Heimskringla - 01.02.1939, Síða 1

LIII. ÁRGANGUR
HELZTU FRÉTTIR
Barcelona gefst upp
Síðast liðinn fimtudag féll
Barcelóna Ifjölmennasta og
stærsta borg Spánar, í Ihendur
uppreistarmanna; hefir hún um
hríð verði stjórnarsetur valdhaf-
anna, lýðveldissinna.
Þessi sigur Francos er talinn
að hljóta að hafa mikil ef ekki
skjót áhrif á úrslit stríðsins.
Fréttastofa Canada skýrði frá
fregninni af þessu sem hér seg-
ir:
Þegar öll vörn var úti,
streymdi herlið Francos inn í
borgina. Það gekk í fylkingu
um helztu göturnar, sem eru
fagrar og breiðar og skreyttar
röðum af pálmatrjám til beggja
handa. Lúðraflokkur sem í
broddi fylkingar var, spilaði og
hermennirnir sungu Marcha
Granader, hersöng Spánar. Á
ný-fægða byssuhólkana er her-
mennirnir báru á öxlum sér
glitraði í sólskininu. Veður var
bjart og full heitt. Hermenn-
irnir voru Spánverjar, Márar og
ítalir. íbúar Barcelona fögnuðu
óvinunum!
Eftir komu herliðsins skifti
borgin á augabragði um svip.
Gullroðin flögg uppreistarmanna
blöktu skjótt við hún á öllum
stærn húsum borgarinnar.
Undir hið síðasta, var vörn
stjórnarinnar engin. Her henn-
ar var að gera nýjar víggirðing-
ar einhverstaðar norður af Bar-
celóna.
Fögnuður íbúanna var ef til
vill minstur út af sigri Francos;
hann kann að hafa verið það að
einhverju leyti. Sigurinn var
að því leyti kær kominn, að hann
batt enda á hungrið og sprengju-
hryðjuverkin, sem bæjarbúar
höfðu átt við að búa undanfarið.
Þeir sultu, eins og Þjóðverjar í
síðasta stríði..
íbúatala Barcelóna var um
hálfa aðra miljón áður en stríðið
hófst. Síðustu einn eða tvo dag-
ana áður en borgin gafst upp
voru engir mannskæðir bardag-
ar háðir.
Stjórnin flúði norður til Ger-
óna-héraðsins og hefir nú aðset-
ur í einhverjum bæjum, einum
eða fleiri, norður við landamæri
Frakkiands.
Stjórnarsinnar sögðu að stríð-
ið haldi þar áfram eftir sem áð-
ur og 'í suðurhluta Spánar, sem
enn er í höndum stjórnarinnar.
f þeim hluta eru tvær fjölmenn-
ustu borgir Spánar, næst Bar-
celóna, það eru Madrid hin gamla
höfuðborg landsins með rúma
miljón íbúa, og Valencía, sem er
borg á stærð við Winnipeg.
Feikna manntjón af
jarðskjálftum í Chile
í Chile í Suður-Ameríku urðu
svo miklir jarðskjálftar síðast
liðna viku (17. jan), að meira
mann- og eignatjóni ollu en sög-
ur fara af áður, jafnvel í þessu
jarðskjálfta og eldsumbrota-
landi.
Mest varð manntjónið í bæ
þeim er Chillon heitir; hann er
um 200 mílur í suður frá Santi-
ago í Chile og hefir 40,000 íbúa.
Dauðir eða týndir eru taldir um
12,000. í fréttunum segir, að
þeir sem eftir lifðu hafi verið
taldir til þess að komast að raun
um hversu margir höfðu farist.
Hús hrundu um þvera og endi-
langa borgina svo um göturnar
varð sumstaðar ekki komist. —
Símar biluðu og járnbrautir tept-
ust. í flugvél var farið þangað,
sem fréttina af þessu var hægt
að tilkynna. Sendi Santiago
þegar lækna svo tugum skifti og
hjúkrunarkonur til að annast
lemstraða og meidda. Ennfrem-
ur voru flugvélar, fermdar mat-
vælum, sendar þaðan þeim sem
bjargarlausir stóðu uppi.
“Löng lest af líkvögnum, sem
drengnir voru af uxum, fóru eft-
ir hinum ósléttu götum bæjar-
ins,” segir í fréttinni. “Voru
líkin grafin mörg saman í skurð-
um eða jafnvel sprungum, sem
við jarðskjálftana höfðu mynd-
ast”. Hópur syrgjandi ástvina
fylgdist gangandi með vögnun-
um.”
