Heimskringla - 13.10.1937, Síða 1

THE PAR-T-DRINK
C'HfO(A
Good Anytime
In the 2-Glass Bottle ^ ®
LII. ÁRGANGUR
WINNIPBG, MIÐVIKUDAGINN, 13. OKT. 1937
NÚMER 2.
HELZTU FRÉTTIR
VIÐHORFIÐ í STRfÐSMÁLUM
SPÁNAR OG KÍNA
Orðum Roosevelts forseta s. 1.
viku um að stemma stigu fyrir
blóðsúthellingunum í Kína og á
Spáni, hefir hvarvetna verið
veitt hin mesta athygli. Bretar
gripu þau eins og druknandi
maður hálmstrá, og hvetja nú
Bandaríkin mjög til átekta með
sér um að stöðva hryðjuverkin.
En hversu langt að Bandaríkin
ganga í því er enn óvíst. Roose-
velt forseti hefir sagt það eitt,
að friðelskandi þjóðir gætu gert
herskáu þjóðunum þann ógreiða,
sem gerði þeim ókleift að halda
áfram stríðum með því að hætta
viðskiftum við þær. En þó ekki
sé nema það, hefir reynst erfitt,
að sameina þjóðirnar um það.
Þetta virðist benda á það, að
Bretar líti svo á, sem stríð sé nú
óhjákvæmilegt orðið. Þeir skoða
það að minsta kosti nær nú en
1931, er Japanir hrifsuðu Man-
sjúríu og Bandaríkin kvöddu
Breta til samtaka um að neita
því landa-hnupli, sem væri ský-
laust brot gegn 9 þjóða samn-
ingunum frá 1922 og Kellog’s
samningnum. Sir John Simon sá
þetta þá engu skifta Breta. Augu
Breta opnuðust þó fyrir því fyr-
ir nokkru, er skotið var á sendi-
herra þeirra í Kína af Japönum.
Japanir hugsuðu eðlilega sem
svo, að úr því, að þeim leyfðist
átölulaust, að taka þennan stóra
skika, mundi lítið verða sagt, þó
þeir tækju annan stærri og jafn-
vel alt Kína. ítalía hélt þetta
einnig og fór og tók Bláland án
þess að nokkur alvarleg and-
spyrna væri sýnd. En af því að
Mussolini kunni sér ekki hóf,
reyndi hann einnig að ná Spáni
undir sín yfirráð; hvernig um
það fer, er nú að vísu óvíst, en
hann var ekki langt frá því tak-
marki, er Frakkinn og Bretinn
hófust loks handa um að láta
ítali ekki sökkva skipum þeirra
á Miðjarðarhafinu alveg eftir
vild. f öllum hamförum Mussol-
ini, virtist Bretinn ekki fúsari til
samvinnu annara þjóða heimsins
í Þjóðabandalaginu, en ftala, þó
ílt sé til frásagnar. Þyki hon-
um (Bretanum) nú orðið nóg
um, er honum sjálfum um að
kenna.
Það var ávalt til þess ætlast,
að Þjóðabandalagið væri nokk-
urskonar alheims-lögregla. Og
vegna valds Bretans þar hlaut
hann að hafa þar öðrum meiri
áhrif. Reynsla hafði áður sýnt,
að Bretinn væri vel til þeirrar
forustu fallinn. Lýðræði o g
mannréttindahugsjónir Engii-
saxa og Norðurlandabúa, hafa í
hugum manna yfirleitt skipað
þessum þjóðum fyrstum og öll-
um öðrum framar, er um ráð eða
stjórn í heiminum er að ræða.
Það skal ekki fyrir það tekið, að
Rússland megi nú teljast hér
með, en þetta hefir ekki til
skamms tíma náð til þess. En
vegna þess hve staðið hefir á
forustu Bretans á síðari árum,
hafa hlutirnir sýnilega ekki batn
að. Og þeim er um það sjálfum
að kenna, sé fylgi við þá nú
tregara en áður, af hálfu Banda-
ríkja-þjóðar, sem annara; og
Þjóðabandalaginu, þessari al:
heimslögreglu, sem vernda átti
með menninguna, byggja nú fáir
nokkra von á orðið. Og það er
nokkurn veginn eins ílt og það
getur
verst hugsast.
