Heimskringla - 28.04.1937, Side 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 28. APRÍL 1937
lÉúmskxm$iu
(Sto)nuO ÍS86)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimis 86 537
VerS blaðsins er $3.00 árgangurlnn borglst
tyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.___________
511 viðskríta bréí blaðinu aðlútandi sendist:
Manager THE ýlKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 28. APRÍL 1937
RÆÐA
flutt á sumardaginn fyrsta í Sambands-
kirkjunni 22. apríl, 1937 af
Þorv. Péturssyni
Háttvirta samkoma:
Eg er alls ekki viss um að stjórn kvenfe-
lagsins hafi farið viturlega, að fá mig til
að tala hér í kvöld, því við svona tækifæri
ættu þeir að halda sér saman sem eru sljóir
, hugsun og hversdagslegir eins og þing-
menn. Eg er smeykur um að ef eg reyni að
vera málsnjall, þá fari fyrir mér eins og
þingmanninum forðum þegar hann for að
beita skáldlegri málsnild í ræðu sinni^um
landið okkar og hrópaði hástöfum: “Og
þarna norðurfrá herrar mínir, eigum við
mörg þúsund ekrur af óspjölluðum skógj
þar sem mannshöndin hefir aldrei stigið
fæti sínum.”
Nú fer að sá tími ársins þegar ímýndun-
araflið leikur liðugast, þegar
draumar vakna
duldir þræðir upp í sólu rakna,
þegar “himneskt er að lifa” og syngja með
fuglum himins, sem heilsa sól og sumars
dýrð, niðandi lækjum og skrúðgrænum
engjum með kátu kvaki. Um þennan tíma
ársins hæfir skáldunum bezt að tala, en
mín hljóð eru veik og hjáróma því er nú
miður.
En hvað sem því líður finst mér enginn
mega neita voru góða kvenfélagi um
greiða, nema veikur sé eða burt úr bænum,
þessvegna er eg hér kominn til ræðuhalds
en ekki af því eg þættist hafa merkilegt
mál að flytja. Mér er vel kunnugt hve vei
þér, kæru tilheyrendur, takið upp fyrir
þeim sem reyna að stytta yður stund^og
eg veit fyrir víst, að þér takið vægilega á
minni tilraun.
í dag eru vetrarlok og enn fögnum vér
því að sumarið kemur yfir vora Fanna Frú
eða Lady of the Snows, sem Kipling kallar
Canada. Við réttum úr okkur, sækjum
nýjan þrótt í hvíldina, lítum yfir umliðna
atburði og gerum ráð fyrir ókomnum at-
höfnum.
Það er vel að vér íslendingar höldum
þeim gamla íslenzka sið að gera sumardag-
inn fyrsta að tyllidegi. Það snýr huga
vorum til ættlandsins um stundar sakir.
Mér finst við ættum að hugsa lítið eitt til
íslands einmitt daginn í dag. Eg vil í því
sambandi leyfa mér að tilfæra nokkur orð
G. Finnbogasonar:
“Einhverntíma hefi eg heyrt það að
sumardagurinn fyrsti væri íslenzk upp-
götvun. Aðrar þjóðir eiga sér sumardaga,
aðrar þjóðir fagna sumri, halda sumarhá-
tíð, en þær eiga sér engan dag sem heitir
sumardagurinn fyrsti. Þetta er skiljan-
legt. Enginn þjóð bíður sumarsins með
meiri óþreyju en vér, engir tengja við það
fleiri vonir, engir eiga fremur líf og vel-
ferð undir sumrinu en vér. Þessvegna hafa
íslendingar valið sérstakan dag til að byrja
á honum sumarið. Þeir hafa sett hann
í almanakið eins og til að benda forsjóninni
á það, að seinna mætti sumarið ekki byrja.
