Heimskringla - 01.12.1937, Side 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 1. DES. 1937
\
Hcíntskringla |
f StofnuO 1SS8)
Kemur út i hverjum miBvikudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRES8 LTD.
»53 oc «55 Sargent Avenue. Winnipeg
Talsimia SS 537
Verð blaðslns er $3.00 árgangurlnn borglst g
Ityrtrfram. Allar borganir sendlat:
THE VIKING PRESS LTD.
1 ------------------------------------- ■
311 viðskifta bréf blaðinu aðlútandi sendlst:
Kr^ager THE VIKINO PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Helmskrlngla" is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
«53-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
| | Telephone: 86 537
Buiiimmiiiiiiiiiiiiiiiiiihiiiiiiiiiiiiiiiiiíiiiiiiiiiiiiiiiimiiíiiiiiim
WINNIPEG, 1. DES. 1937
LON DON-FUNDURINN
í London á Englandi stendur nú yfir
fundur, sem Frakkar og Bretar eiga með
sér; er tvímælalaust haldið fram, að sá
fundur sé mikilsverðasta tilraunin, sem
enn hefir verið gerð til þess að sporna við
stórstríði.
Tildrögin til þessa fundar voru þau, að
Bretar létu eitthvað uppi um það, að krafa
Þjóðverja um nýlendur væri svo alvarleg
og brýn, að hana væri ekki hægt að þegja
fram af sér. Sló þá heldur en ekki felmtri
á Frakka og hélt forsætisráðherra þeirra
Chautemps þegar á fund Breta, til þess að
eiga tal við þá um þessi mál. 0g fundur-
inn hófst s. 1. mánudag í utanríkisskrif-
stofunni í Downing Street en alt hefir þar
farið fram fyrir lokuðum dyrum til þessa.
Blöð á Bretlandi og út um allan heim
birta heilar blaðsíður um mál þau, sem
vissa þykir fyrir, að þarna verði íhuguð og
rædd. f grein þessari, er hugmyndin að
minnast á eitthvað af þeim málum, þó um
endanlega útkomu fundarins verði ekkert
hægt að segja í bráðina.
Eftir ferð Halifax lávarðar á fund Hitl-
ers, var látið í veðri vaka, að Bretar væru
að venda í stríðsmálunum og mundu draga
taum Þjóðverja meira en þeir hefðu áður
gert. Því var hreyft, að þeir vildu gefa
Þjóðverjum lausari taum í Mið-Evrópu en
áður og nánara samband við Austurríki.
Spurði verkamannaforingi Breta Mr. At-
lee í þinginu, hvort að Bretar væru með
þessu að kaupslaga við Þjóðverja um
að fá haldið nýlendum þeirra, en þær lentu
flestar eða allar til Breta. Svar stjórnar-
innar við þessari spumingu var það, að alt
annað og meira vekti fyrir en þetta. En úr
því að brezkur þingmaður sá ekki gleggra
stefnuna en þetta, var ekki furða þó
Frakkar færu að verða óróir. Það hafði og
ennfremur í hámæli komist, að Bretar
mundu ekki standa við hlið Frakka meðan
þeir hefðu samband við Rússa. En úr
þessu mun einnig hafa verið ofmikið gert,
því nú er því hiklaust haldið fram í London
Times, að svo mikið sé víst, að Bretland
setji Frakklandi engar kvaðir um það, að
slíta sambandi við Rússa eða Czecho-sló-
vakíu.
Það sem fyrir Bretum vakir, er ekki ótti
við að leggja til orustu við hvaða þjóð eða
þjóðir, sem er, heldur hitt, að þeir sjá, að
með nýju alheimtssríði verður siðmenning
Evrópu kollvarpað. Þeir eru sannfærðir
um að hjá slíku menningarhruni verði ekki
komist með þeim voða útbúnaði, sem hern-
aði sé nú samfara, ef í alheimsstríð slæst.
