Heimskringla - 25.05.1938, Page 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 25. MAÍ 1938
WINNIPEG, 25. MAÍ 1938
NAZISMI1 SUÐUR-AMERIKU
Fyrir nokkru virtust menn bera tals-
verðan kvíðboga fyrir því, að nazismi væri
að breiðast út um Suður-Ameríku. út-
varpsræðum frá Þýzkalandi rigndi yfir
þjóðirnar syðra á þeirra eigin tungu og
það var yfirleitt ætlun margra að Brazilía
hefði fallið fyrir því og hefði tekið upp
stjórnskipulag Hitlers.
Fréttir frá Brazilíu fyrir ekki fullum
tveim vikum, báru þó alt annað með sér.
Nazistar hópuðust saman eina nóttina þar
úti fyrir stjórnarsetrinu og ætluðu sér að
taka það í sínar hendur. En stjórnin varð-
ist hreystilega, bældi uppþot nazistanna
niður og nú er ekki útlit fyrir að þeir hafi
þar neitt tækifæri. Og í öðrum lýðríkj-
unum syðra virðist útvarps-áróðurinn hafa
haft aðrar afleiðingar í för með sér, en til
var ætlast. Stjórnir flestra ríkjanna ganga
nú rösklega fram í því, að uppræta alt naz-
ista bröltið. í Argentínu hefir öllum þýzk-
um skólum verið lokað og útlenzkum póli-
tískum uppivöðsluseggjum verið settur
stóllinn fyrir dyrnar.
Það eru því allar líkur til að í Suður-
Ameríku sé ekki eins frjór jarðvegur fyrir
Nazisma og ýmsir hafa búist við. Það er
að vísu ekki fullur friður kominn á í
Brazilíu, en af útlitinu að dæma, virðist
nazista-hópurinn þar fámennari en við
hafði mátt búast. Og að stjórnin hafi
hann í hendi sér, mun enginn vafi á. Lýð-
ræðið í Brazilíu og ýmsum fleiri ríkjun-
um kann að vera ófullkomið, en það virð-
ist eiga nógu djúpar rætur til þess, að
fjúka ekki burtu fyrir blástri Hitlers og
Mussolini. Það virðist ekki fjarri að ætla,
að fasismi og nazismi séu afkvæmi síðasta
stríðs og afleiðinga þess í Evrópu, en þær
telur rithöfundurinn heimsfrægi Thomas
Mann, “hafa leitt miðalda myrkur yfir
Evrópu og drepið vestræna menningu.”
Þá menningu telur hann Ameríku eina nú
um að vernda frá glötun.
SKIN OG SKUGGAR
Það er fátt sem fyrir augu manns eða
eyru ber, sem meiri ánægju vekur en að
vera við athöfn sem þá, er háskólum er
sagt upp og prófskírteinum nemenda er
útbýtt. Heillaóskir kennaranna til nem-
enda og hinn bjarti, hreini svipur yfir
æskunni, er alt saman töfrandi og færir
hverjum sem þar er viðstaddur fögnuð,
fögnuð út af þeim undirbúningi og mentun
sem henni hefir hlotnast og manni finst að
hljóti að strá blómum á framtíðarveginn.
Það er engu líkara en að hægt sé að gleyma
öllu sem á dagana hefir drifið og hugan
hefir hrygt, þessa sólskinsstund sem upp-
sögn skólans fer fram. Það er sem bæði
foreldrar nemendanna og aðrir viðstaddir
sjái að einhverju leytr þær vonir vera þar
að rætast, sem lífsreynslan hefir kent
þeim að þrá og láta sér þykja vænst um.
Uppsögn Manitoba-háskóla síðast liðinn
miðvikudag minti á alt þetta. Forseti' há-
skólans, Sidney Smith, kvaddr hina ungu
vini sína, nemendurna, 477 að tölu, með
hugljúfri ræðu og árnaðaróskum. Hann
mintist þess og gladdist yfir því, að tala
nemenda færi vaxandi við háskólann, því
vonin væri sú, að þetta fylki qyti góðs af
því í framtíðinni.