Þeir hafa skift árinu jafnt milli sumars og
vetrar og þar með látið í Ijósi, að þeir væru
fúsir á að þola frost og fjúk hálft árið, en
svo ættu þeir líka heimting á, að fá sól og
sumar hinn árshelminginn. En eins og vér
vitum hefir náttúran þessar kröfur vorar
oft að engu. Ávísanir almanaksins á sól
og sumar eru margoft ekki viðurkendar í
banka tilverunnar, hve góðir menn sem á
þær rita. Margoft er vér biðjum um sól
fáum vér fjúk; fyrir regn og frjósamar
árstíðir fáum vér stundum frostnætur sem
drepa nýgræðinginn, eins og Herodes börn
in í Betlehem; Veturinn á sér voldugan
banka í landi hér. Seðlar hans eru skrifað-
ir frostrósum og trygðir í nægum ísbirgð-
um innanlands, og þótt þær þryti, þá hefir
hann óþrjótandi lánstraust, á Grænlandi og
víðar við Norðurheimsskautið””
Mér finst þessi ummæli taka líka tií
okkar hér í Canada. Við þráum líka komu
sumars eftir langan vetur og strangan.
Hér í Vestur-Canada a. m. k. eigum vér
velferð landsins undir sumrinu. Undanfar-
in sumur hafa verið óblíð eins og við vitum,
og við vonumst eftir bata, væntum fastlega
þeirra umskifta sem veita enn á ný gróð-
ursælu regni yfir skrælnuð akurlönd og
nýjum vonarhug í brjóst vorra bænda. Víst
eigum við hægt með að skilja af hverju
fólk á íslandi bíður sumars með miklum
áhuga og sterkum vonum.
Það er vel áð vér minnumst fslands í dag,
þó við séum svo langt burtu og þó mörg af
okkur hafi það aldrei augum litið, því eins
og skáldið segir:
Til þín, sem elur andans blóm,
þú ítra jökulmeyja.
Með fornar aldar f jarrum óm
sem fær ei út að deyja,
til þín, sem hetjur ótal ólst
og aflið norðurskautsins fólst
vér teljum ættir vorar.
Eg er viss um að í dag hveífa hugsanir
eldra fólksins til íslands, það rekur upp
sína æskudaga, reikar um sínar æskustöðv-
ar í huganum og minnist fornra vina og
góðkunningja. Þetta eru þeirra kærustu
endurminningar og margur þráir með
söknuði og trega að fara enn á ný um dal-
inn sinn, reika meðfram svölum straum-
vötnum og hvílast hjá faxhvítum fossum
með gömlum leiksystkinum. Æ, þá daga
er ekki unt að lifa aftur, hið umliðna geta
þeir gömlu aðeins lifað í draumi, aðeins
munað til þess þegar þeir voru ungir 'og öll
veröldin ung eins og þeir.
Eg er viss uip að þau af okkur sem yngri
erum og komið hafa til íslands, og þau
einkanlega, sem fengu að sjá ísland 1930,
lifa upp aftur þá dýrðlegu daga, og aldrei
fremur en í byrjun sumars. Við fetum á
ný um vellina við öxará, horfum út á
Þingvallavatn, göngum til Lögbergs eins
og forfeður vorir gerðu fyrir þúsund ár-
um, sjáum þá í anda safnast saman, frjáls-
borna frelsisgjarna til að ráða ráðum
sínum og starfa saman, frjálsir menn í
frjálsu landi.
Eg ætla ekki að reyna að lýsa Þingvöll-
um eins og þeir komu mér fyrir sjónir á
hátíðardögunum í júní 1930, þegar stórir
höfðingjar af ýmsum löndum komu þang-
að til að votta ísl. þjóðinni virðingu sína.
Þeirri fjarlægu þjóð, sem geymdi óðal og
sögu norrænna manna um margar aldir og
gaf þeim fyrirmynd frjálsræðis og raun-
verulegrar þjóðstjórnar.
