í Níkeu árið 325. Þing-
ið var kallað saman til þess að
fordæma villu Aríusar, sem var
andstæð þrenningarkenníngu
Aþanasíusar og fylgjenda hans.
Hinir heilögu feður hirtu ekki
um að afljúka því verki, heldur
fóru að deila sín á milli um ann-
að. Skipaði keisarinn þeim þá
að hætta því og sagði: “Guð
hefir gert yður að prestum sín-
um og gefið yður vald til þess
að dæma oss; en þér eigið ekki
að dæmast af mönnum. Hættið i
þessvegna deilum yðar og bíðið ]
eftir að Guð úrskurði yðar á
milli, hver svo sem, úrskurður
hans verður; því þér eruð allir
guðir, sem Guð hefir gefið oss,
og það er óhæfa að menn kveði
upp dóm yfir guðunum.” Smám
saman komst svo sú venja á, þó
ekki mótspyrnulaust, að allir,
sem í þjónustu kirkjunnar voru,
yrðu aðeins dæmdir af dómstól-
um kirkjunnar, og það jafnvel
þó að annar málsaðili væri leik-
maður. Þetta varð að lögum um
alla Norðurálfuna, og að síðustu
var svo komið, að naumast var
unt að fá presti refsað, hvaða
glæp sem hann hafði framið.
Margar sögur eru til um það,
hvernig prestarnir rúðu alþýð-
una. Þar á meðal er ein, sem er
fremur spaugileg, og er hún í
bók, sem heitir ”Satyre of the
Thrie Estaits” og kom út á Skot-
landi nokkru fyrir siðaskiftin.
Sagan er af manni, sem var kom-
inn á vergang og var að segja
kunningja sínum frá vandræð-
unum. Aleiga hans hafði verið
eitt hross og þrjár kýr. Þegar
faðir hans, sem var hjá honum.
dó, tók lávarðurinn, sem átti
jörðina, sem hann bjó á, hrossið
upp í erfðaskattinn, og kapilán-
inn tók eina kúna. Svo dó móðir
hans, og þá tók kapiláninn
aðra kú. út úr þessu andstreymi
dó líka kona mannsins, og þá fór
þriðja kýrin til kapilánsins, en
sóknarskrifarinnar tók alt hreyf-
anlegt, sem til var í húsinu. Sá
sem maðurinn átti tal við spurði
hann að, hvort að prestinum
hefði ekki farist betur. Nei, því
fór nú fjarri; hann bannfærði
bónda tetrið, af því að hann gat
ekki borgað honum tíund, sem
hann skuldaði. Loksins átti
hann ekkert eftir nema fjóra
skildinga, og með þá í buddunni
lagði hann af stað til St. An-
drews, í því skyni að leita ráða
hjá lögmanni um það, hvort
hann gæti ekki náð rétti sínum á
þeim, sem höfðu haft alt af hon-
um. En á leiðinni hitti hann af-
Iátssala, sem hafði út úr honum
skildingana og lofaði honum, að
vera hans í hreinsunareldinum
skyldi stytt um þúsund ár.
Þótt saga þessi sé eflaust ýkt,
sýnir hún vel við hvaða kjör al-
menningur átti að búa á þessum
tímum ótakmarkaðs kirkjuvalds,
og hversu sáróánægðir menn
voru með þau.
En þótt ástandið væri svona,
voru öfl að verki, sem störfuðu í
umbótaáttina. Sumar umbóta-
hreyfingar þessara tíma höfðu
mikla þýðingu fyrir síðari tíma. |
Eins og gefur að skilja, voru þær ,
allar trúarbragðalegs eðlis, því I
að trúarbrögð og mannfélagsmál;
voru óaðskiljanleg; ríki og
kirkja voru svo nátengd hvort
öðru að allar umbætur, sem
snertu annað, snertu og líka hitt.
f rauninni var kirkjan einskon-
ar yfirríki, og páfinn var kon-
ungur þess.
Umbótahreyfingar þessara
Have the Buslness
POINT OF VIEW
?
Oominion Business College students have the advantagi
of individual guidance in the all-important factors of
business personality, conduct, and approach.