En þá er spursmálið, hvað gerir þjóðfé-
lag þessa fylkis til þess að stuðla að því að
kraftar æskunnar komi hér að notum ? Það
er þegar á þetta mál, mentun æskunnar, er
litði frá því sjónarmiði, sem skuggann
dregur fyrir sólina. Fyrir þessum 477
nemendum, sem við heilsum með fögnuði,
er ekki sjáanlegt að annað liggi', en at-
vinnuleysi eða að flýja burt úr þessu fylki.
Á síðast liðnum 5 árum, hafa hvorki fleiri
né færri en 25,000 ungmenni á aldrinum
frá 18 til 30 ára orðið að hverfa burt úr
Manitoba-fylki til þess að reyna annar
staðar að hafa ofan af fyrir sér. Og mjög
margt af þessum ungmennum hafa verið
útskrifuð frá Manitoba háskóla. Meðan
því fer fram, að Manitobafylki elur upp og
mentar æskuna fyrir önnur fylki, eru hlut-
irnir ekki að ganga eins og vera ætti. Það
er auk þess alt annað en skemtilegt fyrir
nemendurna sjálfa, að þurfa að yfirgefa
foreldra sína og vini og umhverfið, sem
þeir eru fæddir og uppaldir í, slíta öll
bönd, er þar halda í þá. Þetta minnir alt
grátlega á, hve samvinnan er lítil milli
mentastofnananna og þjóðlífsins. Ef
nokkuð er meint með orðinu stjóm, hlýtur
það að vera í því fólgið, að ráða hið bráð-
asta bætur áj?essu. Það er þá fyrst, en
ekki fyr en að það er gert, að mentun
æskunnar kemur henni og þjóðfélaginu að
notum og verður til þeirrar heilla, sem
allir óska.
MANNGILDI
Ræða flutt í Sambandskirkjunni sunnu-
daginn 16. maí af Bergthor Emil Johnson.
Texti: Sé við ekkert ilt að stríða,
Er ekki sigur neinn að fá.
—D. S.
Síðla einn haustdag á Englandi árið 1921
staðnæmdist eimlest við lítinn námubæ í
Suður-Wales. Það er kulda rigning. Dökkir
skýjabólstrar virðast hylja fjalla tindana
í mislitri móðu, og enginn búski né gróður
er sýnilegur, aðeins fá visin tré er standa
sem einbúar og teygja krasklótta og nakta
kvisti móti aðsígandi húmi næturinnar.
Einn farþeginn er ungur maður, hold-
grannur, með há kinnbein, sterklega
kjálka; dökkur á brún og brá; og róleg,
staðföst, blá, spyrjandi augu. Þetta er
ungur læknir sem er að koma að sínu
fyrsta starfsviði, og þó að koman sé
skuggaleg þá er einhver hulinn kraftur
sem streymir frá þessu óvistlega þorpi og
snertir nýja strengi framsóknar og vonar
í sál hins unga manns.
Svo byrjar sagan “The Citadel” eftir
Dr. A. J. Cronin. Bókin er gefin út í
september 1937 og er búið að endurprenta
hana 10 sinnum síðan og má óhætt fullyrða
að engin bók hefir verið eins víðlesin um
hinn enska heim á jafn stuttum tíma. Dr.
Cronin er nafnkendur höfundur. Hann er
læknir og söguhetjan er ungur læknir, An-
drew Manson, sem byrjar lífsstarf sitt
fullur af djörfung og áhuga að græða mein
mannfélagsins og lifa sjálfur hinu göfuga
og fullkomna lífi.
