Heimskringla - 14.07.1937, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
i&cimskringla
(StotnuB 18S6J
Kemur út i hverjum miðvikudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
8S3 og 85S Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimia 86 537
VerS blaöslns er $3.00 árgangurinn borglst
tyrtríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PBESS LTD.____________
Öll vlðskiíta brél blaSinu aSlútandi sendist:
K -nager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utaniskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKIKG PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: #6 537
WINNIPEG, 14. JÚLÍ 1937
HVERT STEFNIR?
I.
Er Canada að nokkru bættara fyrir
það sem gert hefir verið til þess að upp-
ræta kreppuna? Þó talað sé um breytmg-
ar til bóta í ýmsum greinum og að em-
hverju leyti megi finna þeim stað virðist
sannleikurinn sá, að ástandið sá að hríð
versna. Og sá er rækilega íhugar það,
hefir meira að segja fulla ástæðu til að
spyrja hvort að ekki vofi stór hætta yfir
þessu þjóðfélagi sem öðrum, ef ekki verð-
ur því bráðar og á annan hátt en með yfir-
skyni, eins og til þessa, að viðreisn þess
unnið.
Vér sögðum yfirskyni. Sannleikurinn
er sá, að viðreinsarskrafið alt saman, er
ekkert annað en fyrirfram áætluð og út-
spekuleruð lýgi, sem haldið er á lofti til að
blekkja almenning með af stjórnum og
auðvaldi. Um leið og kreppan hófst, var
strax á því byrjað að telja mönnum trú
um, að það væri aðeins um stundar-óáran
að ræða. En kreppan jókst altaf og þeim
mun ískyggilegri sem hún varð, þeim mun
hóflausari urðu blekkingarnar. Þrátt fyr-
ir það þó atvinnuleysi væri hér aldrei
meira en 1936, rigndi lygunum um batn-
andi tíma eins og Nóaflóði yfir almenning.
Og þeim gerir það ennþá . Að þeim litla
vonarneista, sem í brjóstum almennings
eimir enn eftir af frá betri dögum, er blás-
ið kappsamlega af ráðgjöfum Kingstjórn-
arinnar, hvenær sem þeir opna munninn.
Viðskiftin eiga að hafa bætt úr öllu böli og
almenningi er óspart bent á að trúa bæði
stjórninni og auðvaldinu til þess, að það
bæti tímana. Það þurfi aðeins á dálítilli
þolinmæði að halda til þess, að bíða eftir
að athafnalífinu sé stefnt í mannréttinda
og jafnaðar áttina, svo að allir kenni jafnt
á kreppunni, en við það sveitist nú stjórn
og auðvald! Bíðið! Sveltið ef með þarf!
Það skal alt lagast!
II.
Vér viðurkennum hátíðlegast að við-
skifti hafi batnað, ef verðbréfasala, vextir
á peningum, meiri gróði hluthafa í stór-
félögum og fjörugri spákaupmenska á
korni, eru viðskifti. Það er einnig hverju
orði sannara, að námarekstur, sala málma
og sprengi-efna hefir stórum örvast. En
af hverju?
Boðar það, að hér verði hafist handa á
að rífa niður pestarhjallana, sem menn
verða að gera sér að góðu að búa í, þó
dauði vofi yfir hverju ungbarni, sem inn í
þá fer; boðar það meiri og betri húsakynni;
eða möguleika til búskapar úti í sveit;
boð^- það hærra kaup, styttri vinnutíma,
eða meiri tækifæri til mentunar? Nei
bróðir sæll. Þetta boðar stríð! Ekkert
annað.
Og því vitum við hvað fylgir. Það getur
hent sig, að við fáum atvinnu við vopna-
framleiðslu. Nú — það skapar betri tíma.
Og eins er með hitt, ef vopnaframleiðand-
inn nælir eitthvað á því um leið. En það
getur fleira hent en þetta. f Asíu og
Afríku búa menn, sem hærra verð heimta
fyrir hvítar mýs, en sanngjarnt er. En
án þeirra má engin þjóð vera. — Að
bregða sér í brynhosur og tala við þessa
skiftavini með byssu um öxl, vekur þá til
meðvitundar um viðskiftalegt réttlæti. Að
vísu getur því fylgt, að við kennum sjálfir
á kúlunum, sem við bjuggum til, en það
verður ekki í alt séð.
