Heimskringla - 26.01.1938, Qupperneq 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 26. JANÚAR 1938
snntnnin
HtcimsknniUa
(StofntiB li»6)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKINO PRESS LTD.
SS3 og S5S Sargent Avenue, Winnipeg
TalsimiB S6S37
_ - g
Verð blaðsina er $3.00 árgangurinn borglst
tyriríram. Allar borganir sendlst:
THE VIKING PRESS LTD.
| ----------------- _ fj
311 ylðskifta bréí blaðlnu aðlúUndl sendlst:
Kcnager THE VIKINO PRESS LTD.
SS3 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
SS3 Sargent Ave., Winnipeg
■ ----------------------------------- I
"Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKINO PRESS LTD.
S53-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
g Telephone: 86 537
...................................
WINNIPEG, 26. JANÚAR 1938
ÆSKULÝÐURINN FLÝR
MANITOBA
Á fylkisþinginu í Manitoba, var skýrsla
lögð fram s. 1. fimtudag, af nefnd, sem
verið hefir af hálfu fylkisins að rannsaka
efnahag þess og horfur. f skýrslu þessari
er með ýmsu öðru eftirtektaverðu bent á
það, að á síðustu fimm til sex árum hafi
um 25,000 æskusveina og meyja, flutt burt
eða flúið úr fylkinu vegna atvinnuleysis.
Um tveir þriðju af þessum hópi voru
drengir, en einn þriðji stúlkur; þetta burt-
flutta fólk var á aldrinum frá 18 til 35 ára.
Það er gífurlegt til þess að vita, að
þannig skuli vera hér ástatt, sem þessi
flótti ungmennartna ber vott um. En þó
er það ekki nema ofurlítil bending um það,
sem í raun og veru á sér stað. Þegar þess
* er gætt, að jafnvel þessar tuttugu og fimm
þúsundir eru aðeins brot, og ef til vill ekki
stórt brot, af öllum ungum mönnum í
fylkinu, sem atvinnulausir eru, en sem
ekki er tekið eftir eða neitt sagt um, af
því að þeir sitja auðum höndum heima, þá
skýrist myndin betur af því hvernig komið
er og við hvað almenningur á að búa. Ann-
ar hver maður sem á vegi manns verður,
harmar það, sem von er, að uppkomin
böm hans, hvort sem fá eru eða mörg, séu
iðjulaus heima, og þeim séu allar bjargir
og viðleitni til sjálfstæðis og manndóms
bannaðar. Þau hýrast heima sem land-
eyður og það flýtur á meðan ekki sekk-
ur, með að þau verði ekki að óhemjandi,
látthugsandi óknyttalýð, þessir augastein-
ar og óskabörn, sem þreyttir og uppgefnir
foreldrar höfðu fórnað kröftum sínum
fyrir, lifað fyrir og bygt sína framtíðarvon
á, haldi þessu lengi áfram. Eins lengi og
atvinnu er hvergi að fá og að hún er eigi
að síður viðurkend að vera lífsskilyrði ein-
staklingsins, er aldrei fyrir að taka hvað
hent getur — því málshátturinn gamli er
enn og verður lengst af sannur, “að flest-
ir kjósa firðar líf,” og borið saman við
það, verða önnur atriði, hversu nauðsynleg
sem talin eru þjóðfélaginu, smá, og lítils
metin. Fyrir þessum sannleika er lokað
augum bæði af þessari annáluðu stjóm,
sem fylkið á við að búa, og auðvaldinu, í
hvaða skrímslismynd sem það birtist. Auð-
valdið er þó síður að saka um þetta vegna
þess, að það fer ekki í neinar felur með
að það sé til fyrir það fyrirkomulag, sem
þessu veldur og berjist í rauðan dauðan
fyrir viðhaldi, þess. Stjórnin, sem er full-
trúi alþýðunnar og sem er trúað fyrir vel-
ferð hennar, hún er svikarinn, sem í stað
þess að vernda þjóðfélags-réttindi fjöld-
ans, selur heill hans og hagsmuni við
hæsta boð öðrum fyrir það eitt að geta
setið sjálf sem lengst við kjötpottinn. —
Það er ekki til neins að halda því fram, að
þetta áminsta atriði í skýrslu nefndarinn-
ar, sem lögð var fyrir þingið, eigi sér stað
af sjálfu sér. Stjórnir þjóðfélagsins, smáar
og stórar eru ábyrgðarfullar fyrir því. —
Það er, að minsta kosti að því leyti, ekki
alt lýgi sem sagt er um það stundum í
kosningum, að þjóðféljagíð þurfi á á-
byrgðarfullri stjóm að halda. Bracken-
stjómin, eða fylgifiskar hennar geri því
svo vel og geri nú grein fyrir ábyrgð sinni
í þessu umrædda máli. Það má ekki minna
vera en að íbúar þessa fylkis krefjist þess,
eigi þeir nokkurt heilbrigt almennings-álit.
