Heimskringla - 07.04.1937, Qupperneq 3

WINNIPEG, 7. APRÍL 1937
HEIMSKRINGLA
3. StÐA
MERKILEGAR
UPPGÖTYANIR
í Málaferlunum í Moscow
Eftir James H. Gray
Þýtt hefir Gunnbj. Stefánsson
Framh.
Karl Radek, í vitnisburði sín-
um á blaðsíðu 124, gefur heildar
yfirlit á þessa leið:
“Og þannig eins og vér á árun-
um 1933 og 1934, störfuðum með
þeirri sannfæringu, að ósigur
Rússlands væri áreiðanleg vissa,
og vér skoðuðum það nauðsyn-
legt til að stuðla að því, að vér
bærum eitthvað úr býtum, þá sá-
um vér nú, að ósigur hinna rúss-
nesku Sovietríkja á árinu 1935,
var frá sjónarsviði raunveru-
legra sanninda, aðeins Grýlusaga
og að öll skilyrði fyrir sigri voru
fyrir hendi. Árið 1934 skoðuð-
um við ósigur landsins, málefni
voru til sigurs nauðsynlegan
raunveruleik.
Það ár skoðuðum vér fjár-
hagslegt og iðnreksturshrun
landsins undir kringumstæðun-
um nauðsynlegt því til síðari
endurreisnar, en eigi aðeins sém
hjálparráð til að styðja flokí;
vorn til valda. Nú sáum vér, að
landið hafði komist yfir allar
stærstu torfærurnar, og að fimm
ára stefnuskráin hafði hepnast,
ekki aðeins fyrir það, að það
hafði reist stóriðnaðar verk-
smiðjur, heldur og að fyrirætl-
anir þess voru orðsins lifandi
sannleikur.”
Gagnsækjandi Vishinsky-lagði
þá fyVir hann þessa spurningu:
“Og hver varð svo niðurstað-
an?”
Radek og félögum hans lá við
sturlun. Svar Radeks var á
þessa leið:
“Endurreisn auðvaldsstefnu,
undir kringumstæðunum árið
1935, var orðin einskis nýt. Að-
eins til að þjóna dutlungum
Trotskys, átti1 Rússland að
hverfa úndir auðvaldsstjórn. Þá
er eg hafði lesið fyrirmæli og
skipanir hans, fanst mér eg vera
komin inn á vitfirringahæli. Og
að síðustu, og það er mjög mikil-
vægt atriði, þá höfðum vér veriö
að berjast til valda af þeirfi
sannfæringu, að vér værum að
vinna fögurlandi voru ómetan-
legt gagn. Nú vorum vér að
berjast fyrir því, að erlend auð-
vald næði yfirráðum yfir því.
Það skýrði sig þannig, að vér
værum orðnir starfsmenn er-
lends valds. Árangurinn yrði
því, að ef erlendur fasismi næði
yfirráðum, þá væri fjarstæða að
hugsa sér að flokksmenn Trot-
skys kæmust til valda, og fyrir
þeim lægi því eigi annað en
sundrung, þar eð skoðana and-
stæðingar þeirra myndu hefja
árás gegn þeim, skoðunum
þeirra og þekkingu.”
Radek, Pyatakov og öðrum
flokksbræðrum þeirra lá við
sturlun. Þeir rifu í hár sér og
bölvuðu örlögum sínum og var
ráðfátt hvað gera skyldi.
Áttu þeir að fara til miðstjórn-
ar jafnaðarmanna stjórnarinnar
og meðganga alt saman, eða áttu
þeir að fara til leynilögreglu-
stöðvanna? Þeir afréðu að
skjóta á fundi með öllum æðstu
leiðtogum flokks síns. Meðan
þeir voru að bíða eftir þeim að
mæta, kom leynilögreglan til
þeirra og tók þá fasta.
Hvernig Soviet stjórnin upp-
götvaði samsærið, hefir enn eigi
verið leitt í ljós. Að minsta
kosti voru nokkrir leiðtogarnir
færðir til Iögreglustöðvanna fyr-
ir 1. apríl síðastl. Nokkru síðar
voru enn fleiri teknir fastir, og
svo framhaldandi fleiri og fleiri.
