Heimskringla - 02.06.1937, Side 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 2. JÚNÍ 1937
VIÐ ÞJÓÐVEGINN
(í fyrsta hefti fertugasta og
þriðja árgangs Eimreiðarinnar,
sem nýkomið er vestur, skrifar
ritstjórinn að venju stutt en á-
gætt yfirlit um tíðindi liðna árs-
ins og hag og horfur á íslandi
við byrjun yfirstandandi árs. —
Er þar í fám orðum frá svo
mörgu fréttnæmu og fróðlegu
sagt af ættjörðinni, sem Vestur-
íslendingum mun kært að heyra,
að yfirlit þetta er hér birt —
svo fleirum en þeim sem ritið
kaupa gefist kostur á að lesa
það.—Ritstj.)
Útlit og horfur
Útlitið fram undan í byrjun
ársins 1937 er að vísu ekki betra
en það var í byrjun liðna ársins,
sem þó varð farsælla en búast
mátti við. Er því vonandi að vel
rætist úr hinu nýja ári einnig,
þrátt fyrir útlitið, og enn er ekki
kominn sá fimbulvetur í lífi
hinna svokölluðu menningar-
þjóða heim sem ekki aðeins sjá-
endur og völvur hafa boðað held-
ur og margir stjórnmálamenn
telja óumflýjanlegan, eins og nú
er háttað sambúðinni í milliríkja
viðskiftum. öll stórveldin kepp-
ast nú um að hervæðast sem
grimmilegast, og aldrei hefir
eins gífurlegum fjárhæðum ver-
ið varið í þágu vígbúnaðarins
eins og á þeim tímamótum, sem
vér stöndum á. Liðna árið var
þá heldur ekki neitt friðarins
tímabil, þó að ný heimsstyrjöld
sé enn ekki yfir skollin.
Tvær styrjaldir
Tvær styrjaldir geysuðu á ár-
inu: Abessiníustríðið og borg-
arastyrjöldin á Spáni. öllum eru
kunn endalok Abessiníustríðsins.
Hinn 5. maí lýsti Mussolini því
yfir, að stríðinu væri lokið með
sigri ítala, og 9. s. m. lýsti hann
alla Abessiníu lagða undir veld-
issprota ítala og gerði Victor
Emmanuel, ítalíukonung, að
keisara í Abessiníu. Þó að yfir-
ráð ítala yfir landinu hafi ekki
en verið viðurkend nema af sum-
um stórveldanna, virðast örlög
þessa eina, áður óháða keisara-
dæmis í Afríku nú ákveðin þau,
að verða herfang ítala.
Enn alvarlegri afleiðingar en
Abessiníustríðið hefir styrjöld-
in á Spáni haft fyrir oss íslend-
inga. Spánski markaðurinn fyr-
ir saltfisk vorn hefir brugðist
mjög á liðna árinu, og viðskifti
vor við hina spönsku þjóð, sem
áður var langstærsti kaupandi
íslenzkrar fiskframleiðslu, enn
rýrnaði stórkostlega. Borgara-
styrjöldin hófst upp úr kosning-
unum til þjóðþingsins (Cortes)
í febrúar. Kosningarnar fóru
þannig, að hægri flokkarnir
fengu 49 %, vinstri flokkarnir
47% og miðflokkarnir 4% at-
kvæða. En þrátt fyrir þessi hlut-
föll í atkvæðagreiðslunni fengu
vinstri flokkarnir lögum sam
kvæmt 256 sæti í þinginu, hægri
flokkarnir 165 og miðflokkarnir
52 sæti. Urðu vinstri flokkarnir
eða “alþýðufylkingin” því í al-
gerðum meirihluta í þinginu. —
Sjálf borgarstyrjöldin braust út
eftir að þeir höfðu verið drepnir,
Jose Cástillo úr “alþýðufylking-
unni” og Calvo Sotelo, foringi
hægri flokkanna. Og 17. júlí
hófst uppreisnin undir stjórn
Francisco Francos, hershöfð-
ingja, áður landsstjóra á Balear-
isku eyjunum. Sögu styrjaldar-
innar er óþarfi að rekja, því að
hún er öllum kunn, en það er enn
með öllu óséð,hvernig þessari
viðureign muni lúka.