Málefnið er svo mikilsvarðandi, að þetta
er skylda þeirra, sem nokkurs-nýtir þjóð-
félagsborgarar eru, eða því nafni vilja
heita.
Heilmörg af þessum ungmennum sem í
burtu hafa flúið vegna óstjórnarinnar og
bjargræðisleysis og atvinnuskorts í þessu
fylki, eru bezt mentaði lýður þessa fylkis.
sem útskrifast hefir frá Manitoba háskóla
í hinum og öðrum sérfræðigreinum, svo
sem rafmagnsfræði, byggingalist og ann-
ari sérmentun. Eftir að foreldrar þessara
ungmenna hafa klifið þrítugan hamarinn
til þess að standa straum af mentun þeirra,
er hér ekkert fyrir þau að hafast að og
verða því að flýja burtu. Manitoba elur
með öðrum orðum í þessu tilfelli upp eins
mehtaða borgara og kostur er á í þessu
landi, handa öðrum fylkjum að njóta
starfs þeirra. Það er bágborin hagfræði,
að ekki sé meira um það sagt.
“Ef æskan vill rétta þér örvandi hönd
þá ertu á framtíðar vegi.”—
kvað Þorsteinn Erlingsson. Það sem fyr-
ir Bracken-stjórninni virðist vaka, af áður-
nefndri skýrslu að dæma, er að gera þetta
fylki að einu afarstóru kassalöguðu
“Betel”.
Kvenfólk er langlífara en karlmenn,
segja vátryggingarfélögin. Á 25 ára aldri
deyja t. d. 325 af hverjum þúsund kvenna,
en 393 karlmanna. Á 35 ára aldri 299 kon-
ur, en 368 karlmenn. Á 45 ára aldri 261
kona, en 324 karlmenn af hverju þúsundi.
ALMANAK ó. S. TH. 1938
Almanak þetta, er Ólafur heitinn Thor-
geirsson hafði gefið út í 43 ár, er hann lézt
á s. 1. ári, en sem nú er gefið út af sonum
hans, Geir og ólafi S. er prentsmiðjustarf
föður síns reka undir nafninu: Thorgeir-
son Company, er 128 blaðsíður að stærð,
lítur smekklega út, letur nýlegt, prentun
hrein og hefir inni að halda auk dagatals-
ins æfiágrip ólafs S. Thorgeirssonar, er
ritað hefir dr. Rögnvaldur Pétursson,
nokkra landnámssögu þætti og helztu við-
burði og mannalát meðal Vestur-íslend-
inga. Æfiágripið er hið fróðlegasta og
mun geta flests af því, er Ólafur heitinn tók
sér fyrir hendur en sem var bæði margt og
áhrærði sérstaklega íslenzkt þjóðlíf hér
vestra. Þeir sem ólaf heitinn þektu og
þeir eru hér margir, því hann mátti fyrir
sum störf sín heita þjóðkunnur maður,
mun þykja betur um að hann liggur ekki
óbættur hjá garði, en hefir verið minst svo
sem hæfir gegnum manni og góðum.
Landnámssöguþættirnir í þessa árs A1
manaki eru framhald landnámssögu í Suð-
ur-Cypress, er G. J. Oleson ritar, þá þættir
úr norðurbygðum íslendinga við Manitoba
vatn, eftir Guðmund Jónsson frá Húsey, og
síðast framhald Brown-bygðar-sögu, er Jó-
hannes H. Hunfjörð ritar. Eru þeir þætt
irnir þá ekki óritaðir í landnámabók Vest-
ur-fslendinga.