Fyrir 100 árum er sagt að
borg þessi hafi lagst að miklu
leyti í rústir vegna jarðskjálfta.
Borgin er alllangt frá sjó og er
miðstöð blómlegs akuryrkju-hér-
aðs.
Um 50 mílur sunnar og nær
sjó er borg, sem Concepcion heit-
ir, er einnig varð manntjón í og
miklar skemdir á húsum. Um
2,000 manns er sagt að þar hafi
farist. fbúatala þessarar borg-
ar er sögð 77,000 og er mikil
verzlunarborg.
í Talca, borg með um 65,000
íbúa, urðu miklar skemdir á hús-
um en manntjón lítið eða ekkert.
Um fjölda annara bæja á þessu
jarðskjálftasvæði, er náði frá
Valparaiso og um 450 mílur suð-
ur eftir ströndinni, er einnig
getið um skemdir á húsum og
nokkurt manntjón.
í Andes-fjöllunum háu í Chile
eru umbrot tíð, er járðskjálftum
olla. En mantjón hafa ekki
síðari árin hlotist mikil af þeim;
þau hafa verið þar sem strjál-
bygt eða lítið hefir verið bygt.
Stórtjónið síðasta af þeim var
1906 í Valparaiso, er 1500 manns
fórust og eignatjónið nam $100,-
000,000.
Ræða Hitlers
Ræða sú er Hitler flutti á rík-
isþinginu í Þýzkalandi s. I.
mánudag, er talin að hafa verið
vægari og í öðrum tón en ræður
hans oft áður. Þetta getur satt
verið. En hitt er eigi að síður
áreiðanlegt, að hann sló hvergi
af sínum fyrri kröfum. Og hefði
nokkur annar en hann flutt ræð-
una, hefði hún þótt óbilgjörn.
En eigi að síður er hún þó lík-
legast það bezta fyrir Þýzkaland,
sem Hitler hefir enn sagt.
Hér eru nokkur atriði úr ræð-
unni:
1. Hann krafðist að valdhaf-
arnir í Vestur-Evrópu létu af-
skiftalaust hvernig Þýzkaland
réði málum sínum til lykta við
aðrar þjóðir. Með því að vera
að grípa fram í fyrir því, væri
skynsamleg úrlausn málanna
tafin.
2. Hann taldi aðeins tvö ráð
til þess að þjóðirnar skiftu jafnt
eða skynsamlega með sér auði
heimsins; annað ráðið var heil-
brigð skynsemi, hitt stríð. —
Þýzkaland væri svo mannmargt
orðið, að íbúunum gæti ekki liðið
sæmilega, nema þeir fengju
meira land. Og nýlendunum, sem
stolið hefði verið af Þýzkalandi,
yrði það aftur að ná, að því er
hann vonaði með skynsamlegu
móti, en ekki með stríði; stríð
ætti ekki að þurfa til þess. Hann
bað um ekkert af Frökkum eða
Englendingum annað!
3. Hann neitaði því að
Bandaríkjunum kæmi það nokk-
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 1. FEBRÚAR 1939
NÚMER 18.
uð við, þó Þýzkaland gerði við-
skiftasamninga við ríkin í Suður-
Ameríku.
4. Um kommúnista fór hann
hörðum orðum og sagði Þýzka-
land hefði orðið þeim að bráð, ef
nazisminn hefi ekki bjargað því.
Þátttöku Þýzkalands í Spánar-
stríðinu afsakaði hann með því,
að “rauðastjórnin” þar hefði
engan rétt átt á sér fremur en
kommúnistar annar staðar.
5. Hann fór hörðum orðum
um Eden, Cooper, og Winston
Churchill og innanríkismálarit-
ara Bandaríkjanna, Harald
Ickes, og sagði þá boða heiminum
þá trú, að nazistar væru postular
ófriðar og stríða.
6. Úlfaþytinum, sem um allan
heim ríkti út af framkomu
Þýzkalands við Gyðinga, kvaðst
Hitler ekkert skilja í. Hann
sagði að þær þjóðir, sem teldu
Þýzkaland hafa tapað svo miklu
á að reka slíka menningarfröm-
uði úr landi, ættu að vera himin-
lifandi fegnar, að hafa fengið
þessa nýtu borgara til sín og
ættu að vera Þýzkalandi þakklát-
ar fyrir þá. Að öðru leyti taldi
hann hollast hverri þjóð, að Gyð-
ingum væri komið eitthvað, þar
sem þeir gætu verið út af fyrir
sig.
