Heimskringla - 13.10.1937, Qupperneq 2

/
2. SÍÐA
MEIMSK.RINGLA
WINNIPEG, 13. OKT. 1937
ÓALDARFLOKKARNIR
BALKANSKAGA
Andreas Grau ritstjóri, sem hef-
ir talað persónulega við leið-
toga makedónísku uppreisnar-
nefndanna í Búlgaríu, skýrir
í eftirfarandi grein frá að-
stæðunum á Balkanskaganum
og hinu áhættusama lífi komi-
tadjsins.
svo hundruðum skiftir bæði fyr-
ir og eftir að hinu tyrkneska oki
var aflétt.
A
Þegar Makedónía á þenna hátt
varð tundurtunna Evrópu, tóku
stórveldin til þess ráðs fyrir
heimsstyrjöldina að koma upp al-
þjóðlegu lögregluliði, en það
stoðaði ekkert. Imro virtist ó-
sigrandi. Væru flokkar hennar
yfirunnir á einum stað, skutu
þeir bara upp höfðinu á öðrum,
altaf reiðubúnir að hefna fall-
inna félaga. Afleiðingarnar eru
þær, að í Makedóníu, sem er eitt
af frjósömustu og fegurstu lönd-
dögum milli óaldaflokkanna og trúum 600,000 makedónískra
lögregluliðssveita frá Júgóslavíu ; flóttamanna, sem lifa hér. —
og Grikklandi.
Þá fyrst steig stjarna hans, og
áhrif hans voru oft í réttu hlut-
falli við þau verðlaun, sem grísku
eða júgóslavnesku yfirvöldin
settu til höfuðs honum. 250,000
dínarar vou lagðir til höfuðs
hinum síðasta komitadjs, Mich-
ailef, sem nú er flúinn til Tyrk
lands. Fyrirrennari hans var
metinn á hálfa miljón.
▲
Hinn mikli komitadjs hafði al-
gert einræðisvald. Hann hafði
til umráða fyrst og fremst eig-
Verið um
Ættlandinu!
Fyrir nokkrum tíma síðan
dvaldist eg á Balkanskaganum.
Þá öðlaðist eg tækifæri til að
mynda mér skoðun af eigin
reynd af þeim nefndum og óalda-
flokkum sem hafa svo mikil á- um Balkanskagans, eru nú í dag (in her, vel útbúinn og æfðan, sem
hrif á stjómmálin í Suðaustur- ekki eins margir íbúar og voru i þekti hvern smástíg og hvert ein-
þar 1893. Landið er f jórum! asta fylgsni í makdónísku fjöll-
sinnum stærra en Danmörk, en í-' unum og hugarþel hvers þorps til
búarnir eru aðeins tvær miljónir. nefndarinnar. Þegar þessi her
Imro var ríki í ríkinu. Hún ! var kvaddur til vopna, var hann
Evrópu, að þeirra gætir stundum
á heimspólitíkina. Það voru
slíkir óaldaflokkar, sem stóðu að
baki morði Alexanders Júgó-
slavíu-konungs fyrir ekki löngu
síðan og nærri því hafði orsakað
nýtt stríð. Sérstaklega ber mik-
ið á þessum flokkum í Make-
dóníu.
Imro er hin byltingarsinnaða,
makedoníska nefnd, sem inn á
var
teygði anga sína um alla Make-
dóníu, átti meðlimi alstaðar, í
öllum stéttum og stofnunum,
stjórnarskrifstofumar í Grikk-
landi og Júgóslavíu voru ekki
einu sinni hreinar að þessu leyti»
að ekki sé nú talað um Búlgaríu.
við vill geysilegar umbyltingar Þessvegna vissi þessi félagsskap-
og út á við beitir eingöngu of-
beldisfullum aðferðum. Imro
skoðar það hlutverk sitt að beina
athygli Evrópu að Makedóníu,
sem við friðarsamningana var
skift svo að segja að jöfnu milli
geysilega stór, a. m. k. mörgum
sinnum stærri en t. d. danski her-
inn á friðartímum. Sumarið
1934 gerði búglarska stjórnin
upptækar 17,00 mauser-bysser
og skotfæri í þær, yfir 200 vél-
byssur og fallbyssur í tvær stór-
skotaliðsdeildir, og alt þetta var
eign makedónískra óaldaflokka.