III.
En þó Canada flækist nú ekki í stríð,
hvað verður þá gert til þess að bæta úr at-
vinnuleysinu ? Ef viðskifti eru nú í sann-
leika svo mikið betri, sem látið er, hvernig
stendur þá á því, að á engu er byrjað og
allir halda að sér höndum. Hvernig stend-
ur t. d. á að “Home Improvement” hug-
myndin hefir ekki hepnast betur en raun
er á?
Svarið er að hún var aldrei annað en
kák. Það er enginn hrifinn af því, að
greiða banka eða nokkrum öðrum 6% í
vexti. Þó skrifaði bankastjóri nokkur
Hkr., að hann hefði aldrei getað hugsað
sér önnur eins lánskjör. En svo er annað.
Þrír húsasmiðir, sem vér höfum átt tal við
fullyrða, að hver einasta vörutegund til
húsagerðar, hafi hækkað. um 30 til 40% í
verði um leið og sambandsstjórnin byrjaði
á þessu, eða að ábyrgjast bönkunum, af
þeir skyldu engu tapa, tapið skyldi koma
niður á stjórninni, á þjóðinni.
En ef viðskifti eru að eflast eins og
sagt er, hversvegna vísaði þá C. P. R. fé-
lagið sjö hundruð manns nýlega úr vinnu í
smiðjunum í Winnipeg? Vegna uppskeru-
brests í vesturlandinu var sagt. Auðvitað.
En, verður manni að spyrja, hvað veldur
þeim uppskerubresti ? Að því skal vikið
síðar.
Hitt er satt, að fáeinir menn hafa nú
tekjur, sem meiri eru en svo, að hliðstæð
dæmi þess finnist nokkru sinni áður í sögu
landsins. Eftir sjö eða átta kreppuár er nú
hafa verið í röð, er það talsvert til að vera
stoltur af. Aftur er fjöldinn af þjóðinni,
að bera minna úr býtum en nokkru sinni
fyr og hefir og er óðum að tapa sínum síð-
asta eyri. Fyrst fór atvinnan og lífeyrir
fjölskyldunnar með henni. Þar næst fór
fasteignin í hendur bæjarins eða lánsfé-
lagsins. Og síðast fer lífsábyrgðin. Og
þá er í öll skjól fokið. Þá eru allar bjargir
bannaðar nema þær, að þiggja af sveit.
Þess verður skamt að bíða, að fjöldi
manna, sem engan styrk hefir þegið til
þessa, verði til þess knúður. Það sýnir
sannleikann í viðreisnarhjali stjórnarinnar
og auðvaldsins.
IV.
Já — vér mintumst á uppskerubrestinn
í vesturfylkjunum. Af hverju stafar
hann?
Eg veit að þú segir nú, lesari sæll, sem
svo, að hugmyndin sé þó ekki sú, að kenna
C. P. R. um rigningarleysið, sem uppskeru-
bresturinn stafar af, og sem varð þess
valdandi að um sjö hundruð manns bætist
við hóp atvinnulausra um há-bjargræðis-
tíman, júlímánuð, í þessum eina bæ hjá
einni einustu stofnun. Og víst er um það,
að annað eins er íhugunarvert. Og þó láta
ráðgjafar King-stjórnarinnar hver á eftir
öðrum blöðin flytja eftir sér þann boð-
skap, að hér baði alt senn, eða jafnvel nú
•þegar, í rósum. Jámbrautafélögin höfðu
afarmikil áhrif á byggingu og ræktun
vesturlandinu. Þau fluttu fólkið þangað
og seldu því lönd, sem aldrei hefðu átt að
vera til akuryrkju notuð. En kaupsýslu
skammrifi stjórnarinnar og járnbrautafé-
laganna, fylgdi nú einu sinni þessi böggull,
að hvað sem um vernd jarðvegsins væri að
ræða, yrðu járnbrautarfélögin að græða á
landsölubraski. Ef svo hefði ekki verið,
væri mikill hluti vesturfylkjanna tveggja
ekki orðinn eða eyðimörk.