No matter how thoroug-hly you know the details of
office work, you must be able to sell your services,
and this is now just as much a part of Dominion
training as Shorthand, Typewriting, Bookkeeping, or
any of the other courses in which Dominion leader-
ship has been recognized for over twenty-five years.
Business is better! Employment is increasing!
Prepare for it.
DOMINION
BUSINESS COLLEGE
On The Mall
and at Elmwood, St. James, St John’s
Ástarþráin
Eg hlýddi með athygli og aðdáun á útvarpskveðju Játvarðar VIII.
Að útvarpinu loknu, reit eg þessar stökur.
Þó frumspor vor í átt til frægðar liggi,
og framaþráin beri’ oss langt á leið,
og máttur hennar orðstír hæfann tryggi
of hefji anda vorn á hærra skeið;
þá nægir engin upphefð þeirri þrá,
sem instu rótum hjartans streymir frá.
Hún sefur þar, óörfuð enn, og falin
í ársdagsroða drauma vorra hér,
unz vakna fer, sem vorsól lýsi dalinn,
er vildarvininn ástaraugað sér;
þá svífur andinn yfir fjöllin há
til unaðslinda—þeim að berja á.
f hugarreiti fögur rós nú dafnar,
af rótum fléttast tveggja sálna band.
Hver raun og mæða mætti öflgum safnar
og málar fegra þeirra draumaland;
og hindrun öll nú einbeitt leggur ráð,
að engum nema sjálfum verði háð.
En ástúð, blíða, aðdáun og þreyja,
sem árdögg vökvar þeirri fögru rós,
og sólin hennar—hvað sem trúbrögð segja—
er háleit löngun, runnin lífs frá ós;
og sálin einnig ós þeim stafar frá
og, sæla öll, hver dáin hugarþrá.
Við fjörlaus efni sífelt ástin stríðir,
en sigur frægann æ úr býtum ber.
Þeim eðlishvötum alnáttúran hlýðir,
er almættið í byrjun setti hér.
Og þannig verndast veldi lífsins enn,
og verndast æ, þótt annað hyggi menn.
Vér sjáum glögt en hirðum lítt um heiti
né hætti þess, er heillar vora sál.
Hvert orð er nú sem margþætt óðarskeyti,
og ástarneisti þúsund munarbál;
eitt tillit blítt er sældar himin hár;
og hafið djúpa sérhvert sorgartár.
Og sagan þessi aldei tekur enda,
við eilífðina sjálfa er hún tengd,
og kotungar sem kóngar þangað venda
sem kenning hennar allra sízt er rengd;
hún bendir oss á draumalandsins Ieið
og ljósin björt, sem gylla fjöllin heið.
Lát engan tæla þig til þeirrar trúar,
að trygðum bundin ást sé holdgun lág;
það ramma bendi eilífðina brúar
og bindur oss við máttarvöldin há;
og afleiðingin, æðsta veldisgjöf,
—þeir afgræðingar stjórna’ um lönd og höf.
Árni S. Mýrdal
tíma voru tvennskonar; þær
voru annaðhvort hreyfingar inn-
an kirkjunnar sjálfrar, eða hreyf
ingar, sem leituðust við að vera
fyrir utan hana; þær voru annað-
hvort vinsamlegar eða f jandsam-
legar, eftir því hvort um rétta
eða ranga trú var að ræða.
