Heimskringla - 01.12.1937, Qupperneq 7

WINNIPEG, 1. DES. 1937
HEIMSKRINGLA
7. Sl'ÐA
ÆTTGENGI OG
lifsskilyrði
Eftir Ingólf Davíðsson
Framh.
Engu að síður hefir uppeldi og
ífsskilyrði mikil áhrif á líf ein-
®taklinganna. — Málshátturinn
fjórðungi bregður til fósturs”
^efir sannleik í sér fólginn. —
ern, sem fá gott uppeldi og
^kifæri til að leggja stund á
Það
sem þau eru hæfust til, eru
auðvitað betur sett í lífsbarátt-
unni en ella og geta búið í hag-
inn fyrir sína niðja. En eðlis-
tarinu verður ekki breytt, og
eitt, en ekki hið lærða eða
aunna, gengur að erfðum. Ann-
ars þarf hér aðgæzlu við. Ýmis-
e£t, sem í fljótu bragði virðist
ganga að erfðum, gerir það í
raun og veru ekki. Um slíkar
a*serfðir má margt segja. Eg
aðeins nefna nokkur dæmi.
ft er talað um að ýmsir sjúk-
óórnar gangi í ættir. Vanalega
er hér ekki um erfðir að ræða,
eldur smitast afkvæmin af for-
eldrunum, annaðhvort þegar í
ftama móðurinnar eða síðar»
eftir fæðinguna. Er þá oft hægt
að verja börnin smitun með því
a® faka þau frá móðurinni strax
eftir fæðinguna.
. Kvelju-tegund ein, Hydra vir-
^dis, er græn á lit, og þessi litur
gengur að erfðum kynslóð eftir
Ýnslóð, að því er virðist. En
s^° var farið að athuga þetta
nánar, og þá kom óvæntur á-
rangur í ljós. Dýrið var alls
ekki grænt í raun og veru, held-
Ur stafaði græni liturinn af þör-
^gum, sem lifðu utan á dýrinu.
Þegar egg mynduðust í dýrinu,
Settust þörungarnir strax að í
^gjunum og fylgdu þannig
>nu unga afkvæmi, og svo koll
ar kolli. Skeljamar og þara-
vdnglarnir, sem við finnum í
JÓrunni, eru oft alþakin hrúð-
Urköllum og ýmsum fleiri dýr-
Urn, sem gera þau flekkótt að lit,
°g dýrin eru rösk við að fylgja
að komast á ungu kynslóð-
1Ua> en erfðir eru þetta ekki.
Alkunnugt er, að böm velja
Ser mjög oft sama lífsstarf og
oreldrarair aðeins af því, að
fau hafa vanist þessum störfum
1 ^sku. Ýmsar venjur haldast
lík;
að
a við af sömu ástæðu, án þess
nm erfðir sé að ræða. Til-
raunir, sem gerðar hafa verið
hicð dýr, benda í sömu tátt. T. d.
v°ru gerðar tilraunir með smá
j^Sdýr, sem kallast marsvín.,—
^nan í þeim var skemd vilj-
andi. Dýrin urðu veikluð og tóku
^eðal annars upp á því að naga
a sér tæmar. Afkvæmi þeirra
gerðu þetta líka, og menn héldu, I
a Þessi óvani gengi að erfðum. |
einna sannaðist, að svo var þó j
ekki. j,ag kom nefnilega í Ijós, ■
; dýrin nöguðu ekki einungis
s,nar eigin tær, heldur líka tær
Unga sinna, og ungu dýrin lærðu
?nnig þenna ósið af foreldrum
Slnum. j,að fir ííka hægt að
, enja ýms dýr, t. d. mýs, við að
°‘a allmikið eitur, með því að
e^a heim lítið fyrst og smá- j
anka SVo vjg j,ær_ j,ag( sem
, erkilegast er í þessu efni, er (
, s> að afkvæmi þessara eitur- j
oertu niæðra, þola líka eitrið vel,
« betur en aðrar mýs. Mönnum ■
ettur ósjálfrátt í hug sagan
bamla um Sigmund og Sinfjötla,
ar Seni sagt er frá svipuðu. Til-
ekk^'r sýnt<- að þetta eru
f * e>ginlegar erfðir, heldur
sferðir. Mæðurnar, sem vand-,
Voru við eitrið, mynduðu :
a^neitur í líkamanum, og þetta
a^neitur eyddi áhrifum eitur-
e- ^akanna. Nú fær fóstrið
^ s °g kunnugt er næringu frá
4Urinni, og gagneitrið barst
b blóðinu til fóstursins, svo |
ga^ f^ddist, hafði það
kafr*e^Ur 1 líkama sínum og
^ ^ví staðist eitrið betur en
°g ^ ^r* Annars geta ættir
le einstaklingar verið misjafn-
°itu Usernlr fyrir sjúkdómum og
v ráknfum unglingar og börn
alega næmust), og þessi
næmleiki, en ekki sjúkdómurinn
sjálfur, gengur að erfðum. Lík-
amslýti, sem stafa frá slysum
eða sjúkdómum, ganga ekki að
erfðum. Þau há aðeins einstakl-
ingnum, sem fyrir þeim varð. Á
hinn bóginn er líka þýðingar-
laust að ala einhverja skepnu
svo vel, að hún beri af öðrum, í
kynbótaskyni. Kyngæðin breyt-
ast ekkert né batna við eldið.