Að sjálfsögðu væri skylt að
skýra frá ýmsum fleiri afdrifa-
ríkum heimsviðbubrðum frá
liðna árinu, svo sem réttarhöld-
unum í Moskva og aftökunum
þar, eða afsölun konungdóms
Játvarðar VIII. í Bretlandi, í
sambandi við einkamál hans og
konu einnar, frú Simpson, og
valdatöku bróður hans, Georgs
VI., en alt eru þetta viðburðir,
sem vakið hafa. athygli alls
heimsins og mikið umtal. En
hér er að þessu sinni ekki rúm
til að geta annara atriða frá
liðnu ári en þeirra, sem snerta
vora þjóð, að undanteknum ör-
fáum atriðum frá frændþjóðum
vorum á Norðurlöndum.
Frá Norðurlöndum
Eftir kosningarnar til lands-
þingsins danska fengu sósíal-
Demókratar og radíkalar hrein-
an meirihluta í báðum deildum,
en höfðu hann áður aðeins í
þjóðþinginu. Stjórn þessara
HUMBUGG
Það var Barnum, sá kunni sirkuskarl, sem
hélt fram, að menn brigðu sér ekki upp við
það, að vera gabbaðir. Það er ef til vill
satt, að mönnum geðjast að saklausu hum-
buggi, ekki sízt ef spaug er því samfara,
en í hversdags athöfnum og viðskiftum,
krefjast menn fulls trausts. Þegar eitt-
hvað er keypt, gerir kaupandinn kröfu til
þess, að varan sé fullkomlega í reynd eins
og sá er selur hana segir hana vera.
Vöruskrá EATON’S segir hlutina ná-
kvæmlega eins og þeir eru. Með skírri
mynd, auðsæu verði og greinilegri frásögn,
er sem kaupandinn sjái hlutinn og hand-
leiki á búðarborðinu. Og EATON’S gera
betur. Vér rannsökum hvern hlut í vorri
eigin rannsóknarstofu, sem við kaupum
svo við séum ekki brögðum beittir. Til
þess að vera viss um að hver hlutur sé sem
hann er sagður í Vöruskránni, er þessari
rannsókn beitt á hvem hlut, sem þar er
auglýstur. óábyggilegar eða öfgakendar
frásagnir, sem orðið geta til þess að gefa
ranga hugmynd um hlutinn, er varast í
lýsingum í Vöruskránni. Afleiðingin —
er sem vita má fullkomið traust hjá hundr-
uðum þúsunda viðskiftamanna vorra í
Vestrinu um “að það SPARI fé að kaupa
hjá EATON’S.”
<^T. EATON C?-,TE0
WINNIPEG CANADA
flokka hefir nú farið með völd í
Danmörku meira en sjö ár, en
milli hinna tveggja deilda ríkis-
þingsins, þ. e. landsþingsins og
þjóðþingsins, hefir staðið hörð
rimma undanfarið, þar sem
stjórnarandstæðingar voru i
meirihluta í landsþinginu. Nú er
þessari rimmu lokið með sigri
stjórnarinnar, sem ber nú ein á-
byrgð á allri nýrri löggjöf þings-
ins og getur, ef hún vill, afnumið
landsþingið með öllu.
Danir endurnýjuðu viðskifta-
samning sinn við Breta, sem féll
úr gildi 20. júní s. 1., en hvor
aðila um sig getur sagt honum
upp með fjögra mánaða fyrir-
vara, samningurinn er að ýmsu
leyti óhagstæður Dönum, og eiga
þeir í allmiklum erfiðleikum í
viðskiftum sínum, bæði við
Breta og Þjóðverja. Bæði þessi
stórveldi knýja á Dani um að
kaupa sem mest af framleiðslu-
vörum hvorrar þjóðarinnar um
sig, en kaupgeta Dana er tak-
mörkuð, eins og hjá oss íslend-
ingum. í síðastliðnum desem-
ber veittu Bretar Dönum nýtt
lán, að upphæð 1,500,000 sterl-
ingspund, og er ætlunin að með
því verði greitt fyrir viðskiftun-
um milli þessara tveggja þjóða.
Sænska stjórnin sigraði í
kosningunum í haust með mikl-
um meirihluta og er því fastari í
sessi en áður. Talið er að al-
menn velmegun í Svíþjóð hafi
ekki náð öðru eins hámarki um
langt skeið eins og á liðna árinu.
Almennar þingkosningar í Nor-
egi fóru fram í október með þeim
árangri, að stjórn jafnaðar-
manna fer áfram með völd, með
j stuðningi bændaflokksins. í
j Finnlandi hefir dregið til sátta
! milli hinna sænsku og finsku
hagsmuna í landinu og Finnar
yfirleitt leitað nánari samvinnu
við Norðurlönd en undanfarið.
