Heimskringla - 07.04.1937, Síða 4

4. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 7. APRÍL 1937
Ifátttskringla
(Stofnuð 1SS6)
Kemur út á hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
S53 og SSS Sargent Avenue, Winnipeg
Talsímis 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
tyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIK3NG PRESS LTD.
311 viðsktfta bréí blaðinu aðlútandl sendlst:
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
S53 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
S53-S55 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Teleptoone: 86 537
WINNIPEG, 7. APRÍL 1937
. PEARL PÁLMASON
Það er ekki ætlun vor með þessum lín-
um að dæma fiðluleik ungfrú Pearl Pálma-
son, heldur hitt að þakka henni þann unað,
er fiðluhljómleikar hennar veittu þeim, er
voru svo lánsamir að hlýða á leik hennar í
Lúthersku kirkjunni hér í Winnipeg 1.
apríl s. 1. Hrifning áheyrendanna var
mikil og viðtökurnar er ungfrúin hlaut
slíkar að auðsætt var að hún varð hugljúfi
allra. Enda væri hver sá “úr skrítnum
steini” er ekki hlýnaði um hjartað, við að
heyra tóna þá er hljómuðu um kirkjuna
það kveld. Frá upphafi til enda var leikur
hennar fáguð, göfug og þróttmikil list. —
Djúpur, tilfinningaríkur og næmur skilr
ingur ásamt frábærri tækni lyfti leik
hennar í æðra veldi listarinnar.
Ungfrúin valdi viðfangsefni sem fáir
mundu ætla að væru fyrir aðra en hljóm-
mentað fólk að meta og skilja. Hún auð-
sjáanlega vildi ekki bjóða annað en það
bezta og skáldlegasta og allir munu vera
henni þakklátir fyrir að gera sér svo háar
vonir um áheyrendur sína. Viðfangsefnin
voru ekki mörg en hvert öðru meira hríf-
andi og stórfenglegra. Munu vart heims-
frægustu snillingar er hér hafa komið boð-
ið almenningi fegurri né göfugari fiðlulög
og því miður margir aðrir verið að spila
leirburð hálfa skemtiskrána út. Aðal lögin
á skemtiskránni voru: “La Folia”, Corelli-
Kreisler, “Concerto í D moll” — Sibelius,
og “Poéme” eftir Chausson, auk þess fjög-
ur smærri lög. Það væri í mikið ráðist að
leika þessi lög þó heimsfrægur meistari
hefði gefið hljómleika, og því aðdáunar-
verðara af tvítugri stúlku. í höndum
meðalmanna mundu þessi viðfangsefni
verða aðeins sorgleg sýning á hæfileika
skorti og vanmætti, góður leikari mundi
ná nótunum en aðeins snild orkar að blás *
í þau anda, lífi og sál. Hafi nokkrir komið
með þá hugmynd að þessi unga mær væri
að reisa sér hurðarás um öxl munu þeir
fljótt hafa skift um skoðun. Að hlusta á
leik hennar varð þess hvergi vart að um
erfiðleika væri að ræða. Fiðlan var sem
auðmjúkur þjónn í höndum hennar og tón-
arnir streymdu um húsið blíðir eða stríðir
eftir geðþótta ungfrúnnar. Hún hafði
tækni, er leyfði henni að leggja áherzluna
á efni laganna, og andagift til að skilja og
túlka hina undraverðu og dásamlegu feg-
urð og skáldlegan mátt tónsmíðanna. Tón-
amir er hún seiddi úr fiðlunni voru Ijúfir
og blíðir, dreymandi og viðkvæmir eða æst-
ir og voldugir eftir því sem lag og efni
krafðist. En þó er allur leikur hennar laus
við alt tildur og hégóma. List hennar er
látlaus og einlæg, hún gerir enga tilraun
til að hrífa með fingrafumi né einskisverð-
um loddarabrögðum, heldur flytur hún
hreinan og göfugan boðskap tilfinninga og
fegurðar.
Vér þökkum Pearl Pálmason fyrir yndis-
lega kveldstund og óskum henni gæfu og
gengis um alla ókomna æfidaga.