Vegna hins mikla landánmssögu fróð-
leiks sem í Almanaki þessu hefir birst
s. 1. nærri 40 ár og sem ávalt bætist við er
hið þarfasta verk unnið með útgáfu þess.
Það á skilið mikla útbreiðslu fyrir það
Verð þess er 50c og fæst hjá útgefendun-
um að 674 Sargent Ave., Winnipeg.
Stærð Bretaveldis er ekki fyllilega einn
fjórði af flatarmáli allrar jarðarinnar, en
framleiðsla fæðu þar nemur meiru en ein-
um fjórða af allri framleiðslu heimsins.
Hvað er hestafl? Það er jafngildi orku
þeirrar er þarf með til þeés að lyfta 33,000
punda þunga eitt fet á einni mínútu, eða
550 pundum eitt fet á sekúndu.
HEFNDIN ?
Það dylst engum, að þjóðir heimsins eru
að skipa sér í'tvo andstæða flokka, sem fyr
eða síðar munu berast á banaspjótum.
Um her-útbúnað þeirra vita allir. Og með
hitt er að vísu heldur ekki dult farið, að
um tvær ólíkar stefnur sé að ræða, sem
skifti þjóðunum í þessa tvo flokka. Fasista
þjóðirar (þ. e. ftalir, Þjóðverjar og Jap-
anir), hafa eins og kunnugt er gert með
sér ancj-kommúnistiskan sáttmála, sem
vott á að bera um það, hvernig í þessari
flokkaskiftingu liggi. Komandi barátta
eða stríð á að vera stríð milli kommún-
isma og fasisma. Og þar í liggur ástæðan
fyrir stríðs-útbúnaðinum nú í heiminum,
að dómi fasista.
En er nú flokkasamdráttur þjóðanna í
raun og veru í þessu fólginn? f merku
brezku tímariti var því nýlega haldið fram,
að hér væri um örgustu blekkingu að ræða,
af hálfu fasistaþjóðanna. Hnefi hinna
sameinuðu fascista þjóða var þar talinn
reiddur að Bretum, til þess að hnekkja
veldi þeirra; engu öðru. Kommúnisminn
er nú ekki í nokkru landi, hvorki Bretlandh
ftalíu, Þýzkalandi né Japan það afl, er á-
stæða sé til að óttast. Þó hann kunni í
margra augum að vera skoðaður hættu-
legri en aðrar einræðisstefnur, segir í rit-
inu, er það hitt, sem Japönum, Þjóðverjum
og ítölum svíður sárara, að brezka þjóð-
in, og þær sem henni fylgja að málum,
standa á öndverðum meið við fasista þjóð-
irnar svo að segja á öllum sviðum, því að
stefna þeirra, er stefna lýðræðis, friðar og
persónulegs frelsis. En það er gagnstætt
fasisma, er miðar til hvers konar frelsis-
skerðingar, ofsókna og treystingar her-
valds og einræðis. Þar sem brezka þjóðin
með þeim öðrum þjóðum, er lýðræði unna
sem hún, er því einn voldugasti andstæð-
ingur fasista-þjóðanna — og það auðvitað
með, að hún á flest það er fasista þjóðirn-
ar girnast, er ofur eðlilegt, að sóknin sé á
hendur henni aðallega hafin. Kommúnista-
samningurinn er og ekkert annað en dula,
sem breidd er yfir þann raunverulega til-
gang þríveldanna, að hnekkja veldi brezka
ríkja sambandsins, (The British Common-
wealth of Nations). Og það verður ekki
annað sagt, en að þessar þjóðir hafi fært
sig upp á skaftið, eftir því sem þær þorðu.
Japanir fara sínu fram í Kína og hin mikil-
vægu forréttindi Breta og fleiri hvítra
þjóða þar, eru ef til vill brátt glötuð. Og
nú síðast berast fréttir um, að ítalir séu
beinlínis að egna Japani til þess að sölsa
undir Sig Ástralíu.