Uppskerubresturinn er ekki nýtt fyrir
brigði í suður hluta fylkjanna Saskatshew-
an og AJberta. Menn sem vit höfðu á því,
sögðu fyrir tíu árum eða meira fyrirfram
um að kornyrkjan mundi fara þarna eins
og nú er raun á orðin. En stjórnin var
ávalt að hugsa um þá menn, og hvað þeim
mætti verða til bjargar, er lagt gætu vel í
kosningasjóðinn, en hafði engan tíma af-
lögu til að hugsa um vernd akuryrkjunnar
í vesturlandinu. Vesturlandið gaf ein-
göngu af sér korn, en korn er ekki mikils
virði til annars en að spekúlera með það. .
Eins lengi og eitthvað er til af því til
þeirra hluta, er alt gott og vel með fram-
leiðsluna.
Uppskerubrestur í vesturlandinu, er af-
leiðing af óframsýni stjórnar landsins,
græðgi járnbrautarfélaganna og einfeldni
þeirra er þar byggja og sem ekki sáu sér í
nokkru fært að breyta til þó hættan væri
deginum ljósari. En þeim verður þó að
fyrirgefast meira en stjórninni og járn-
brautarfélögunum, því þeir vissu ekki
önnur ráð til þess að hafa ofan af fyrir
sér með á jörðinni eða landinu og kröfð-
ust einskis annars en brauðs síns í sveita
síns andlitis. En stjórnin og járnbrauta
félögin voru aðeins að hu^gsa um stórgróða
af því sem þau höfðust að og eru því bónd-
anum sekari um hvernig komið er. Jafn-
vel uppskerubrestinn í vesturfylkjunum
má því sem flest annað rekja til Mam-
mon’s, og sem afleiðingarnar eru nú orðn-
WINNIPEG, 14. JÚLf 1937
ar þær af, að kornhlöðum (elevators) hefir
verið lokað, viðskifti hafa dvínað og menn,
er við þetta hvorttveggja hafa áður aflað
sér brauðs, hópa sig nú sem ráðvilt hungr-
uð hjörð saman á járnbrautarstöðvum í
þessum' héruðum sem orðið hafa fyrir upp-
skeru-bresti í von um að verða fluttir til
betri og lífvænlegri bústaða. Nei — það
má víða sjá vott aukinna viðskifta og
batnandi tíma í Canada.
V.
Þessa stundina ýtast nú Winnipeg-bær,
fylkið og sambandsstjórnin á um það,
hver eigi að fæða hina atvinnulausu og
ósjálfbjarga. Bærinn rís ekki undir því.
Fylkið þvær hendur sínar eins og það
hefir að vísu gert, en hefir þó sjaldan haft
betri ástæðu til en nú. Og sjálf sam-
bandsstjórnin stendur uppi ráðalaus með
þetta. Hvernig stendur nú á þessu, ef
viðskifti eru að bæta tímana eins og
liberalar staðhæfa?
Nei, kreppan ér ekki hjá garði gengin
enn. Það er mikið vafamál hvort alvar-
legustu afleiðingar hennar séu enn komn-
ar í ljós. Það lafir alt, eins lengi og
auðvaldið lýsir ekki stjórnir þjóðfélagsins
gjaldþrota, eins og þær í sjálfu sér eru og
gert hefði verið, ef einstaklingur hefði átt
í hlut. En ótti við breytingar á fjármála-
fyrirkomulaginu, veldur því, að auðvaldið
kveður ekki upp óskilorðsbundinn dóm um
skuldafarganið hjá stjórnunum.
Hvernig á því stendur að við eigum enn
við kreppu að stríða, er ljóst af þessu.
Auðvaldið heldur því, sem það hefir kló-
fest og telur sig eftir öllu að dæma gera
vel, ef það getur það. Að stofna til nýrra
lána, væri ekki til neins. Að sitja kyr og
hafast ekki að, skoðar það farsælustu leið-
ina. Og ef til vill verður athafnaleysið því
ekki þungbært. Það er ekki jafn tilfinn-
anlegt þeim sem nóg hefir og hinum sem
ekkert hefir.