Klaustur komu fyrst til sög-
unnar á fjórðu öld. Uppruna-
lega var það markmið klaustr-
anna, að þeir sem vildu, gætu
dregið sig út úr heiminum til
trúarlegra iðkana, og þannig
lifað lífi, sem ekki var unt að
lifa mitt í önnum og umstangi
hversdagslífsins. En þetta hafði
tekið mjög miklum breytingum
og klaustrin voru orðin alt ann-
að en þeim hafði upprunalega
verið ætlað að vera; þau voru
orðin auðugar stofnanir, óað-
skiljanlegar kirkjunni sjálfri, og
full af ágirnd og munuðlífi eins
og hún. Reynt hafði verið að
koma á umbótum í klausturlifn-
aði og hafði nokkuð orðið ágengt
í þá átt; einkum er umbóta-
hreyfing sú, sem kend er við
Cluny-munkana, nafnkend. Þá
höfðu og nýjar klausturreglur
verið stofnaðar, þar sem aðal til-
gangurinn hefði verið afenitun
veraldlegra auðæfa og einfalt
líf; en þessar reglur fengu litlu
áorkað; þær voru allar' samtíð-
inni háðar, og þó að þær stefndu
hærra en venjulegt var, undir
stjórn áhugasamra leiðtoga,
urðu þær brátt eins og kirkjan
sjálf; enda voru þær undir
verndarvæng hennar og stjórn.
Hinar hreyfingarnar, þær sem
stóðu fyrir utan kirkjuna, voru
villutrúarstefnur frá sjónarmiði
hennar, og þær voru merkilega
umfangsmiklar á þessum tím-
um, þrátt fyrir allar ofsóknirn-
ar. Stefnur þessar voru líka
börn sinna tíma, og frá sjónar-
miði nútímanna eru þær ekki
stórum aðgengilegri en kaþólska
kirkjan sjálf. f villutrúarstefn-
um þessum eimdi eftir af gam-
alli vantrúarhreyfingu, sem
hafði átt upptök sín austur í
Persíu á þriðju öld og nefndist
Manikíismi. Það var einskonar
heimspekileg tvíveldiskenning
og kirkjan leit svo á, að allar
vantrúarhreyfingar væru ekkert
annað en nýjar útgáfur af henni
Náttúrlega var þetta alt djöfuls-
ins verk, frá sjónarmiði kirkj-
unnar; ástand hennar sjálfrar
átti engan þátt í því. En vitan-
lega er það öllum ljóst nú, að
þessar vantrúarhreyfingar á
tólftu og þrettándu öldinni voru
beinlínis sprottnar af óánægju
manna með kirkjuna sjálfa. Það
var einkum á Suður-Frakklandi
og ftalíu sem villutrúarstefnurn-
ar fundu frjósaman jarðveg. Eg
vil minnast á tvær þeirra og of-
sóknirnar gegn þeim nokkuð
nánar.
Sumir leikmenn á þessum
tímum voru furðu djarfmæltir
í garð kirkjunnar; gengu þeir
svo langt að þeir, héldu fram, að
menn gætu ekki reitt sig á kirkj-
una til sáluhjálpar og að, helgi-
siðir hennar, vígt vatn og helgra
manna leifar væru ekkert annað
en gróðabrella samvizkulausra
presta; og að enginn kæmist til
himnaríkis með hjálp þessara
hluta. Þeir kölluðu jafnvel
kirkjuna samkunduhús djöfuls-
ins, og sögðu, að guð gamlatesta-
mentisins væri hið illa afl í heim-
inum, og að kirkjan dýrkaði það.
f þessari skoðun finnast leifar af
Manikíismanum. Hún festi ræt-
ur á ítalíu á elleftu öldinni, en
náði þó mestri útbreiðslu á
Frakklandi sunnan til á tólftu
öldinni. Fylgjendur hennar
nefndu sjálfa sig Kaþarí, þ. e.
hina hreinu, en venjulega eru
þeir nefndir Albigensar eftir
bænum Albi á Frakklandi, þar
sem þeir voru mjög fjölmennir.
Þá er annar villutrúarflokkur
þessa tíma, sem er ekki síður
eftirtektarverður, Waldensing-
arnir svonefndu. Þeir drógu
nafn sitt af manni, sem hét
Pétur Waldo, og var hann stofn-
andi flokksins. Waldensingar
höfðu ekkert sérstakt út á kenn-
ingar kirkjunnar að setja, en
markmið þeirra var, að hverfa
aftur til hinnar upprunalegu
kristni. Þessvegna gáfu þeir
frá sér allar eigur sínar, ferðuð-
ust um og prédikuðu og út-
skýrðu ritinguna og þýddu
hana á mál alþýðunnar. Þeir
fengu marga áhangendur og
urðu fjölmennir um allan vest-
urhluta Norðurálfunnar fyrir
lok tólftu aldarinnar.