Imro hafði sína eigin upplýs-
inga- og póststofnun, tal- og rit-
símaleiðslur, sem gáfu henni
sambönd frá Saloniki við Mona-
stir og Sofiu. Hún hafði þó
framar öllu sína eigin dómstóla,
ur þegar hann stóð á hátindi veld
is síns, nákvæmlega um alt, sem
gerðist á Balkanskaganum og
utan hans, að svo miklu leyti
sem það snerti Makedóníu. Imro
þekti hugarfar hvers einasta em-
Júgóslavíu og Grikklands, en bættismanns, pólitík og ráða- ,
Búlgaríi fékk aðeins tíunda hluta gerðir hinna ýmsu ríkisstjórna á ; °£ Peir hafa a umliðnum áratug-
af landinu. Makedónía er samt að Balkanskaganum. Ekkert var j haft hræðilegt vald. Þarvar
lang-mestu leyti búlgösk, segja í leynilegt fyrir þessum félags- að®ins tvennskonar dóma að
hinir byltingarsinnuðu Make- í skaP- f ýmsum höfuðborgum J ræ^a: Dauðann eða útlegð. Fyr.
dóníumenn og Búlgarar og það Evrópu voru opinberar sendi- uefndu domarmr voru fyrst og
vissulega ekki með óréttu. Þess í sveitir Imros, oftast nær sam- j fremst kveðmr upp yfir^ öllum
vegna hafa þeir borið fram sínar I settar af ungum stúdentum, í j svlkurum, en auk þess sérstak-
þjóðerniskröfur og heyja stríð Vin> Pra£> Varsjá, Berlín, París,!lega yfir obægilegum mönnum,
London og Róm og á síðari tím- j svo sem fi^skum eða júgóslav-
um einnig í Genf. Þessar “sendi- ; neskum embættismönnum í eða
sveitir” voru jafnframt út-1 u^an Makedóníu. Hinir dæmdu
breiðslustöðvar, og enginn, sem i fen&u ®ltaf tilkynningu um dóm-
fengist hefir við utanríkismál, I *nn’ einstaka sinnum var þeim
mun hafa komist hjá að kynnast gefinn frestur til að bæta ráð
sitt í þeirri trú, að þeir séu
brautryðjendur í frelssibaráttu í
Evrópu.
Hinn leynilegi félagsskapur
Imros var stofnaður árið 1893,
en þá var Makedónía enn undir
tyrknesku stjórnvaldi. f rás
tímans hefir Imro aukið áhrif
sín með því að standa fyrir þrem
uppreisnum gegn Tyrkja- veld-
inu, með því að gera aragrúa af
morðtilraunum og framkvæma
fjöldan allan af morðum og í-
kveikjum. Hið fyrsta þessara
Iiryðjuverka var framkvæmt
1896. Þá hepnaðist að koma
vítisvél fyrir í gufuskipi einu, og
fórust þá 150 manns. Auk þessa
hefir Imro á samvizku sinni að
hafa hleypt 6 járnbrautarlestum
út af teinunum og pólitísk morð
Skipaferðir um jóla-
leytið til EVRÓPU
•
Frá MONTKEAL
25. nóv.—"ATJRANIA” tU
Plymouth, Havre, London
Stefna hennar var menningar-
legs og þjóðernislegs eðlis, hún
rak enga stjórnmálastarfsemi,
fullyrti hún, en áhrif hennar inn-
an hinna ýmsu búlgörsku flokka
voru svo mikil, að áðurnefndur
þingmaður hafði nærri því á
réttu að standa í sinni fjarstæðu I
fullyrðingu um, að Búlgaríu væri j
ekki hægt að stjórna í blóra við!
