Heimskringla - 02.06.1937, Síða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 2. JúNf 1937
Heimskringla
(StofnuB 1S86)
Kemur út á hverjum miBvikudegi.
Eigendur:
THE VlklNG PRESS LTD.
853 oo 855 Sargent Avenue, Winnfieo
Talsímis 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borglst
tyriríram. Allar borganir sendis,t:
THE VIKING PRESS LTD.
3U viðskKto bréf blaðinu aðlútandl sendlst:
Krnager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstj&ri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla” is pubUshed
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 2. JÚNÍ 1937
HOLT ER HEIMA HVAT.
Margur fróðleikur er falinn undir fá-
skrúðugri sögu, málshætti eða ljóða sam-
stöfu, enda hefir þetta þrent, verið helztur
leiðarvísir íslenzku þjóðarinnar yfir æfi-
skeið hennar. Eru líkur til að engin tunga
eigi yfir að ráða jafn auðugu safni af því
tagi og tunga vor, íslenzkan, þegar á hvor-
tveggja er litið hinar eldri og yngri bók-
mentir hennar. Einkum eru þó fornbók-
mentirnar auðugar af þessu, eins og lýsir
sér bæði í Eddukviðunum og Sögunum.
Þar er svo að segja á hverri síðu orðs-
kviðir og setningar er hafa að geyma hin
dýpstu sannindi og bregða upp hinum feg-
urstu líkingum með endurspeglun af því
sem gerist í hinni ytri náttúru þeim til
staðfestingar og sönnunar. Alt er þetta
sett fram á svo óbrotinn og látlausan hátt,
að hvorki verður skilningi eða minni til
tafar. Það virðist eiginlega vera eiginleg-
leiki hinnar íslenzku tungu að búa allar
hugsanir þessum búningi og leiða þær í
ljós á þenna hátt. Tungan er sprottin upp
af sérstakri lífsreynslu, sérstakri menn-
ingu, sem skapað hefir hugtök hennar og
varðveitt hefir orðalag hennar um óslitnar
aldaraðir langt um lengri en vér kunnum
að telja. Þessvegna verður það, að allar
skoðanastefnur, á hverri tíð sem þær ber-
ast til þjóðarinnar, til þess að ná þar inn-
göngu, eru mótaðar af þessu eðli tungunn-
ar ,svo þær falla allar í sama farveg. Lífs-
speki þjóðarinnar verður ein og óskift —
viðhorfið gagnvart lífinu — hvort þjóðin
er heiðin eða kristin, kaþólsk eða lútersk.
Sömu mótin á lífinu koma fram og hin
sama greining á eðli og tilgangi og lögmáli
tilverunnar, svo að segja á öllum tímum,
og víkjum vér að því síðar.
í yngri bókmentunum kennir hins sama,
og í þeim eldri. Hinir fornu orðskviðir
endurtaka sig sem niðurstaða þess sem
reynslan sannar oss og sýnir, og við þá
bætast nýjir, eftir því sem fram líða stund-
ir og lífsreynslan verður meiri eða fjöl-
breyttari og æfi þjóðarinnar lengist en
allir af sömu tegund. Það er af þessum á-
stæðum, að í íslenzkum bókmentum er ó-
slitið samhengi, alt frá elztu tíð.
Hvernig verða þessir orðskviðir, máls-
hættir og minningarstef til ? Eg skal benda
á það í fáum orðum. Þau verða til eftir
glögga og djúpa grenslan og umhugsun,
þau eru kjarninn aðskilinn frá hisminu,
úr því sem lífið hefir kent. Þau eru sett
fram í þessum fáu ljósu og einföldu orð-
um sem verða í minni fest, af hverri við-
takandi kynslóð. Þau eru siðakenning
þjóðarinnar sem numið hefir “niður at
nið”. Þau eru þannig samin, að þau eru
samhljóða innri vitundinni og hinum ytri
aðstöðum manna. Þau eru hin raunveru-
lega lífsskoðun bygð á marg endurtekinni
reynslu, sem flytur oss ávalt hinn sama
sannleika, á sinn máta eins og vísinda nið-
urstöðurnar er byggjast á marg ítrekuðum
rannsóknum, leiða til sömu ályktana. —
Má hér benda á nokkur dæmi.