Áunninn glæsileiki fer í gröfina
með einstaklingnum, en kostír
eða brestir, sem hann fékk að
ferðum, ganga frá kyni til kyns.
Erfðaeiginleikamir eru á-
kveðnir þegar í egginu og sáð-
frumunum og breytast ekki úr
því. Það hafa verið gerðar til-
raunir með hænsni og fleiri dýr,
þannig að fósturlegið hefir verið
tekið úr þeim og grætt í annað
dýr af sömu tegund. Afkvæmin
breyttust ekkert þótt fósturlegið
væri flutt. T. d. var tekið fóst-
urleg úr hvítri hænu, sem ávalt
átti hvíta kjúklinga, og í staðinn
var grætt í hana fósturleg úr
svartri hænu, og eftir það voru
kjúklingar hvítu hænunnar jafn-
an svartir.
f frumum líkama manna og
dýra finnast hinir svonefndu lit-
þræðir, og þessir þræðir eru hin-
ir eiginlegu arfberar. f frum-
um mannsins er því þannig var-
ið, að hjá konunni eru 48 lit-
þræðir í hverri frumu, 46 venju-
legir litþræðir og tveir nokkuð
frábrugðnir ,hinir svokölluðu x-
litþræðir. En í frumum karl-
mannsins eru 46 vanalegir lit-
þræðir og einn x-þráður (+y).
Hver einasta fruma í líkama kon-
unnar er því frábrugðin frum-
unum í líkama karlmannsins.
Þegar nú kynfrumurnar
myndast, fær, hver kynfruma
ekki jafnmarga litþræði og lík-
amsfrumurnar hafa, heldur að-
eins helming þeirra tölu. Þegar
svo kynfrumurnar sameinast við
frjóvgunina, fær fruman, sem
við það myndast og þar með
frumur fóstursins, aftur fulla
litþráðatölu. Fóstrið fær þá
helming litþráðanna frá föður
sínum og helminginn frá móð-
urinni. — Erfðaeiginleikarnir
fylgja litþráðunum, og er af
þessu augljóst, að barnið erfir
báða foreldra sína. Bæði faðir
og móðir móta eðlisfar þess. En
því verða þá ekki alsystkini al-
veg eins hvað erfðaeiginleika
snertir? Jú, litþræðirnir eru
frábrugðnir hver öðrum, hver
þeirra um sig er aðsetur ýmsra
erfðaeiginleika. Nú fær hver
kynfruma aðeins helming lit-
þráðanna, eins og áður er sagt.
Líkamsfrumurnar hafa t. d. 10
litþræði hjá einhverri dýrateg-
und, og hver kyrnfruma aðeins
helming litþráðanna, eins og
áður er sagt. Líkamsfrumura-
ar hafa t. d. 10 litþræði hjá ein-
hverri dýrategund, og hver sáð-
fruma fær aðeins 5, önnur sáð-
fruma fær hina 5, og hinir fyrri
5 geta vel að einhverju leyti
verið frábrugðnir hinum síðari.