- Báðir þessir flokkar voru of-
sóttir miskunarlaust af kirkj-
unni og stjórnendum ríkjanna.
Það var álitið, að villutrúar-
mennirnir hefðu gerst sekir um
landráð, og væru stórhættulegir
bæði fyrir ríki og kirkju. Kon-
ungurinn í Aragon á Spáni gaf
út skipun 1194, þess efnis, að
hver maður, sem hlustaði á pré-
dikanir Waldensinga, eða yrði
uppvís að því, að hafa gefið
þeim mat, skyldi sæta sömu
hegningu og landráðamenn, og
að allar eigur hans skyldu upp-
tækar og falla undir ríkið. Hin-
rik annar Englandskonungur gaf
út þá skipun, að engum skyldi
leyfilegt að hýsa villutrúarmann
á Englandi, og að hvert hús, sem
villutrúarmaður hefði gist í,
skyldi brent. Og afstaða ann-
ara þjóðhöfðingja gagnvart
villutrúarmönnum var lík þessu.
Mestar voru ofsóknirnar gegn
Albigensum. Innósent þriðji lét
hefja herferð á hendur þeim
árið 1208, og voru þeir strá-
drepnir á Suður-Frakklandi, svo
að það varð nærri landauðn á
sumum stöðum.
Svona var ástandið í kirkj-
unni, þegar Franz frá Assisi hóf
sína merkilegu umbóta-hreyf-
ingu. Fáir menn á tímabili því,
sem hér um ræðir, munu vera
jafn merkilegir og hann. En
umbótatilraun hans mishepnað-
ist algerlega, og munu fáar
hreyfingar af því tæi hafa fjar-
lægst sinn upprunalega tilgang
jafnmikið og hún; en þrátt fyrir
það verður nafn þessa manns
eitt hið dýrlegasta í allri sögu
miðaldanna.
Franz var fæddur árið 1182 í
smábænum Assisi í hertogadæm-
inu Spoleto á ítalíu, ekki langt
frá Rómaborg. f skirninni hlaut
hann nafnið Gíóvanní, en faðir
hans, Pétur Bernadone, sem var
á ferðalagi, þegar Gíóvanní litli
fæddist, breytti nafninu og
nefndi hann Franz. Hafði Pétur
hinar mestu mætur á Frakk-
landi og var þar oft á feðralög-
um í verzlunarerindum, því hann
var kaupmaður. Franz ólst upp
í alsnægtum; var faðir hans ó-
spar á fé við hann og vandi hann
snemma á að taka þátt í verzl-
unarstörfunum, sem hann helg-
aði alla krafta sína. Drengurinn
ólst upp í algerðu áhyggjuleysi
og þegar hann komst af bernsku-
árunum, varð hann alkunnur
fyrir örlæti sitt og þótti æði
léttúðarfullur við skemtanir í
hópi kunningja sinna.
Þegar Franz var tuttugu ára
gamall, kom fyrir atvik nokkurt,
sem virðist hafa verið fyrsta
sporið í langvinnri breytingu í
hugsunarhætti og líferni. Assi-
si-menn áttu í erjum við ná-
granna sína, sem var algengt á
miðöldunum, og einkum á ítalíu.