Bókin öll er hörð ádeiia á læknastéttina
á Englandi, ávítun yfir úreltum, gamal-
dags aðferðum, yfir hugleysi að rannsaka
og reyna nýjar leiðir, yfir dvala og dáð-
leysi, en samt að halda hlífisskyldi yfir
óráðvöndum og vankunnandi prökkurum er
nota þesa göfugu stétt til að auðga sjálfa
sig á fávizku og trúgirni almennings:
Hinn ungi læknir Manson berst við fá-
tækt og ýmsa örðugleika að gera sín
kraftaverk. Að síðustu kemst hann til
Lundúna og tekur þar til starfa með sömu
elju, sömu samvizkusemi' og fer að vegna
betur. Hann kemst í kynni við lækna er
sýna honum veginn að gera lífið þægilegra
og inntekta liðinn Istærri án þess að
leggja of mikið á sig. Með sjálfum sér
ber hann aldrei fult traust til þeirra, en
heldur áfram að starfa með þeim og sekk-
ur æ dýpra og dýpra í samskonar lifnaðar-
hætti og þeir og samskonar framferði. —
Hann hefir ekki sjálfur orðið sjónarvottur
að vankunnáttu þeirra og telur því sjálf-
um sér trú um að alt gangi vel, því bæði
verki og peningum rignir yfir hann. Að
því kemur þó að hann þarf að aðstoða einn
þenna stallbróður sinn við uppskurð. Við
uppskurðinn kemst Manson að því að stall-
bróðir hans hefir hvorki vit né kunnáttu
á verki sínu. Uppskurðurinn mistekst og
sjúklingurinn deyr. Þetta gerbreytir lífi
og stefnu hins unga læknis. Hann vaknar
eins og af dvala, snýr við á hinni hálu
braut, og hlýðir nú rödd síns innra manns
er vísar leiðina til göfgis og manngildis.
Þetta atriði finst mér þungamiðja. sög-
unnar, varðveizla manngildisins. Maður-
inn er breyskur, en ef innrætið og göfgi
sálarinnar er heilnæmt þá er altaf við-
reisnarvon. Nafn sögunnar, Citadel, þýðir
virki og dreg eg þá ályktun að hér sé átt
við virki mannssálarinnar, göfgi manns-
andans, virki manngildisins sem varist
getur öllum árásum, manngiidisins sem er
æðsta takmark lífsins.
Mér fanst þegar eg lauk við að lesa
þessa bók að það vera svo margt sem hægt
væri að læra af henni og sérstaklega sem
á við þá tíma sem við lifum á. Maður
heyrir ekki annað en að heimurinn sé að
ganga forgörðum, að lífið sjálft sé til-
gangslaust og að erfiðleikar og kúgun sé að
eyðileggja almenning. Það eru ástæður
fyrir öllu, og efalaust er ein aðal ástæðan
fyrir kyrstöðu og óáran að einstaklingur-
inn of oft, þrjóskast við að rannsaka sinn
innra mann, sitt eigið sálarástand og
vekja til dugs og dáða þann þroska og
það manngildi sem honum er gefið af sín-
um skapara. Almenningur kann ekki að
fara með sín framfaramál, kann ekki að
kjósa sína leiðtoga, kann ekki a§ velja eða
hafna eftir skynsamlegri dómgreind, og
alt fyrir vöntun á þroska og manndóm síns
eigin anda. Leiðtogar eru sjaldan kosnir
fyrir manngildi sitt eða andans göfgi,
heldur fyrir flokksfylgi ög samband við
fariseana sem töglin og hagldirnar hafa.
Og almenningurinn sem hefir ekki nógan
manndóm að ígrunda og hugsa fyrir sig
sjálfur er teymdur í tjóðurbandi heimsk-
unnar og líður svo alt tjónið eins og við er
að búast. f biblíunni- stendur, “leitið og
þér munuð finna”, “knýið á og þá mun
upplokið verða”. Það er mikill sannleikur
í þessum spakmælum en viljinn til að
flytja fjöll, drenglyndi hugans og mann-
gildi sálarinnar verður að fylgjast með ef
torfærurnar á að yfirstíga.
“Sé við ekkert ilt að stríða
Er ekki sigur neinn að fá.”