Þegar eg stóð á barminum hjá öxarár
fossi, horfði yfir sléttuna með storminn í
fangið, sá sólstafina glitra á straumköst-
um árinnar og á vatninu, þá var mér svo
mikið niðri fyrir, að mig langaði sárt til að
vera skáld. Uppi yfir sigldu skýin eins og
stórir drekar og Þingvallavatn lá bjart og
slétt í sinni fjöllum girtu skál. Það var
líkast tröllstórum spegli. Hver veit nema
Valkyrjur hafi staðið við og skoðað sig í
þeirri bláfögru skuggsjá. Kvenþjóðin er
hégómleg, þær ódauðlegu ekki síður en þær
dauðlegu og fleiri en ein kunna að hafa
kætt sig við þá hugsun, að þær væru
fallegri, miklu fallegri en ástmeyjar þeirra
kappa sem þær sóttu til fjarlægra vígvalla
og fluttu til Valhallar. (En eg þarf varla að
taka það fram að engin Valkyrja gat nátt-
úrlega verið eins falleg og íslenzku stúlk-
urnar eru nú á dögum). í það skiftið var
samt engin Valkyrja svífandi yfir Þing-
völlum heldur annað sem mér þótti verra
að sjá og heyra, en það var loftfar á flugi
yfir vatninu. Eg ímynda mér að Adam
gamla hafi orðið álíka við og mér varð þá,
þegar hann í fyrsta sinn heyrði hrafn
garga í Eden forðum daga. Loftfarið var
mér ekki um, eg hefði miklu heldur kosið
að heyra hófadyn, sjá skygða hjálma og
brugðin sverð glitra við sól og hlusta á
Valkyrjur kveða er þær hleyptu fákunum
til sólarseturs.
Og þegar eg reikaði á meðal hins mikla
mannfjölda og sá hversu stillilega og hva
veglega fólkið bar sig, þá fann eg til þess
að það er gott fólk, og að það er mitt fólk.
Og eg kendi fjörs og þótta er eg heyrði
þessi orð fara dunandi út um völluna, borin
af mörgum röddum og fögrum:
í hugum okkar er vaxandi vor,
þó vetri og blási kalt.
Við sáðum fræum í íslenzka auðn
og uppskárum hundraðfalt.
Við erum þjóð, sem er vöknuð til starfa.
og veit, að hún sigrar alt.
Og hjörtu vor slógu í hljóðri samstill-
ing við lagið, er þetta var sungið:
Víð börn þín fsland, blessum þig í dag.
Með bæn og söngvum hjörtun eiða vinna.
Við Lögberg mætast hugir barna þinna.
Frá brjóstum þínum leggur ylin enn,
sem aldrei brást, þó vetur réði lögum,
og enn á þjóðin vitra og vaska menn,
sem verður lýst í nýjum hetjusögum.
Allir sem til íslands komu það sumar
f undu að ný og farsæí öld var að renna upp
yfir þjóðina. Hinn langi þrautavetur ein-
angrunar, fátæktar og afkomuleysis var á
enda. Hvarvetna kendi nýrrar orku. Frá
fólkinu lagði varma, líkt og hita frá glóð,
hugfullan, vonglaðan varma ánægju og
trausts á framtíðinni. Ný landnámsöld
var runnín upp, borin af forkunnar hug-
prýði og kjarki ungrar þjóðar. Maður
þóttist finna að ísland var, með einhverj-
um furðulegum hætti, orðið nýtt. Horfin
voru að mestu leyti ör og áverkar eftir
það böl er gekk yfir ísland á þess langa
vanmáttar og einangrunar vetri. Sömu-
leiðis varð vart við þann skort á aga eða
stjórnsemi sem var samfara vorri land-
námstíð hér vestra, en samt var auðséð að
hin nýja menning var að umbreyta landinu
og að þau umskifti gerðust hratt. Fagur
dagur er upprunninn og prýðir ísland. Og
þó ísland hafi ekki farið varhluta af kólgu
kreppunnar, hversu miklu farsælli eru þeir
sem þar búa heldur en stóru þjóðirnar í
Evrópu, sem eru hneptar í dróma einræðis,
sjá ekki sól fyrir skýjum heiftar og
hræðslu og mega ekki kætast af að vinna
né tilbiðja, því að sá fagnaður er útlægur
að sinni úr löndum þeirra. Við erum viss
um að ísland á sælli daga fyrir höndum.
