Heimskringla - 27.04.1938, Side 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 27. APRÍL 1938
Ræða
(Flutt á sumardaginn fyrsta á
samkomu í Sambandskirkjunni í
Wpeg., af Tryggva Oleson, M.A.)
í dag er hinn fyrsti dagur
sumars. Það er sumar í náttúr-
unni. Hún upprís nærð af nýjum
krafti. Hin frjósama vorgyðja
býr sig að færa mönnunum upp-
skeru á ný. Blómin vakna og
gera heimjnn jndislegan með
fegurð sinni. Fuglarnir koma
frá fjarlægum ströndum. Þeir
búa sér hreiður og tímgast. Eins
er með dýr merkurinnar. Þau
íklæðast sumarklæðum sínum.
öll náttúran lofsyngur skapar-
ann. Sannleikurinn í orðunum:
“Himnamir og jörðin eru full af
dýrð þinni, ó Drottinn”, er auð-
sær.
Já, það er sumar í náttúrunnr,
en lítið sumar í hjörtum mann-
anna er þeir horfa í kring um
sig í mannbygðum þessa dagana.
Þar er ekki að sjá mörg tákn
komandi sumars. Heldur er þar
að finna hræðslu við kulda og
ömurleika komandi vetrar — ef
veturinn er þá ekki nú þegar
kominn.
Því það er eins með líf mann-
anna og líf náttúrunnar. Á viss-
um tímabilum er eins og vorfjör
fænst yfir mannheima og mönn-
um finnast allir vegir færir. Upp-
skera andans er óþrjótandi. Slíkt
f jör var t. d. að finna í litlu Asíu
á dögum Krists. Það voru ákaf-
leg umbrot í hugum manna er
sézt glögglega á öllum þeim ara-
grúa af opinberunar bókum er
þá voru ritaðar.
Aftur eru önnur tímabil þegar
skuggar haustsins tilkynna
komu vetrarins og lífsgleðin rík-
ur ei lengur, heldur draga menn
fram líf sitt en búast við alt öðru
en góðu. Lífsgleðin og lífslöng-
unin virðist vera þrotin. Slíkt
tímabil er t. d. dagar hins Róm-
verska keisaraveldis. ótal önnur
dæmi þessa eru auðfundin í
sögu hinna ýmsu menninga sem
hafa risið og hjaðnað á jörðu.
Nú langar mig til að tala hér í j sem hefir auga og eyru að tíma- því ekkert er betra og ágætara,
kvöld ögn um þessi tímabil vors,
sumars, vetrar og hausts, eins
og þau lýsa sér bæði í menning-
um heimsins og í lífi einstakl-
ingsins. Og eg bið fyrirgefning-
ar á því hvað eg segi verður
sundurlaust. Eg ætla að tala um
það sem mér dettur í hug og
manni dettur oft margt í hug og
ekki æfinlega í samhengi.
Mér getur ekki annað en fund-
ist þegar eg athuga menningu
vora að hún sé og hafi um nokk-
uð langt skeið verið á vegi aftur-
farar. Það er eins og hún sé nú
að hverfa inn í heimkynni
myrkursins, hvort sem okkur er
það ljúft eða leitt. Vér lifum í
sífeldum ótta við styrjaldir og
mikið af kröftum heimsins geng-
ur í að hervæðast og í að smíða
ný og djöfullegri morðvopn. En
hið grátlega er að allar líkur eru
til þess að til einskis verði barist,
aðeins eyðileggist þessi litla
menning sem við eigum. Hin
ríkjandi öfl minna mann á orð
Páls er hann segir að baráttan
sem við heyjum sé ekki við blóð
og hold heldur við tignirnar og
völdin, við heimsdrottna þessa
myrkurs, við andaverur vonsk-
unnar í himingeiminum.