7. Um Tékkóslóvakíu-málið
og harðræðið, sem þar hefði orð-
ið að beita, taldi hann alt stafa
af æeingum blaða út um heim,
annara auðvitað en þýzkra blaða.
Og ófrægingar-orðin sem hann
valdi Dr. Benes, fyrrum forseta
Tékkóslóvakíu, skilja eftir svaft-
an blett á tungu Hitlers.
Um Mussolini fór hann fögr-
um orðum og kvað Þýzkalandi að
mæta, ef á ítalíu yrði ráðist. En
að hann ætli að styðja Mus-
solini í hýlendukröfum hans
á hendur Frökkum, er ekkert
sagt um í ræðunni. Að hann
hefði í huga að herja í austurveg
var heldur ekki minst á í ræð-
unni. Er af því ætlað, að Hitler
haldi kyrru fyrir um sinn og
láti sér nægja að hamya á end-
urheimt nýlendanna.
Hitler rakti sex ára stjórnar-
sögu sína og hrósaði sér af að
hann hefði sameinað þjóðina og
vakið hjá henni nýja von og dug
til sjálfsbjargar, sem komin
hefði verið að því, að glata sjálf-
stæði sínu — og gefast upp.
Hitler kvað það fæðingarrétt
hverrar þjóðar, sem einstakl-
ingsins, að hafa möguleika til
sjálfsbjargar. Að sumar þjóðir
hefðu meira en þær þyrftu, en
aðrar ekki nóg, væri gagnstætt
öllu réttlæti. Þýzkaland þyrfti
nýlendur sínar með en þjóðirnar
ekki sem þeim héldu. Að efla
utanlands viðskiftin, væri þýzku
þjóðinni einnig lífsspursmál. —
Fjárhagurinn ylti á því. Herinn
væri þjóðinni kostnaðarsamur,
en eins lengi og viðreisnarvon
þjóðarinnar væri engin án hans,
yrði ekki við því gert.
Ræðan túlkar ef til vill öfga-
lausara og greinilegar tilgang og
áform Hitlers, en ræður hans
áður hafa gert. Og það er
líklegt að verða Þýzkalandi gróði
álitslega fremur en hitt út um
heim. Ræðunni var útvarpað.
láta Þýzkaland fá eitthvað af
nýlendum fyrir það, að ganga
að slíku.
* * *
í Winnipeg er staddur ungur
lögrfæðingur frá Quebec, er Rog-
er Ouimet heitir, og er tengda-
sonur Hon. Ernest Lapointe,
dómsmálaráðherra Canada. f
ræðu sem hann hélt í Women’s
Canadian Club í Ft. Garry í
gær, hélt hann því fram, að
Frafekar í Quebec væru ennþá
fjarri því en 1914, að Canada
tæki þátt í stríði í Evrópu. Að
setja þar á herskyldu, kvað hann
geta orðið hættulegt. Ef West-
minster-lögin eru slík, að Canada
sé ekki óháð, ef til stríðs kemur,
þarf að fá því ákvæði breytt sem
fyrst, sagði lögfræðingurinn. —
Viðkvæðið hjá Quebec-Frökkum
væri að þeir berðust fyrir þeirra
land, Canada, en ekki lönd í Ev-
rópu.
* * *
Social Credit félagið í Alberta,
sem hélt þriðja ársfund sinn s. I.
laugardag í Edmonton, samþykti
einróma áskorun um það, að
stjórnin í Alberta-fylki hrinti í
framkvæmd löggjöfinni, sem
King-stjórnin fordæmdi. Með
því einu væri vilji fylkisbúa til
greina tekinn og hann ætti meiri
rétt á sér en vilji peningamang-
aranna, sem hefðu King í vasa
sínum.
* * *
í ræðu sem Mr. Chamberlain,
forsætisráðherra Breta hélt s. 1.
laugardag, tók hann skýlaust
fram, að enda þótt lýðríkislönd
heimsins væru ekki með stríði,
þyrftu einræðislöndin ekki að
ætla, að þau verðu sig ekki með
stríði ef með þyrfti. Þar sem
ræða þessi var flutt rétt áður en
Hitler flutti sína ræðu s. 1.
mánudag, er skoðun manna sú,
að Hiter hafi tekið þetta til
greina og því hafi ræða hans
verið að nokkru sanngjamari en
ræður hans hafa áður verið. f
dag heldur nú Mussolini ræðu.