“Hávamál” er fullkomnasta siðspekirit
ið sem fornsögur vorar hafa að bjóða og
málsháttasafn. Eiginlega eru þau frá upp- .
hafi til enda fræði, sem almenna viður-
kenning hafa hlotið fram til þéssa dags um
hversu lífinu sé háttað og varið. Þau
byrja með því að leiða athyglina að ferða-
manninum, “þeim er hefir of fjall farið”.
Með því er brugðið upp hinni æ endurteknu
líkingu, að lífið er ferðlag. Allir menn eru
vegfarendur, ferðast fram og aftur um
þessa jörð — í beinum og óbeinum skiln-
ingi yfir fjöll og firnindi, sollin höf og
djúpa dali. Eftir að frá því er skýrt hvers
ferðamaðurinn þarfnast er á áfangastað
kemur, eru rifjuð upp þau sannindi sem
sígild eru, og langferðir æfinnar hafa kent.
Er það þá hið fyrsta að, “Vits er þörf
þeim er víða ratar”, — þeim sem ferðast
víða. Svo ljóst er það að engum munu
dyljast þau sannindi að: “Byrði betri ber
at maður brautu at, en sje mannvit mikið”.
Er hér átt við þekkingu, sem fulla grein
kann að gera sér fyrir hverju sem mætir
og í hvaða raunir sem rekur. Hún er eigi
sú byrði sem þreytir vegfarandann, heldur
er hennar ok indælt og hennar byrði létt.
Hún var og er bezta veganestið. Næst er
með hfnu sama rósama og tigulega orðalagi
brugðið upp mynd þess hve fávíst það er aö
eyða fyrir sér þreki og hvíld með áhyggj-
um og kvíða. Að hvíla andvaka um nætur
orkar ekki neins, það sem verður að vera
hlýtur fram að ganga hvort sem er og eng-
inn fær aðgert. Enn er það, er lífið hefir
kent, að eigi eru allir viðhlægjendur vinir.
Heimskur maður, ósnotur maður hyggur
sér alla vera viðhlægjendur vini; en þá það
finnur er að þingi kemur að hann á for-
mælendur fáa. Vináttan byggist á við-
kynningu og eldraun æfi forlaganna, það
eitt er vinátta sem ekki þrýtur þegar á
þing kemur, þegar á reynir.
En vináttan er gagnskifti milli góðra
manna, það er eðli hennar. Enginn á
heimting á annars vináttu er ekkert leggur
á móti. Fundum beri oft saman. “Ef þú
vin átt þann er þú vel trúir far að finna
oft, því hrísi vex og háu grasi, vegur er
vætki treður”.
Hér er meira en djúpt til orða tekið. Sá
vegur sem enginn treður, vex hrísi og háu
grasi. Vina bústaðirnir fjarlægjast, og
hendur og hugir. Sá sem vanrækir vin-
áttu á þann hátt, skapar sér útlegð. Hann
rekur sjálfan sig brott úr félagi sinnar
tíðar, leggur á sig þyngstu refsinguna
sem mæld verður mannlunduðum manni,
að hann leyfir engan orðstír, eftir hjá
komandi lýðum. Þá er næst kvatt til dáðar
og sjálfstæðis og að nota sér ekki risnu og
góðfýsi annara um skör fram. “Ganga
skal, skal ei gestur vera, æ í einum stað.”
Á fyrirmæli þetta við fleira, “en lengi að
sitja annars fletjum á”, eins og að orði er
komist. Það á líka við það að ætla eigi
öðrum jafnast alt að gera, fyrir öllu að sjá
og fyrir öllu að hafa. Það sæmir ekki og
með því getur enginn, er það iðkar, haldið
virðingu sinni til lengdar. Ganga skal, í
stað þess á öðrum að ala. — Þá er til sam-
heldni vísað, með dæmi, sem engum dylst
er sótt er til hinnar ytri náttúru. Hrörnar
þöll, — hrörnar sú eik — er stendur þorpi
á, — er stendur á bersvæði — hlýr at henni
börkur nje bar. “Svá er maður sá er
mangi ann, hvat skal hann lengi lifa”.