f orustu milli þeirra og íbúa
Perúgíu, sem var háð árið 1201,
var Franz, ásamt mörgum öðr-
um, tekinn höndum, og var þeim
haldið í varðhaldi heilt ár. Þrátt
fyrir illa meðferð, sem þeir urðu
að sæta í fangelsinu, hélt Franz
sinni venjulegu gleði og reyndi
að tala kjark í félaga sína, sem
voru úrkula vonar um að þeir
mundu sleppa lifandi. En þrátt
fyrir gleði sína fór hann í fang-
elsinu að hugsa um hluti, sem
hann hafði aldrei áður hugsað
um, og þegar hann kom heim
aftur til Assisi, var hugur hans
með öllu horfinn frá verzlun og
honum fanst hermenskan göf-
ugasta lífstarfið. Lagði hann
þá brátt aftur af stað að heim-
an til Apúlía og hugðist að
bjóða sig þar sem riddara í
þjónustu aðalsmanns eins. En
á leiðinni þangað veiktist hann
og varð að snúa heim aftur. Síð-
ar meir myndaðist sú saga um
þessa ferð, að hann hefði fengið
guðlega vitrun og um leið skipun
um að fara heim aftur. Hann
var lengi veikur og átti í löngu
sálarstríði, sem að lokum leiddi
til algerðrar hugarfarsbreyting-
ar. Ein af þeim mörgu sögum,
sem mynduðust um hann síðar
meir, var á þá leið, að þegar
honum var farið að batna svo að
hann gat farið ríðandi út fyrir
bæinn, mætit hann eitt sinn
riddara nokkrum, sem var mjög
tötralega til fara. Franz fór
strax af baki og fór úr nýjum
fötum, sem hann var í, og gaf
riddaranum þau. Þetta, eftir
því sem sagan segir, á að hafa
verið fyrsta verkið af mörgum
samskonar, sem bera vott um
algerða sjálfsafneitun og ó-
venjulega hjálpfýsi við alla, sem
hann sá að voru þurfandi. Þegar
hann var orðinn albata, var
hann lengi í miklum vafa um,
hvað hann ætti að gera. Hann
hélt að vísu áfram sínum fyrri
háttum, en hann fann ekki leng-
ur neina ánægju í þeim og þráði
eitthvað annað. f einni munn-
mælasögunni um hann frá þessu
tímabili er sagt frá því, að eina
nótt, er Franz var staddur á
gleðimóti með nokkrum kunn-
ingjum sínum, stóð hann lengi
og þagði og hugsaði úti í nætur-
kyrðinni. Einn af vinum hans
spurði hann í gamni, hvort hann
væri að hugsa um að fara að
gifta sig, og á Franz þá að hafa
svarað: “Já, eg er að hugsa um
að festa mér konu, sem er feg-
urri og elskulegri en þið getið í-
myndað ykkur.” Síðar var það
kallað svo, að Franz hefði hér
átt við fátæktina, sem hann oft
nefndi konu sína.
Um þetta leyti ferðaðist
Franz til Rómaborgar, en ekki
er ljóst í hvaða erindum hann
fór þangað. Einn daginn gekk
hann í Péturskirkjuna, og þegar
hann kom út, sá hann hóp af
betlurum, sem sátu við dyrnar.
Hann gaf þeim alt skotsilfur
sitt, og þegar hann hafði tæmt
pyngju sína, hafði hann skifti á
klæðum sínum og tötrunum, sem
einn betlarinn var klæddur í.
Síðan settist hann niður hjá
þeim til kvölds.
í Assisi var ofurlítil kirkja,
sem var helguð sankti Damían.
Franz gekk oft í kirkju þessa til
að biðjast fyrir. Til er saga ein
um það, að einn dag, er hann var
þar, sem oftar, á bæn, birtist
honum yfirnáttúrleg sýn; hon-
um sýndist mynd af Kristi, sem
var fyrir ofan altarið í Rirkj-
unni, fá líf, og honum heyrðist
myndin mæla til sín þessum orð-
um: “Franz, sér þú eigi að hús
mitt er í rústum? Far þú og
endurreis það fyrir mig.” Franz
hélt að röddin ætti við kirkjuna,
sem hann var staddur í, en hún
var gömul og hrörleg. Hann
stóð upp og gekk tafartaust
heim til sín, tók síðan nokkra
klæðastranga úr búð föður síns,
fór ríðandi með þá til næsta
bæjar og seldi þá þar. Pening-
ana, sem hann fékk fyrir dúkana,
fæði hann prestinum við sankti
DamíarrS kirkjuna og sagði
honum að nota þá til þess að
endurbyggja kirkjuna. Þegar
presturinn komst að því, hvern-
Drewrys
STANDARD
LAGER
Phone
96 361
The DREWRYS LIMITED
RE0W00D and MAIN STS. WINNIPEG
i