Heimskringla - 13.10.1937, Page 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 13. OKT. 1937
|^cimakring,la
(StofnuO 1BS6)
Kemur iít á hverjum miBvikuáegt.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
SS3 og S55 Sargent Ávenue, Winnipeg
Talsimis S6 537
VerS blaðslns er $3.00 árgangurlnn borgist
fyriríram. Allar borganlr sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
311 viðskifta bréf blaðlnu aðlútandl sendlst:
K-nager THE VIKINO PRESS LTD.
S53 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEPÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINQLA
S53 Sargent Ave., Winnipeg
‘‘Heimskringla’’ is published
and prlnted by
THE VIKltiQ PRESS LTD.
S53-S55 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 13. OKT. 1937
ONTARIO-KOSINGARNAR
Úrslit kosninganna í Ontario hafa auð-
vitað mikla þýðingu fyrir land og lýð eins
og blöð vanalega sýna fram á að allar kosn-
ingar hafi. Blaðið Free Press segir t. d.
að sigur Hepburns sé ákaflega mikilsverð-
ur fyrir liberal-flokkinn í heild sinni. —
Hvernig það á að skiljast, er öllum ekki
eins auðráðið og liberal-blöðunum, þar sem
King og Hepburn urðu algerlega á kanti út
af því að Hepburn rauf samninginn um
orkukaup af Beauharnois og fleiri félög-
um, sem King hafði matarást á og liberalar
en kosningarnar bera ekki með sér, að
fylkisbúar hafi haft neitt að athuga við.
Ennfremur þverskallaðist King við því, er
Hepburn vildi banna verkamönnum í On-
tario að eiga samtök við starfsbræður sína
í Bandaríkjunum eða jafnvel utanfylkis.
Sigur Hepburns getur ekki heldur í því
máli skoðast sigur, heldur beinlínis ósigur,
fyrir King. í þriðja lagi eru úrslit kosn-
inganna enginn nýr sigur fyrir Hepburn.
Þó hann hafi mikinn meirihluta þingsæta
nú, er hann samt sem áður heldur minni
en fyr og því í raun og veru tap en ekki
neinn nýr sigur. Og svo eiga atkvæði kjós-
enda í heild sjaldnast nokkuð skylt við
þingmannatölu flokkanna. Með nægilega
slóttugri kjördæma skiftingu, sem hver
stjóm á ráð á, er oft hægt að krækja í
fleiri þingsæti, en nokkur sanngjörn á-
stæða er til af heildar atkvæðagreiðslunni
að dæma. Það er meira að segja það al-
genga við okkar lýðræði, að minnihluta
stjórnir sitji við völd.
Ef um nokkurn nýjan sigur er þarna að
ræða, eru það Frakkarnir og kaþólskir, sem
orðið hafa hans aðnjótandi. Það var ef-
laust skólamálið, skattundanþágan, sem
sérskólum í Ont. var veitt á fylkisþinginu,
sem langmestu skifti í þessum kosningum
um atkvæða-úrslitin. Mál þetta náði ekki
nema til Frakka í sjálfu sér, því um aðra
sérskóla en frakkneska, mun ekki vera að
ræða. Ef það frelsisfum Hepburns hefði
náð til allra útlendinga og til annara en
þeirra sem svo eru fjölmennir, að skæðir
geta reynst í kosningum, var mikið með
því fengið fyrir þjóðarbrotin hér, sem
vissulega þykir súrt í broti að vita til að
barnaskólum sé lokað fyrir máli þeirra og
bókmenningu. En því miður var því ekki
að heilsa. Það var ótti atkvæðamagns
Kaþólskra, sem þröngvaði Hepburn til góð-
verksins, en engar andvökur út af þjóð-
félagslegu ranglæti.
Um kosningasigurinn í Ontario-fylki má
því með fylsta rétti tala sem sigur Hep-
burns sjálfs og hans stefnu, ásamt per-
sónulegum áhrifum, en engra annara. Að
blöð Kings beygi sig nú fyrir honum og
tali um sigur hans sem sigur Kings, er ofur
vanalegur pólitískur skriðdýrsháttur. —
Hepburn og Ontario liberalar lýstu þvi
yfir, að þeir segðu sig úr flokki Kings. Sú
yfirlýsing hefir ekki ennþá verið aftur-
kölluð og verður ekki er hætt við, úr þessu.