Með óvenjulegri speki er á það bent hve
hæpið það er að með einangran og eigin-
girni sé unt að lifa við sæmd. Það er alls
ekki hægt. Brandur af brandi brennur.
Funi kveikist af funa, — maður vex með
mönnum. — Gert er ráð fyrir því sem aug-
ljóst er “að allir menn urðu ei jafn spakir”,
og fer því að líkum sem að lítilla sanda.
lítilla sæva, svo séu lítil geð guma, að
fátt er um það til minja. En þrátt fyrir
það er þó “betra lifðum en ólifðum”, “og
sonur er betri síð af alinn eftir genginn
guma; Bautarsteinar standa ei brautu
nær, nema reisi niður at nið”. Alt er hverf-
ult í mannheimum nema eitt, það er orð-
stírrinn sem deyr aldrigi. “Deyr fje deyja
frændur deyr sjálfur et sama; ek veit einn
at aldri deyr; dómur of dauðann hvern.”
Miklu ítarlegar mætti frá þessu skýra
og benda á siðspeki þessa óviðjafnanlega
heimspekiljóðs, en til þess er hvorki tími
né tækifæri í þetta sinn. Eg hefi viljað
með þessum dæmum aðeins benda á, hver
lífsspeki þjóðar vorrar var, hefir verið og
er fram til þessara tíma. Það viðhorf við
lífinu, sem Hávamál veita endurtekur sig í
öllum betri bókmentum hennar fram á
þenna dag. Það er hennar skoðun og skiln-.
ingur á lífinu er reynst hafa henni örugg
og eru í algeru samræmi við skapgerð
hennar og lundarlag. Með tungu vorri lifir
fornöldin hjá oss, jafnt sem hin nýja öld,
og í ljósi þess fáum vér skýrt, hvað því
veldur að sumt lifir í bókmentum vorum
sígilt svo að hvorki aldur eða byltingar í
skoðunum, svonefndum, eða stefnum koma
þar hið minsta til greina eða fá því grand-
að, þar sem annað gleymist eða hverfur
svo að -því er eigi framar gaumur gefinn,
sem þó einu sinni þótti all nýtt. Úrlausnin
á þeirri gátu er sú; að það sem ekki sam-
rýmist hinni allsherjar túlkun lífsins í
anda þeirrar siðspeki sem falin er í þess-
um, málsgreinum, samstefjum og sögnum,
það hverfur, en hitt lifir, því það boðar og
kunngerir sígildan sannleika. Þetta er
skýringin á því, að svo fjölda margir höf-
undar er uppi hafa verið með þjóðinni eru
nú gleymdir og verk þeirra ókunn öllum
nema fáeinum fræðigrúskurum, en aftur
aðrir, er uppi voru á þeim tímum, er mjög
eru frábrugðnir þessum yfirstandandi
tímum, eru kunnir og í hávegum hafðir og
munu svo verða um lengri tíð.
Meðal þessara manna, er mér sérstak-
lega koma í huga nú, bæði sökum þess að
á þessu ári eru liðin 300 ár frá því að hann
kom frá útlöndum og settist að á íslandi,
og sökum þess að eg hefi áður á hann minst
í þessu sambandi, er séra Hallgrímur Pét-
ursson. Tek eg hann sem dæmi. Yfir
flestum verkum hans, öllum þeim sem
þjóðin ann og les, hvílir andi norræns hug-
arfars og siðspekiskoðana, sem þjóðin
þekkir og kannast við, frá eigin brjósti og
sem býr í málfari hennar og minningum.
Er eg hreyfði þessari skoðun, endur fyrir
löngu man eg vel að ýmsum þótti hún f jar-
stæða. Þau tvö verk Hallgríms sem mestu
ástfóstri sæta, eru sálmurinn, “Alt eins og
blómstrið eina”, sá yndislegasti útfarar
sálmur sem kveðinn hefir verið, og Passíu-
sálmar hans. Sálmurinn, “Alt eins og
blómstrið eina”, er dótturtorrek, þar sem
Hallgrímur, að dæmi Egils Skallagríms-
sonar, (er orti sonatorrek eftir sonu sína
tvo) fléttar harm sinn og söknuð í þetta
yndislega ljóð. Steinunn litla dóttir hans
var augasteinn föður síns og honum svo
samrýmd að hvorugt mátti af hinu sjá.