HVAR VAR VINLAND?
Canadiskur vísindamaður, Col. Wilfred
Bovey að nafni, heldur því nýlega fram, að
Vínland “norrænna víkinga” hefi verið þar
sem nú er Gaspé-skaginn í Quebec-fylki.
Hefir blaðið Manchester Union eftir hon-
um, að hann skoði það ekki vafamál r.ú
orðið, að heitara hafi verið á Gaspé-skaga,
á þeim tíma sem Leifur fann Ameríku, en
nú og vínberin hafi getað vaxið þar, sem í
íslenzkum sögnum getur um, sem ástæðu
fyrir nafninu. Ennfremur vitnar blaðið í
fund fornmannaleifa árið 1921, í gröf í sí-
freðinni jörð í Cape Farwell, en klæðnaður
þess manns, er eftir því sem próf. Paul
Norlund frá náttúrusafninu í Kaupmanna-
höfn telur, að minsta kosti frá 14 öld. Það
lítur nú út fyrir að þarna hafi gerst skjót
umskifti í veðri, að leifar þessar skyldu
geymast svo lengi. Og það er einmitt það
sem Mr. Bovey álítur. Klæði mannsins eru
lituð af jurtarótum, sem mælir með því, að
veðurbreytingin hafi orðið snögg. Að
klakahellan frá pólnum hafi á miðöldunum
náð þarna lengra suður, en fyrir þann
tíma, hafa vísindamenn nú einhver merki
fundið um; ennfremur er einhver vottur
þess talinn, að vínber hafi vaxið þarna
fyrrum. Ef þetta reynist alt þannig vera,
getur Vínland hafa verið á Gaspé-skaga.
— (Eftir Wpg. Tribune)
“Hún er ekki til ónýtis þessi eilífa bar-
átta fyrir frelsinu”, sagði maður í Winni-
peg, sem ætlaði inn í búð á sunnudegi að fá
sér sígarettur, en kom að lokuðum dyrum
HERÚTBÚNAÐUR EVRÓPU
(Er stríð yfirvofandi í Evrópu? Og ef
svo er hvenær brýst það út? Hver þjóðin
er bezt útbúin að vopnum og mönnum?
Þessar spurningar eru nú á flestra vörum.
Til þess að reyna'að svara þeim sem rétt-
ast sendi blaðasambandið (United Press)
mann að nafni Webb Miller til Evrópu. Er
hann þaulæfður fréttaritari og þekkir flest
er að stríðum lýtur; hefir verið áhorfandi
sex stríða og oft átt við æfi hermannsins
á vígvellinum að búa. Greinarnar skrifar
hann í Englandi eftir að hafa ferðast með-
al stærri þjóða í Evrópu, og eru þær að því
leyti til merkilegar, að þær berast blöðun-
um eins og hann skrifar þær og eru því
ekki háðar prentbanni neinnar þjóðar. —
Fyrsta grein hans er um Rússland; önnur
um ftalíu; sú þriðja verður um Þýzkaland
o. s. frv. Hér birtist grein hans um Rúss-
land).
Rússland
Stríðsmaskína Sovét Rússlands er hin
stærsta í öllum heimi.
Á friðartímum hefir engin þjóð í sög-
unni haft svo stórum her á að skipa.
Og með tilliti til reynslu í stríðum áður
er Rússland sú Evrópu þjóðin, sem erfið-
ast verður heim að sækja.
Um þetta sannfærðumst vér eftir að
hafa heimsótt Moskva. Og vér staðhæfum
þetta þrátt fyrir það þó Rússar sem aðrar
þjóðir leyni ýmsu er hernaði þeirra kemur
við.
Sovétin verja árið 1937 einum fjórða af
öllum útgjöldum sínum til hernaðar. Fjár-
hæðin er 26 biljónir rúblur, sem í hérlend-
um peningum talið verður sem næst
$5,200,000,000. (yfir fimm biljónir).
Fasta her Rússlands er hinn mannflesti
í öllum heimi, að her Kína undanskildum.