Tala þingmanna stjórnarflokksins er nú
63; var 66 við kosningarnar 1934. íhalds-
menn hlutu 23 þingsæti, en höfðu áður 17;
unnu því sex þingsæti. Liberal-prógressív-
ar voru 2 kosnir, en voru áður 4. Bænda-
flokkurinn (U. F. 0.) átti einn á þingi og
var hann endurkosinn. C. C. F. sinnar áttu
og einn á þingi, en hann tapaði, svo nú
eiga þeir engan. óháður var einn á þingi
áður; hann náði kosnigu með því að kalla
sig “óháðan liberal”. Það varð sitt af
hverju þingmannaefnunum til bjargar.
Aðra en íhaldsþingsmenn má kalla tagl-
hnýtinga Hepburns flokksins. Þeir kváðu
í hjarta sínu hafa lofað stjórninni fylgi,
þykir nú ekkert skraut í flokksnafni sínu.
Alls eru því stjórnarmegin á þingi 67 af
90 þingmönnum alls í fylkinu.
Mitchell Hepburn forsætisráðherra fór
mikla sigurför í sínu kjördæmi, Elgin. —
Hann hlaut 12,363 atkvæði, en íhaldssinn-
inn, Martin 7,057 og Tough, C.C.F., 355. í
kosningunum 1934 hafði Hepburn 2,700 í
meirihluta, nú um 5,000 atkvæða.
En leiðtogi íhaldsmanna tapaði í sínu
kjördæmi, Simcoe (centre). Hlaut liberal-
inn, Hon. L. G. Simpson, mentamálaráð-
herra 7,493 atkvæði, en Hon. Earl Rowe
foringi íhaldsmanna 6,765. Þar munaði
ekki miklu og var svo í mörgu öðru kjör-
dæmi, eða í einum 30 af þeim, er liberalar
hlutu kosningu í, að varla mátti á milli sjá.
í Oshawa bænum þar sem verkföllin
urðu og þar sem ætla mátti að Hepburn
mætti mótspyrnu, vann liberalinn, Gordon
Conant, sigur. Hlaut hann 8,730 atkvæði,
en Bird íhaldsm. 7,070 og Dafoe, C.C.F.,
3,838; Forest verkamannasinni 61. Liber-
alinn hefir ekki neitt líkt því meirihluta
allra atkvæða, en hitt er samt merkilegra,
að hann eða Hepburns sinni skyldi sigra
þarna eftir það sem á undan var komið.
f raun og veru virðast þessar kosningar
í Ontario bera vitni um að kjósendum hafi
alveg staðið á sama um þær og breyting
engin vakað fyrir. Úrslitin gætu ekki ver-
ið eins lík kosningaúrslitunum 1934 og
raun er á, ef svo hefði ekki verið.
RÚSSAR Á NORÐURPÓL.
HVERS VEGNA?
Eftir Vilhjálm Stefánsson
Af hverju sækja Sovétin eftir norður-
skauti heimsins?
Á norðurhveli jarðarkringlunnar er bú-
staður flestra sem ráða ríkjum og auð-
æfum. Sovétin virðast ætla sér að verða á
undan öðrum til að opna loftleiðir til við-
skifta milli stórra verzlunarsetra, eftir því
lögmáli, að hvar sem langt er slíkra á milli,
á norðurhveli, þá liggur skemsta brautin
yfir íshafið þvert eða meðfram ströndum
þess.
Þau ætla sér að ráða Pólhafinu vegna
þess það liggur milli hins gamla og nýja
heims álíka og Miðjarðarsjór aðskilur Ev-
rópu og Afríku. ítalir ætla sér Miðjarð-
arhaf, kalla það “sjóinn okkar” (mare
nostrum). Rússar ætla sér Pólhafið, segja
það vera í sinni landareign.