Þjóðsögnin segir að hún hafi leikið sér að
því, að yrkja með honum og botna vísur
hans sem hann fékk henni upphöfin að. En
dauðinn sló hana, meðan hún enn var
barn. Hún bjó eftir það í minningu hans
sem “blómstrið eina, er upp vex á sléttri
grund.” Varð burtför hennar þannig til-
efni til kveðjuorða þeirra, er fylgt hafa
hverjum íslendingi síðan, burt úr heimi.
Passíusálmarnir eins og kunnugt er eru að
textanum til kveðnir eftir hinni viðteknu
kenningu kirkjunnar um friðþæginguna
fyrir píslardauða Krists. — í þessum
tveimur verkum mætti því ætla, að það sé
allfjarri að norræn lífsskoðun fái þar opin,
berað sig, og þó er það svo. Fyrir skömmu
síðan kom eg niður á ritgerð eftir séra
Valdemar Briem um Hallgrím Pétursson
er einmitt víkur að þessu sama efni. Hann
segir:
“Það er sæmd hinni íslenzku þjóð yfir-
leitt — að taka slíku ásttfóstri við Hallgr.
sem hún hefir gert, og það svo mjög að
kalla má að hann hafi verið hinn eini þjóð-
ardýrðlingur frá því er Jón Arason leið og
þangað til Jón Sigurðsson tók við. Sú síð
er Hallgr. var uppi studdi auðvitað að því
hvað góðum tökum hann náði á þjóð sinni.
Hagur hennar var þá í mörgu bágborinn og
lífsskoðun almennings dapurleg.-----Þó
að hann kæmi fram á hentugum tíma,
myndi óefað hafa kveðið mikið að honum
sem skáldi á hvaða öld sem er. Enn merki-
legra er þó það, að engar breytingar á
hugsunarhætti manna og trúarskoðunum
hafa dregið úr gildi verka hans. Hverri
stefnu sem menn fylgja er Hallgr. öllum
þeim kær sem þekkja verk hans.------Svo
hefir jafnan verið til þessa þrátt fyrir
allar stefnubreytingar og verður vonandi
framvegis.
En hvað er það þá sem gert hefir fólki
Hallgr. svo kærann? Það er margt. Má
einkum nefna til þess hina miklu trúar-
alvöru hans, andagift og orðsnild. — En
því hefir naumast verið veitt nægileg eftir-
tekt, að auk hinna dýrmætu huggunar-
greina, er það ekki hvað sízt siðalærdómur
Passíusálmanna. Þeir eru nokkurskonar
kristin Hávamál og lífsspekin og siðspekin
er þar víðast hvar svo kjarnyrt og snildar-
lega orðuð að það hefir ósjálfrátt fest í
minni manna. Ýmislegt af því tagi er orð-
ið að algengum spakmælum og talshátt-
um.”
Hér staðhæfir séra Valdimar hið sama
og eg hefi þegar bent á. Það er útfærsla
textans, siðfræðiskenning sálmanna, sem
gerir þá að ævarandi listaverki og sígilda.
Siðfræðis kenningin, er sú sem þjóðin hefir
öðlast, yfir lífsferil hennar frá fyrstu tíð,
með reyslunni af að lifa.
Sem örfá dæmi um siðspekiskenningu
hans eru fyrst og fremst þær samstöfur
sem orðnar eru að málsháttum og spak-
mælum á vörum þjóðarinnar og svo at-
hugasemdir hans ýmsar við valdastétt
sinnar tíðar, er jafnast vel við Bersöglis-
vísur Sighvats er hann kvað til Magnúsar
konungs ólafsson. Þá má og líka benda á
hið napra háð sem hann notar til þess að
rumska Við hinni yfirboðnu stétt. f þeim
flokki eru þessar samstefjur:
“Liðsemd prestarnir lögðu,
litla sem von var að.”
“í yztu myrkrum og enginn sjer,
aðgreining höfðingjanna.”