Sama gildir um eggin. Það eru
því margir möguleikar fyrir
hendi um afkvæmin, og þurfa
því systkini alls ekki að vera
eins að eðlisfari. Helzt ber það
við um tvíbura. Þeir geta verið
tvennskonar. Annaðhvort hafa
tvö egg frjóvgast samtímis, og
slíkir tvíburar líkjast ekki meira
en systkini alment, eða tvíbur-
arnir eru myndaðir úr sama eggi,
sem síðan hefir klofnað. Slíkir
tvíburar eru jafnan af sama kyni
og líkjast hvor öðrum afarmikið.
Að eðlisfari eru þeir eins, og
mismunurinn stafar frá ólíkum
skilyrðum. Tvíburar eru mis-
jafnlega algengir, og fer það
eftir ættum, er með öðrum orð-
um ættgengt.
Eg nefndi áðan x-litþræðina
(eða kynlitþræðina). Þeir eru
merkilegir að mörgu leyti og
meðal annars af því, að það eru
þeir, sem ákveða kynið. Eins og
eg sagði áður, hafa líkamsfrum-
ur kvenmannsins 2 x-þræði, en
frumur mannsins aðeins einn x-
þráð. Þegar nú kynfrumurnar
myndast, fá kynfrumur konunn-
ar einn x-þráð, en af kynfrum-
um karlmannsins fær önnurhvor
fruma einn x-þráð en hin engan.
[ Karlmaðurinn hefir því tvenns-
konar kynfrumur, og það er
| hann, sem ræður kyni barnsins.
Því ef nú x-þráðarlaus kynfruma
hans rennur saman við egg kon-
unnar, verður bamið drengur, en
hafi fruman haft x-þráð, verður
það stúlka. Líkindin fyrir þessu
tvennu eru álíka mikil. Þó fæð-
' ast heldur fleiri drenglir, og!
bendir það til þess, að hinar x-
þráðlausu frumur karlmannsins
séu að einhverju leyti máttugri í
samkepninni en hinar. Þessari
kepni frumanna má líkja við
samkepni krakkahóps, sem
hleypt væri inn í stofu, þar sem
ekki væri til sæti handa þeim
öllum. Áreiðanlega mundu fleiri
drengir en stúlkur ná sæti, af því
að þeir eru sterkari að jafnaði,
en margar stúlkur mundu samt
ná sæti, því alt af eru nokkrir
drengir linari en þær. Hjá fugl-
um og ýmsum lægri dýrum em
aftur á móti eggin tvennskonar,
I og kvendýrið ræður þá þar kyn-
ferði afkvæmisins.
j Eðlísfarið á, eins og áður er
sagt, rót sína að sekja til lit-
þráðanna, bæði x-þrá^anna og
hinna almennu. Almennu lit-
i þræðirnir eru jafnmargir hjá
körlum og konum, x-þræðimir
hafa aftur á móti nokkra sér-
I stöðu, og skal þeirra því minst
nokkuð nánar. Þeir valda ýsm-
ium -einkennilegum erfðafyrir-
brigðum og fara í manngreinar-
álit eftir kyni. Litblinda er al-
gengur sjúkdómur, sem fylgir x-
þráðunum og er því kynbundin
i veiki.
I
|
Litblinda er í því fólgin, að
sjúklingurinn getur ekki greint
grænt frá rauðu, og þessi augnaL
galli er miklu algengari hjá karl-
mönnum en hjá kvenfólki. —
Hvernig stendur nú á þessu ?
Það er af því, að litblindan fylg-
ir einungis x-litþráðunum. Mað-
urinn hefir aðeins einn x-þráð í
líkamsfrumum sínum, og ef veik-
in er í þessum þræði, er maður-
inn litblindur. Konan hefir aft-
ur á móti tvo x-þræði í sínum
líkamsfrumum. Séu þeir báðir
veikir, er konan litblind, en sé
aðeins annar þeirra veikur, þá
er konan að vísu ekki litblind
sjálf, en hún hefr veikina dulda,
og litblindan getur því undir
vissum kringumstæðum brotist
fram á ný hjá börnum hennar.