Þetta segja Bretar hina fyrstu og helztu
ástæðu fyrir því, að þeir ætla að sporna við
stríði meðan unt sé og þeir telja það ekki
óhugsanlegt, með því að koma vitinu fyrir
aðrar þjóðir Evrópu um þetta og þó leggja
þyrfti meira að segja mikið í sölurnar til
þess. Og viðvíkjandi kröfum Þjóðverja
um nýlendur, er svo að sjá, sem Bretar
ætli að gera þeim einhverja úrlausn og
láta af hendi við þá eitthvað af fyrri ný-
lendum þeirra, ef með því fæst ákveðinn
friður af hálfu Þjóðverja. Gera Bretar
sér vonir um, að það fáist og verði sýnt
með því að takmarka herútbúnað hjá Þjóð-
verjum, sem öllum öðrum þjóðum. Það er
að mínka herútbúnaðinn sem fyrir Bretum
vakir.
Bretar er sagt að ekki geri ráð fyrir að
reisa neinar skorður við sambandi Þjóð-
verja og ítalía.
Á þetta er haldið að forsætisráðherra
Frakklands muni alt fallast. Enda þarf
Frakkland ekkert að óttast. Eins lengi og
samband þess við Bretland er óskert, ætti
öllu að vera óhætt. En það hefir mikið að
segja, ef þessar tvær voldugu herþjóðir
taka höndum saman um að efla frið og er
ekki ólíklegt, að það yrði öðrum þjóðum
Evrópu til eftirbreytni eða varnaðar.
Með þessu fara menn ofurlítið að skilja í
stefnu Breta sem mörgum hefir verið ráð-
gáta undan farið. Sjálfir virðast þeir ætla
að leggja nokkuð í sölurnar með því að láta
af hendi eitthvað af nýlendum Þjóðverja,
til þess að friðurinn fáist. Það hefir ef
til vill nokkuð verið í því, er sagt hefir
verið, að öngþveitið í heiminum stafi af
því, að vissar þjóðir hafi verið mjög var-
skiftar að löndum eftir stríðið mikla, en
aðrar hafi haft meira en þær þurftu með,
eða var jafnvel hagur að fyrir þær. Ójafn-
rétti þar er ekki betra en afinar staðar, þó
sjaldan hafi verið viðurkent fyr en Bretar
nú gera það, og á sinn eigin kostnað. En
svo er nú þetta sem hér er sagt, ekki það
sem fram er komið á London-fundinum,
heldur aðeins stefnurnar, sem blaðið Lon-
don Times segir þar vaka fyrir og fundinn
vera fólginn í.
En hvernig sem um fundinn fer, mælist
þetta friðar-áform Breta vel fyrir. Það er
ekkert, sem glætt hefir eins vonina um á-
framhaldandi frið í Evrópu sem þessi frið-
ar-tilraun. Með henni er ekki verið að
þröngva neinni þjóð til friðar, heldur er
þjóðunum, sem við landþrengsli eiga að
búa nokkuð til þess boðið. Má af því dæma,
að hér er með meiri alvöru og einlægni
verið að reyna að efna til friðar, en nokkru
sinni áður.
Heimurinn bíður með mikilli eftirvænt-
ingu úrslita þessa fundar í London.
VIÐBURÐIRNIR f KÍNA
Þó svo virðist, sem aðrar þjóðir en
Asíubúar, gefi því lítinn gaum, sem er að
gerast í Kína, er það víst, að þar er að
draga til engu minni sögulegra tíðinda en
þeirra, er gerðust árið 1914 í Evrópu.
Það er nú alt útlit fyrir, að Japanir taki
alt Kínaveldi, nema því að eins að aðrar
þjóðir skerist í leikinn með Kínverjum. Og
það mun aldahvörfum ráða í sögu mann-
kynsins. Yfirdrotnan Japana í Kína nær
miklu lengra en til Austurálfunnar. Á-
hrifa hennar mun einnig verða vart í Ev-
rópu og Ameríku.
Japanir eru talsvert leiknir orðnir í
ýmsum verklegum framkvæmdum og iðn-
aði. Með því að klófesta land með mann-
afla er nemur fjögur hundruð miljónum
og ótakmörkuðum auðsuppsprettum, getur
það varla nokkrum dulist, að þarna er að
rísa upp eitt hið voldugasta þjóðríki, sem
sögur fara af.