“Foringjar presta fengu
falsvitni mörg til sett”.
og er fleira þessu líkt.
Þá eru samstefjur sem þess-
ar glöggar ályktanir, dregnar af
því sem lífið kennir:
“Varastu þig að reiða ríkt
á ríkismannanna hylli.”
“Sjá til mín sál að siðvaninn
sízt megi villa huga þinn.”
“Bersnöggur flótti betri er
en bræðralag ósanninda.”
“Hvað höfðingjarnir hafast að
hinir meina sjer leyfist það.”
“Oft má af máli þekkja
manninn hver helzt hann er.”
Af bersöglis sálmum hans má
einkum nefna 28 sálminn (Um
Pílati rangann dóm), en svo skal
þetta ekki lengra rakið að þessu
sinni.
En þá hugsun langar mig til
að skilja effir hjá yður og eru
það erindislok:
Hið sígilda í sögu, bókment-
um, siðspeki og trú; í lífi og list,
er það, sem sótt er til og fengið
er frá og varðveitt er, í þjóðar-
sálinni sjálfri.
R. P.
HVAÐ VERÐUR AF
PENINGUNUM?
Hvað verður af öllum pening-
unum, þessari hálfu biljón doll-
ara (500,000,000), sem Ottawa-
stjórnin innheimtir árlega? Þessi
spurning er daglega á vörum al-
mennings. Hér skal reynt að
svara henni.
Þegar fjármálaráðherra Can-
ada birti áætlun sína fyrir árið
1936-7, gerði hann ráð fyrir
$539,518,000 útgjöldum; en eigi
að síður bjóst hann ekki við að
tekjurnar næmu svo miklu, og
þessvegna mætti búast við 87
miljón dollara tekjuhalla.
Að vísu er nú ekkert á þessum
tölum annað að græða en það,
að af þeim er ljóst, að útgjöldin
eru $1.19 á móti hverjum einum
dollar sem einnheimtur er. Þess-
vegna hækkar skuldin.
En hvað mikið af hverjum
dollar, sem er innheimtur, fer þá
til hinna ýmsu útgjalda hvers
um sig?
Fyrst mætti benda á stjórnar-
kostnaðinn. Til hans fara 331/2
cents af hverjum dollar sem tek-
inn er inn. En í þessum stjórn-
arkostnaði er margti fólgið og
skal hér nefnt það helzta. Af
honum verður póststarfið dýrast
og nemur það 7.1 centi af doll-
arnum. Þá er her- og flug-
útgerðin er nemur 5.2 centi. —
Náma-útgjöld nema 2.8 centi. —
Akuryrkju-kostnaður 1.9 centi.
Stjórnarvinna 3.2 centi. Flutn-
ingskostnaður 2.9 centi og önnur
vanaleg stjórnarstörf 10.4 centi
af dollarnum.
En svo næst er skuldin. Vext-
ir af henni nema 31.3 centi af
dollarnum (eða sem næst
einum þriðja allra útgjalda sam-
jandsstjórnarinnar). Atvinnu-
eysiskostnaður bæði beinn
styrkur og atvinnubót nemur
17.8 centi Til hermanna úr síð-
asta stríði og fjölskyldna þeirra
eru greiddir 12.1 cent; ellistyrk-
urinn nemur 4.9 centum; tillagið
;il fylkjanna er 3.7 cents af doll-
arnum og CNR kostnaðurinn 9.8
cents.
Af þessu má sjá hvað af pen-
ingunum verður, sem sambands-
stjórnin innheimtir. Hitt er eft-
ir að athuga, hvað af þessum
útgjöldum eigi mestan rétt á
sér og hvað minstan. Og það er
þess vert, að gera sér grein fyr-
ir og tala um það við stjómina.
Húsbóndinn (við gasmann-
inn): Leiðslan hlýtur að vera ó-
þétt, svo að mikið gas fer til
spillis.
Gasmaðurinn: Til spillis! seg-
ið þér. Það fer ekkert til spillis.
Þér munið sjá það alt á reikn-
ingnum þegar hann kemur!