makedónísku nefndina. Um sam- |
band hennar við Imro var aðeins j
til ein skoðun, enda þótt löglega
nefndin neitaði öllu sambandi við
þá leynilegu. Til löglegu nefnd-
arinnar lágu mörg blóðug spor
frá hinum mörgu pólitísku
hryðjuverkum, sem framin hafa
verið í Búlgaríu frá því 1920. En
enginn þorði að hreyfa við henni, j
nefndin kom hreinþvegin út úr j
hverri rannsókn, sem látin var
fram fara.
f grend við búlgarska þjóð-
bankann í miðri borginni átti
nefndin hús, sem eg heimsótti
skömmu eftir að eg kom til
Sofíu. Vopnaðir verðir voru um
þetta hús dag og nótt. Þeir
voru ekki í einkennisbúningum, j
en enginn gat komist hjá því að ■■■
veita eftirtekt hinni miklu um- því hann byrjaði með að
ferð af ungum mönnum fyrir ausa hmum verstu ásökunum og
framan bygginguna. Inni í sjálfu ókvæðisorðum yfir mig og milli-
húsinu, hafði maður á tilfinning- göngumann okkar. Það sem kom
unni, að á bak við hverja hurð honum í þétta æsta skap, var, að
Frá HALIFAX
4. des,—“ALAUNIA”
Plymouth, London
11. des.—“ANDANIA”
Plymouth London
til
til
Frá NEW YORK
8. des.—"AQUITANIA”
til Cherbourg, South-
ampton
15. des.—‘QUEEN MARY’
til Plymouth, Cherbourg,
Southampton
420 MAIN ST.,
Winnipeg, Man.
lliP
' Að vera heima á ættjörðinni
um jólin á meðal skyldmenna,
æskuvina og fyrri ára minninga, er
það sem þér hafið lengi haft í huga
. . . hví að fresta því lengur . . .
fargjöld eru lág og siglingum sér-
staklega hagað svo um jólaleytið,
sem þægilegast er fyrir hvem og
einn og samband fengið um flutning
til hvaða staðar á Islandi sem er.
Cunard White Star hefir einn
stærsta skipaflota á Atlanzhafinu
með “Queen Mary” í broddi fylk-
ingar. Skip þess eru fræg fyrir
hve stöðug þau eru, gott og mikið
fæði, hreinlæti og loftræstun í
svefnklefum og skemtilegar stofur
fyrir ferðafólk.
Leitið upplýsinga hjá agent vorum
CUMARDJwmn star
stæði maður í leyni.
ist vera bóndi, en áhöld hans
voru í raun og veru riffillinn og
rýtingurinn, sem hann ber ennþá
í belti sínu. Baráttan gegn serb-
nesku embættismönnunum og1
i blaðamaður skyldi hafa komist serbneska lögregluliðinu var hið
Eg var ekki kominn upp marg-
ar tröppur, þegar eg var stöðv-
aður hæglátlega, en þó ákveðið.
Þar fór fram yfir mér yfir-
heyrsla viðvíkjandi sjálfum mér, ,, ,
stoðu minm og fyrst og fremst ,.
erindi minu t-arna. Þar aen, eK hvaía atrakur s«m ™n gæt.
hafði meðferðis meðmæli frá afIa» ser ”cð að £°ma
makedónísku “sendi- um hann' En samt tr,k e«
að dvalarstað hans. Sem fyr-
verandi komitadjs var hann í
stöðugri hættu. Hvað eftir ann-
að benti hann okkur á þá stað-
reynd, að til höfuðs honum væri
eiginlega takmark hans, en þeg-
ar lögreglumennirnir voru að elt-
ast við þenna unga komitadjs,
fundu þeir hann venjulega önn-
um kafinn á tóbaksakrinum eða
í víngarðinum í einhverju hinna
mörgu fjallaþorpa.