Sú var tíðin að úthöfin voru öllum frjáls,
og löndin sem fundust í þeim eign fyrstu
finnenda, ef aðrir af sömu þjóð fetuðu í
spor þeirra. Snjallur maður í Canada,
Senator Poirien, fann annað ráð til landa-
skifta í íshafinu. Hann lagði til, árið 1907,
að taka sjónhending frá austasta stað í
Canada og aðra frá þeim vestasta við fshaf,
báðar beint á pólinn, og að öll lönd sem
finnast kynnu milli þessara sjónhendinga,
skyldu vera eign Canada. Þar í fólst vitan-
lega að öðrum ríkjum, sem áttu lönd að
íshafinu, skyldu álíka sneiðar heimilar.
Lýðræðislöndin og einræðislöndin sömu-
leiðis, hafa látið þetta canadiska skaut-
geiralag óáreitt til þessa. Nú mælir enginn
því á móti, Sovétin hafa lýst sínu sam-
þykki, enda ráða þau yfir fast að því helm-
ingnum.
En fylgir nokkurt gagn þeim yfirráð-
um? Svo sýnast Sovétin halda, eftir tíu
ára rannsókn, vandlegri en dæmi eru til.
Því þau fylgja játandi hlið í þeirri deilu
sem þau gögn eða gæði eru undir komin.
George H. (nú Sir Hubert) Wilkins er
líklega sá fyrsti af útlærðum flugmönnum,
sem sint.hefir könnunarstarfi með pólför-
um. Hann var með mér 1913, á minni
þriðju norðurför. Við fórum um ísana
norður af Alaska og Canada í þrjú ár, og
þá vísaði hann oft og mörgum sinnum á
ísflatir, hina hentugustu staði til lendings
og til að taka sig upp til flugs á hjólum eða
skíðum. Hann komst að þeirri niðurstöðu,
að á ísum skauthafsins mætti finna lend-
ingar í viðlögum með fimm mílna millibili,
að meðaltali.
Seinna reyndi Wilkins að stofna til leið-
angurs samkvæmt þessum skoðunum, en
þá sætti hann mótstöðu frá flestum er
kannað höfðu norðurslóðir. Þeirra fremst-
ur var Amundsen. Hann hafði ferðast í
flugfari norður frá Svalbarða (Spitzberg-
en) árið 1925 og um íshafið þvert árið
1926. f sögunni af þeirri ferð kemst hann
svo að orði: “Við komum ekki auga á
nokkurn lendingarstað á leiðinni frá Sval-
barða til Alaska. Ekki einn einasta á
þeirri löngu leið.”
Þetta var reynt til þrautar þegar Wil-
kins loksins náði því fé sem þurfti til loft-
ferðar og tók sig upp á skíðum frá Barrow
höfða 29. marz 1927. Ben Eielson var stýri-
maður, til þess fenginn úr herliði Banda-
ríkja og í það sinn var 40 stiga frost. Þeir
flugu í útnorður, ætluðu sér ekki lengri
ferð en 12—1500 mílur báðar leiðir, þó við
því væru búnir að lenda á ísum, ef svo bæri
undir.
Þrisvar voru þeir knúðir til að lenda. í
fyrsta sinn þegar vélin bilaði, um 500 mílur
í útnorður af Alaska; þar er þciggja mílna
dýpi og rekís sem í sjávardjúpum gerist
í norðurhöfum. Þeir rendu sér niður, fyrir
utan vélar afl, til lendingar á reginsvelli ís.
hafsins, langt frá landi, í fyrsta sinn svo
sögur fari af. Þá var gott veður.
f annað sinn sem þeir voru knúðir til að
lenda var mikill bylur, þó tókst lendingin
ágætlega. En er þeir tóku sig upp sneru
þeir við og héldu aftur til Alaska. Þá fengu
þeir mótvind harðan eftir því sem í fshaf-
inu gerast (þar eru vindar yfirleitt vægari
en í miðri Ameríku) svo að þá þraut gas,
urðu að leita lendingar í myrkri ogjblind-
byl, samt gekk hún að óskum.
Daginn eftir fundu þeir, að þeir voru
staddir á jaka, hann var nokkrar mílur að
ummáli en opinn sjór alt um kring, sömu-
leiðis að til lands var um 100 mílna vega-
lengd.
Næstu sjö daga rak jakann til austurs
um tvö hundruð mílur, en flugmennirnir
bjuggu um sig vel og áttu góða æfi. Þar
næst gerði frosthörkur og traustan lagnað-
arís, þá gerðu þeir sér byrðar og náðu landi
eftir tíu daga, um 100 mílna ferð .