Þegar mál þeirra voru tekin
fyrir, komu þeir fúslega fram í
vitnastúkuna og meðgengu að
vera sekir um landráð, um hin
hræðilegustu spellvirki og æsing-
ar, er þeir höfðu fulla vissu fyr-
ir, að varðaði dauðasök og engu
öðru. Hver var orsökin, að þeir
rneUgengu svo greiðlega?
Útskýringar yfir ástæður til
þess, voru eins margar og þæi
voru ímyndunarfullar.
Það áttí að hafa verið notaf
eitthvert efni nýlega uppgötvað
af læknisfræðinni. Þeir höfðu
verið píndir til sagna. Fjölskyld
um þeirra var haldið í gislingu
og hótað dauða, ef þeir neituðu
að undirskrifa játningar sínar
o. s.,frv.
Eftir að háfa lesið málsskjölin
og vitnisburðina og hinar síðustu
beiðnir þeirra, er eina hugsan-
lega útskýringin, að þeim var
ljóst, að komið var að leikslok
um, að bylting þeirra var brotin
á bak aftúr, og nægar sannanir
fyrir höndum til að dómfella þá.
Og það sem varðaði nú mestu,
ið þeir höf§u orðið fyrir sárum
vonbrigðum á leiðsögn Trotskys,
og mörgum þeirra skildist, að
þeir hefðu verið sviknir af félög
um sínum og möpgum mikilvæp;
um atriðum haldið leyndum fyi'-
ir þeim. Það er eitt sem ei
hverjum ljóst, er les dómsskjöl-
in, að játningar þessara manna
voru gefnar af frjálsum vilja,
eftir að í dómssalin kom. Pyata-
kov meðgekk strax eftir að hann
var tekinn fastur, að hann væri
aðal landráðamaðurinn. Hann
ljóstaði upp um aðra, er voru
handteknir, og var framburður
þeirra borin saman við framburð
hans. Við að heyra framburð
hans, varð þeim ljóst í fyrsta
skifti, að Trotsky hafði ákvarðað
að afnema með öllu jafnaðar-
stjórnarskipulag, og hafði gert
samning við Hitler og Japan. —
Þeir sögðu svo til ýmissa sam-
særismanna, er þeir vissu um, og
þannig gekk það koll af kolli, unz
þeim var öllum náð. Framburð
samræismannanna, áður en
málsókn hófst, er að finna í 38
bókum. Ýmsir þeirra þrjóskuð-
ust miklu lengur en aðrir. —
Muralov, sem var elsti og mesti
vinur Trotskys, neitaði öllum á-
kærum í 8 mánuði, eða frá því í
aprílmánuði þangað til í des.
1936.
f huga hans var það siðferðis-
lega rangt að svíkja vin sinn. Þó
að hann hefði sjálfur orðið fyrir
hræðilegum vonbrigðum með
stefnuskrá Trotskys.
En jafnvel vinátta hefir sín
takmörk. Ef hann hefði haldið
áfram að þrjóskast, þar sem all-
ir hinir játuðu sakir sínar, þá
hefði hann verið skoðaður sem
nokkurskonar merkisberi sam-
særismanna. Honum segist svo
frá: “Mér stóð ærinn geigur af
þessu umhugsunarefni. Um
þessar mundir var herbúnaður.
stóriðnaðárstofnanir og þjóð-
skipulags velmegun í stórri
framför. Mér var alt þetta ljóst,
því að eg er hvorki bilndur né
forhertur árásarmaður.
Átti eg að halda áfram að
berjast gegn framförum þjóðar-
innar, og nafn mitt að verða
nokkurskonar kjörorð gerbylta-
manna út um heim? Eghugsaði
með sjálfum mér. Eg hlýt að
bera velferð þess lands fyrir
brjósti* sem eg hefi barist fyrir í
23 ár, og tekið ákveðinn þátt í
þremur byltingum, þar sem líf
mitt hefir oft leikið á veikum
þræði. Eg ætla< því að segja
sannleikann.”