En áður en eg fer Iengra út í
þessa sálma vil eg gera ofurlitla
grein fyrir því hvað eg álít sanna
mennigu. Eg á þar við tímabil
þegar jafnvægi er á hlutunum,
þegar stofnanir þjóðfélagsins
standa á föstum grundvelli og
fullnægja kröfum þeirra sem þar
þjóna, þegar hugir manna eru
fyltir hugmyndum og hugsunum
sem samsvara andlegum þörfum
þeirra, þegar stjórnmálamönn-
um, listamönnunum og skáldun-
um finnast þeir vinna hlutverk
sín ef þeir túlka hugsjónir þjóð-
félagsheildar þeirrar er þeir til-
heyra. Það sést því af þessu að,
að mínu áliti benda ekki þær
geysiframfarir í vísindum og
tækni nauðsnylega og af sjálfu
sér á hátt mennigarstig. Aukin
þægindi eru ekki mælikvarði
menningar.
Nú er það augljóst hverjum
bil það er vér lifum á fullnægir en þegar maður og kona búa i
ekki þessum kröfum til menning- húsi saman samlynd í hugum;
ar. Það er lítið jafnvægi að er það stór skaupraun óvinum
finna, stofnanir vorar fullnægja þeirra, en gleði vinum þeirra, en
ekki þörfum vorum og í andans best hafa þau af því sjálf.” Og
heimi er slík ringulreið að fá Vergil þreytist aldrei að láta í
tímabil í heimssögunni jafnast á ijósi hvað hamingj usamir land-
við það. Grundvöllur menning- búnaðarmenn séu t. d. “ó, þið
arinnar er farinn og menn eru alfarsælu akuryrkjumenn, ef þið
að leita að nýjum grundvelli eða aðeing þektuð gæði ykkar; því
grundvöllum að reisa mannfé- iangt frá hinum hvella gný og
lagshöll sína á. Menn hafa ekki braki vopna hellir hin réttláta
lengur þá tilfinning að þeir geti jðrð gnægðir sínum í lúkur ykk-
stjórnað lífi sínu að þeir séu ar. . . . Á meðal ykkar tók rétt-
sjálfráðir. Út úr þeim aragrúa jætis gyðjan, ér hún kvaddi jörð-
heimspekis og stjórnmálakerfa ina) sín síðustu spor”, og aftur
“Farsælir þeir sem þekkja
guði sveitanna’.’ Cicero segir
einhverstaðar: “Þá er eg kom-
inn að blessunum landyrkju-
er ómögulegt að segja hvað kem-
ur eða hvert það verður nokkuð.
Og ekki er nóg sagt enn. Eg
efast stórlega um hvert menn
lífsstarfi að fræða ungdóminn.
Þá risu hinar himingnæfandi
gotnesku kirkjur er kannske
best túlka þrá mannsins að lyfta
sér til hæða. Þá var hver verka-
maður listamaður. Þá riðu ridd-
þeir eru í dag. Lífsgleðin og lífs- einfalda líf er hið bezta og far- arar ^r'sanc^ fákum um allan
fjörið er horfið, mennirnir draga sæiasta.
hafa nokkurntíma — jafnvel á mannanna. Það líf álít eg bezt
efri dögum hins rómverska rík- samboðið sönnum spekingi og
is, þegar það var orðið gerspilt frjaiSUm manni. Jörðin endur-
— verið eins óhamingjusapiir og geidUr alt með vöxtum.” Hið
Þér þurfið að fá yður
RAF-RÆUSKÁP
Til þess að vernda
heilsuna, spara og
njóta þægindanna.
Verið skynsöm og látið
STRAX setja rafkæliskáp í
eldhúsið.
Margvíslega sjúkdóma má rekja til skemdrar fæðu.
Verndið fjölskylduna gegn þeim, með því að halda matn-
um ferskum og óskemdum í raf-kæliskáp.
Raf-kæliskápar spara fé. Það kostar lítið að hafa
þá og með þeim mat sem þeir verja skemdum, spara þeir
fé á matar innkaupum.
Raf-kæliskápar eru líka ómissandi við að tilreiða
salad, frystan eftirmal, ís-rjóma og aðra kostarétti á
sumrin.
Látið útsölumenn vora skýra fyrir yður hina nýju
kosti General Electric, Westinghouse og Leonard raf-
kæliskápanna sem nú eru á boðstólum í sýningarskála
vorum.