SKÝRING
Herra ritstjóri:
Eg hafði ekki búist við að hið
litla samsæti til minningar um
25 ára ríkisstjórn Christians
konungs X. yfir Danmörk og fs-
landi, myndi valda nokkurri mis-
klíð eða misskilningi. En þó
hefir nú svo orðið, sem sést á
blaði yðar, “Heimskringlu” frá
26. maí þ. á.
Vil eg því biðja yður fyrir
þessar fáu línur, sem herma rétt
frá aðdraganda að þessu sam-
sæti og leiðrétta misskilninginn
á vanrækslu minni og sýna ber-
lega að eg ekki af ásettu ráði
gekk framhjá blöðunum og ís-
lenzku fólki hér.
Hið danska Bræðrafélag, er
hinn eini félagsskapur meðal
dansks fólks hér í Winnipeg, —
að undanteknum hinum danska
kirkjulega félagsskap — sem
hægt var að leita til viðvíkjandi
nokkru hátíðahaldi út af fyr-
greindum atburði, og hafði eg
leitðað hófanna við nokkra fé-
lagsbræður um samvinnu þeirra
til hátíðahalds löngu áður en
slíkt hátíðahald þyrfti að halda.
Félagið tók svo málið fyrir á ein-
um fundi þess, en þar urðu mjög
skiftar skoðanir um þetta og úr-
slitin þau, að félagið ekki sæi
sér fært að leggja út í að hafa
nokkurt samsæti, því að svo fáir
myndi fást til að taka þátt í því.
Þann 10. maí átti eg svo sam-
ræðu við forseta Bræðrafélags-
ins, Mr. R. Bönneland, sem var
forseti samsætisins, og mintist á
við hann, að ekki væri tilhlýði-
legt að gengið væri fram hjá
þessum atburði. Svo á miðviku-
daginn þann 12. maí var mér til-
kynt, að félagið hefði ákveðið að
hafa samsæti að kvöldi þess 14.
maí í Musical Arts byggingunni.
Þann 13. maí var mér svo sýnt
uppkast af skemtiskránni og eg
um leið beðinn að mæla nokkur
orð út af erindi sem flutt yrði til
konungsins af dönskum manni.
Mr. Brodahl. Einnig var farið
fram á við mig að fá einhvern af
mínum þjóðflokk til þess að
mæla nokkur orð til fslands og
þjóðarinnar heima.
Á þessu sést, að mér ekki var
gefinn neinn tími til þess að geta
um þessa ráðstöfun við íslenzku
blöðin og íslenzkan almenning,
sem eg náttúrlega hefði gert og
mér var skylt að gera.
Að hafa samkvæmi út af þess-
um atburð án hins danska þjóð-
arbrots hér, fanst mér ótilhlýði-
legt og rangt, því slíkt hefði
varpað skugga á hið danska fólk,
frá heimalandinu, sem það alls
ekki átti skilið, þótt einn félags-
skapur þess hér gæti ekki sint
þessu máli.
f þessu flaustri kallaði eg í
síma á nokkra vini mína og bauð
þeim að sitja þetta samkvæmi
og mintist á við Dr. B. J. Brand
son að segja eitthvað viðvíkjandi
íslandi og þjóðinni heima. Á
meðal þessara vina minna var
sóknarpresturinn, og eg hefi þá
skoðun á honum, að hann sé full-
boðlegur hvar sem hann er.
Þetta er nú gangur þessa máls,
herra ritstjóri, og finst mér að
eg ekki eiga neinar ákúrur skilið
í sambandi við þetta.
Með vinsemd,
A. C. Johnson
Sjúklingurinn: Eruð þér nú
viss um að þér hafið þekt sjúk-
dóminn rétt? herra læknir. Það
eru svo sem dæmi til þess, að
læknir hefir stundað sjúkling
eins og hann hefði lungnabólgu,
en svo hefir hann dáið úr tauga-
veiki.
Læknirinn: Verið þér alveg
rólegur. Þegar eg stunda sjúkl-
ing og tel hann hafa Iungnabólgu
þá deyr hann úr lungnabólgu.
* * *
—- Veljið, sagði ameríski
dómarinn: Tíu dollara eða tíu
daga.
— Eg þakka, svaraði fanginn.
Eg vil heldur peningana.—Alþbl.
/