Af þessum ástæðum væri það óeðlilegt,
ef hér væri um mikla viðreisn eða bata á
hag almennings að ræða. Meðan engar
róttækari breytingar eiga sér stað en orðið
hefir hér vart til þessa, er ekki batnandi
tíma eða afkomu að ýænta.
FRÁ KIRKJUÞINGINU
Avarp forseta Hins Sameinaða Kirkjufé-
Iags fslendinga í Norður-Ameríku við
setningu hins fimtánda ársþings
félagsins í Arborg, Man.,
þann 26. júní 1937.
Háttvirtu kirkjuþingsmenn og gestir!
Um leið og eg segi þetta fimtánda árs-
þing kirkjufélags vors sett, vil eg leyfa
mér að fara nokkrum orðum um suma þá
atburði, sem gerst hafa síðan vér héldum
vort síðasta* ársþing í Winnipeg fyrir einu
ári; þá atburði, sem nánast snerta stefnu
vora og það starf, sem vér, sem kirkjuleg-
ur félagsskapur, höfum með höndum. —
Einnig vil eg leitast við að gefa stutt yfir-
lit yfir starfsemi félagsins á árinu. Sökum
þess takmarkaða tíma, sem eg hefi hér yfir
að ráða, verður yfirlit þetta að sjálfsögðu
mjög stutt og ófullkomið.
f stuttri grein, sem birtist í síðasta tölu-
blaði Heimskringlu hefi eg leitast við að
gefa örstutt yfirlit yfir hag og framgang
hinnar frjálslyndu hreyfingar í trúmálum
í ýmsum löndum, samkvæmt skýrslum
þeim, sem birst hafa í “handbók” alþjóða-
félagsins til eflingar frjálslyndum kristin-
dómi og trúfrelsi, (International Assöcia'-
ti°n for Liberal Christianity and Religous
Freedom). Vil eg ekki endurtaka neitt af
því sem þar er sagt hér, en vísa til grein-
arinnar þeim sem kynnu að vilja fræðast
ofurlítið um þessi mál í heild.
Því verður ekki neitað, að trúmálalegt
frjálslyndi á víða fremur litlu láni að
fagna nú sem sten/Iur. Eru orsakirnar til
þess auðsæar, að eg held, hverjum sem
reynir að athuga hið stjórnmálalega á-
stand, sem nú ríkir í ýmsum löndum. ____
öfgastefnur í stjórnmálum, sem hafa í för
með sér ófrelsi og ófrjálslyndi á öllum
sviðum, hafa geisað yfir heiminn um
nokkur undanfarin ár, og hafa sett djúp
merki þröngsýni og umburðarlyndisleysis
á hugsunarhátt ýmist heilla þjóða eða
flokka, sem náð hafa meira eða minna
valdi í sínar hendur á stjórnmálasviðinu. í
slíku andrúmslofti fær frjálslyndi í trú-
málum ekki þrifist. Öfgastefnurnar geta
óhjákvæmilega af sér afturför og kyr-
stöðu í öllu starfi mannsandans, hvort sem
það snertir trúmál, bókmentir, listir eða
vísindi, þar sem þær ná að verða ráðandi
öflin í þjóðfélaginu. Frelsi einstaklings-
ins til að rannsaka, hugsa og láta
óhindraður í ljós skoðanir sínar
og niðurstöður er nauðsnylegt
til þess að nokkur framför geti
átt sér stað. Trúarbragðalegt
frjálslyndi er ekki neitt annað
en framför á sviði trúmálanna.
>að er ekki eingöngu í því falið
að menn hætti að líta með óvild
og hatri á skoðanir, sem að ein-
hverju Ijeyti eru frábrugðnar
þeirra eigin skoðunum, heldur
líka í því, að menn haldi áfram
að leita sannleikans 'ng veiti
honum fúslega viðtöku, hver svo
sem áhrifin af því kunna að
verða á þær trúarhugmyndir,
sem menn hafa að erfðum tekið
frá liðnum tímum. Þetta frjáls-
lyndi getur þróast aðeins þar
sem hið almenna einstaklings-
frelsi er einhvers virt; þar sem
fólk er í sannleika frjálst og er
ekki neytt til þess að beygja sig
undir neinar þröngar og lamandi
öfgastefnur, sem hafa það fyrir
markmið ^að móta hugi manna,
unz allir hugsa eins, tala eins og
haga sér eins, að minsta kosti á
yfirborðinu.