Það er sumar á íslandi:
“Fyr var landið fjötrað hlekkjum
fátt um vopn og hrausta drengi,
En' nú er kallið komið og þjóðin kvödd til
starfa:
Vakið, vakið, tímans kröfur kalla,
knýja dyr og hrópa á alla.
Þjóð sem bæði Þór og Kristi unna,
þjóð sem hefir bergt af Mímisbrunni,
þjóð sem hefir þyngstu þrautir lifað,
þjóð sem hefir dýpstu speki skrifað:
Hún er kjörin til að vera að verki,
vinna> undir lífsins merki.
Synir fslandst, synir elds og klaka
sofa ekki heldur vaka.
Allir vilja að einu marki vinna,
allir vilja neyta krafta sinna,
björgum lyfta, biðja aldrei vægðar,
brjóta leið til vegs og nýrrar frægðar,
fylgjast að og frjálsir stríðið heyja,
fyrir fsland lifa og deyja.
Já, það er gott að hugsa til íslands. Það
á fagra framtíð í vændum. Og á þessum
degi, umfram alla aðra ársins daga, finnum
vér skyldleikann með þeim sem þar búa.
Og vorar árnaðar óskir berast norður með
hlýjum sunnanvindum:
til þín úr fjarrum Suðra sal
um salta Ránar geyma.
Til þín, þú ítrast eyjaval!
Það er svo fallegt heima!
í hvert eitt sinn, er söfnumst vér,
af sál og munn vér óskum þér
að ætíð guð þín gæti.
II.
En nú skulum vér hverfa hingað litla
stund til vorra heima haga og líta á hvar
komið er fyrir oss V.-fsl. Hver er sú
framtíð sem blasir við oss ? í meir en hálfa
öld höfum vér dvalið í Canada, landinu sem
skáldið lýsir svo:
Kostaland, með gull og græna skóga,
geimur, margra konungsríkja stærð,
skraut þú átt og yndis-lundi nóga,
úthöf blá og fjöllin snævi hærð.
Borgum depluð, ótal ökrum vikuð
ertu, og mörkum beltuð fram að sæ,
ám og fljótum fossahvítum strikuð,
full af lífi og morgunroða-blæ.
Nægtaland með efnivið til alda
í allra þjóða bygging, tengsli sterk,
taugar »táls, sem styrkleik þínum valda,
, stór og víðfræg, þinna handaverk.
Þetta kvæði er eftir Kristinn Stefánsson,
og mörg eru önnur lofkvæði til sem íslend-
ingar hafa kveðið til fósturjarðar sinnar.
Kvæðið var ort fyrir stríðið og lýsir þeirri
mynd af landinu sem frumherjarnir gerðu
sér í hug. Þeir höfðu óbifanlegt traust á
framtíð landsins og þó þeir færu margs á
mis og yrðu margt misjafnt að þola
eins og allir frumherjar, þá bar!
aldrei skugga á elsku þeirra til
hinnar nýju fósturjarðar. Þá
vonsælu daga og vinnuglöðu var
gaman að lifa. Þá þóttu engir
draumar of stórir. Þá hlúði hver
að sínum náunga með glöðu geði.
Þá var framtíðin glýjuð rósa
skýjum. Þá sönnuðust mörg ó-
trúleg æfintýr. Þá lifðu menn
hratt og hvatlega og nutu krapt-
anna til fulls á hverjum degi.