í sjálfum Miðjarðarhafsmál-
unum, sem komu Bretum og
Frökkum meira við en nokkrum
öðrum, varð Rússin til þess
fremur en nokkur annar, að
Bretar og Frakkar tóku rögg á
sig og komu í veg fyrir að Mus-
solini sökti þeirra eigin skipum
eftir vild. Og það, að afstaðan
er nú breytt í Spánarmálunum,
og Brétar og Frakkar virðast
þessa stundina reiðubúnir að
sýna Mussolini í tvo heimana, er
í raun og veru Rússum að þakka.
Það voru þeir, sem kröfðust þess
fyrst, og sem Frakkinn varð að
ganjga að, að Mussolini yrðu
gerðir þeir kostir, að fara með
her sinn burtu frá Spáni. Ef
því yrði ekki sint, yrði stjórninni
sendur her frá Rússlandi og
Frakklandi. Hverjar sem afleið-
ingarnar verða, er það Rússinn,
sem þarna hefir átt forustuna.
Og nú er það að verða með
hverjum deginum kunnara, að
það er Rússinn, sem á ýmsan
hátt hefir verið að bregða upp
skildi, Kínverjum til verndar, að
svo miklu leyti, sem aðrar þjóðir
en Kínverjar sjálfir hafa gert
það. Halda Japanir þessu sjálf-
ir fram og segja meira að segja,
að það sé með vopnum frá Rúss-
um, sem Kínverjar hafi barist.
Hér í Canada var nýlega
staddur Mr. Wickham Steed,
fyrrum ristjóri “London Times”.
Hann var hér í giftingartúr, þó
gamall sé, og þó einn þeirra sé
sem harðorðast skrifaði á móti
giftingar-vitleysu Hertogans af
Windsor. En hvað sem því líð-
*ur, sagði hann nú á ferð sinni í
Montreal, að Bretar hefðu nú alt
í höndum sér sem fyr. Það væri
betur ,að satt væri og að Bretar
J og Bandaríkjamenn og Norður-
landabúar vöknuðu til meðvit-
undar um hlutverk sitt og beittu
I sér fyrir í friðarmálum heims-
ins. Þótt margt hafi til þessa
öðruvísi farið í þeim málum, en
átt hefði að vera, er hugmyndin
vakandi sem fyr hjá almenningi
um að ef einlægni ekki brestur sé
hægt með rétthugsandi alheims-
lögreglu, sem Þjóðabandalaginu,
að útrýma öðrum eins viðbjóð og
svívirðingu og stríð eru í heimi,
sem ekki vprður sagt um, að firt-
ur sé allri siðmenningu.
Það leit út fyrir sem hugsjón
þessari ykist þróttur og þor hjá
Bretum við ummæli Roosevelts
forseta. En í fréttum frá Ev-
rópu í byrjun þessarar viku,
virðist allur vígaskjálfti aftur
farinn af Bretum og Frökkum.
I Þeir kváðu enn vera að ganga
I eftir Mussolini með að koma á
i fund við sig og semja um að
fara með herlið sitt burtu af
I Spáni. Mússolini hefir þverneit-
I að boði þessu áður og fór í stað
! þess til verks og hrúgaði her til
Spánar. Segja Frakkar að hann
hafi í byrjun s. 1. viku skotið á
| land á Spáni um 5,000 manns og
fjöldi ítálskra hermanna sé hér
og þar um strendur Afríku og í
Marokko, þeirri er Franco ræður
yfir, uppreistarfoingi, sem eigi
að vera til taks, hvenær sem kall-
ið kemur. Það er nú deginum
ljósara, að þessi Spánarbylting
er aðeins annað Blálandsstríð og
með henni hefir það eitt vakað
fyrir Mussolini, að ná yfirráðum
á Spáni, sama sem leggja hann
eins og Bláland undir ítalíu. Ög
svo halda Bretar, að Mussolini
sleppi hendi af þessu ríki, sem
þegar má orðið heita hans, fyrir
kvabb úr þeim. f svari Mussol-
ini um að sækja þenna síðast-
ráðgerða fund, er skýrt tekið
fram, að ítalía sendi ekki full-
trúa, ef ræða eigi um burtflutn-
ing ítalskra hermanna frá Spáni;
heldur sæki ítalía ekki þann
fund í Spánarmálunum, sem úti-
loki Þjóðverja frá að vera þar
viðstadda. Eru nú Frakkar og
Bretar að stúdera þetta svar
Mussolini og vita ekki fyr en í
fyrsta lagi á fimtudag, hverju!