Af þessari flugferð Wilkins sannaðist
þeim fáu, sem veittu henni eftirtekt, að
Pólhafið er hættuminna loftferðum en önn-
ur höf. Árið eftir flugu þeir Eielson frá
Barrow höfða til Svalbarða, komu hvergi
við — og urðu frægir af því afreki.
Aðeins eitt land gaf alvarlegar gætur að
þessum þremur lendingum á rekís árið
1927 -— Sovét samtökin. Þau áttu mikið
undir hvort sönn reyndist mótbára þeirra
sem fylgdu máli Amundsens, og veitt
höfðu eftirtekt þessum lendingum, sú að
lenda mætti að vísu léttum flugförum og
sama sem tómum á rekís, en alls ekki
þungum og stórum, sem útheimtust til
viðskifta.
f maímánuði í vor kváðu Sóvétin þessi
mótmæli niður til fulls. Þá tók sig upp
prófessor Schmidt, eftir langar rannsóknir
og gagngerðar, til flugs í fari með fjórum
900 hestafla vélum og tólf lesta burðar-
magni, og fór í loftinu 500 mílna leið frá
landi Franz Jósefs til pólsins, honum tókst
lendingin hið bezta. Þar næst stafaði
(radioed) hann þremur álíka tröllförum að
koma til sín. Eitt kom rakleiðis á tiltekinn
lendingarstað, merktan fánum. Hin tvö
mistu marks, annað settist sjö mílur hitt
tuttugu mílur á burt. Bæði fengu óska
lendingu og tóku sig upp til flugs fyrir-
hafnarlaust, þegar þeir fundu af loftstöf-
um (radio) hvar Schmidt var.
Nú bygðu þeir skýli og bjuggust vel um,
lögðu svo upp til Franz Jósefs lands. Þrjú
af loftförunum höfðu nægilegt gas til
heimferðar, hið fjórða neyddist til að setj-
ast á rekís um 200 mílur frá pólnum. Hin
sem höfðu nægan eldivið komust heilu og
höldnu í áfangastað á F. J. landi, sendu
þaðan gas norður; fám dögum seinna voru
öll komin heim, heil á húfi.
Þess má enn geta, sem skeði eftir 1927,
er Nobile var bjargað af flugförum, sú
raun styrkti erindi þeirra Wilkins og Eiel-
sons og að vísu allra flugfara sem hafa
glímt við ísbreiður norðurhafa. Svo að sú
deila er úr sögunni.
önnur deila og víðtækari en sú milli Wil-
kins og Amundsen er um það hvort íshafið
sé ógurlegt og háskafult. í bókinni Forty
Thousand Against the Arctic, sem útgefin
var í Ameríku í ágústmánuði í sumar, seg-
ir H. P. Smolke til þess, hvernig Sóvétin
standa að því máli. Á 28. bls. í þeirri bók
er vitnað til þessara orða próf. Schmidt:
“The friendly Arctic” (norðrið væna) er
heiti sem allir þekkja og hafa eftir þeim
ameríska pólkönnuði Stefánsson, vér höf-
um óbifanlega trú á því.”
Sóvétin hafa kænlega viðað að sér frá
pólförum margra landa, kannast líka ær-
lega við þær lántökur, en engu trúað raun-
arlaust. Þeir hafa prófað tilgátur og frá-
sögur annara með athugunum og tilraunum
sjálfra sín og sótt það kappsamlega í tíu ár.
Af því könnunarstarfi eru þeir orðnir svo
sannfróðir, að framkvæmdir þeirra á þessu
ári (1937) mega að miklu leyti teljast
sprottnar af athöfnum sjálfra þeirra.
Nú er að taka til þar sem fyr var frá
horfið: af hverju þau vilja ráða hafinu til
norðurs.
Sóvétinu þykir sér vís árásar hætta frá
einræðis löndunum og Japan. Ef
í þann harðtjakka slær, dugar
þeim járnbrautin um Síberíu
hvergi nærri til hlítar, þó tvísett
sé nú og nýtilegri en árið 1904.