Svo skall á stríðið og alt breytt-
ist. Meirihlutinn sveittist blóði,
fáeinir græddu og hlóðu á sig
spiki. Margir þoldu þrautir og
líflát, fáeinir gerðust skyndilega
auðugir og biðu tjón á sálu sinni
við hófleysu í allsnægtum. Rík-
ið gerðist æ frekara til að ráða
niðurlögum þegnanna, frjálsræð-
ið, hin dýrmæta séreign almenn-
ings, fór þverrandi.
Eftir stríðið komu miklar
breytingar á hugarfar þjóðar-
innar. Unga fólkið hæddist að
og bar fyrir borð hið gamla
háttalag: að vera sparneytinn,
vinna hart og safna. Vér sóuð-
um auði, vors frjósama lands,
eyddum skógi, þurkuðum upp
stöðuvötn og straumvötn til þess
að sá meira hveiti til að eignast
meiri peninga til að kaupa meira
land til að sá meira hveiti. Vér
seldum framtíðina að veði, tók-
um út á hana smámsaman og
hugðumst verða stórauðugir með
því að eyða meiru en vér öfluð-
um.
Svo komu mögru kýrnar —
sjö löng ár og ströng með þraut-
um kreppunnar. Þá rauk af okk-
ur ofurhuginn og áður lyki urð-
um við óttaslegin. Við kendum
stjórninni um, við bölvuðum
sléttunni skrælnaðri og með
þurkbrestum, þó hið sanna væri
að vér spiltum frjósemi hennar
með ágirnd. Við eltum eina
brelluna af annari, sem upp kom
í fjármálum og þutum eftir þeim
hrævareldum yfir fen og for-
æði kreppunnar. Við kölluðum
hástöfum á einhvern að gerast
Moses og leiða oss út af eyði-
mörkinni. Við kveinuðum eins
og krakkar eftir flengingu fyrir
barnabrek og létumst ekki hafa
unnið til kreppunnar fremur en
bömin til hýðingar.
En nú er traust og von að lifna
við þó hægfara sé. Landið er
ekki komið í kalda kol. Við er-
um betur farnir en flestar þjóð-
ir, við höfum ekki látið reka til
einveldis, við erum farnir að
horfast í augu við framtíðina og
sjá hlutina nokkuð nærri því
sem þeir eru. Við höfum reynt,
að við getum ekki grætt tak-
markalaust og hljótum að haga
útgjöldunum eftir því. Könn-
umst nú við, að það er synd að
vera eyðslusamur og að enginn
getur forðast að gjalda afglapa
sinna. Nú er farið að draga úr
trú okkar á það, að eitthvert eitt
bragð muni leysa öll vor vanda-
mál. Og við höfum ennfremur
reynt að sýna hver öðrum dálitla
þolinmæði og að meta fleira en
það sem peningar geta keypt eða
framleitt. Við verðum hraust-
ari þjóð þegar kreppunni léttir
heldur en þegar hún skall yfir
okkur.
En hvað höfum vér að segja
af sjálfum okkur, V.-ísl. þennan
fyrsta sumardag ? Mörg auðnu-
brigði hafa yfir oss gengið á fá-
um undanförnum árum. Vor
bygðarlög hafa þjáðst af krepp-
unni, en ekki eru oss horfnal
framtíðarvonir. Nú reynum vér,
einarðlegar en nokkru sinni áður,
að vinna saman á grundvelli
þjóðernis vors. Gamlar deilur
hjaðna, fornt sundurþykki
þverrar, umburðarlyndi og góð-
vild fer dafnandi, Frá því sem
gerst hefir á þessum vetri meg-
um vér góðs vænta þegar fram
líða stundir.
Eitt er samt sem aldrei linnir
Missir fornra vina úr hópnum og
söknuðurin eftir þá. Mér vinst
ekki tími til annars í þetta sinn,
en að þakka þeim fyrir samver-
una og þann skerf sem þeir hafa
lagt til vors félagsskapar. Þó
vildi eg minnast á einn, uppá-
haldið meðal frumherjanna, sem
altaf bar sumar í hjarta og
aldrei lét kólguna af kæruleysi
og vanhirðu kæla hlýhug sinn til
allra skepna skaparans. Svona
var K. N. sér einum líkur um í-
þrótt sína og hans líka sjáum við
kannske aldrei framar. Um sjálf-
an sig feldi hann sanngjarnan
dóm:
Mín eru ljóð ei merkileg,
mínir kæru vinir.