Hvílíkra sigra er ekki hægt að vinna
mannfélaginu til heilla ef viljinn og dáðin
taka saman höndum í fari einstaklingsins
svo hann gugni ekki við hvern mótvind og
þá er svo létt að segja með skáldinu:
Ef vogar æfi vinningunum þínum
Að varpa í hlut á góðs máls teningskast,
Og tapa þeim—En byrja á sömu brýnum
Á bili næsta, og forsmá, tjón og last—
Ef átt það vald á hjarta, trú og taugum,
Að týna ei móð hjá óska þinna val
En stendur djarfur fyrir allra augum,
Með eina liðið, viljann þinn: Eg skal!
Þá fær þú sigrað bæði “hold og heiminn”—
Og heill sé með þér! Þú ert efni í mann!
Manngildi og trú eru svo tengd að ekki
verða sundurskilin. Trúin, eða sálarástand
mannsins er hið daglega ljós hans og leið-
arvísir á lífsbrautinni. í liðinni tíð, á hin-
um ömurlegu og örvæntingarfullu tímum
þjóðanna hefir það oft verið trúarskortur
sem hefir átt stóran þátt í hnignun og
magnleysi mannfélagsins, vantraust á gildi
einstaklingsins, gildi andans að feta á-
fram og uppávið þó við örðugleika sé að
etja.
f hinum kristnu löndum heimsins eru að
minsta kosti 250 til 300 mismunandi trú-
málaflokkar sem allir þykjast boða kenn-
ingar og lærdóm Jesú. Kristindómurinn
hefir verið gerður svo flókinn og umvaf-
inn svo miklum hégiljum, hindurvitnum og
játningum, að ómögulegt er fyrir ein-
staklinginn, undir því fyrirkomulagi sem
við lifum, að breyta samkvæmt honum í
orði eða verki. Og það undraverðasta er
að trú Jesú, mannsins mikla frá Nazaret,
mannsins sem er bezta fyrirmyndin í
manngildi og göfgi sálarinnar, var svo ó-
brotin og einföld að hvert barn getur skilið.
Allir menn eru börn eins og sama föð-
urs, þessvegna réttilega bræður og systur.
Réttlæting mannana er fólgin í siðferðis
fullkomnun þeirra til hugsana, orða og
verka. Jesús áleit að þegar allir menn
skildu að þeir væru börn Guðs og bræður,
yrðu þeir góðjr og fullkomnir og þá kæmi
Guðsríki á jörðu. Þetta er ofur óbrotin
en fögur kenning. Guð birtist hið innra
hjá manninum, í siðferðis meðvitund hans.
Hið órjúfanlega réttlætislögmál Guðs er
ritað á sálir vorar og knýr oss til að gera
greinarmun á réttu og röngu, góðu og
illu. Hann hefir frá upphafi birt vilja
sinn í meðvitund allra heilbrigðra sálna
og þrá þeirra eftir réttlæti og farsæld.
Annaðhvort er það yfirskyn eða hrein og
bein fávizka mannanna að gera þessa dýr-
mætu lífsskoðun svo margþætta og erfiða
til eftirbreytni, að það hefir hjálpað til
auka á bölsýni og kjarkleysi einstaklings-
ins, í stað þess að hefja hann til hæða í
vissunni um framför mannkynsins til full-
komnunar og farsældar.
Ásatrúin til forna var heillandi á sinni
tíð og svo einföld að allir gátu breytt eftir
henni. Hreysti og drengskapur voru þær
siðferðisdygðir sem mest áherzla var lögð
á. Trú heiðinna manna til forna1
er vel lýst í þessum 2 erindum
eftir Davíð Stefánsson í Heið-
ingjaljóðinu: N
Eg hata hinn þýlynda þræl
Hinn þróttlausa örkvisalýð,
Hið andlega útburðarvæl
Og ellinnar hræsni og níð.
Eg virði hinn vaxandi' mátt,
Hinn vaska og hugprúða mann,
Sem altaf ber höfuðið hátt,
Sem hater og þráir og ann.
Eg krýp ei með kveinandi lýð,
Sem hvorki leið sorgir né böl.