Þau gera sér enga von um að
geta sent herflota um Suez skurð
eða suður um Afríku, ef ófriður
er upp kominn. Því er það, að
þau hafa ráðið að gera skipaleið
fyrir norðan Asíu.
Sú leið var fyrst farin af hin-
um sænska Nordenskjöld árið
1878-79, síðan þrívegis af ýms-
um á næstu 40 árum. Til hverr-
ar ferðar um sig þurfti tvö miss-
eri.
En fyrir tíu árum tóku Sóvét
forsprakkar að nota sér þá skoð-
un, að ef þeir vissu á tilteknum
degi, hvernig sjávarísum væri
háttað fyrir norðan Asíu, þá
gætu skip þeirra forðast þá fyr-
irstöðu. Nú hafa þeir veðra
og ísa vita á hverjum höfða
Asíu sem norður horfir til hafs,
og hentugur þykir, og á hverjum
eyja klasa. Loftför fylgja sum-
um þessara vita, þau fljúga víða
vega og stafa sífeldlega skýrsl.
um. Af þeitn fréttum geta skipa-
menn gert sér nákvæman og á-
reiðanlegan uppdrátt af allri
leiðinni og endurnýjað hann á
hverjum tveim eyktum. Ef
mörg skip hópast til ferðarinnar,
fara loftför fyrir þeim og sterk-
ir ísa brjótar.
Fyrsta Sóvét farið fór þessa
leið á enda árið 1932, fjögur árið
1935 með 2000 lesta þunga,
fjórtán árið 1936 með 24,000
lesta búlka (freight). Að ári
getur 24 miljón lesta floti farið
alla þessa leið, án nokkurar fyr-
irstöðu sem vér vitum af.
f miðri Asíu spretta upp stórar
elfur og renna um skógarbrekk-
ur, gullnámu lönd, olíu lönd,
hveiti lönd norður til hafs. Eftir
þeim fara gufubátar. Til ósanna
sóttu 160 skip sumarið 1936,
sum frá Atlants sum frá Kyrra-
hafi. Ef verzlun og viðskifti
aukast meðfram fljótum þessum,
verður skipaleiðin meðfram ís-
hafsins ströndum þeim mun f jöl-
farnari.
Enn er eitt ótalið, sem hvetur
Sóvétin til yfirráða á norður-
höfum, ef til vill umfram alt
annað. Fyrir fimtán árum var
bygð þeirra mjó mön meðfram
suðurmærum. Þeirra óbygðir,
þeirra sólroðnu fyrirheitnu lönd
lágu til norðurs. Orðtak þeirra
átti því aðfverða: “Haldið til
norðurs ungu menn!” álíka og
okkar var á Greelys dögum:
“Farðu vestur!”
Þar kom að settir voru menn
til að annast um landnám og
bygð landsins norður á við og
sjóleiðina sérstaklega; fyrir
þeim var prófessor Schmidt. —
Hann hefir nú forræði allra
landa fyrir norðan 62°, sem er
álíka stórt svæði og hálf Banda-
ríkin. Þar með ræður hann líka
yfir hafi og eyjum.
Hans ríki hefir vaxið svo, að
árið 1936 réði hann yfir 40,000
stöðugum starfsmönnum. f ár
nema fjárveitingar til þess
starfs sem Schmidt stjórnar, 117
miljón dölum, eftir skýrslum
sem birtust í New York Journal
of Commerce.
Ef þú dáist að U. S. S. R. fyr-
ir að eyða svona mörgum miljón-
um, þá ertu alveg ólíkur skatt-
greiðendum, eins og þeir gerast
flestir í Canada og Bandaríkjun-
um. Það er hægt að geta því
nærri, hvílíkur kurr kæmi upp í
báðum þeim löndum, ef bæði til
samans verði 17 miljónum til
norðurkönnunar, þó ekki væri
meira. Ef stjórn þeirra landa,
hvors sem væri, gerði annað eins,
þá fengi hún að kenna á því við
næstu kosningar.
En með Sóvétum eru athafnir
prófessor Schmidts vinsælar um.
fram alt annað. Eru í ennþá
meira uppáhaldi en herinn rauði.