Sorglegasta sakamálið í rétt-
inum, var mál Knyazev, og það
er ljóst dæmi, hversvegna hann
meðgekk og ljóstaði upp uni
suma hina. Árið 1930 var hann
yfirverkfræðingur yfir járn-
brautarlagningu í Síberíu, sem
þá hafði verið.lokið við að leggja.
Japanskur erindsreki kom þá ttf
hans og tjáði honum þakkir fyr-
ir aðstoð þá, er hann hefði veitt
félagi sínu með viðskiftum, er
hann hefði gert við það. Hann
sagði jafnframt, að japanska
stjórnin æskti eftir að hann gæfi
henni við og við til kynna um
ýms mikilvæg atriði, er henni
væri nauðsynlegt að fræðast um.
Þetta var beinlínis tilboð um að
gerast njósnari fyrir hana. —
Hann réðist á þenna erindreka
og fleygði honum á dyr.
Um þetta leyti kom einn af
flokksmönnum Trotskys til hans
og lagði til, að þar eð hann væri
andvígur stjórn Stalins, að hann
gengi í sinn flokk. Fjórum ár-
um síðar kom þessi sami maður
til hans og sagði honum, að sér
væri kunnugt um viðtal hans við
japanska erindrekann og þar
eð hann hefði eigi skýrt rúss-
nesku ráðstjórninni frá því, hót-
aði hann honum að ákæra hann.
íema hann fylkti sér undir merk’
ippreisnarmanna. Honum varð
'ióst, að hirðuleysi sitt um að
hafa eigi skýrt stjórninni frá
/iðtali sínu og Japans var
hættuleg sök, og þannig var
hann svikinn til að ganga í Trot
iky flokkinn og neyddur til að
hlýðnast fyrirskipunum hans.—
Tann vissi, að það varðaði dauð ’
lök ef hann yrði ákærður, og ótti
við handtöku gróf um sig í huga
hans. Jafnskjótt og hann ásamt
öðrum samsærismönnum var
tekinn fastur, játaði hann hi’ein
skilnislega yfirsjónir sínar, og
friðaði þannig samvisku sína og
kom jafnframt fram hefndum
gegn mönnum þeim, er orðið
höfðu valdir að óláni hans. Ann-
að dæmi um Stroilov, ungan
verkfræðing, er varð fjötraður í
svikaneti T r o t s k y-flokksins
vegna lbngunar til að ferðast til
annara landat Hann var sendur
til Þýzkalands til að ráða vél-
fræðinga til að starfa fyrir rúss-
nesku stjórnina, er hana skorti
mjög til að koma í framkvæmd
fimm ára stefnuskrá sinni, og
þar gaf þýzkur verksmiðjueig-
andi honum æfisögu Trotskys.
Hann las bókina og varð mjög
efablandinn, og skrifaði Þjóð-
verjanum bréf og beiddist at-
vinnu í verksmiðjum hans. Verk-
smiðjueigandinn hótaði honum
að birta rússnesku stjórninni
bréfið, sem bera myndi þann á-
rangur, að hann fengi margra
ára fangelsi, sem hann eigi gæti
umflúið, nema hann hlýddi boði
sínu og banni. Hann, verkfræð-
ingurinn Stroilov, átti að ráða
verkfræðinga sína og láta þá
gera hin mestu spellvirki í rúss-
neskum verksmiðjum og jafn-
framt átti hann að halda hlífis-
skildi yfir þeim, að þeir yrðu eigi
uppvísir að neinu. Hann fékk hið
mesta hatur og andstygð á öllum
þeim svikarefum, er voru við
þetta riðnir, og þá er hann var
handtekinn, sagði hann fúslega
til allra þeirra samsærismanna,
er honum var kunnugt um.
Og að síðustu eru það áreiðan-
leg sannindi, að samsærismenn-
irnir, þó að þeir fyrirlitu Stalin,
lá átti fyrirlitning þeirra og hat-
ur til Hitlers miklu dýpri rætur.