En þrátt fyrir þessi síðustu og
verstu tákn tímanna, er margt
sem bendir til þess, að trúar-
bragðalegt frjálsyndi sé víða að
ryðja sér til rúms, og það jafn-
vel þar sem sízt hefir verið hald-
ið að þess væri að vænta. Eg
vil aðeins benda á það, að hin
kaþólska kirkja hefir nú þegar
beðið alvarlegan hnekki sem
stofnun á ýmsum stöðum, vegna
afturhalds síns, og á sennilega
eftir, að sjá meira fráfall meðal
meðlima sinna á komandi árum.
Hið sama mættj og segja um
ýmsar mótmælendakirkjur. Sá
styr, sem nýlega hefir staðið
um hertogann af Windsor, út af
giftingu hans, innan biskupa-
kirkjunnar ensku, sem hann og
öll konungsættin brezka heyra
til, sýnir greinilega í hverja átt
vindurinn blæs. út af fyrir sig
er það atvik of mikið bundið
við perpsónur til þess að það geti
orðið valdandi nokkurrar veru-
legrar hreyfingar í þeirri kirkju,
en þó hefir það áreiðanlega haft
þýðingu og hana eigi alllitla í þá
átt, að opna augu margra fyrir
nauðsyn á breytingu í hinni fé-
lagslpgu aðstöðu kirkjunnar yfir-
leitt. Fleira mætti nefna, ef
tíminn leyfði. Þrátt fyrir tíma-
bil kyrstöðu og jafnvel afturfar-
ar í sumum löndum, er alls eng-
inn vafi á því, að trúarbragða-
legt frjálslyndi er yfir höfuð í
framför. Og þegar þeirri öld
stjórnarfarslegs ofbeldis, sem nú
geysar um heiminn, linnir, sem
einhverntíma hlýtur að verða,
mun varla hjá því fara, að aftur-
kast komi, sem verði til eflingar
sönnu frjálslyndi í trúmálum,
sem og á öðrum sviðum mann-
legra félagsmála og starfa.
Eg get ekki látið undir höfuð
leggjast við þetta tækifæri, að
minnast ofurlítið á breytingar,
sem orðið hafa á þessu liðna ári
í þeirri kirkjudeild, sem vér um
mörg ár höfum staðið í svo nánu
sambandi við, og sem hefir veitt
oss, sem kirkjufélagi og sem
söfnuðum, ómetanlegan styrk.—
Eg á hér við hið ameríska Unit-
arafélag (The American Uni-
arian Association). Fyrir tveim
ur árum voru ráðstafanir gerðar
til þess að leggja eins nákvæmt
mat og auðið væri á alla starf-
semi félagsins. Var til þess kos-
in nefnd, sem starfaði eitt ár og
fékk allar þær upplýsingar, sem
hún gat fengið. Álit þessarar
nefndar var gefið út í bók og
síðan lagt til grundvallar fyrir
ýmsum tillögum um breytingar á
starfstilhögun. Fyrir ári síðan
var önnur nefnd kosin, sem hélt
áfram starfi hinnar fyrri nefnd-
ar, eftir því sem þörf þótti á
vera. Helztu breytingarnar, sém
gerðar hafa verið, miða að því,
að efla starfsemina út á við, en
draga, eftir því sem unt er, úr
kostnaði við stjórn og skrifstof-
» ur aðalfélagsins. Á síðasta árs-
fundi félagsins veik dr. Louis C.