Eg fylgi þeim stolta í stríð,
Sem storkar hættum og kvöl.
Lát kasta þeim kvistum í ofn,
Sem klakinn og stormurinn
braut.
Eg tilbið hinn sterkasta stofn,
Er stóðst hina sárustu þraut.
Það sem kristindómurinn hef-
ir fram yfir Ásatrúna er friðar-
andinn og bræðralagið. Hug-
prýðin og drenglyndið er þar en
bróðurkærleikur og friðarhug-
sjónin eiga að haldast í hendur
við manngildið til að stofna
Guðsríki á jörðinni'.
Eg hefi ávalt dáðst að for-
göngumönnum frjálslyndisins
meðal okkar ísl., sem vildu
hugsa fyrir sig sjálfir og höfðu
nógu mikið hugrekki' og sjálf-
stæði að brjóta nýjar brautir i
heimi andans og trúarbragð-
anna, er væru meir í samræmi
við skynsemi og nútíðadíf ein-
staklingsins. Engar af hinum
mörgu gjöfum Guðs eru dýr-
mætari en skynsemin og frjáls-
ræðið. Án skynseminnar gæti
maður ekki lært að gera greinar-
mun á góðu og illu, og án frjáls-
ræðisins bæri hann enga á-
byrgð á því hvort hann veldi
sér heldur ilt eða gott. Skyn-
semin er leiðarljós það er mann-
inum er gefið til þess að vísa
honum veginn gegnum lífið.
Mér finst þeir minni mann-
dómsmenn sem móka í dáðleysi
og nenna ekki' eða vilja ekki
hugsa fyrir sig sjálfir, en láta
berast sem strá fyrir vindi með
fjöldanum eftir leiðsögn þeirra
sem taka ekki tillit til hvort sú
leiðsögn er til heilla fyrir mann-
félagið eða ekki, en:
Þeim, sem öllu afli
Og anda sínum beitir
Til að leita og lifa
Liðsemd Drottins veitir.
Þeir, sem fremstir fara
fjöldann áfram hvetja.
Dýrðlegasta dauða
Deyr hin besta hetja.
Spursmálið er ekki æfinlega,
hvað fljótt sigur fáist.
Að hnjóta um lífsins hála svið,
Að hrasa og falla—en uppá við,
Er ferill að framfara auði.
Og heiminn ei bagar að heilag-
leik enn,
En hann þyrfti stærri og göfugri
menn
En langfærri saklausa sauði.
-Eitt mesta ,niðurlægin^ar
tímabil í sögu hinnar íslenzku
þjóðar er á 17. öld, og það sem
öðru framar einkennir þá öld er
kjarkleysið og vonleysið — von-
leysið um framtíð lands og þjóð-
ar, og það leggur yfir hana
þenna óumræðilega þunga ör-
væntingarblæ. Einstaklingarnir
og þjóðin er búin að missa trúna
á sjálfa sig og framtíð sína og
lætur því berast viljalaus og
meðvitundarlaus með örlaga-
straumnum. Það líður framund-
ir hálfa öld áður geilsar morgun-
sólarinnar rjúfa skýin og dreifa
myrkrinu. Þegar Isrealslýður
forðum daga tók til að villast
út af sinrti réttu braut og reikðai
um í villu ag andvaraleysi, þá
vöktust jafnan upp hjá honum
spámenn, sem leiddu þjóðina aft-
ur inn á réttar brautir. Eins
var það með íslenzku þjóðina.