Þeir sögðust í landráðaflokkinn
ekki fyrir þá sök, að þeir vonuð-
ust eftir neinum persónulegum
launum eða virðingu, heldur af
því, að þeir trúðu því af hjarta
að þeir væru að vinna föðurlandi
sínu gagn og undirokuðum verka
lýð, hvar í heimi sem væri.
Þeir myndu að líkindum marg-
ir hverjir hafa varist ákærum
þeim, er á þá voru bornar, þrátt
fyrir játningu Pyatakovs, ef
hann hefði eigi ljóstað upp á-
kvörðun Trotskys að gera banda-
lag við Hitler til að endurreisa
auðvaldsstjórn í föðurlandi
þeirra. Þau sannindi að Trotsky
gæti gert slíkt bandalag og að
leiðtogar þeirra héldu því leyndu
fyrir þeim, urðu nokkurskonar
reiðarslag á siðfergislegt þrek
þeirra. Þetta er því í stuttu
máli yfirlit yfir samsærismála-
ferlin í Moskva.
Þau eru að mörgu leyti ein-
hver hin einkennilegustu saka-
mál, sem hægt er að hugsa sér,
en eg trúi því að eftir öllum skil-
greinum að dæma, þá séu þau í
öllum höfuðatriðum sönn.
Það var auðvitað engin rök-
föst sönnun til að bendla Trotsky
við samsærið. En þegar menu
beita sér fyrir landráðum, þá er
ákaflega erfitt að finna ákveðn-
bruggað í Rússlandi, án þess, að
Trotsky væri við það riðinn, og
þeir hefðu borið sakir á hann í
þeirri von að sleppa sjálfir við
dauðarefsingu.
. Það að hvergi var róttæk
sönnun fyrir áhrifum og afskift-
um Trotskys við landráðin, vakti
sterka grunsemd hjá mér, að ef
til vill væri eigi alt með feldu,
en þegar eg sneri mér að skoð-
anahlið málsins, þá var eigi
hugsanlegt að trúa því að hann
væri saklaus.
Trotsky er stórvitur maður or
hefir mikla reynslu að baki sér
Eftir því sem mér skilst réttasi
'rá hefði hann einmitt haga'
amsærinu á þenna veg. Hanr
Lrúir alveg eins ákveðið á a'
heims byltingu, eins og Stalir
rúir á þjóðskipulags endurreisn
:nnan takmarka síns heimalands
Ef Trotsky gat gert sér nokkrr
von um að sjá draum sinn ræt-
ist, þá var það helst með því af
stríð hefðist milli Þýzkalands og
Rússlands. Honum var nákunn-
ugt. um hvernig sakir stóðu í
Þýzkalandi. Hann vissi að milj-
ónir þýskra jafnaðarmanna
myndu snúast gegn Hitler eins
og þeir snerust gegn keisaranum
ef til stríðs kæmi og þeir bæru
byssur í höndum. Hin gamla
byltingaskoðun, að snúa auð-
valdsstyrjöld upp í jafnaðar-
manna byltingu myndi hepnast,
og þeir koma fram ákvörðun
sinni. Þegar byltingin væri um
garð gengin, myndi jafnaðar-
stefnan útbreiðast og um það
leyti, er hún næði yfirráðum á
Þýzkalandi, myndi hann, Ttrot-
sky, verða orðinn æðsti maður
Rússlands.
Framh.
KRISTJÁN PÉTURSSON
bóndi í Hayland pósthéraði í
Manitoba lézt 25. febr. þ. á. —
Hann var fæddur í Fótaskinni í
Þingeyjarsýslu 1. apríl 1865. —
Faðir hans var Pétur Jónsson,
frá Fróðhúsum í Mýrarsýslu, en
móðir hans var Vigdís Jónsdótt-
ir, frá Tungugarði í Þingeyjar-
sýslu. Kristján ólst upp hjá for-
eldrum sínum, og stundaði land-
vinnu og sjómensku jöfnum
höndum, þar til hann var 28 ára,
þá fluttist hann vestur um haf
og vann á ýmsum stöðum, og
græddist vel fé því hann var
sparsamur og samheldinn. Á
þeim árum fór hann til Klondike
en ekki auðgaðist hann mikið á
þeirri ferð fremur en margir
aðrir.