Þessi orð tímaritsins munu ekki vera út
í hött töluð, enda hafa þau víða vakið
mikla eftirtekt. Það er sennilegt, að
fasista-þjóðirnar þori ekki að skora á hólm
helztu lýðræðisþjóðum heimsins þar sem
vitanlegt er, að þær eru einnig hinar vold-
ugustu og ennþá ofurefli fasista þjóðun-
um. En þá er að grípa til kommúnisma-
grýlunnar og þykjast vera með því að of-
sækja þá stefnu, að bjarga heiminum eða
mannkyninu úr hershöndum. Það kæmi
sér nú ekki illa að einhverju væri bjargað,
en þar sem reynsla er nokkur fengin bæði
í Blálandi, á Spáni og í Kína fyrir björg-
unaraðferð fasista, er hætt við að til-
gangurinn með því einu að ofsækja kom-
múnista, verði ekki álitinn að helga meðal-
ið.
Þýzkaland tapaði í síðasta stríði (1914—
1918) svo herfilega, að það munu fáir
hafa gert sér í hug, að hefnd frá þeim
yrði nokkru sinni að óttast. Og gæti til
þess komið áttu Versala-samningarnir að
taka af allan vafa um það. En hér er nú að
koma fram það sem Hallgrímur Pétursson
varaði við (sbr.: Margir ætla fyrst ekki
strax — áfellur hefndin sama dags —
drottinn þá muni ekki meir — minnast á
það sem gerðu þeir —), því það virðist nú
einmitt vera hefnd Þjóðverja, sem þarna
bólar á með þessu sambandi þeirra við Jap-
ani og ítali, *þó það sé kallaður and-kom-
múnista-sáttmáli. Það er nú auðvitað ekki
sagt að þeirra síðari ganga verði hinni
fyrri fremri, þó þeir steypi öllum heim-
inum í annað sinn í stríð, en hefndarhugur
þeirra til Bretlands og Frakklands fyrst
og fremst og svo einnig nokkra samherja
þeirra, segir þarna til sín.
Hitler þykist vera með starfi sínu að
hefja alt sem fornt sé eða norrænt í arfi
þjóðar sinnar. En sögulega er ekkert
mikils verðara talið í þessum arfi, en lýð-
ræðishugsjónin, sem Hitler hefir fótum
troðið síðan hann komst til valda og gerir
nú sáttmála við Mongóla um að uppræta.
Það er ekki lítið norrænu-bragð að öðru
eins!
Það er satt, að það er verið að reyna að
skifta þjóðum heimsins í tvo eða fleiri
annstæða flokka, sem þegar fram í sækir
og þegar færi gefst, munu berjast. En á
meðan verið er að “innrita” þjóðirnar í
þessa flokka, er vel þess vert að muna, að
það er milli lýðræðisins og fasismans, sem
það stríð verður háð, en ekki kommúnisma,
eins og látið er.
GIFTING FAROUKS
EGYPTA-KONUNGS
Farouk konungur Egyptalands
giftist s. 1. fimtudag í Cairo 16
ára gamalli blómarós, með tinnu-
svört augu, og málaðar kinnar og
varir. Hún hét Farida og er
háyfirdómaradóttir. Konungur-
inn er á nítjánda ári, en er eigi
að síður stjórnari lands, með 16
miljón íbúum.
Giftingin fór fram að Mú-
hameðstrúar sið, þannig að brúð-
urin, drotningar efnið, var ekki
viðstatt giftinguna. Hún skaust
að vísu með móður sinni og fjór-
um systum konungsins inn í
næstu byggingu við Koubbeh-
höllina, en þar fór giftingin
fram, og horfði þaðan út um
rimla-glugga á giftingu sína, en
lét ekki neitt á því bera, að
þarna færi nokkuð fram, sem sér
ÓLAFUR TRYGGVASON
JOHNSON
Eftirfarandi bréf birtist í Pearson’s
Magazine í London:
“Eg var eitt kvöldið nýlega að masa við
vin minn um hvaða tré væri nytsamast eða
verðmætast. Eg gaf mjólkur-trénu, sem í
Brazilíu vex, atkvæði mitt. Hvað heldur
blað yðar um það?