Cornish, sem um tíu ára skeið
hefir verið forseti félagsins, úr
forseta sæti, en í hans stað var
kosinn dr. Frederick May Eliot,
sem þjónað hefir Unitara söfn-
uðinum í St. Paul, Minn., um
síðastliðin tuttugu ár. Dr. Cor-
nish hefir ávalt verið mjög
hlyntur vorum íslenzka frjáls-
trúar félagsskap. Það er ætlun
hans að verja framvegis tíma
sínum og kröftum til þess að
kynna sér allar hreyfingar í trú-
málum, hvar sem þær eru, sem
stefna í líka átt og hin únítariska
hreyfing. Ber oss sem kirkjufé-
lagi að þakka dr. Cornish velvild
hans í vorn garð, og væri vel við
eigandi, að á þessu þiugi yrði
gerð samþykt í þá átt.
Hinn nýi forseti félagsins, dr.
Eliot, er mjög mætur maður.
Hefir hann getið sér hinn bezta
orðstír fyrir dugnað sinn og á-
huga, og má vænta mikilla
framkvæmda frá honum í hinu
nýja embætti hans. Var hann
einn af frumkvöðlunum að því
að hin gagngerða endurskoðun á
hag og starfi félagsins var gerð
og var sjálfur í endurskoðunar-
nefndinni. f apríl í vor fórum
við þrír á fund hans, dr. Rögn-
valdur Pétursson, séra Philip M.
Pétursson og eg, eins og mörg-
um er kunnugt. Var ferð sú
farin til þess að kynnast honum
persónulega og jafnframt til
þess að kynna honum starf
þessa kirkjufélags og horfur við-
víkjandi því. Fengum við hin-
ar beztu viðtökur, og lét dr.
Eliot í ljós löngun sína að kynn-
ast persónulega fleirum hér
vestra og vorri kirkjulegu starf-
semi af eigin reynd. Er von-
andi, að honum gefist bráðlega
tækifæri til þess að koma hingað
vestur og sjá með eigin augum
kirkjur vorar og kynnast starf-
inu.
Dr. Patterson, sem er oss öll-
um að góðu kunnur, er enn
starfandi embættismaður í
stjórn A. U. A., þó á annan hátt
sé en áður var. Sömuleiðis er
Mr. Davis, sem var hér á ferð
síðastliðið haust, embættismað-
ur félagsins. Þann stutta tíma,
sem Mr. Davis dvaldi hór í
Manitoba og Sask., kynti hann
sér rækilega starfssvið vort og
þá miklu erfiðleika, sem hin
mikla dreifing safnaða vorra
veldur. Hygg eg að hann hafi
verið vel ánægður með það sem
hann sá, og má óhætt fullyrða,
að vér eigum þrjá trausta vini í
stjórnarnefnd A. U. A. þar sem
þeir eru dr. Eliot, dr. Pattersor.
og Mr. Davis.
Um starfsemi kirkjuféíags
vors á síðastliðnu ári er ekki
mikið nýtt hæga að segja. Starf-
ið hefir gengið með líkum hætti
og að undanförnu, sömu menn-
irnir hafa þjónað söfnuðunum
og með sama hætti. Starfið
hefir, af skiljanlegum ástæðum
ekki verið aukið til muna. —
Messum hefir verið haldið uppi
af og til af þjónandi prestum fé-
lagsins á sömu stöðum og áður,
þar sem ekki eru fastir söfnuðir.
Þess má þó geta, að séra Eyjólí-
ur Melan hefir heimsótt fólk í
Mikley og flutt guðsþjónustu
þar. Á síðastliðnu sumri flutti
eg tvær gúðsþjónustur hjá fs-
lendingum í Keewatin, og er það,
mér vitanlega, sú fyrsta tilraun,
sem þar hefir verið gerð af hálfu
félags vors, þótt raunar væri
það algerlega á milli mín og
nokkurra manna, sem eg þekki
þar, að þetta var gert. Séra
Philip M. Pétursson hefir þjón-
að sínum tveimur söfnuðum í
Winnipeg, þeim enska og þeim
íslenzka; séra Jakob Jónsson
hefir þjónað söfnuðunum í
Vatnabygðunum í Sask. Séra
Rögnv. Pétursson, sem því mið-
ur getur ekki verið á þessu
þingi, sökum íslandsferðar, hef-
ir farið tvær ferðir á árinu til
Saskatchewan í þarfir ,félags
vors, og eina, eins og á hefir ver-
ið minst, til St. Paul, auk margs
annars, sem hann hefir gert í