Þegar Japanir hafa lagt þjóðarskútunni
við festar í Kína, verður þess ekki langt
að bíða, að farið verði að telja þjóðherinn
mongólska í 5 til 10 miljónum, undir stjórn
Japana.
Það er stundum haft eftir Japönum,
jafnvel í alvöru, að alt sem fyrir þeim vaki»
sé að ná viðunanlegri samvinnu við Kín-
verja um verzlun þeirra. En “Tanaku”-
stefna þeirra, er ofkunn til þess að nokkur
geti fest trúnað á slíkt. Hún hefir verið
kend sem trúarbrögðin, síðari árin í Japan;
hana hefir hvert bam drukkið í sig með
móðurmjólkinni. En þessi Tanaku stefna
er í fám orðum sagt fólgin í því, að Jap-
anir séu forsjónarinnar úrval, til að
stjórna mannkyninu, öllum heimi.
Að krækja í Kínaveldi, er aðeins fyrsta
sporið fyrir Japönum til þess að verða
öndvegisþjóð heimsins. Um þetta ber nú
flestum hermálafróðum mönnum saman.
Það væri og næsta hjákátlegt, að líta á að-
farir Japana í Kína, sem leik einn, eða á-
kvörðunarlaust gan út í loftið.
Tala japanskra hermanna í Shanghai, er
nú sögð um 200,000. í Norður-Kína eru
um 300,000 og í Manchoukuo aðrar þrjú
hundruð þúsundir hermanna. Alls er her-
inn því um 800,000 í Kína. Við Shanghai-
herinn á nú að bæta 150,000 hermönnum.
Kvað það gert að ráði Iwane Matsui, yfir-
hershöfðingja þar, sem viðbót þessa segir
þurfa með til þess að taka Nanking, höfuð-
borgina, innan eins eða tveggja mánaða.
Stríðið hefir kostað Japani stórfé. Er
kostnaðurinn á hverjum degi sagður nema
$10,000,000, að gullgildi, eða um $1,000,-
000,000 (einni biljón) í þá þrjá mánuði,
sem stríðið hefir staðið yfir. Þetta er
feikna kostnaður, en það er líka til mikils
að vinna.
Að Kínverjar hafa tafið innrás Japana,
er lægni Chiang Kai-Shek þökkuð. Honum
tókst ótrúlega að sameina hin sundruðu
Öfl í Kína, kommúnistana og þjóðherinn,
sem í eilífum laumu-bardögum áttu áður.
Virðist þjóðin nú standa svo sameinuð, að
baki Chiang Kai-Shek, að hann verði að
berjast meðan nokkur stendur uppi eða
týna lífi sjálfur. Telja Japanir hann sinn
versta þránd í götu og óska honum og
Soong-fjölskyldunni allri sem fyrst undir
græna torfu. Kuomintang-flokkurinn, sem
Sun Yat Sen stofnaði og fyrir frelsi og
sjálfstæði Kína hefir síðari árin barist, þó
klofnað hafi öðru hvoru og sem nú er
fremstur í fylkingu í stríðinu á móti yfir-
gangi Japana, munu Japanir leysa hið
skjótasta upp, er þeir hafa við forsjá Kína-
veldis tekið. Sjálfstæðismanna í Kína bíð-
ur því landflótti eða gröfin.
Kínverja skorti ekki mannafla í stríð.
En þá skorti vopn og annan herútbúnað.
Og ástæðan fyrir því, var sú, að það var
aðeins úr einni átt, sem Kínverjar óttuðust
innrás útlends hers. Það var frá Japönum
um Mansjúríu. En fyrir þeirri árás var
séð með því, að Kína tilheyrði þjóðabanda-
laginu og níu stórþjóðir heimsins ábyrgð-
ust, að þaðan skyldi Kína engin hætta
stafa. Með þessum samningi, sem Japanir
sjálfir undirskrifuðu, þótti svo vel um
hnúta búið, að vopna-innflutningur og her-
útbúnaður, var bannaður í Kína. Þjóð-
irnar, sem níuveldasamninginn gerðu,
bönnuðu þetta. En hvað gera þær svo nú
til aðstoðar þjóðinni, sem þær bönnuðu, að
hervæðast, er á hana er ráðist af einni bezt
vopnuðustu þjóð heimsins?