Tré þetta gefur af sér ljúffengan ávöxt,
er á bragð líkist jarðarberjum (straw-
berries) og rjóma. En auk þessa veitir
tréð eina skál á dag af eins góðri mjólk og
úr nokkurri kú fæst. Og íbúarnir treysta
algerlega á forða þessara trjáa til að
fullnægja mjólkur þörfinni.
Mjólk þessi getur staðið í 8 vikur án
?ess að súrna. Þegar hún súrnar, verður
hún að hörðu vaxi, sem búin eru til kerti
úr.
Tréð verður vanalega 100 feta hátt. Við-
urinn í því er notaður til að smíða skip og
hús úr.”
væri viðkomandi. Giftingar at-
höfnin var fólgin í því, að einn af
æðstu prestum Egypta (Sheik)
las blessun sína yfir hjónunum,
en konungur og faðir drotningar-
innar þrýstu saman fingurgóm-
um, í augsýn viðstaddra til stað-
festingar því er þarna fór fram.
Að því búnu undirskrifuðu þeir
konungur og Youssef Zulficar
Pasha faðir drotningarinnar
giftingar samninginn. Þegar
sheikhinn gaf hjónin saman
spurði hann vanalegu spurning-
arinnar, hvort þau væru þessu
bæði samþykk, Svaraði konung-
ur því játandi fyrir sína hönd,
en faðir brúðuinnar fýrir henn-
ar hönd. Og þá lýsti sá geistlegi
þau Jhjón.
f samningnum er ekki minst á
heimanmund eða brúðargjöf
konungs en fjárhæðin, sem kon-
ungur skal leggja með drotning-
unni, er tekin fram, ef þau
skyldu skilja.
f viku taka konungs-hjónin á
móti gestum er heimsækja þau
og drekka té hjá þeim, en að því
búnu horfa ekki aðrir á Farida
hina fögru í einhverjum af gim-
steina lögðu kjólunum hennar,
sem sagðir eru 45 að tölu, en
konungurinn einn.
Nauti eða alikálfi var slátrað í
hverju héraði og biti kjöts gef-
inn hverjum fátækling. Vín var
óspart veitt. Þegnarnir fögnuðu
giftingu konungs síns, sem vera
bar!
En þetta er nú ekki það eina
eða mesta sem þessum unga
konungi verður til frægðar talið.
Fyrir ekki fullum mánuði síðan
rak hann Nahas Pasha hinn
aldraða og mikils virta foringja
Wafdista, frelsisflokks Egypta,
úr forsætisráðherra embætti og
alla ráðherrana í ráðupeyti hans.
Nahas Pasha undirskrifaði á ár-
inu samning við Beta, sem fékk
Egyptum aftur fult sjálfsfor-
ræði.
Sá er við tók völdum og áður
var foringi stjórnarandstæðinga
heitir Muhamed Mahmud Pasha,
lét það verða sitt fyrsta, að
leysa upp öll einkennisbúin félög,
en það er álitið, að eitt ágrein-
ingsefnið milli Farouks konungs
og ráðuneytis Nahas Pasha, hafi
verið áframhaldandi starf “Blá-
stakka” félagsskaparins, ungfé-
lagadeildar Wafdista.
Þori þessi 18 ára konungur að
gerast svona umsvifamikill, án
þess að brezki herinn standi hon-
um að baki, er hann gott efni í
fasista.
Frh. frá 1. bls.
frá Fagraskógi. Er á þetta bent
til þess að sýna það, að Ólafur
fylgdist bæði með hinum eldri
°S yngri skáldskap vorum; mörg
önnur ljóðskáld vor og sagna-
skáld en þau, sem nefnd hafa
verið, talar hann um í bréfum
sínum.
Þau sýna einnig, eins og áður
var gefið í skyn, að hann var vel
kunnugur klassiskum bókment-
um Englendinga. Inn á þá land-
areign kemur hann í sambandi
við umtal um John Masefield,
núverandi lárviðarskáld Eng-
lands: “Scott þekki eg betur og
held eg hafi lesið meiri hlutann
af verkum hans. Var mjög hrif-
inn af honum eina tíð, þó Dick-
ens tæki mig öllu næmari tökum.