En oft og tíðum yrki eg,
öðruvísi en hinir.
Hversu mörg skáld skyldu
vera svo þóttalaus af verkum
sínum ?
Hann sagði líka satt um sjálf-
an sig þegar hann kvað:
Þegar dauðans hleyp í hyl
og hafið legg á kalda,
feikna auð eg eftir skil
innan tveggja spjalda.
Kýminn var hann, hnyttinn og
bersögull en sjaldan var kýmnin
beizkju blandin, þó þess kenni:
Kýmnis þekku kvæðin smá
kýs eg nú að hreppi,
(þau sem ekki þjófar ná)
þeir sem búa á kleppi.
Eg gat þess að sumarblær væri
að færast yfir félagslíf vort. —
Svo er, því að áhugi vor á sam-
tökum vorum og þjóðerni er -í
sterkasta lagi nú sem stendur.
Sú þreyta sem dró úr eldra fólk-
inu undanfarin kreppuár, er nu
að dvína. Hrakspárnar um að
þjóðerni vort væri að hverfa, eru
að engu orðnar. Vér höfum lifn-
að við. Eg held að þetta megi
rekja til merkilegs atburðar á
þessu misseri: Komu landstjór-
ans í Canada, lávarðarins
Tweedsmuir til Gimli í haust eð
var. Þeir sem þar voru við-
staddir, vita hve vel sú athöfn
fór úr hendi. Og við vitum öll að
það var að þakka oddvitum fs-
lendinga hér, þeir gerðust allir
samtaka um að hafa viðtökurnar
sómasamlegar. Þá reyndi á þjóð-
ernisþótta vorn og hann brást
ekki. Þann atburð vil eg gera
oss minnisstæðan og skal leyfa
mér að lesa kafla úr ræðu land-
stjórans:
“Eg hugsa feginn til þess, að
síðan þeir komu til þessa Iands
hefir íslendingum fjölgað stór-
mikið í Canada og að þér eruð
orðnir að lífrænum og þróttmikl-
um þætti hinnar canadisku þjóð-
ar. Eg vildi óska að þér væruð
fleiri. Aldrei getum vér haft of
marga af yður í Canada.' Hvar
sem eg fer heyri eg lofsyrði um
kosti, starfsemi og framtak yðar.
Þér eruð orðnir Canada-menn,
í fylstu merkingu þess orðs, ger-
ið yðar vísu í öllum athöfnum og
framkvæmdum yðar nýja lands,
en — eigi að síður vona eg, að
þér haldið fornum erfðum. Sá
er rétti mátinn, góðar konur og
gildir menn, til að þroska öfluga
þjóð — að gerast hollir þegnar
hins nýja lands og muna jafn-
framt það berg sem þér eruð
brotnir af, geyma það óðal sem
þér hafið að erfðum tekið, og
leggja þann skerf í vöxt og við-
gang hinnar nýju þjóðar í Can-
ada.”
Úr því þetta er vitnisburður
vors reynda og lærða landstjóra,
hver er þá svo óskammfeilinn
voje á meðal, að níða tungu vora
eða hæðast að voru þjóðræknis
starfi? úr því slíkur maður
metur oss svo mikils, ættum vér
þá ekki að ganga glaðir og ör-
uggir að viðhaldi og eflingu vors
þjóðernis? Eða er nokkur hér
svo skapi farinn, að fagna ó-
kunnugum og láta sem hann sjái
ekki bróður sinn?
Annar merkisviðburður í voru
samlífi var þjóðræknisþingið í
vetur, betur sótt en nokkru sinni