Ef báðir foreldamir eru litblind-
ir. verða öll börnin iltblind. Sé
konan litblind, en maðurinn heil-
brieður, verða allir synirnir lit-
blindir, því þeir fá x-litþráðinn
sinn frá móðurinni og þar með
sjúkdóminn. En dæturnar fá
annan x-hráð sinn frá móðurinni,
en hinn frá föðurnum, sem var
heilbrierður. Dæturnar verða
ekki litblindar nema báðir x-
þræðirnir séu sjúkir, en synimir
hafa aðeins einn x-þráð og verða
því litblindir, ef hann er veikur.
Sé maðurinn litblindur, en kon-
an heilbrigð, verður ekkert barn-
anna litblint. En litblindan
levnist samt hjá dætrunum og
getur erfst áfram og komið í
ljós. Þar sem nú stúlkurnar
þurfa litblindu í tvöföldum mæli
til þess að hún komi í ljós,
en karlmenn ekki nema í einföld-
um skamti, þá er sýnilegt, að
sjúkdómurinn hlýtur að koma
oftar í ljós hjá piltunum. En
hættulegustu sjúkdómsberamir
eru samt sem áður stúlkurnar,
því litblindan getur legið hulin í
eðlisfari þeirra og svo gengið að
erfðum til niðjanna. Litblindan
leynir sér aftur á móti ekki hjá
karlmanninum.
Ýmsir eiginleikar koma ekki
verulega í Ijós nema þeir séu til
í tvöföldum mæli, eins og t. d. lit-
blindan hjá kvénfólkinu. Sé því
einhver veikleiki eða hvimleiður
galli í einhverri ætt, þá eru gift-
ingar milli skyldmenna nyög
varhugaverðar. ókosturinn get-
ur komið fram með tvöföldum
krafti hjá börnunum, og huldir
ættargallar geta þá skyndilega
brotist fram. Báðir foreldarnir
geta verið hraustir sjálfir, sjúk-
dómurinn var dulinn hjá þeim,
og sakaði þá ekkert og kom ekki
fram meðan meðlimir ættarinnar
ekki áttu börn með einstklingum,
sem höfðu þennan sjúkleik dul-
inn. En jafnskjótt og skyld-
mennin áttu börn saman, kom
gallinn í ljós.
1 Það er oft talað um, að ættir
úrkynjist, og lengi var haldið, að
það væri ófrávíkjanleg regla, að
ættir og þjóðir hlytu að missa
mátt sinn og kannske deyj a út
eftir blómaskeið um nokkurn
tíma. Þetta væri náttúrulögmál,
'sem ekki yrði raskað. Nú vita
menn, að eðlilegar orsakir liggja
til alls þessa. Úrkynjun ætta á
rót sína að rekja til óheppilegra
giftinga. T. d. hafa margar
fursta- og konungsættir veiklast
! eða liðið undir lok vegna skyld-
leikagiftinga. Ættargallarnir
jhafa þá aukist og margfaldast
' og loks eyðilagt ættina. Sem
dæmi get eg nefnt blæðingar-
veikina. Hún lýsir sér í því, að
íblóðið storknar ekki, og getur
j því örlítið sár valdið mikhim
, blóðmissi eða jafnvel dauða. —
Þetta er x-þráðasjúkdómur og
þekkist aðeins á karlmönntim,
en konur geta verið sjúkdóms-
berar þótt sjálfar séu þær heil-
brigðar. Þessi sjúkdómur er
meðal annars í ýmsum fursta-
og konungaættum og veldur úr-
kynjun. T. d. er þessi sjúkdóm-
ur í ætt hertoganna af Hessen-
Darmstadt, spönsku konunga-
ættinni, og hann var einnig í
rússnesku keisaraættinni. En
þótt skyldleikagiftingar séu
þannig varasamar, má heldur
ekki gleyma hinu, að góðir eigin-
leikar geta líka tvöfaldast á
þennan hátt. Er þetta t. d. not-
að við hreinræktun ýmsra hús-
dýra, sem hafa sérlega góða kosti
á einhvern hátt.
Ætternið hefir afarmikla þýð-
ingu. Lífskjörin má oft bæta,
en erfðunum, eðlisfarinu verður
ekki breytt. Eg skal nefna nokk-
ur dæmi um ættir, sem sérstak-
lega hafa verið rannsakaðar. —
Það eru til upplýsingar um hina
svissnesku ætt Zero. Það var
góð bændaætt og í miklu áliti.