Sem stendur eru tvær miljónir manna á
ári háðar herskildu og eru þeir beztu úr
hópnum teknir í herinn og þjóna þar í tvö
til fjögu ár.
Varalið Rússa samanstehdur af 2,500,000
æfðra hermanna og 1,250,000 að nokkru
æfðra manna. Auk þess eru um 13 milj-
ónir æskumanna í herskólum (air and
chemical defence society). f Rússlandi,
eins og á ítalíu, er nú farið að blása hern-
aðar anda í brjóst börnum þegar þau hafa
náð átta ára aldri.
Það bezta við her Rússa er það, að í
honum eru ekki nema 27 prósent, sem ekki
eru fasta hermenn. Er það afleiðing her-
skyldunnar.
Rússland hefir því ekki einungis öllum
þjóðum mannfleiri her, og meira og æfð-
ara varalið, heldur meiri mannafla til
hvers er grípa þarf f stríði, en nokkur
önnur þjóð Evrópu.
f stríðum nú þyki^ mikið undir loftför-
um og bryn-vögnum (tanks) komið. Að
þessu hvorutveggja er Rússland betur búið
en nokkurt annað land.
Tölur yfir þetta eru aldrei birtar, nema
óbeinlínis. Þáð er t. d. sagt að loftherinn.
hafi á fjórum árum vaxið um 330% og
bryn-vögnum hafi fjölgað um 700% á
sama tíma. En fregnritar sem sérstakar
tilraunir hafa gert til þess að komast að
því rétta, segja Rússland að minsta kosti
hafa 3,000 herflugvélar. Og hinar stóru
verksmiðjur vinna nú kappsamlega að því
að hækka þá tölu, svo kappsamlega, að
bandarískur maður, sem nýlega kom í
þessar verksmiðjur Rússa, fullyrðir að
hraða á framleiðslu í stórum stíl hefði
hann hvergi séð annan eins.
Þó hreyflar í léttari rússnesku loftförun-
um séu ekki eins fullkomnir og í banda-
rískum loftförum, sem eru þeirra fyrir-
mynd, því Rússar fengu leyfi í Bandaríkj-
unum til að framleiða þá hreyfla, unnu
þeir svo vel í borgarastríðinu á Spáni, að
menn hefir ekki á öðru meira furðað af því
sem þar hefir gerst og má þó segja að það
sé sitt af hverju.
Það sem sérstaklega vakti eftirtekt,
voru hin hraðfleygu loftför, er árásarflug-
lið Francos flæmdu burtu. Voru þau ekki
einasta öðrum flugskipum skjótari í för-
um, heldur skutu þau sprengjum í allar
áttir og bæði aftur fyrir og til hliðar sem
fram fyrir sig. Og það er viðurkent, að
flugstjórar Rússa séu mjög góðir.
Eins er með brynvagna (tanks) Rússa.
Þeir eru einir hinir beztu er gerðir hafa
verið. Af þeim hafa Rússar nú um 1,500
og er þó sagt, að ekki sé þar alt tíundað.
Þeir eru af öllum stærðum, hinir stærstu
um 48 tonn að þýngd.
Mest er þar af þeirri tegund sem gerð
er eftir bandaríska “Christie”-laginu. Þeir
drekar vega um 12 tonn og geta skriðið um
30 mílur á klukkustund á keðjunum (cater-
pillars), en svo hafa þeir auk þess hjól, er
notuð eru á þjóðvegunum og fara þá eins
hratt og bílar.
Þessa brynvagna hafði stjórnin á Spáni
og þótti Þjóðverjum þar, þeir svo eftir-
tektaverðir, að þeir sendu einn, er upp-
reistar-herinn náði, til Berlínar til að láta
rannsaka smíði hans.
Rússland er að legu til erfitt að sækja
heim í stríði. Áður heldur en óyinaher
kemst þangað, sem eitthvert herfang er
að fá, þarf að ferðast afarlangar leiðir yfir
stjálbygt land og allslaust. Það er að þessu
leyti ekki ósvipað að ráðast á Rússland og
Bandaríkin.