Það er nú sagt sem svo, að þrátt fyrir
að Japanpir vaði inn í Kína, muni þeir tím-
ar koma, að þeir verði að hörfa þaðan aftur
og telja þá skoðun sína hafa við það að
styðjast, að Kínverjar muni, með aðstoð
útlendra þjóða, gera Japönum ókleift, að
stórna landinu. En hví skyldu Kínverjar
eiga að hlaupa af stað í annað stríð við
Japani út af yfirráðum landsins fyrir er-
lendar þjóðir síðar meir? Líkindin eru
miklu fremur þau, að Kínverjar launi von-
brigði sín með því, að berjast gegn öðrum
þjóðum, en með Japönum hér eftir. Sam-
vinna Kínverja við vestlægu þjóðimar
hefir ekki verið þeim sá ávinningur, að
þeir geti ekki af henni séð.
BEZTA JÓLAGJÖFIN
fslendingar munu eigi síður en aðrir
halda uppi þeim góða sið, að gleðja vini
sína eftir efnum og ástæðum með nokkurri
gjöf á jólunum. En það er ávalt svo með
jólagjafir, að það er mikill v^andi að velja
þær. Það skiftir ekki öllu, hve mikið er
borgað fyrir þær; hitt varðar meiru, að
þær séu þeim sem þær eru ætlaðar, til var-
anlegrar ánægju. »
Það hafa einstöku menn tekið upp þann
sið, sem vér ætlum, að komið geta mörgum
að góðu að vita um við val jólagjafa sinna,
en það er að þeir hafa gefið vinum sínum
einn árgang af Heimskringlu í jólagjöf.
Ákjósanlegri jólagjöf er ekki hægt að
hugsa sér en þessa. Það er gjöf, sem hver
maðnr getur reitt sig á að gleður og skemt-
ir vininum, sem hún er send, hver sem
hann er.
fslendingar hafa á sér almennings orð
fyrir lestrar og fróðleiksfýsn. Bækur og
blöð ættu því öllu öðru fremur að vera
þeim kærkomin jólagjöf, blöð ekki sízt.
með ágripi af nýjustu fréttum á vikufresti
bæði af íslendingum hér, heima á ættjörð-
inni og fréttir utan úr heimi.
f íslenzku vikublöðunum vestra, eru einu
fréttirnar svo að nokkru nemi af Vestur-
fslendingum; þær fréttir er hvergi annar
staðar að finna.
f annan stað ber og á það að líta, að
með því að'hlynna að íslenzku blaði og
kaupa það, er lagður skerfur til þjóðlegs
starfs á meðal Vestur-íslendinga, sem
meira er vert út af fyrir sig, en nokkuð,
sem fyrir það er goldið.
Eigir þú því vin, sem á mis fer við ís-
lenzk blöð hér og ánægjuna af því að fylgj-
ast ofurlítið með því sem á meðal landa
hans er að gerast, getum vér ekkert heilla
ráðlagt en það, fyrir þessi jól, að senda
honum einn árgang af Heimskringlu. Vér
höfum ekki heyrt bent á neitt, sem varan-
legri ánægju mundi veita en slík gjöf.
Evrópa er þéttbýlasta álfa heims, eins
og kunnugt er. Þar lifa 48 manns að með-
altali á hverjum ferkílómetra lands, en
í Norður og Mið-Ameríku aðeins 6,9, Suð-
ur-Ameríku 3,5, Asíu 24,6, Afríku 4,8 og
Ástralíu einn maður á ferkílómetra, að
meðaltali. Þéttbýlasta land álfunnar, að
undanteknu kotríkinu Monaco, er Belgía.