þeir eigi að svara. Hvort að hug-
myndin með þessu fundarboði á
að skiljast svo sem Bretar og
Frakkar séu hættir við áformið \
um að senda lið til hjálpar Spán-
arstjórninni, ef ítalskir hermenn
hefðu sig ekki burtu frá Spáni,
er ómögulegt að segja nokkuð
um þessa stundina.
Blöð á Frakklandi kváðu harð-
orð um framkomu Mussolini og
segja að þó Bretar þykist sjá
sáttaboð í svari hans, sé ekki um
neitt því líkt að tala og Frakk-
land megi ekki við að halda
Spáni lengi lokuðum fyrir þeim 1
er berjast vilji með stjórninni á
Spáni. En áður en af því verður,!
telur Bretinn það þess vert að i
leita álits Bandaríkjanna ium|
það. Þeir sjá ekki að hér eigi
neinn asi við.
Á þessu gengur nú í Evrópu.1
f Kína heldur ófriðurinn áfram.
Japanir sækja mjög á í Norður-
Kína og virðast hafa þar orðiðj
mikið til 5 fylki á sínu valdi. Frá
Whangpoo-ánni gerðu og jap-,
önsk herskip hroðalega sprengju
árás um helgina. Er það all
nærri Shanghai. Féll fjöldi af
Kínverjum í héraði í grendinni.:
í Shanghai og grendinni er nú
sagt að 20 þúsund Kínverjar hafi
fallið og auk þess um 55 þúsund-,
ir meiðst svo að jafngóðir verði
ekki, á 8 vikum, sem bardagar
hafa staðið þar yfir. Hryðju-
verkin um síðustu helgi ollu ekki
eins mikilli eldsútbreiðslu og
sprengjuárásir vanalega gera á1
húsum, vegna stórrigningar.
Síðast liðinn sunnudag talaði
forsætisráðherra Kínverja, Chi- (
ang Kai-Shek í útvarp til þjóðar
sinnar. Tilefnið mun hafa verið,
að þann dag árið 1911, hófst
byltingin í Kína, sem leiddi til
stofnunar lýðveldisins, og sá
dagur hefir síðan verið haldinn
helgur. Chiang Kai-Shek mintij
þjóð sína á að vera þolinmóða í
þrautum hennar. Fyrir endan á j
stríðinu yrði ekki séð; það gætij
staðið yfir fleiri mánuði eðai
jafnvel ár. Enn væri stríðið ekki
nema byrjað. Þó ljótt væri ætti j
það eftir að sýna sig, að verraj
væri í vændum, Og við utan að
komandi aðstoð skyldi ekki bú-
ast. Þjóðin yrði að heyja sjálf
sína baráttu fyrir frelsinu.
Kínverjar kváðu standa vel
saman og til herþjónustu bjóða
sig fleiri en oft er hægt að veita
móttöku. Um ein miljón manna
mun nú í herinn' innrituð og
hann vex daglega. Er sagt að
Japanir segi, að það sé eins og
tveir eða fleiri séu ávalt til að
tylla upp í skarð hvers fallins, og
það sé eitt það erfiðasta, við
þessa fjölmennu þjóð að etja.