En svo var hann svikinn. Með
sigurhreim í röddinni skýrir
erlendis, fékk eg að hessi uPPhæð, sem lögð var til hann frá því, að hinn svívirðilegi
hinum grænu og rauðu flugritum
þessara stöðva, sem söng hinni
byltingarsinnuðu Imro og hinum
háleitu hugsjónum hennar lof og
prís.
í fylkingarbrjósti þessa fé-
lagsskapar stóð hinn æðsti Komi-
tadjs, sem var hvorttveggja í
senn, leiðtogi nefndarinnar og
foringi óaldaflokkanna. Enginn
gat orðið Komitadjs eingöngu
vegna almennra hæfileika og
pólitísks baktjaldamakks. Hann
varð að standast sína eldvígslu í
framkvæmd hryðjuverk og í bar-
Vín eins og það
er bezt!
• Hið óviðjafnanlega bragð að HERMIT PORT og
HERMIT SHERRY, er áþekt bragði aðfluttra vína
en verðið á HERMIT PORT og HERMIT SHERRY
á ekkert skilt við verð annara vína!
Concord
WiNES
Hermit
Sherry
•
Catawba
THE FAMILY WINES F0R ALL THE FAMILY
Hermit Portand Sherry—26 oz. bottle 60c. Carton of six 26 oz. $3.00
Concord and Catawba—26 oz. bot. 50c. Carton of six $2.50. 1 gal. jar $2.00
Produced by T. G. Bright & Co., Limited, Niagara Falls
Thls advertisment is not inserted by the Oovemment Liquor Control Commission. The
Commission is not responsible for statements made as to quality of products advertised
einstaka sinnum
! gefinn frestur til að
sit't, en annars var engin von um
að komast undan framkvæmd
dómsins. Til eru dæmi þess, að
hinir dæmdu flúðu til Vín, en
jafnvel þar féllu þeir fyrir make.
dónísku kúlunum.
Þeir, sem valdir voru til að
framkvæma dóminn, voru taldir
til svikaranna, ef þeir gerðu ekki
eins og fyrir þá var lagt, svo að
þeim var ekki undankomu auðið.
f fangelsinu í Sofiu er um þessar
mundir fimtugur maður, sem
heíir játað, að hann hafi verið
þátttakandi í að taka af lífi á
þenna hátt 52 menn. Dags dag-
lega var hann fjárhirðir í grend
við búlgarska eða makedóníska
smáborg.
Hið mikilvægasta “ríkishlut-
verk , sem byltingarnefndin
hefði með höndum, var innköll-
un skattanna. A búlgörsku land-
svæðunum kvað þetta hafa verið
framkvæmt af hinum opinberu
skattheimtumönnum, og nefndin
tók sitt altaf fyrst. f Júgóslavíu
og grísku Makedóníu gekk þetta
ekki eins vel, en í fjallahéruðun-
um var varla til sá bóndi með
tóbaksekru eða víngarð, sem
ekki greiddi skatt til nefndar-
innar. Búlgarska stjórnin hefir
gert upptækar 6 milj. kr. í reið-
um peningum, sem nefndin réði
yfir, auk fasteignanna, en þó er
það álit manna, að mestan hluta
af auðæfum nefndarinnar . sé
komið fyrir í öruggum verðbréf-
um erlendis, sérstaklega þó
svissneskum bönkum.---------
Það eru rúmir 50 kílómetrar
frá Sofíu höfuðborg Búlgaríu,
til makedónísku landamæranna,
og á flugferð minni til Sofíu
hafði eg dásamlegt útsýni til
eystri makedónísku fjallanna
þessu fagra, umdeilda landi. —
i Sofía ber menjar af nálægð þess-
ara landamæra. Eg veitti því
strax eftirtekt á hinu pólitíska
andrúmslofti, og eg fékk það
staðfest af búlgörskum þing-
manni, sem sagði við mig: —
“Gleymið ekki, að Búlgaríu hefir
verið stjórnað af hinni löglegu.
makedónísku nefnd síðan 1920!”