VÆGIR KAUPSKILMÁLAR—SÍMI 848 131
Oiii|
BOYD BUILDING
fram lífið. Skyldu tilfinningin , gn nú vjj eg snua mér að tíma-
er rík hjá mörgum en gleðina biiínU þegar vor 0g sumar ríktu
vantar. Markús Aurelius var j heiminum, menn voru djarfir
einna göfugastur manna en Qg ijfsgiegjn nóg eða jafnvel
hann var ekki hamingjusamur. mejrj en n0g. ÞaU tímabil finn-
Nútíma maður lifir en hann elsk- agj. hej;Ur fer engU síður en
ar ekki lífið. Blóðið er kalt og vefrariÍUi(iinn.
lífsgleðin tóm. Ef menn efast f Skifting hinna ýmsu menn.
um.orð mm geta þeir skoðað .nga . v-gs tímabil er alls ekki
fæðingarskyrs ur innar ' ný 0g þ0 ef tjj vju kunnust Rúss-
rænu þjóða. e ur ri ír í emu fyr en Oswald Spengler reit
vorum. i sitt meistaraverk \ “Hnignun
En svo þegar maður lítur á þinnar vestrænu mennigar.” Það
mannlegt líf í gegnum augu er hægt að rekja þróun og aftur-
sumra stórskálda heimsins þá ter j hér um bij hvaða menn-
blasir ekki við manni mikil gleði. jngU sem ver þekkjum. Um það
Þeir fyllast flestir sorg þegar (jejja fair) en nrnrgir um hvort
þeir athuga kjör mannanna. Þeir þetta se órjúfanlegt náttúrulög-
finna flestir vestur, myrkur og múj ag menning fæðist, blómgist
sorgir í lífi þeirra engu síður og og hnigni. Eg ætla ekki að leggja
ef til vill meir en sumar, ljós og neinn dóm á það eða færa rök
gleði. ‘ Maðurinn af konú fædd- fyrir hinum ýmsu skoðunum.
ur, ’ segir Job, lifir stutta stund jy/[er nægir að segja að eg get
og mettast órósemi; hann renn- ekki jjjjtjð þag neitt lögmál sem
ur upp og fölnar eins og blóm, tij einkis se ag standa í móti.
flýr burt eins og skuggi og hefir Þessvegna þó mér finnist að
ekkert viðnám. Mesta skáldi mennJxigU vorri fari stórum
Grikkja, Homer, farast orð á hnignandi get eg ekki verið von-
þessa leið: jaug um hana.
En að eg snúi mér að vorinu.
Það dylst víst engum að um vor
og sumar er að ræða á Grikk-
“Eru ættir manna
einkar líkar laufgu limi
á lindar stofni.
Lætur vindur sum
að láði falla lauf; en limfagr
lætur önnur spretta skógur
af skauti greina þá er vártími
völlum fráar. Eru allar svá
ættir manna sumar uppalast
aðrar deyja.”
og aftur “ekkert er aumkvunar-
verðara en maðurinn af öllu sem
landi á árunum 1000—500 f. K
í Evrópu á árunum 900—1650 og
á íslandi á tímabilinu 900—1300.
Á þessum árum ná hinar grísku
og vestrænu mennigar hámarki
sínu. Á þeim árum vinna þær
' sín mestu afreksverk og túlka,
ef má svo að orði komast, sál
1 sína bezt, túlka hana í tungu-
málum — hvaða íslenzka jafnast
, , , „ , ... _ á við íslenzku Snorra? — kenn-
andann dregurogskriðura jorð- ingakerfum trúarbragða _
unm." Þetta er rauði þráðurinn
í ritum svo margra snillinga.
Það eru svo ótal dæmi þess.
Þau orð Vergils er mér eru ó-
gleymanlegust eru þessi: “Menn
lárast yfir heiminum og mann-
anna líf og gerðir orsaka hugan-
um sársauka.”
Sama kennir hjá
hvaða keningakerfi er eins full-
komið og hins heilaga Tómásar?
í listum o. s. frv. Það var geysi
fjör yfir Evrópu -.á þessu tíma-
bili, svo mikið að því mátti setja
höft. Þá þurfti ekki að sanna
mönnum með heimspekilegum
! rökum að lífið væri gott og það
Dante og bæri að hfa því — 0g samt sáu
kristindóm og þá ritaði Snorri
Sturluson Heimskringlu sína. Og
samt efast menn um að hin
þrettánda sé mesta öldin.