Bók
Svíans Hjalmar
um ísland
Lindroth
er nú komin út í enskri þýðingu
bæði á Englandi og í Ameríku,
og er gefin út af American-
Scandinavian Foundation. Þýð-
inguna hefir annast prófessor
Benzon við Yale-háskólann. Er
þetta mikið rit og prýtt fjölda
mynda frá íslandi og gerir út-
gefandinn sér von um að það
megi verða til. þess, að auka
kynni manna á fslandi bæði á
Englandi og í Ameríku.
-Alþbl. 29. des.
Sá síðarnefndi hreif mig tíl
himna endur fyr. Þá bjó eg í
London þar sögur þær áttu sér
stað. Ef leið mín liggur nokk-
urntíma til Evrópu, þá má eg til
að koma við á þeim sögustöð-
um.” Til fleiri enskra skálda
vitnar hann í bréfum sínum.
Skal þá horfið aftur að æfi-
ferli ólafs. Hann kvæntist 28.
júlí, 1914, Helgu Jónsdóttur frá
Sómastaðagerði í Reyðarfirði, á-
gætiskonu; enda voru foreldrar
hennar, Jón Stefánsson og Krist-
rún Magnúsdóttir, valinkunn
sæmdarhjón í héraði sínu. —
Hjónaband þeirra Ólafs og Helgu
var hið farsælasta; þeim var
eigi barna auðitf.
Þau árin, sem ólafur var rit-
stjóri Heimskringlu (1917—
1919), áttu þau hjónin að sjálf-
sögðu heima í Winnipeg. Síðar
bjuggu þau um margra ára skeið
í Minneapolis, en fluttust fyrir
nokkrum árum til Edmonton,
Alta. Vann Ólafur eftir að hann
fór frá Winnipeg lengstum að
iðn sinni, en hann var veggfóðr-
ari. Voru honum þau ár harla
erfið, ekki sízt eftir að kreppan
í viðskiftalífinu þrengdi skóinn
að honum sem öðrum iðnaðar- og
verkamönnum; og í tilbót var
við harðvítuga samkepni að etja
innan iðngreinar hans.
Munu þeir atvinnu-örðugleik-
ar, sem ólafur átti við að stríða
hin síðari ár, hafa átt sinn þátt
í því, að hann féll að velli um
aldur fram. En hann lézt, eins
og skýrt hefir verið frá í báðum
vstur-íslenzku vikublöðunum, í
Edmonton 7. júlí í fyrra. Fór
jarðarförin fram tveim dögum
síðar þar í borg, að viðstöddu
margmenni bæði af íslendingum
og annara þjóða fólki. Fjöldi
blómsveiga frá einstökum mönn-
um og félögum, og hin mörgu
samúðarskeyti, vitnuðu um ítök
þau, sem hinn látni átti í hugum
samferðamannanna íslenzku og
hérlendu.
Helga kona ólafs lifir hann og
Jón faðir hans, nú mjög við ald-
ur; einnig tvær systur hans,
Mrs. H. N. Lavatt í Edmonton
og Mrs. Bert Classen í Seattle,
sömuleiðis tveir bræður, Ed-
mund og Karl Johnson, báðir
til heimilis í Edmonton. Er
þeim, einkum ekkjunni og hin-
um aldurhnigna föður, þungur
harmur kveðinn með fráfalli ást-
ríks eiginmanns og sonar; en
minningin um hvern góðan geng-
inn varpar bjarma yfir húm-
tjöld sorgarinnar og dregur svið-
ann úr hjartasárunum.
En margir fleiri heldur en
sifjalið ólafs og ættmenni horfðu
á eftir honum með söknuð í
huga; hann átti vini og góðkunn-
ingja víðsvegar meðal íslendinga
í landi hér; einkum kyntist hann
mörgum, persónulega og bréf-
lega, á þeim árum, sem hann var
ritstjóri Heimskringlu. Hann
tók við ritstjórn blaðsins 15.
mars 1917 og lét af henni um
miðjan ágúst 1919, eftir nærfelt
hálfs þriðja árs starf. Er hann
fyrsti og eini fslendingur, fædd-
ur vestan hafs, sem verið hefir
ritstjóri annars vikublaðsins