A
Slík nefnd var nefnilega til í
sjálfri Búlgaríu, samsett af full-
höfuðs honum, var stolt hans.
Það var líka hún, sem sýndi um-
heiminum, að hann væri komi
tadjs.
svikari sé fyrir löngu kominn
undir græna torfu. En gerðir
svikarans komu honum í fangelsi
ásamt tveim öðrum Búlgörum.
Hann segir hræðilega hluti um
einni af
sveitununv
halda áfram, en var þó aðeins
kominn upp á næsta stigapall,
þegar eg þurfti aftur á með-
mælabréfi mínu að halda. Fyrir
Norður-Evrópumann er það alt Eftir enn á ný að hafa gefið
annað en geðfelt að vera innan fjölda loforða fylgdum við hon- pyntingarnar, sem hann og fé-
um menn eins og þá sem eg um til vínstofu, þar sem við lagar hans urðu að þola^ En
mætti í þessu húsi. Einhvern- stundu síðar sátum við borð, (byltinganefndin á hvarvetna sína
veginn fanst mér eg vera á meðal hver með sitt glas af blikandi i meðlimi, og meðal þeirra voru
samblástursmanna, sem hafa Balkan-víni fyrir framan sig. —
auga á hverjum fingri. Þegar eg gerði mig líklegan til
Á sama augnabliki og eg var að grípa glasið til að drekka skál
leiddur inn í herbergi forsetans, hans, með leifturhraða yfir borð-
var eg, án þess naumast að veita ið og þreif glas mitt, en með
því eftirtekt sjálfur, á þögulan hinni hendinni ýtti hann sínu
hátt umkringdur af mönnum,
.•iii beindu allri athygli að
fyrsta glasinu. Vínið losaði brátt unm, þegar nauðsyn krefur.
á fjötrunum á tungu hans, og f hr.íú ár flakkaði hann um á
hann talaði svo að segja reip- Þenna hátt. Stoltur segir hann
hefði á síðustu árum orðið fyr- rennandi þýzku. Siriátt og smátt frá baráttunni og hinum miklu
ir ekki færri en fjórum morðtil- fékk eg sögu hans. komitadjs-um, sem forustuna
Faðir hans hafði verið yfir-
glasi til mín. Hann ætlaði alls
ekki að láta drepa sig á eitri í
fangaverðir hans, sem skömmu
seinna flúðu ásamt honum og
félögum hans til fjallanna. Þá
er hann orðinn óalandi og óferj-
andi. En í öllum þorpunum eru
skoðanabræður, sem veita hon-
um húsaskjól og fæði og fela
hann fyrir serbnesku lögregl-
mér. Eg skildi þetta betur, þeg-
ar eg frétti síðar meir, að for-
seti makedónísku nefndarinnar
raunum. Sú tilfinning mín, að
líf mitt léki á lausum þræði,
styrktist við að sja skína á
skammbyssu í hægri jakkaermi
forsetans.
Forsetinn skoðaði það auðsjá-
anlega hlutverk sitt að sannfæra
mig um, að nefndin ynni aðeins
að menningarmálum. Það hepn-
höfðu. Hann var sjálfur fyrir
einni deild, og á þessum árum
kennari og hafði verið drepinn í,var það> að honum yar yeitt eft_
einni af hinum mörgu uppmsn-; irtekt, þar sem nú var í fyrsta
skifti lagt fé til höfuðs honum.
Hann hafði náð því takmarki,
um í Makedóníu. Það var 1893,
þegar byltingamefndin var
stofnuð. Vorið eftir vann hann
þrettán ára, ásamt félögum sín-
um og kennurum ,eiða að því í
sem hann dreymdi um í æsku,
hann var orðinn komitadjs.