Og með Snorra er eg kominn
heim til íslands — íslands forn-
aldarinnar, þar sem forfeður vor-
ir settu á stofn lýðveldi sem ætti
að standa oss æ fyrir sjónum er
vér hugsum um hin svokölluðu
lýðveldi sem eru við líði í heim-
inum en sem eru bara skrípa-
mynd lýðveldishugsjónarinnar
þegar þau eru borin saman við
lýðveldi forn-Grikkja og íslend-
inga — þar sem forfeður vorir
rituðu eins mikil verk og heim-
urinn þekkir, þar sem þeir varð-
veittu hina íslenzku tungu og
þar sem þeir urðu að þola meira
en gengið hefir yfir nokkura
þjóð.
“ís og hungur, eld og kulda,
áþján, nauðir, svartadauða.”
og gátu með hjálp Guðs síns af-
borið það alt. Og eg ætla mér
að fara fáeinum orðum um vor
og sumar íslands.
Eg tók það fram áðan að það
hefði verið vor og sumar á ís-
landi frá 900—1300. Fáir held
eg efast um það. Eg man að
þegar eg las Sturlunga í fyrsta
sinn — eg átti von á ljótri bók
með litlu öðru en hryðjuverkum,
eg met hana nú einna mest —
var það lífsfjör þjóðarinnar sem
sinn skal hver deyja”, í Sturl-
ungu. Það var erfitt að deyja en
það gat ekki orðið nema stundar-
frestur- á því þegar best lét. —
Þetta sama bergmál kveður við
sí og æ í hugsunum hins mikla
Rómverja Markúsar Aureliusar.
Og þeir sáu lífið fornmenn, og
það frá öllum hliðum, gleðina og
sorgina.
“Snotrs manns hjarta
verður sjaldan glatt.”
segja Hávamál. Samt má ekki
veturinn í lífinu verða yfirsterk-
ari því margt er og gott í mann-
heimum.
“Heima glaður
og við gesti reifr.”
stendur líka í Hávamálum. —
Mannvitið fær lof:
“Sá es sæll
es sjálfr of á
lof og vit meðan lifir
því at íll ráð
hefr maðr oft þegit
annars brjóstum ór.”
En hamingjan og flestir hlutir
eru hverfulir:
“Akri ársánum
trúi' engi maðr
né til snemma syni;
veðr ræðr akri
en vit syni;
hætt er þeirra hvárt.”
Og eilífðarlöngunin, þráin eftir
því óendanlega, sem einkennir
svo vestræna hugsun kemur
ihvergi betur fram en sumstaðar
sézt svo augljóslega í blöðum j f0mrituni vortyn. rr’”1 1 1
prédikaranum verður að orði: j menn hina sorglegu hlið mann-
“Og hrind gremju burt frá iegs lífs. En, eins og þá lifðu
hjarta þínu og lát eigi böl koma sumir hinir djúpvitrustu menn
nærri' líkama þínum; því að Sem uppi hafa ‘ verið, var og
æska og morgunroði lífsins er barnsleg hlið á lífinu þá. T. d.
hverful. Og mundu eftir skap- var algengt á þeim árum að kæra
ara þínum, áður en vondu dag- dýr um glæpi og sækja þau að
arnir koma og þau árin nálgast lögum. Eitt dæmi er þetta: —
er þú segir um: mér líka þau Músum var stefnt fyrir að skaða
ekki / . . . því að maðurinn fer Uppskeru og voru þær gerðar út-
burt til síns eilífðarhúss og grát- lægar. — Málaflutningsmaður
endurnir ganga um strætið. ... þeirra fór fram á að þeim væri
Moldin hverfur aftur til jarðar- veitt fylgd út úr landinu svo að
innar þar sem hún áður var og kettir grönduðu þeim ekki. Var
andinn til guðs sem gaf.” 1 sú beiðni veitt.
Maður finnur til þess hvað Þá var eins og eg sagði vor í
þetta líf er hverfult og að mörgu loftinu og í hjörtum manna. Þá
leyti' fánýtt þegar maður les ritaði Chaucer kvæði sín er við
skáldrit þessi. “Hvað er maður- skemtum oss enn við að lesa. Þá
inn þess að þú minnist hans?” kvað Dante kvæðaflokk sinn:
Og þó er engin kvörtun að finna “Divina Comedia” sem er að
og ýms skáld skrifuðu síðar lof- margra áliti það dásamlegast j °g móður.”