En hvað sem þessu líður, mun
nú standa til, að fundur verði
hafinn í Washington bráðlega
um stríðsmálið í Kína. Þetta er
ekki ákveðið og verður ekki fyr
en að Roosevelt hefir látið til sín
heyra frekar.
Japan hefir nú verið látið
heyra það af Þjóðabandalaginu,
Bretum, Frökkum og Banda-
ríkjamönnum, að þeir séu ófrið-
ar þjóð og heyi árásarstríð á:
Kína. Þessvegna hafa og marg-
ar þjóðir hætt viðskiftum við þá.
En Japanir neita, að þeir séu að
gera annað en verja sig og sína,
segja svo og svo marga Japani
drepna árlega í Kína og í Man-
chukuo haldi Kínverjar stöðugt
uppi óeirðum. En þó eitthvað
kunni að vera satt í þessu, er til
heldur mikils mælst af Japön-
um, að fara fram á, að Chiang
Kai-Shek, foringi kínversku
þjóðarinnar, sé rekinn frá völd-
um og öðrum manni, sem Japan-
ir skoða sér vinveittan, séu feng-
in þau í hendur. Fyr en Evrópu
þjóðirnar og Bandaríkin komi
þessu til vegar, sé ekki sann-
gjarnt af þeim, að ætlast til, að
Japanir leggi hala á bak sér og
hverfi burtu úr Kína.
Mussolini eða ítalía hefir lýst
velþóknun sinni á yfirgangi Jap-
ana í Kína og heita Japönum
stuðningi.
Að sjálfsögðu veltur sjálfstæði
Kínverja á því, hvað stórþjóðirn-
ar gera í þessu stríðsmáli. En
afleiðingarnar af því ef að þetta
langstærsta og fjölmennasta lýð-
stjórnarríki í heiminum yrði lagt
undir keisaradæmið Japan, munu
einnig sýna sig í því að engil-
saxnesk áhrif eða yfirráð í al-
heimsmálum hverfi, verði ekki
vart framar. Það þarf sízt að
efa, fari nú sem 1931, að Bretar
og Bandaríkj amenn komi sér
ekki saman.
Kosningar 12. des. í Rússlandi
Kosningar fara fram í Rúss-
landi í fyrsta sinn eftir að lög-
unum var breytt s. 1. haust, 12.
des. á þessu ári.
Það helzta við þessar kosning-
ar er að nokkurs konar yfirráð er
kosið. Svarar það til ráðuneytis
annara þjóða. Allir þeir sem nú
eru í “Miðstjórn” landsins, —
(Commissars) svo sem Stalin, og
ráðunautar hans sækja um kosn-
ingu.
Um 100,000,000 manna hafa
atkvæðisrétt.
Þá eru 569 manns kosnir í
Sóvét of the Union, málstofu er
svarar til neðri deildar eða full-
trúadeildar þinga í öðrum lönd-
um. Verður þar einn fulltrúi
fyrir hverja 300,000 kjósendur.
En svo er önnur málstofa, er
nefnd er Sóvét of Nationalities,
sem kosið er í eftir stærð héraða,
en ekki fólksfjölda. Alls eru
þar kosnir 574 fulltrúar (depu-
ties). Báðar þessar málstofur
eru jafn-réttháar. Þingmenn
eru kosnir til fjögra ára.
Samkvæmt þessum nýju kosn-
ingalögum, hafa menn og konur
18 ára að aldri atkvæðisrétt.
Próf Watson Kirkconnell
flytur erindi í Árborg
Á samkomu sem haldin verður
í Árborg 22. okt. til arðs sumar-
heimili barna að Hnausum flyt-
ur próf. Watson Kirkconnell
erindi. Mr. Kirkconnell er orð-
inn svo kunnur íslendingum fyr-
ir það, hve ant honum er um ís-
lenzkar bókmentir, að hann þarf
ekki að kynna þeim. Hann er
einn hinna fáu enskumælandi
manna hér, sem numið hefir ís-
lenzku svo, að hann les hana og
nýtur þess, sem íslenzkar bók-
mentir hafa til brunns að bera.