Það risu upp hjá henni spámenn,
leiðtogar, gæddir hugprýði,
framsóknaranda og manngildi,
og skáld, kraftaskáld af Guðs
náð, sem eru eins og hrópandans
rödd í eyði mörkinni hjá tómlátri
og andvaralausri kynslóð. Þau
eru eldstólpinn sem lýsir þjóð-
inni og vísar veg, og hvetur hana
til dáða. Fjölnismenn eru leið-
togar viðreisnartímabilsins, þeir
eru hreyfiaflið sem knýja fram-
sóknarfleyið áfram.
f þessu landi eigum við enga
verulega leiðtoga og engin
kraftaskáld. Þegar um stór-
menni er að ræða, hvort heldur
eru stjórnvitringar, skáld eða
hugvitsmenn, sem hefja nýjar
stefnur og ryðja nýjar brautir,
þá er reynslan oftast sú að sam-
tíðin á bágt með að skilja þá og
er treg til að fylgja þeim og nýt-
ur þeirra þessvegna ekki nema
til hálfs eða varla það. Við kunn-
um ekki- eða viljum ekki hér í
þessu landi kjósa okkar leiðtoga
flema þeir fylgi vissum flokkum
eða stefnum, í stað þess að meta
þá eftir manngildi og hæfileik-
um til að vera fyrirmynd, mann-
félaginu til heilla.
Spursmálið er því fyrir hvern
einstakling að leggja sjálfan sig
á metaskálarnar, skoða í sinn
eigin barm og byrja viðreisnar
tímabil í sinni eigin sál.
Þörfin á þessum breytilegu
tímum er fyrir það andlega við-
horf sem eykur bjartsýni en
hrekur bölsýni, sem skapar dug
en ekki dáðleysi, sem eftir hina
óbrotnu drenglyndu trú Jesú á
bræðralagið og manngildið. Alt
þetta getur hver einstaklingur
öðlast ef hann aðeins notfærir
þann töframátt síns innra eðlis
sem sækir áfram og uppávið. —
Þeir sem hafa með skynsemi og
djörfung öðlast þessi dýrmæti,
og þeir eru margir, ættu sízt að
sitja hjá eða draga sig í hlé. —
Þeir geta vakið nýja von í brjóst-
um þeirra sem örvænta, nýjan
kraft í huga þeirra sem eru að
hopa. Þeir ættu að leggja hönd
á plóginn, því þeir hafa leitað
og fundið. Eg trúi því að þroski
einstaklingsins verði' sáluhjálp
hans og efling þess þroska sé
eitt af takmörkum lífsins. Við
getum öll í sameiningu unnið að
því verki og hjálpað til að gera
umhverfið sem við lifum í og
mannfélagið sem við heyrum til,
bjartsýnna og betra. Lífið er
barátta og á að vera það, því:
Sé við ekkert ilt að stríða
Er ekki sigur neinn að fá.
BRÉF FRÁ ISLANDI
(Eftirfarandi bréf og grein er
Mr. Bjarna Sveinssyni í Keewat-
in, Ont., skrifað að heiman. —
Hefir hann verið svo góður að
leyfa Heimskringlu að prenta
það og kann hún honum þakkir
fyrir. — Ritstj.)
Fegurhólsmýri, Skaftafellss.,
17. marz, 1938
Kæri trygðavinur
og velgjörari!
Eg þakka þér innilega öll út-
látin til míns, sem þú færð aldrei
launuð nema með hlýjum hug-
skeytum, sem eru létt í vösum,
en sem eg vona að hafi góð á-
hrif. Og nú í gær fékk eg að
sunnan með pósti', Almanak fyr-
ir þetta ár frá þér með ágætum
skilum; er mikill fróðleikur í
því, eins og í öllum hinum, og
svo hinum blöðunum, Heims-
kringlu og Lögbergi. Ýmsa
sem eru í þessu almanaki þekki
eg vel, og þykir vænt að kynnast
þeim á ný. Sveinn Árnason kom
hingað 1930 og var hér nokkra
daga, var fyr á Kvískerjum hjá
tegndaforeldrum mínum. Konu
hans þekki eg líka vel. Hún var
hér áður hún fór til Ameríku.
Þorsteinn Vigfússon — frændi
minn — var á Kvískerjum sam-
tímis mér, 1880 til 1883, og vissi
eg nú ekkert um hann, nú er
hann fundinn, og þótti mér vænt
um. — Þorsteinn Gíslason frá
Hnappavöllum, sonur Gísla
bónda þar, er eg var oft með, og
var gott að kynnast honum á