Sturlungu sem vakti athygli
mitt. Eg hélt að svefn hefði átt
að vera farinn að sækja að ís-
lendingum þá, en svo var ekki.
Og eg efast mikið um að það
fjör hafi dáið á næstu tveimur
öldum. Nei, eg held að lífsgleð-
in og lífsfjröið hafi haldist við
hjá þjóðinni þar til um 1550. —
Vikivakarnir, deilurnar og bar-
áttan um völdin finnast mér
benda á þetta. Og ef gleðin hef-
ir verið minni og þjóðin daufari
þá má kenna drepsóttunum, eld-
gosunum og hallærunum um það
frekar en nokkru öðru. En eg
fæ ekki séð að þjóðin hafa ekki
haldið dug sínum í gegnum þess-
ar voða plágur á 14. og 15. öld-
unum. Veturinn kom samt á-
reiðanlega á 16. öldinni. Mjög
nauðsynlegt verk væri að rann-
saka nákvæmlega sögu landsins
á þessum árum.
En þetta fer að verða útúrdúr.
Eg ætlaði að tala um sumar ís-
lands. Oft hefi eg dáðst að for-
feðrum vorum og mun ætíð, vona
eg.
“Hylla skal um eilífð alla,
Andann forna og konungborna.”
segir íslenzka skáldið og Guð
Jahve: “Heiðra skaltu föður þinn
þetta erindi úr
hildar”:
Tökum t. d.
‘Heilreið Bryn-
söngva um lífið og gleðina. —jkvæði sem ort hefir verið á
Kristur kennir hversu mikilsvert nokkurri tungu. Þá eyddu skóla-
lífið og einstaklingur sé. Dante mennirnir sínum miklu kröftum,
orti Paradís sína og oft finnur oft í viðfangsefni sem oss finn-
maður skáldin syngja lof því ast harla lítilfjörleg, en oftar í
góða í lífinu. Homer t. d. “En að semja heimspeki sína sem er
guðirnir veiti þér alt, er þú því miður svo lítið kunn þó nú
æskir í hjarta þínu, og gefi þér sé að vakna áhugi á henni, ekki
mann og hús og gott samlyndi; sízt hjá þeim sem gera sér að (að deyja,” stendur í Njálu. “Eitt
Forn-fslendingar voru göfug
hraustmenni og lífsspeki þeirra
er ein sú göfugasta sem til er.
Þeir tóku bæði lífinu og dauðan-
um með ró og geðspekt og þó án
þess að gera of lítið eða mikið
úr öðru hvoru. “Það átt þú nú
eftir sem erfiðast er, en það er
“Munu við ofstrið
alls til lengi
konur og karlar
kvikvir fæðask.
Vit skulum okrum
aldri slíta
Sigurður saman
söksk gýgjar kyn.”
Svo kom kristindómurinn og
breytti lífsskoðun fornmanna
eins og annara er við honum
tóku. Margur Ásatrúarmaður
hefði án efa tekið í sama streng
og Þorsteinn er hann segir:
“Á leiðirnar bláu frá landinu því
nú lyftu sér guðirnir reiðu
og þá var hið fyrsta og ferlega
ský
að færast á tindana heiðu.”
En vart ætla eg að hægt sé að
styðja það með rökum þó eg
ætli það ef til vill rétt að krist-
indómurinn hafi drepið hina
inorrænu menningu í þeim skiln-
ingi að hann gaf henni rothögg-
ið og hún sálaðist fyr en hún
hefði ella gert. En hann var
ekki hið ferlega ský er drap hug,
dáð og farsæld fslendinga. Það
var annað og væri gaman að
ræða það.
\
Hvað sem því samt líður kom
kristindómurinn með njýa lífs-
skoðun og nýtt sumar “og aldrei
á jörðu var alsælli þjóð” en fs-
land á elleftu öld. En nú áleit
íslendingurinn sig syndara, þurf-
andi náðarmeðala heilagrar
kirkju sem fylgdi' honum og