Jafnvel áður en Chkalov og þeir
félagar fóru loftförum frá Mos-
kva til Oregon, sóttu yfir 200
manns á hverjum degi um vinnu
á ströndum pólhafsins, á íshafs-
eyjum eða á rekísnum. Kven-
fólk gengur til þeirra starfa
engu síður en karlfólk, til lækn-
nga, til athugana veðurs og ísa
og segulmagns, til vísindalegra
rannsókna á samsetning efna og
jurta og kviki gæddra dýra.
Loks seilast Sóvétin eftir því
háa marki, að öllum verði vitan-
legt, að sósíalistar og engir aðr-
ir séu fyrstir til að kýla (sýna
kúlulag á eða gefa) veröldina að
þessu leyti. Þar af kemur að
þeir keptust til að skorða sinn
fimtugasta og sjötta gæivita á
sjálfum pólnum. Þeim skilst, að
ná verður til eyrna almennings
til þess að hljóta opinbera viður-
kenning. Fréttirnar frá stöð
þeirra eru settar á fremstu síðu
í blöðunum, fyrst þær koma frá
pólnum eða eru álitnar þaðan
komnar.
Sóvétin halda vafalaust, að
með þeim hætti megi koma þeirri
hugsun að vitund Ameríku-
manna, að skemsta leiðin milli
tveggja heimsálfa sé líka sú ó-
dýrasta, sömuleiðis sú hættu-
minsta, og að þá gerist vorir
ráðamenn reiðubúnir til sam-
vinnu við aðrar þjóðir. En ef þau
samtök skortir, getur ekki orðið
neitt af verzlun og vöruflutning
um norðurpól.
Kristján Sigurðsson þýddi
(Þýtt úr ritinu “Liberty” með
góðu leyfi útgefenda og höfund-
ar.)
MEÐAL SAMVINNUMANN-
ANNA í ENGLANDI
OG SVfÞJóÐ
Viðtal við
Guðlaug Rósinkranz
Rvík. 11. sept.
Guðlaugur Rósinkranz yfir-
kennari kom heim með Goðafossi
í fyrradag, eftir sumlanga dvöl
erlendis. Fréttaritari N.-Dbl.
fór á fund Guðlaugs litlu eftir að
hann steig af skipsfjöl, til þess
að hafa fregnir af ferðurri hans.
Útbreigslustarfsemi
og blaðaútgáfa.
— Hverra erinda fórstu utan ?
— Eg fór einkum utan í þeim
vændum að kynna með útbreið-
slustarfsemi og menningarleg
störf samvinnufélagsskaparina á
Bretlandi og Svíþjóð. f Englandi
var eg um tveggja mánaða skeið
mest í Manchester og London.
Við the Cooperative College
hlustað eg á fyrirlestra um sam-
vinnumál, sem The Cooperative
Union, fræðslusamband brezku
samvinnufélaganna efndi til. Þá
fyrirlestra sóttu menn frá mörg-
um löndum, Indverjar og Kali-
forníumenn, Egyptar og fslend-
ingar. Fræðslusambandið er
mjög öflugt og eru öll samvinnu-
félög Bretlands í því.
Um þessar mundir eru Bretar
að endurskipuleggja alla út-
breiðslustarfsemi samvinnu-
hreyfingarinnar og hleypa í
hana nýjum krafti. Meginá-
herzla er á það lögð, að ávinna
hylli hinnar yngri kynslóðar í
landinu. Innan samvinnufélag-
anna hafa því verið mynduð sér-
stök æskulýðsfélög, sem hafa
samband sín á milli og var eg svo
heppinn að geta setið landsfund
ungmennasambandsins, þar sem
lagður var grundvöllurinn að út-
breiðslustarfseminni meðal æsk-
unnar á næstu árum.
Jafnvel á meðal barna hafa
verið mynduð félög í því augna-
miði að fræða þau um gildi sam-
vinnu og samtaka og sérstakt
blað við barna hæfi gefið út.
— Vel á minst. Hvað geturðu
sagt okkur um blaðaútgáfu
ensku samvinnumannanna?
— Bretar gefa út mörg blöð
og tímarit til styrktar samvinnu-
hreyfingunni. — Meðal þeirra er
eitt vikublað, Reynolds News,
sem áður var málgagn frjáls-
lynda flokksins. Á síðustu tveim-
ur árum hefir upplagið verið tvö-
faldað og það nú gefið út í hálfri