Um 1670 giftist maður af þess-
ari Zero-ætt konu einni, en í ætt
hennar hafði mjög borið á ýms-
um göllum. Sonur þeirra giftist
aftur frænku sinni í móðurætt,
og í næstu kynslóðum voru einn-
ig ættargiftingar tíðar. Afleið-
ingin varð úrkynjun ættarinnar.
f ættinni hafa síðan verið síð-
ustu 100 árin margir ræflar,
flakkarar, drvkkiumenn ,fábján-
ar. geðveikissjúklingar o. s. frv.
Annari grein ættarinnar vegnar
aftur á móti vel. Þar höfðu hin-
ir óheppilegu eiginleikar ekki
komið inn í ættina. Það var
reynt að koma flækingunum úr
hinni verri grein ættarinnar fyr-
, ir á barnaheimilum, en árangur-
inn varð lítill, eðlisfarið mátti
sín meira en uppeldið. Juke-ætt-
in er líka alkunn. Ættmóðirin
var flækingur, sem var uppi fyr-
ir ca. 200 árum. Menn hafa get-
að rakið lífsferil 709 manneskja
af þessari ætt nokkuð nákvæm-
lega. Þar af voru 64 geðveikir,
142 voru betlarar eða flækingar,
og 76 glæpamenn. Konumar
voru að sínu leyti ekki betri. —
Ýmsir gallar hafa legið í ættinni
og gengið að erfðum mann fram
af manni.
Saga Kallikak-ættarinnar svo-
nefndu er líka mjög merkileg.
Ættfaðirinn, Marteinn, átti böm
með tveim konum. Fyrst átfi
hann son með stúlku, sem var
hálfgerður fábjáni. Seinna gift-
ist hann heilbrigðri konu af
góðri ætt og átti með henni 10
börn. Hinir tveir ættbogar, sem
út af þessum tveimur konum
komu, urðu næsta ólíkir. Ætt-
boginn, sem korh út af bömum
þeim, sem hann átti með eigin-
konu sinni, reyndist góður, þar
fundust engir fábjánar eða
glæpamenn, og ættin er í miklu
- NAFNSPJÖLD -
Dr. M. B. Halldorson
401 Boyd Bldg.
Skrifstofusiml; 23 674
Stundar sérstaklega lungnasjúk-
dóma.
Er að finni á skrifstoíu kl. 10—1
f. h. og 2—6 e. h.
Helmlll: 46 Alloway Ave.
Talsimi: 33158
Jacob F. Bjarnason
—TRAN SFER—
Baggage and Furniture Moving
591 SHERBURN ST.
Phone 35 909
Annast allskonar flutninga fram
og aítur um bseinn.
MARGARET DALMAN
teacher OF PíANO
854 BANNINO ST
Phone; 26 420
áliti og heilbrigð. Alls þekkja
menn um 500 manneskjur af
þessari ætt í 5 kynslóðir. Hinn
ættbálkurinn, sem að vísu átti
sama ættföður, en fábjána að
ættmóður, reyndist mjög lélegur
og ólíkur hinum. Af 180 per-
sónum af þessum ættbálki voru
24 ofdrykkjumenn, 143 voru fá-
bjánar, og um 40 götustelpur
fundust í ættinni. Barnadauði
var mjög mikill. Þegar ættbog-
inn komst í þessa niðurlægingu,
þá fór það svo, að erfitt eða
jafnvel ómögulegt varð fyrir
meðlimi- ættarinnar að fá sér
góða maka. Þeir urðu að velja
sér eiginkonur eða menn úr hópi
ræflanna, og við þetta seig ættin
óðfluga dýpra og dýpra. Verri
og verri lífskjör fullkomnuðu
einnig niðurlæginguna. Munur-
inn mil'li þessara tveggja ætt-
boga er geysimikill og verður,
eins og áður er sagt, rakinn til
ættmæðranna. Heppilegt upp-
eldi er að vísu gott, en ekki ein-
hlítt, því “náttúran er náminu
rikari”.
Ingólfur Davíðsson
—Eimreiðin.
HITT OG ÞETTA
Veðurspáin
— Hvernig heldurðu nú að
veðrið verði á morgun, gamli
minn?