Aðal vopnabúr sín eru Rússar að sam-
eina og reka iðnaðinn í Ural og Baikal í svo
ramgerðum virkjum eða jarðhúsum að
sprengjur geta þar engu grandað.
Járnbrautir eru Rússar einnig að leggja
til þess að koma bæði vopnum og vörum
sem skjótast á milli. Á þessu vori verður
lokið við að leggja annað járnbrautaspor á
Síberíu-brautinni, svo hún verður með
tveimur sporum alla leið. Við Baikal-
brautina, sem er norður af Síberíu-braut-
inni, og er 1000 mílur á lengd, verður lokið
á næstu árum.
Það er ekkert lítið komið undir því í
stríði hve mikið er til í landinu af hráefn-
um þeim, er herútbúnað snerta. f Rússlandi
er svo ástatt með þ^tta, að ekkert land,
ekki einu sinni Bandaríkin, búa í því efni
betur en Rússland. Möguleikar til vopna-
framleiðslu og til matvöru framleiðslu, er
er hvergi slík, sem í Rússlandi.
Togleður er eina efnið, sem skortur er á
í Rússlandi. En nú hefir verið safnað
miklu að af því og svo er búið að gera ein-
hverja eftirlíkingu af togleðri sem reyn-
ist góð í hjólhringum á bílum og vögnum.
f náinni framtíð mun því ekki þurfa að
kvíða neins skorts á þessari vöru.
Það er álit flestra, að Rússar séu svo út-
búnir, að vopnum og vistum og framleið-
slu möguleikum, að engin þjóð muni til
lengdar geta þreytt stríð, sem þeir. Her-
menn þeirra eru svo vel æfðir og liðið yfir-
leitt svo vel valið að hreysti, að óvíða mun
verða við það jafnað. (Meira.)
Verð á hveiti steig í $1.50 s. 1. laugardag
í kauphöllinni. Hvað fekst þú, bóndi sæll,
sem þetta lest, fyrir sama hveitið, þegar
þú seldir það í haust ?
ALÞÝÐLEGT TÍMARIT
Eftir prófessor Richard Beck
Samtíðin, 3. árg. Reykjavík, 1936.
Ritstjóri og útgefandh Sigurður
Skúlason magister.
í höndum Sigurðar meistara Skúlasonar
er “Samtíðin” orðin hið læsilegasta og
skemtilegast tímarit, en hann hefir síðan
í ársbyrjun 1936 verið hvorutveggja í
senn ritstjóri hennar og útgefandi. Hún er
bæði fjölbreytt og fróðleg að efni, enda
hafa vinsældir hennar stöðugt farið vax-
andi; og fer það að vonum, þar sem hún
mun mega teljast hvað alþýðlegust þeirra
tímarita, sem nú koma út á íslandi.
Af mörgum fræðandi og tímabærum rit-
gerðum, er “Samtíðin” flutti árið sem leið,
má sérstaklega nefna hina athyglisverðu
ritgerð, “Mannsröddin í hversdagslífinu”
eftir öldunginn Benedikt Jónsson frá
Auðnum, föður Huldu skáldkonu; gagn-
orða grein Sigurðar skólastjóra Helgason-
ar um Sigfús Sigfússon þjóðsagnaritara,
sem er verðskulduð áminning til Austfirð-
inga um, að heiðra minningu þess stór-
merka fræðimanns; og eftirfarandi rit-
gerðir ritstjórans: “Um Knut
Hamsun” og “Kyrstaða eða þró-
un”, þar sem meðal annars er
réttilega bent á það, að íslend-
ingar, sjálf “söguþjóðin” eigi
enga viðunandi heildarsögu þjóð-
arinnar, né heldur bókmenta
sinna. Jafnframt því, sem höf-
undur bendir á þörf slíkra rita,
vill hann, að sett verði á stofn
útgáfufyrirtæki til að gangast
fyrir því, að samdar verði “læsi-
legar æfisögur nokkurra merkra
íslendinga, er seldar yrðu við
það vægu verði, að allir gætu
eignast þær”. Ritgerð Sigurðar
meistara um “Nauðsynjamál ís-
lenzkra karlakóra” er einnig hin
tímabærasta. ^
Nýstárleg í tímaritum vorum
eru viðtöl þau við forystumenn
og konur í íslenzkum atvinnu-
greinum, sem “Samtíðin” birtir
nærri í hverju hefti, og varpa
þau hreint ekki litlu lj,ósi á á-
standið í atvinnumálum þjóðar-
innar og framfarirnar á þeim
sviðum. f þeim flokki eru auk
annars: “Siglingamál fslend-
inga”, “Verzlunarmál fslend-
inga”, “Ræktun landsins”, “fs-
lenzkur seglasaumur”, “íslenzk-
ir rafmagnslampar” og “Nýr
listiðnaður á íslandi”, en hið síð-
astnefnda er auglýsingateiknun,
er nefnd er á hérlendu máli
“commercial art”.