Þó að margir Finnar vilji
styrkja sem bezt sambandið við
Þjóðverja og telji það eina ráðið
til þess að koma í veg fyrir, að
Finnland verði aftur Rússum að
bráð, þá vex þeirri skoðun fylgi
í landinu, að þjóðinni beri að
gæta algers hlutleysis gagnvart
hvaða stórveldi sem er, en starfa
sem mest öðrum þjóðum óháð og
á eigin spýtur.
fsland 1936—Stutt yfirlit.
Fyrir íslenzku þjóðina varð
afkoma ársins 1936 að ýmsu
leyti betri en gera hefði mátt ráð
fyrir í byrjun þess. Má fyrst og
fremst þakka það hinum óvenju
miklu síldveiðum frá síðastliðnu
sumri, að betur rættist úr um
afkomuna en á horfðist um skeið
Veðrátta
Þrír fyrstu mánuðirnir á liðna
árinu voru í kaldara lagi. úr-
koma var lítil á vesturhluta
landsins, en mikil fannkyngi
norðan og austan lands, svo að
til stór-vandræða horfði, hefði
ekki komið góður bati með
sumrinu. Sumarið var fremur
hlýtt, grasspretta góð og hey-
nýting fremur góð norðan og
austan, en lakari miklu sunnan
lands og vestan sakir votviðra. f
mannskaðaveðrinu 16. sept. urðu
víða heyskaðar norðan og vest-
an. Snjór kom allmikill með
vetri, en hann tók upp í nóv. Af-
taka-suðvestanveður kom 19. nó-
vember. Desember var úrkomu-
samur og kaldur fram undir jól,
en hlýrri eftir það. — Hafís sást
í maí og seinni hluta sumars út
af Vestfjörðum og Húnaflóa, en
hefti ekki siglingar.
Sjávarútvegurinn.
Fiskafli í salt varð með lang
rýrasta móti, svo sem veiðiyfir-
lit fjögurra síðustu ára sýnir:
Árið 1936: 29,131 þur tonn
Árið 1935: 50,002 þur tonn
Árið 1934: 61,880 þur tonn
Árið 1933: 68,630 þur tonn
Að vísu er óvíst, hvað orðið
h'efði úr aflanum, þó að meira
hefði veiðst, því að Spánarmark-
Lofkvæði til mannsins
eftir SOPHOKLES
Margt er voldugt, en ekkert vald
er meira en mannsins. Djarfur til dáða
heldur hann yfir sortnandi hafið,
ógnar öldum, er læsa um hann löðrinu
himinhátt í vetrarhríð.
En foldina, hina glæstustu gyðju,
sem aldrei þreytist né þrýtur,
pínir hann með plógnum, ár eftir ár,
þegar hann þeytir til með hestum sínum
hinni fögru og frjósömu mold.
Hraðfleyga fugla veiðir hann í vað,
þá er þeir svífa saman
og eiga sér einskis ills von.
Villibráðina sem skýst um í skóginum,
fiskana, sem fara sunnan með sjó.
Alt þetta verður afli hins ágæta manns,
þegar hann með kyngikrafti
kastar út netum sínum.
Og vopn fann hann til að verja sig með
og kúga með kunnáttu
öll rándýr sem reika um eyðifjöll.
Hnarrreistir hestar og uxar á akri
þræla fyrir hann með þungum byrðum.
Hann beislar hið arnfleyga orð,
og þyngstu hugsana þraut.
Alt þetta þekkir hann!
Hann reisti rammbygðar borgir,
því að hann er fús til félagsskapar
og fljótur til flestra hluta
Þær vernda hann fyrir fallskúrum,
og frosti næturinnar.
Hann hefir ráð undir hverju rifi
og hræðist ekki ógnandi hættur.
Hann getur alt, utan eitt:
Hann hlýtur að deyja Drottni sínum!
Samt getur hann grætt
sár sín og bætt sjúkdóma,
því að flest þau lyf sem lækna,
hinn leitandi andi finnur.
Hann nær langt í háfleygri list,
lengra en nokkur má skilja,
og fetar í farsældar spor.
En stundum má sjá hann
reika frá réttlætis-brautum.
En sá sem gengur á glötunar-stíg,
er útskúfaður af öllum. .
Geir Jónasson, þýddi.
—Sdbl. Vísis.
aðurinn lokaðist að mestu vegna ( Verzlunin.
borgarastyrjaldarinnar. — Til! Verðlag á ýmsum ísl. vörum
Spánar fóru beint aðeins 2700 ;hækkaði eins og áður er sagt,
tonn og um 1500 tonn yfir en verð á útlendum vörum til-
Frakkland, á móti 13,000 tonn- tölulega minna, svo að segja má
um 1935 og 18,000 tonnum árið að verzlunin á árinu hafi verið
1934. Verð á venjulegum þur- hagstæð. Innflutningshöft og
fiski var kr. 45.60 á metervætt tollar gerðu sitt til að dragr.