— Og hvernig ætti það svo
sem að verða, nema bölvað. Það
er nefnilega ekki að því að spyrja
þegar hann haugar upp mó-
strókum í austrinu og glennir
sig með riddarabönd í vestrinu,
að þá stórhellir hann úr sér,
nema þá hann taki upp á því, að
fara í viðsperring og fyrirstöðu,
þá getur hann kannske haft það
til að glenna sig — og þó varla!
* * *
Séra Anderson Jardine, prest-
urinn sem gaf frú Simpson og
hertogann af Windsor saman í
hjónaband, hefir verið mesti ó-
láns fugl síðan. Eins og menn
eflaust muna var mikið veður
gert úr því, að hann skyldi ó-
hlýðnast boði biskupsins og gifta
hertogann. Séra Jardine var
! boðið til Ameríku í fyrirlestra-
ferð og allar líkur bentu til, að
hann mundi græða mikla pen-
j inga. En þegar presturinn kom
til Ameríku voru hinir nýjunga-
í gjörnu Ameríkumenn búnir að
1 gleyma honum og enginn vildi
I sækja fyrirlestra hans, og séra
Jardine fór aftur til Englands.
Þegar heim kom voru sóknar-
börn hans einnig orðin afhuga
honum, svo nú er séra Jardine
aftur á leið til Ameríku. Hann
; hefir fengið stöðu við kirkju eina
; í Bowery-hverfinu í New York.
! Hin nýju sóknarbörn hans eru
i hættulegustu glæpamenn stór-
I borgarinnar og séra Jardine fær
’ það erfiða hlutverk að snúa
þeim til rétts lífemis.—Mbl.
G. S. THORVALDSON
B.A.. LL.B.
LögfrœSingur
702 Confederation Life Bldg.
Talsími 97 024
w. J. LINDAL, K.C.
BJÖRN STEFÁNSSON
tSLENZK 1R LOOFRÆÐINOAM
A öðru gólfl
325 Main Street
Talsimi: 97 621
Hafa einnig skrifstofur að
Gimli °3 eru þar
ao Wtta, íyrsta miðvikudag i
hverjum mánuSi.
M. HJALTASON, M.D.
ALMENNAR LÆKNINGAM
Sérgrein: Taugasjúkdómar
Lœtur útl meðöl i viðlögum
Vitstalstfmar kl. 2_4 e h
7—8 *ð kveldinu
Sími 80 867 666 Victor gt
A. S. BARDAL
selur líkkistur og annaat um útfar-
ir. Allur útbúnaður sA bestl. _
Ennfremur selur hann allskonar
minnisvarða og legsteina.
843 SHERBROOKE ST.
Phone: 86 607 WINNIPBQ
Dr. S. J. Johannesion
218 Sherburn Street
Talsimi 80 877
ViOt&lsUmi kl. 3—5 e. h.
Dr. D. C. M. HALLSO>
Physician and Surgeon
264 Hargrave (opp. Eaton*s)
Phone 22 775
Rovatzos Floral Shop
206 Notre Dame Ave. Phone 94 S
F*reah Cut Flowere DaUy
Plants ln Season •
We specialize in Wedding «
Concert Bouquets & Funerai
Deslgns
Icelandic spoken
THL WATCH SHOP
Thorlakson Baldwin
Dlamonds and Wedding
Rings
Agents for Bulova Watche*
Marriage Licenses Issued
699 Sargent Ave.
Dr. A. V. JOHNSON
tSLBNZKUR TANNLÆKNIR
212 Curry Bldg., Winnlpeg
Oegnt pósthústnu
Slmi: 96 216
Heimilis: 33 328
J. J. Swanson & Co. Ltd.
REALTORS
Rental, Insurance and Financial
Agents
8imi: 94 221
«00 PARIS BLDG.—Winnipeg
Gunnar Erlendsson
Pianokennari
Kenslustofa: 701 Victor St.
Sími 89 535
Ornci Phoni R*s. Phons
87 293 72 409
Dr. L. A. Sigurdson
10« MKDICAL ARTS BUILDINO
Ornc* Homis:
12 - 1
4 r.M. - 6 P.M.
AMB »Y APPOXNTinifT