Af sögum, sem komið hafa í
í “Samtíðinni” á síðastliðnu ári,
skulu þessar taldar: “Betlarinn”
eftir Maupassant, “Frelsisdís
Danmerkur” eftir Sven Lange,
“Alfreð” eftir Coru Sandel, og
“Fátæk ást” eftir hinn unga,
efnilega rithöfund Ólaf Jóh. Sig-
urðsson. Mismunandi eru sögur
þessar að efni og frásagnarhætti,
en allar lestrarverðar og hafa
hver um sig nokkuð til síns ágæt-
is.
Einkar alþýðleg er framhalds-
ritgerðin “úr æfisögu eldspýtna-
kóngsins”, um æfintýramanninn
Ivar Kreuger hinn sænska. —
Greinflokkurinn “Hið talaða
orð”, bendingar um ræðuhöld, er
hinn þarfasti, og má margt af
honum læra.
“Samtíðin” hefir birt allmörg
kvæði á árinu; þau eru yfirleitt
snotur og liðlega kveðin, en veg-
ast æði misjafnlega á vog ljóð-
listarinnar. Atkvæðamest þykja
mér “Gaukur Trandilsson og
Þjórsárdalur” eftir Þóri Bergs-
son og “Eyjólfur í Hvammi” eft-
ir Guðmund Friðjónsson. ósvik-
inn alþýðukveðskaþar-bragur er
á kvæði Gísla ólafssonar “Þegar
eg var fimtugur”; ekki er heldur
neitt viðvanings-handbragð á
“Vísum” frú Theodóru Thorodd-
sen, t. d. þessari:
“Þegar lánsins þorna mið
og þrjóta vinatrygðir,
á eg veröld utan við
allar mannabygðir.”
Auk þess flytur “Samtíðin”
þjóðlegan fróðleik, sagnir, lausa-
vísur og annað þessháttar, að ó-
gleymdum bókafregnum. Af
þeim eru, í umræddum árgangi,
ítarlegust grein séra NJakobs
Jónssonar, “Bækur að vestan”,
um “Tímarit Þjóðræknisfélags-
ins” fyrir árið 1935 og smá-
sagnasafn Boga Bjarnasonar
“Sans the Grande Passion”. Rit-
stjórinn skrifar einnig gagnorða
en snjalla grein um “Verk Ein-
ars Benediktssonar”, í tilefni af
hinni nýju útgáfu af þrem
kvæðabókum skáldsins. f þessu
sambandi má minna á, að “Sam-
tíðin” flytur einnig skrár yfir
nýjar bækur, erlendar og íslenzk-
ar; gætu skrárnar yfir íslenzku
bækurnar áreiðanlega orðið góð
leiðbeining íslenzkum bókavin-
um hérlendis og þeim, sem velja
bækur fyrir vestur-íslenzk bóka-
söfn.
Af framanskráðu yfirliti, og
hefir þó hvergi nærri alt verið
talið, er auðsætt, að “Samtíðin”
ber fjölbreytt efni á borð fyrir
lesendur sína. Hún er einnig
mjög ódýrt tímarit, 5 krónur ár-
gangurinn, tíu hefti, prýdd
myndum, alls 320 bls. Áritun
hennar er “Samtíðin”, pósthólf
75, Reykjavík, ísland.