— Ný-íslendingum gefst þarna
tækifæri að kynnast og hlýða á
Mr. Kirkconnell ræða við þá um
Vestur-íslenzkar bókmentir. —
Hefir hann ekki einungis frætt
enskumælandi menn hér um þær
áður, heldur margan góðan fs-
lending einnig. Að minsta kosti
metur hann Stephan G. meira
en margir gera.
Á samkomu þessari verður
margt fleira til skemtunar og er
það auglýst í Árborg.
Brownlee hér
J. E. Brownlee, forsætisráð-
herra í Albert frá 1925—1935,
kom s. 1. viku til Winnipeg. Hann
starfar hér sem lögfræðisráðu-
nautur United Grain Growers
félagsins er það verður yfir-
heyrt af Turgeon-nefndinni sem
hingað er nú komin frá Evrópu,
og tekin til starfa þar sem áður
var frá horfið hveitisölurann-
sókninni. Mr. Brownlee tók aft-
ur upp lögfræðisstarf, er hann
lagði niður stjórnar-formensku.
Um stjórnmálin í Alberta eða
stefnu Aberharts vildi hann ekk-
ert segja. Hann kveðst heldur
ekki mundi láta sig stjórnmál
skifta úr þessu.
Allir jafnir fyrir lögunum
Freeman Hatfield heitir mað-
ur gamall, sem fyrrum átti og
stýrði Gypsum Queen, sem er
þrímastrað seglskip. Það var i
flutningum fyrir stjómina á
stríðsárunum. — Samkvæmt
skýrslum hans var því sökt af
neðansjávarfari og honum greitt
í skaðabætur úr landssjóði
$71,276. Nýlega komst upp, að
þær skýrslur voru tómt fals,
skútunni hefði alls ekki verið
sökt. Fyrir dómstóli í Ottawa
22. sept í ár, var karlinn dæmdur
í 18 mánaða betrunar vist (On-
tario Reformatory), fyrir svik-
samlegan fjárdrátt.
Um sama leyti var Mike Sybi-
kowitch dæmdur í tveggja ára
varðhald af lögregludómara Gra-
ham í Winnipeg, fyrir glæpsam-
legan fjárdrátt. Mike og kona
hans höfðu framfærslu styrk af
almannafé (Relief), en í sumar
hafði kerlingin fengið þvotta-
vinnu öðru hvoru, sem nam 42
dölum alls. “Eg átti engin föt
— bara tuskur,” sagði Mike,
svo dómarinn frestaði fram-
kvæmd refsingar, þar til Mike
syndgaði í annað sinn.
FRÉTTAMOLAR
á verkamannasamtökin, sem
John L. Lewis stjórnar og undir
nafninu “Committee of Indust-
rial Workers” gengur, að reka
hinn gráðuga foringja sinn
(John L. Lewis) og sameinast
aftur American Federation of
Labor.
* * *
Sir Oswald Mosley, foringi
fascista á Englandi fór s. 1.
mánudag til Liverpool til að hafa
þar opin fund. Áður en hann
byrjaði ræðu sína, reið steinn í
enni honum; féll hann í öngvit
og flumbraðist á andliti. Var
hann fluttur á sjúkrahús og kom
þá í ljós, að uppskurð þurfti að
gera á höfðinu. Þó er talið að
hann muni verða jafngóður. —
Vörð hafði hann nokkum um
sig og veittist lögreglunni erfitt
að vernda verðina fyrir grjót-
kastinu frá mannfjöldanum.
* * *
Hveiti-uppskeran í Manitoba-
fylki, sem þakkað var upphátt
fyrir í öllum kirkjum hér s. 1.
sunnudag, nemur í peningum
sem næst $52,000,000. Er það
sögð bezta uppskera síðan 1920.
* * *
Sprengjum rignir af og til úr
loftförum Japana um alt Norð-
austur Kína, alla leið suður fyrir
Shanghai og Nanking. Hvar
sem hópur manna er saman kom-
inn, má eiga von á sprengjum
þeirra. Á járnbrautarlestum og
járnbrautarstöðvum er sjaldan
vært. Farast oft fleiri og færri,
stundum 50 í einu, menn konur
og böm. Þetta er daglegt brauð
um þessi áminstu svæði.