Þar koma 256,6 manns að meðaltali á
hvern ferkm. Strjálbýlast er í Noregi (8,5
á ferkm.) og Finnlandi (9 á ferkm.). En
þó er fsland strjálbýlast allra landa álf-
unnar, því þar kemur tæplega einn maður
að meðaltali á hvem ferkílómetra.
FIMM MÍNÚTNA RÆÐA
flutt á íslendingadegi í Wyn-
yard (2. ág. 1937) af
Rósmundi Árnasyni
Nú megi þið hafa hátt,
hlægja og tala saman,
að sjá mig opinn upp á gátt,
engum þykir gaman.
En svo er nú annað sem
okkur er fró
og ágætt við ræður og prest.
En það er að sofna í sælu og
ró;
og syndinni lætur það best.
Mér dettur í hug vísan hans
St. G. ‘Fella þyrfti’ o. s. frv. Það
mætti að minsta kosti kenna í
brjóst um ykkur fyrir ræðu-
manninn. Það lætur okkur ekki
vel þessum miðlungs áburðar-
klárum að ná skeiði á ræðupöll-
um.
Þegar einn af starfsmönnum
íslendingadagsnefndarinnar hér’
tilkynti mér það, að eg hefði
verið útnefndur frá Leslie, til að
tala hér í fimm mínútur, þá
lagði hann sérstaka áherzlu á
það, að fram yfir þann tíma
mætti eg ekki fara.
Mér datt í hnug að nefndin
hefði hyggilega gert því skóna.
Að eftir því sem þær yrðu fleiri
eftir því yrði heimskan meiri .
Hann ráðlagði mér einnig að
horfa á klukkuna og tæma mig.
En eg komst fljótt að því að á 5.
mín. var mér ómögulegt að tæma
mig.
Eg þakka nefndinni samt sem
áður þá tiltrú er hún sýndi mér
en meðfram mun þó valda ókunn-
leiki hennar á mönnum þar
eystra.
Vitanlega ber okkur öllum að
vera nefndinni þakklát. Ekki
fyrir að eyða 5. m. af æfi ykkar
í að hlusta á mig. Heldur fyrir
alla þá fyrirhöfn og erfiði er
undirbúningur þessa, dags hefir {
för með sér. Þakklát fyrir að
gefast tækifæri að koma hér
saman, sem íslendingar. Spjalla
við gamla kunningja og kynnast
nýjum.
Og það eina sem við getum
sýnt nefndinni þakklæti vort
með, er að sækja þetta mót.
Hver íslendingur hvar í bygð-
inni sem er, með heilsu og heila
limi ætti að vera hér staddur.
Og þó eg taki þannig í árinni,
veit eg að mörgum hamlar fleira,
en viljaleysi. — Því er ver og
miður. Það hefir oft klingt í
eyrum okkar, að við konjum hér
saman á fslendingamótum, að-
eins til að hæla okkur sjálfum
og íslandi.
Minn skilningur er sá, að aðal
tilgangur dagsins, sé að skýra og
endurmála þá mynd er við berum
í huga af landi og þjóð.
En það er mjög leiðinlegt að
fjarlægð og tími hafi sveipað
hana æfintýra ljóma. Gert hana
fegurri og draumkendari, en hið
upprunalega og hlutræna er við
kvöddum fyrir mörgum árum.
En það er einmitt þessi hugræna
hyllinga mynd, sem er okkur
kærust. Þessvegna viljum við á
fslendingadögum aðeins heyra
það sem skýrir fegurstu drætt-
ina í myndinni okkar. Og verði
einhverjum á, að tala um það er
miður fer í ffiri þjóðarinnar og
skýja þá mynd er við berum í
brjósti, þá er gremja okkar auð-
sæ.
Því hefir verið haldið fram
bæði í ræðum og ritum að við
íslendingar, ættum fleiri skáld
og mentamenn og færri glæpa-
menn, en nokkur annar þjóðfl.
er bygði þetta land, borið saman
við hundraða tölu.
Ef þetta er rétt hermt, mundi
þá ekki vera sanngjamt að áætla
það talsverðan gróða, að við-
halda þjóðareinkennum okkar fs-
lendinga í lengstu lög.