Árið 1900 komu foreldrar hans
að heiman og þá fluttu þeir feðg-
ar hingað út í nýlenduna, og
námu hér lönd; hefir Kristján
búið hér síðan, nema um þriggja
ára skeið er síðar verðúr getið.
Kristján kvæntist 23. okt.
1897, Jenny Eggertínu Sig-
tryggsdóttur, frá Húsavík í
Þingeyjarsýslu, en hún lézt 8.
júní 1913. Ekki varð þeim hjón-
um barna auðið, en þau ólu upp
bróðurdóttur Kristjáns, Baldínu
Bjarnadóttur, sem sitt eigið
barn. Kristján saknaði ætíð
æskustöðvanna, og seldi þyí
meirihluta af búi sínu 1921 og
flutti heim til íslands. Þá seldi
hann ekki lönd sín, því hann
mun ekki hafa verið alráðinn í
að setjast að heima. Sú varð
líka raunin á, því eftir tvö ár
hvarf hann hingað aftur. Dvaldi
hann þá eitt ár á Gimli, en flutti
síðan aftur á lönd sín, og reisti
þar bú að nýju.
Kriátján kvæntist í öðru sinni
Kristrúnu Sigurðardóttur frá
Bjarnastöðum í Skagafirði 14.
júní 1924. — Ekki varð þeim
1 hjónum barna auðið, en þau ólu
| upp son hennar af fyrra hjóna-
bandi, óskar Þórðarson, sem nú
j er fullþroskaður maður og tekur
1 nú við búsforráðum með móður
sinni.
af krabbameini árum saman. —
Var það með afbrigðum hvað
hann var henni umhyggjusamur,
og horfði ekki í neinn kostnað
hennar vegna.
Kristján var vel viti borinn,
og hafði aflað sér furðu mikillar
þekkingar, á högum lýðs og
lands, bæði hér í landi og heima
á gamla landinu; sérstaklega
lagði hann stund á íslenzk fræði.
Hann unni mjög ættjörð sinni,
og mun hafa haft í hyggju að
staðfestast heima, en varð þar
fyrir vonbrigðum, og hvarf því
hingað aftur.
Kristján var fastlyndur mað-
ur og hreinlyndur, og lét ekki af
skoðun sinni hver sem í hlut
átti; en ekki var hann deilu-
gjarn. Hann var tryggur vinur
vina sinna, en vinavandur. Gest-
risinn var hann og góður heim
að sækja ,ástríkur eiginmaður,
stjórnsamur á heimili sínu og
reglumaður í hvívetna. Bú hans
var líka eitt af þeim fáu hér í
sveit, sem ætíð var á framfara-
vegi hvernig sem árferði var. —
Hann var ætíð vel metinn af
sveitungum sínum, þótt hann
semdi sig lítt að skoðunum og
skaplyndi annara.
Kristján var jarðaður heima á
landi sínu í grafreit er hann
hafðj valið sér áður hjá látn-
um ástvinum sínum. — Guðm.
prestur Árnason jarðsöng hann
10. marz.
Þér 8em notið—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO., LTD.
BlrgSir: Henry Ave. East
Sími 95 551—95 552
Skrtfstofa:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI - ANÆGJA
Þar eigum við á bak að sjá
góðum dreng dg sönnum íslend-
ingi. «
Guðm. Jónsson frá Húsey
Ekkja hins látna biður blaðið
“Dag” á Akureyri að endur-
prenta þessa dánarfregn.
Bankastjórum verður fækkað
við Búnaðarbankann
Rvík. 5. marz
Einhvern næstu daga verður
lagt fram í þinginu að tilhlutun
ríkisstjórnarinnar frv. um það
að leggjá niður tvö bankastjóra-
embætti við Búnaðarbankann,
þannig að einn bankastjóri verði
eftirleiðis við bankann. Var til-
laga um þetta samþykt á nýaf-
stöðnu flokksþingi Framsóknar-
manna.