Eitt atvik þykir þó taka út
yfir alt. Fyrir sunnan Nanking
var verið með lík á leið til grafar
s. 1. laugardag. Líkfylgdin var
öll hvítklædd. Þetta tækifæri
mátti ekki ónotað láta. Flug-
bátur kemur og sleppir nokkrum
kúlum. Ein var ekki 10 fet frá
líkkistunni, en hún sprakk ekki.
Nokkrir meiddust í líkfylgdinni.
ÍSLANDS-FRÉTTIR
Þjóðabandalagsdeildin í Can-
ada, er að vinna að því að koma
á viðskiftabanni við Japan. —
Kingstjórninni kvað vera eins
illa við þetta og henni var við
sölubannið á gasolíu til ftalíu
forðum.
* * *
Bretakonungur og drotning
komu heim til Englands í gær
eftir nokkra vikna sumardvöl í
Balmoral Castle á Skotlandi.
* * *
Hertoginn og Hertogainnan af
Windsor eru stödd í Þýzkalandi
þessa stundina. Hertoginn gaf
sig við því að athuga hag verka-
manna, gekk á tal við þá,
spurði um vinnulaun, lengd
vinnutíma, fæði þeirra o. s. frv.
Hertogainnan aðstoðaði mann
sinn í að afla upplýsinga um
efni og gerð klæðnaðar verka-
manna. Að lokum át Hertoginn
með verkamönnunum, 22 centa
máltíð. Hrópuðu verkamenn til
hans er hann kvaddi þá: “Heil
Edward!” í ávarpi verkamanna-
foringja Roberts Ley til Her-
togans, var Hertoginn kallaður
“vinur verkalýðsins”.
Hertoginn og Hertogainnan
ráðgera að leggja af stað til
Bandaríkjanna 6. nóv. með skip-
inu “Bremen”.
IfC * *
Stjórnin á Spáni er sagt að
ætli að skifta enn um stjórnar
setur; flytja það frá Valencia til
Barcelona.
* * *
Verkamannafélagið “Ameri-
can Federation of Labor” sam
þykti tillögu nýlega um að skora
Endurvarpsstöð
á Austurlandi
Samkvæmt samningi um orku-
aukningu útvarpsstöðvarinnar,
sem gerður var milli Marconifé-
lagsins í London og Ríkisút-
varpsins og var undirritaður 5.
maí s. 1. og skýrt var frá með
sérstöku erindi útvarpsstjórá,
var ákveðið í 18. gr. samnings-
ins, að Ríkisútvarpið gæti með
tilkynningu símleiðis eða bréf-
lega fyrir 15. sept. þ. ár, bætt í
samninginn ákvæðum um endur-
varpsstöð á Austurlandi, samkv.
þar um gerðu tilboði fálagsins,
um leið og samningar fóru fram.
Eftir að útvarpsstjóri og verk-
fræðingur útvarpsins höfðu lát-
ið fara fram athugun, um skil-
yrði fyrir endurvarpi og stað
fyrir væntanlega endurvarps-
stöð, áttu þeir í morgun tal við
kenslumálaráðherra og f jármála-
ráðherra og var þá tekin ákvörð-
un um að ganga að tilboði Mar-
conifélagsins og símskeyti þar
um sent í dag.—Vísir 15. sept.
* * *
Sundlaug bygð í
þegnskaparvinnu
S. 1. sunnud. var vígð ný sund-
laug í Skjaldfannardal í N. fsa-
fjarðarsýslu. Sundlaugin er 20
sinnum 8 metrar að stærð, stein-
steypt og er í landareign jarðar-
innar Laugaland, en þar er jarð-
hiti nokkur. íþróttafélagið
‘Þróttur’, Nauteyrarhreppi, hef-
ir staðið að laugarbyggingunni.
öll vinna er lögð fram í þegn-
skaparvinnu félagsmanna.
—Vísir, 15. sept.