Sumarið 1930 átti hann enn f
ao mennin — einu af klaustrum Makedóníu, bardötrum við serbneska lö*r
aðist honum alls ekki, og þa gaf , • w4ttliriTl{ b^rdogum vio serbneska log-
hann mér líka upp nöfn nokk-
urra skoðanabræðra sinna í júgó-
slavnesku Makedóníu, sem gerðu
naumast tilraun til að leyna sínu
byltingarsinnaða hugarfari gagn
vart mér. Að hin makedóníska
löglega nefnd skyldi síðar vera
leyst upp T)g meðlimir hennar
teknir höndum af hinni núver-
andi, óhræddu búlgörsku stjórn,
sem einnig hefir hafið baráttu
að linna ekki baráttunni fyr en
Makedónía vær frjálst land, og
að hlýða ávalt hinum æðsta
komitadjs. Tuttugu og eins árs
gamall tók hann þátt í fyrstu
uppreisninni gegn Tyrkjunum,
tuttugu og sjö ára í annari upp-
reisn, og þegar Balkan-stríðin
brutust út, hafði hann tekið þátt
í fjórum styrjöldum. í þeim öll-
um var hann Búlgarana megin.
regluliðið. Það var skotið' á hann
og félaga hans úr vélbyssum,
kúlurnar tættu sundur annan fót
hans, og þegar hann nokkrum
dögum seinna komst undir
læknahendur, varð að taka af
honum fótinn. Og með því end-
ar líf hans í fylkingarröðum ó-
aldaflokkanna eða frelsishetj-
anna, eins og hann sjálfur segir.
Ll Nú er hann orðinn “hinn gamli
_ Á þesum tíma yar hann orðinn komitadjs», 57 ára gamall, og
X Lnl/vnvnlrrw, .. 1 _
gegn óaldaflokkunum, sýnir ljos. ( kennari við búlgarskan skóla
lega, að mér hefir ekki missýnst.
eins og faðir hans hafði verið.
Nokkrum dögum seinna fékk
eg tækifæri til að heimsækja ■ ^1^ þess að komast aftur að
raunverulegan komitadjs, einn sem kennari eftir stríðið varð
af hinum fyrverandi foringjum hann að skifta um nafn, og nú
hinn uppreisnagjörnu Makedón-
íumanna. Hliðholl tilviljun kom
mér í samband við hann. En
fyrst er hann kominn í fyrstu
raðir samsærismannanna. f
heimsstyrjöldinni berst hann a því er enginn vafi.
heldur kyrru fyrir hjá sam-
blástursmönnum.
Hvert var sterkasta aflið í
þessum komitadjs? Oaldarand-
inn, drápsfýsnin, æfintýraþráin,
eða hugsjónastefnan? Eg get
ekki svarað því, en að hvert
þeirra um sig hafi orkað nokkru,
milligöngumaður okkar heimtaði. Mka með Búlgörum, oð 1920 kom-
þó fyrst, að eg særi við alt, sem
mér var heilagt, að eg segði ekki
frá dvalarstað hans. Saga þessa
komitadjs, eins og hann sagði
mér hana, gefur hugmynd um á-
standið í Makedóníu.
Það væri hreinasta skrum að
egja, að kveðjumar, sem eg
’ékk hjá honum, væru hjartan-
ur hann aftur til Makedóníu eft-
ir langa dvöl í Vín. Til þess að
komast í stöðu hjá júgóslav-
nesku yfirvöldunum verður hann
enn á ný að skifta um nafn. —
f maímánuði 1934 gerði Geor-
gief byltingu og tók sjálfur við
stjórn í Búlgaríu. Hann fram-
kvæmdi verk, sem hingað til
hafði verið álitið óvinnandi fyrir
Tveim árum seinna lokuðu Serb- nokkra búlgarska stjórn, — hann
arnir búlgarska skólanum, sem leysti upp með harðri hendi bæði
hann var kennari við, og þá “fór löglegu makedónísku nefndina
hann til fjallanna”. Hann þótt- og hina uppivöðslusömu Imro,