(100 kg.), eða 73 kr. skpd., Norð- úr aðflutningi á mörgum útlend-
urlandsfiski kr. 50,00 (80 kr. um vörum og auka að sama
skpd.), Austfjarðafiski kr. 53,10 skapi innanlandsverzlun.
(85 kr. skpd.) og á Labrador- Yfirlit Hagtíðinda um smásölu
fiski kr. 38,75 (62 kr. skpd.). — verð í Reykjavík sýnir fremur
Byrjað var að senda fisk til lækkun, þannig að matvæli, sem
Kúba, Argentínu og Bandaríkj- kostuðu 100 kr. árið 1914, kost-
anna, og vona menn að fram- ( uðu í árslok fyrra árs 188 kr. er
hald verði á því. — Saltfisks- í árslok 1936 186 kr. Eldsneyti
birgðir í landinu um áramót voru og ljósmeti hefir staðið í stað.
9,582, í árslok 1935 18,598 og Byggingarvörur höfðu aftur
árslok 1934 17,778 þur tonn.
ísfisksala. Togararnir fóru
hækkað nokkuð á árinu.
Viðskiftajöfnuðurinn við út-
186 ferðir til útlanda og veiddu lönd varð í hagstæðari lagi sam-
fyrir £223,495 samtals. Árið kvæmt bráðabirgðatalningu á
áður voru 207 ferðir á £243,851.
Síldveiðin varð með langmesta
móti.
árin:
Hér er veiðin þrjú síðustu
Saltað f bræðslu
tn. hektólítrar
1936 ... 249,215 1,068,670
1935 ... 133,759 549,741
1934 ... 216,760 686,726
Sala síldarinnar gekk vel, og
eftirspurn fór vaxandi. Lág-
markverð á saltsíld var eftir á-
kvörðun Síldarútvegsnefndar 21
kr. tunnan til útflutnings. Síld-
arafurðirnar seldust einnig
greiðlega. Mjölið var heldur
lægra en árið áður (8—9 £ tonn-
ið cif), en olían miklu hærri,
hefði selst mest, : £16?15-0 til
£17-10-0 cif og tilboð síðan farið
hækkandi, svo að nokkuð af
næsta árs framleiðslu er nú þeg-
ar selt á £21—£22.
Karfaveiði til bræðslu var far-
ið að stunda í stórum stíl og
veiddust um 32 þús. tonn, en úl
var flutt karfamjöl og -olía fyrir
1600 þús. kr. fyrir árslok.
Hvalveiðar. Á árinu veiddust
á tvö skip 85 hvalir (1935: 28).
Útfluttar hvalafurðir námu 171
þús. kr.
Framför hefir orðið á nýjum
veiði- og verkunarháttum. Af
harðfiski voru flutt út 561 tonn
(1935:152), af freðfiski 935
tonn (1935: 625) og niðursoðnar
rækjur fyrir 24 þús. kr.
innfluttum og útfluttum vörum.
Hér er yfirlit fjögra ára:
Innflutt
sölusvæði Reykjavíkur um 20%
og hjá Kaupfélagi Eyfirðinga
um 16%. Blöndun smjörs sam-
an við smjörlíki var aukin úr
3% í 8%.
Garðyrkja fór mjög vaxandi,
og er talið að kartöfluuppskeran
hafi vaxið úr 40 þús. tunnum
upp í 75 þúsund tunnur, svo að
lítið vantar nú á, að neysluþörf-
inni sé fullnægt.
Hænsnarækt hafði heldur
minkað vegna sölutregða á eggj-
um, sem og heldur eru ekki inn-
flutt lengur frá útlöndum.
Kornræktin færist einnig í
aukana. Árið 19351 hafði hún
verið reynd á 216 stöðum, á 30
hekturum samtals. Nú var
ræktað á 330 stöðum, 60 hektar-
ar samtals — mest bygg og
hafrar og þó einnig lítið eitt af
rúgi.
Innflutningur tilbúins áburðar
hafði verið líkur og áður, eða
fyrir um l/2 milj. kr., en útlend
fóðurbætiskaup voru minkuð
mikið; enda nú nötuð mikið af
innlendum fóðurbæti frá síldar-
verksmiðjunum.
Útflutningur landafurða nam,
samkvæmt bráðabirðaskýrslum,
^Vi rnilj. kr. Árið 1932 nam
hann aðeins helmingi'af þessari
fjárhæð.