JóNS BJARNASONAR
SKóLI
fslendingar eru frægir af einu:
bókmentunum fornu; af þeirri á-
stæðu hefir það orð farið af
þeim, að þeir væru til bókmenta
hneigðir og lærdóms. Þegar þeir
fóru að reyna sig á skólabraut-
inni í þessu landi, varð sú raunin
á að þeir dugðu vel; og þegar til
þess kom að gegna störfum og
embættum að loknu námi, þá
brugðust þeir heldur ekki. Af
þessu meðal annars, er fslend-
ings nafnið hér í landi vel virt.
Þegar nokkur ár voru liðin frá
því að landnám okkar hófst, tók
sá sem þá var helzti oddviti
lan'danna í andlegum málum, að
hugsa alvarlega um stofnun
skóla.
Fróðleikshneigð íslendinga og
bókmenta iðja hafði haldist
þrátt fyrir harðindi og kúgun
um margar aldir. Sá arfur mátti
ekki glatast, hann hafði verið
þjóðinni líf og ljós.
Það rtiun hafa vakað fyrir séra
Jóni Bjarnasyni með því að
stofna skólann, að sá arfur gæti
létt undir með afkomendum
landnemanna, forðað þeim frá að
hverfa með öllu í stritinu fyrir
munni og maga, stutt metnað
þeirra og kapp til að láta ekki
lenda við þrældóminn og launin
sem hann veitir.
Þótt þeirri skólastofnun væri
frestað um tíma, þá komst skól-
inn samt upp, eftir lát þess sem
hann er kendur við. Og ;þótt
starf skólans hafi miðað til ann-
ars og meira en að kenna ,ungl-
ingum ensku og íslenzku, og gera
þá samkepnisfæra til daglegra
starfa, þá er skólinn sannar-
lega merkileg stofnun fyrir vort
íslenzka þjóðarbrot. Hann hefir
náð áliti meðal hérlendra. Sum-
um hefir þótt andinn þar hollari
en í öðrum skólum og það orð
hefir líka komist á, að kennarar
skólans legði svo mikla alúð við
kensluna, að nemendurnir fengi
betri vitnisburði við prófin en
annara skóla nemendur. Af þess-
um orsökum er hann vel virtur.
Þeir íslendingar sem nú
styrkja skólann líta svo á, að
stofnunin sé okkur til sóma og
það sé mínkun að því, að láta
hana falla. Þær stofnanir sem
íslendingar standa að í þessu
landi, séu ekki svo margar að
nein af þeim megi líða undir lok;
góður skóli sé gagnlegur fyrir
okkar þjóðfélag, hver sem kensl-
unnar nýtur. Það hlýtur því að
taka alla góða íslendinga sárt, að
sjá hann lognast útaf.
Skólinn ber nafn þess manns,
sem vann bezt að því að sameina
íslendinga, var fastlyndur, óeig-
ingjarn og einlægur. Um þenn-
an foringja trúarlegra samtaka
hjá okkur Vestur-fslendingum,
flytur dr. Rögnvaldur Pétursson
fyrirlestur, þann 15. þ. m. í
Goodtemplarahúsinu.
Þótt þeir væru andvígir í trú-
málum, höfðu þeir það markmið
sameiginlegt, að vér “fáir, fá-
tækir, smáir” lentum ekki í fá-
sinni dreifingar og samtakaleys-
is, heldur beittum kröftunum til
sameiginlegra átaka. — Þeim
mönnum, sem nú styrkja skól-
ann, mun vera það metnaðarmál,
að hann kafni ekki undir nafni,
heldur haldist við sem lengst og
verði meir og meir að miðstöð ís-
lenzkrar menningar hér.
Geta ekki landar enn samein-
ast um það að veita þessari einu
mentastofnun sinni styrk og
stuðning?
Soffanías Thorkelsson
Heimilisiðnaðarfélagið heldur
næsta fund kl. 8 á niiðvikudags-
kveldið 14. apríl að heimili Hffrs.
Gísli Johnson, 906 Banning St.