Eg ætla aðeins að nefna þrjá
áberandi manndómskosti er fs-
lendingar fluttu með sér að
heiman til þessa lands, sem allir
eru nauðsynlegir hverjum þeim
er reynast vill góður borgari í
landinu. En það er trúmenska,
orðheldni og sjálfstæðis tilfinn-
ing. Tíminn leyfir mér ekki að
dvelja við þessa landnáms mann-
kosti. En þó fela þeir í sér efni
í góða prédikun. (Minnið þið
prestinn á það). Er nokkur efi
á því að viðhald okkar þjóðernis
sé okkur og fósturlandi okkar
gróði?
Og eg spyr ykkur aftur: Mun
ekki viðhald okkar söguríku ís-
lenzku tungu í lengstu lög vera
aðal þátturinn í viðhaldi okkar
beztu og sérstæðustu þjóðernis-
einkenna ? Eg efast ekki um
að svarið sé játandi.
Og þá er aðeins þrent, sem eg
ætla að benda á, sem eg álít að
við í þessari bygð ættum öll að
styðja, og hafa okkar sameign.
Þrent sem stuðlar að viðhaldi
tungu og þjóðernis. Það fyrst er
að launa íslenzkan mentamann,
sem starfar og styður að okkar
íslenzku félagsmálum í hvívetna.
Auðvitað verður hann að vera
prestur og hann þarf einnig að
vera skáld og rithöfundur. Og
við höfum einmitt í þessari bygð
verið sérstaklega lánsöm að hafa
þessa menn hvern af öðrum. En
það er mikið undir okkur sjálf-
um komið hvað greinilega spor
þeirra sjást.
Þjóðræknisfélaginu eigum við
öll að tilheyra og styðja. Því
aðeins það eitt getur verið mál-
svari og fulltrúi okkar sérmála í
þessu landi.
Og síðast en ekki sízt, er við-
hald íslenzku blaðanna Lögb. og
Heimskr.
Þau eru ef til vill okkar sterk-
asta tengitaug. Bæði við okkar
draumríku æskustöðvar og einn-
ig innávið meðal okkar sjálfra, í
þessu víðfeðma gróðurríka fóst-
Uflandi okkar; það er að segja
þegar rignir.
Svo þakka eg ykkur öllum, alt
þakklæti er kurteisis stig. Og
þó eg sé tæplega tæmdur er
tómahljóð komið í mig.
FLEYGAR
Líkustu leiðtogar, sem sagan
getur um, eru Mose og Stalin.
Mose lét drepa þúsundir, en
Stalin hundruð. Þó er Mose
frumhöfundur vesturrænnar sið-
mennigar.
Séra Guðm. P. Johnson lét
syngja sálma og sýndi jafnframt
myndir af innihaldi þeirra. Þetla
var nýung sem ætti að vera gott
hjálparmeðal til þess að finna
muninn á myndauðugum og
myndsnauðum skáldskap.
Vonirnar eru pantar alheims-
máttarins. Þessvegna raítast
þær einhverntíma.
4
Ef miljónir manna breyttu
skynsamlega, væri ekkert auð-
vald til.
Alt, sem í mannshugann hefir
komið er til í alheimi. Seytjándu
aldar “hjátrú” var eins raun-
veruleg og tuttugustu aldar
“vantrú” — staðreynd á öðrum
fleti tilverunnar.
Að muna mótgerðir er skyn-
samlegra en gleyma þeim.
Gæti sálin flogið á vængjum
hugans, yrði bilið á milli hennar
og loftdrekans meir en milli bíls-
ins og uxans.
Stærsta meinsemd þessarar
aldar er nautnagræðgin, bæði hjá
þeim, sem geta kastað allsnægt-
um í gin hennar og þeim, sem
ekki geta það.
Fyrst kom steinöldin, svo kom
jámöldin; næst kemur öld lífs-
orkunnar.
Vetrinum dvelst norður í fs-
hafi. Máfurinn situr enn á sama
steininum og hrafninn krunkar í
skóginum. — Þó er 13. nóvember
í dag. Fyrir þetta eru þeir þakk-
i