Loðdýrarækt fer mjög vax-
andi, en útflutningur skinna er
ennþá lítill, vegna aukningar á
stofninum.
óáran á ákveðnum stöðum og
harðindi norðan lands og austan
leiddu af sér fóðurkaup fyrir
330,000 kr. — Hin svonefnda
Deildartungu-pest drap um 10,-
000 sauðfjár í nokkrum sýslum
vestanlands og norðan.
Nýbýlasjóður tók til starfa og
lánaði til 70 nýbýla, sem eru
dreifð út um alt, sumt endur-
bygging eyðijarða og sumt sagt
vera aðeins breyting á byggingu
setinna jarða.
Iðnaðurinn
Innlendur iðnaður hefir færst
mjög í aukana, sem og vænta
má, í skjóli tollanna og innflutn-
ingshaftanna. Nákvæmar skýrsl-
ur eru ekki til um nýjar iðjur í
landinu, en í útvarps-skýrslu
sinni kvaðst atvinnumálaráð-
herra hyggja, að þær væru orðn-
ar um 300 samtals, og mundu
60—80 hafa bæzt við á 2 árun-
um síðustu. Væru þar þó ekki
taldar aukningar innan hinna
gömlu handiðna. Af þessum nýju
iðjum má nefna tvær eða þrjár
nýjar mjólkurvinslur, raftækja-
smiðju í Hafnarfirði, glergerð,
málningarsmið j u, nærfatagerð,
slifsagerð, húfugerð, 2 stálofna-
útflutt
Árið 1936:kr. 41,631,000 kr. 48,239,000 (bráðabirgðatölur)
Árið 1935:— 45,470,00Q — 47,772,000 (Verzl.skýrslur)
Árið 1934: — 51,723,000 — 47,854,000
Árið 1933: — 49,373,000 — 51,833,000
Þrátt fyrir þennan hagstæða
viðskiftajöfnuð hafa lausa-
skuldir bankanná erlendis frem-
ur aukist, og munu helzt valda
því aðkallandi yfirfærslur vegna
fyrri ára skulda. Lausaskuld-
irnar voru 8,2 milj. kr. í árslok,
umferð var 10,6 miljónir króna,
en 6,9 milj. í árslok 1935 Seðla-
umferð var 10,6 miljónir króna
á móti 10,3 milj. króna í árslok
1935. Gengi og vextir voru
hvorttveggja óbreytt á árinu.
Innanlands-viðskifti jukust all-
mikið, sem von var, jafnhliða
hinni vaxandi iðnframleiðslu.
Landbúnaðurinn
Árið 1936 er talið hið hag-
stæðasta, sem komið hefir síðan
1929. Lakasta árið með verðla'
var 1932, og lagði dilkurinn sig
þá á 8 kr. Nú lagði hann sig ;
16 kr. Ullarverð hækkaði um
25%, en gærur um 30—40%. —
Dilkar höfðu verið með vænsta
móti og var slátrað til sölu 360
þúsundum eða meira en nokkru
sinni fyr. Fjárstofninn hefir
farið minkandi. Árið 1933 var
framgengið fé 730,000, en var nú
talið um 640,000.
Mjólkurframleiðsla jókst á
smiðjur, klútagerð og pappírs-
pokagerð í Reykjavík. — Á Seyð-
isfirði var reist síldarverksmiðja
með lifrarbræðslu, og karfaverk-
smiðja tók til starfa á Patreks-
firði. Hraðfrystitæki hafa ver-
ið sett upp á ísafirði, Akureyri,
Seyðisfirði og Norðfirði. Á Akur-
eyri var sett upp sútunarsverk-
smiðja og 2 skófatnaðargerðir.
Klæðaverksmiðjan “Gefjun” jók
mjög afköst sín með nýjum vél-
um. Auk þessa hefir ýmiskonar
leðursaumur aukist mjög og
ýmsar smá-iðjur verið settar
upp. Orkar mjög svo tvímælis
um gagnsemi margra þessara
nýju iðnfyrirtækja, er standa á
mjög svo ótraustum grundvelli
fjárhags og kunnáttu. Óheppi-
leg samkepni á sér líka stað, sem
verður á kostnað vörugæðanna.
Lög og reglugerðir hafa verið
sett uni ýms atriði að þessu lút-
andi, sem geta að haldi komið,
verði þeim framfylgt svo, að
vörn verði að fyrir hina vandaðri
framleiðslu.
Verklegar framkvæmdir
Hafnargerðir og lendingabæt-
ur hafa verið þessar: Styrktur