Þegar þessi breyting hefir ver-
ið samþykt á lögum um Búnað-
arbankann er búið að lækka
kostnaðinn við stjórn bankans
um 20 þús. kr. síðan núverandi
stjórn kom til valda.—N. Dbl.
Kristján var hagsýnn dugnað-
ar sannaiiir, og þessir menn; armaður og komst fljótt í góð
höfðu verið riðnir við byltingar efni, þrátt fyrir stórmikinn
alla æfina. Það gæti verið hugs- kostnað er hann hafði af veikind-
anlegt að samsærið hefði verið um fyrri konu sinnar, er þjáðist
INNKOLWNARMENN HEIMSKRINGLU
í CANADA:
Antler, Sask....... ..................LJ' f* Halldorsson
^rnes .................J. Abrahamson
Arbore...............................Sumarliði J. Kárdal
..........0 *Ein?rsson
Beckville.. Síf’.t?" Sigvaldason
Belmont.... .................................... Þórðarson
Bredenbury............................J; Oleson
Brown......... ..............•.......K^Pt38011
Churchbridge....................................J’.Glslas°a
Haf0e Anderson
Ebor Stetión, Man.......................LS; Anderson
Elfros Abranamson.
Eriksdaie::;::::::::z........................... ^nderson
Fóam Lake.. ..................Olafur Hallsson
Gimli ............................. onn Jaijusson
Geysir..:.............................. -;-K. Kjernested
Glenboro...Z::........................................Tím. ^BÖðvarsson
Hecla ................--Sig. B. Helgaaon
Hnausa.::::—...................*...Jóhann K- Johnson
Hove Gestur S. Vídal
Húsavft::;;;;:":.......................And;é8 Tskagfeid
Innisfail K®rnested
Kandahaó::::::::::::::::::::;:;::::::::;:;::;:::;;.Hannes j. Húnfjöro
Keewatin............................... cú2'mS‘ 2i"derS011
............................B- Eyjolfsson
Lundár.................................... Guömundsson
Marker^iázz::::::::::::........Sig- Jgzso^ H
............................^...Andrés Skagfeld
.............................Sigurður Sigfússon
2ine;............................................. Hördal
SS:—.................................
Riverton............................. ‘öVá’""' Páleeon
Selkirk............................... Bjom HJorleifsson
ot P ’ , an....................................... J. Abrahamson
Sfony H1U............................................Björn Hördal
TlntalSn ...............................Halldór Egilsson
víTUr11^...............................Thorst. J. Gíslason
,r ..................................... Aug. Einarsson
............................... Anna Harvey
_ nmpegosís.. ............................... Anderson
Wynyard.................................... S. Anderson
r BANDARÍKJUNUM:
Akra.
t, , ................................Jón K. Einarsson
Bellmgham, Wash.....................Mrs. John W. Johnson
aine, Wash.....................Séra Halldór E. Johnson
Cavaher..... ........................Jón K. Einarsson
Geo’ Eong, 2428 Hamlin Ave., Logan Square Sta
Hdinhnrg........................................ Hali
Garoar..................................... M. Breiðfjörð
Grafton.................................... E ESastman
Hallson.
.Jón K. Einarsson
Henshel"........................................ K. Einarsson
Ivanhoe....... .......................Misg c. v Dalmann
Los Angeles, Calif....Thorg. Ásmundsson, 4415 Esmeralda St
Milton.. —
•F. G. Vatnsdal
Mlnneota........................Miss C. V. Dalmann
ountain.... ...................Th. Thorfinnsson
National City, Calif...John S. Laxdal, 736 E 24th St
Point Roberts......................Ingvar Goodman
Seattle, Wash.......J. j. Middal, 6723—21st Ave. N. W.
TTV?10............................. K. Einarsson
Upham—............................... j Breiðfjör«
The Viking Press Limited
Winnipeg, Manitoba