Verður henni veitt h'ín mesta at-
hygli, því það er úr þeirri átt,
sem menn vænta nú helzt stríðs,
en ekki frá Hitler. Það dylst
ekki, að mesta áhugamál Mus-
solinis er að aðskilja Breta og
Frakka, einangra Frakka.
* * *
Frakkar hafa pantað 600 flug-
skip í Bandaríkjunum, sem verið
er að smíða. Flugskipin eru
sögð hin fullkomnustu og hrað-
skreiðustu.
* * *
í fjárhags-áætluninni sem
Hon. Charles Dunning fjármála-
ráðherra lagði fram í sambands-
þinginu s. 1. fimtudag, er gert
ráð fyrir að veitingin til hern-
aðar sé $63,000,000.
KVÖLDVERÐUR
SAMANDREGNAR
F R É T T I R
í ræðu sem Mr. Chamberlain,
forsætisráðherra Breta, hélt í
gær í brezka þinginu, gaf hann
í skyn, að Bretland mundi ekki
ófúst til að leggja eitthvað í söl-
urnar fyrir það, að fá því til
leiðar komið, að þjóðir heimsins
takmörkuðu vopnaframleiðslu.—
Er sagt hann hafi átt við, að
Til er félag í þessum bæ sem
sjaldan er að nokkru getið. Kall-
ar það sig The Gourmets Club,
eða klúbb hinna smekkvísu. Er
hann myndaður í þeim tilgangi,
að læra af eigin reynslu hvað
hinir ýmsu þjóðflokkar er borg-
ina byggja hafi matarkyns fram
að bjóða. Kaupa því meðlimir
máltíð af hverjum þjóðflokk út
af fyrir sig til að geta dæmt um
hvað sé bezt og þess verðast að
við sé haldið. Allir meðlimir
eru hálærðir læknar sem allar
kaloríu og bætiefna-þulur kunna
utanbókar svo um matinn geta
þeir dæmt frá öllum hliðum,
bæði smekkvísinnar og næring-
arverðmætanna. Er því hug-
myndin í alla staði góðra gjalda
verð.
Fyrir skömmu var röðin kom-
in að íslendingum og var Dr.
LáruS Sigurðsson sendur af örk-
inni til að gera samning um ís-
lenzka máltíð. Leitaði hann þá
til Kvenfélags Sambandssafnað-
arins, og brugðust konurnar við
hið drengilegasta. Veizlan var
ákveðin síðast liðið miðvikudags-
kvöld 25. jan.
Það kvöld kl. 7 komu meðlimir
saman í fundarsal sambands-
kirkjunnar og var þar vistlegt
um að litast.
Borð var sett fyrir þrjátíu
manns með dýrindis borðbúnaði,
skreytt með kertaljósum og ís-
lenzkum flöggum. Á leiksviðinu
stóð borð með afardýrum
dúk og þar hjá silkiflagg
Jóns Sigurðssonar félagsins. En
á bak við tjald málað af Friðrik
Swanson; íslenzk dal- og fjalla-
sýn í fjólublárri móðu með jökla
í fjarska.
Móti gestum tók frú Guðrún
Skaptason með sinni alkunnu
tign og ástúð, klædd í upphlut
með skotthúfu og slegið hár. Á
borð báru frú Kristín Johnson,
Margrét Pétursson og Helen
Halldórsson. Var frúin í peysu-
fötum en yngismeyjarnar í upp-
hlutum. Fyrir matreiðslu stóð
Ella Hall, aðstoðuð af frú Línu
Pálsson og frú Kristín Stefáns-
son.
Að borðum var nú sezt og
fyrst fram borin sætsúpa. Var
hún líkari guðafæðu en menzkra
manna enda óðar horfin af disk-
unum. Þar næst fiskibollur í
kapri sósu, því næst kjúklingar
í vínsósu, bakaðar smjörskífur,
ætisveppir, kartöflur og blómkál
í þeyttu smjöri.
Þegar þessu var lokið kom
kaldur matur; harðfiskur,
hangikjöt, rúllupylsa, lifrar-
pylsa kæfa, mysostur, rúgbrauð
og smjör.
Borðaði nú hver sem betur
gat og gleymdu öllum þulum um
kaloríur eða bætiefni, gekk það
svo langt að enginn mundi nú
lengur hvort það er bætiefni A
B eða C sem læknar skyrbjúg.
En það er gömul reynsla að því
meir sem maginn fyllist því meir
dofnar yfir heilanum. Dr. Lárus
Sigurðsson sat við annan enda
borðs. Næstur honum M. B.
Halldórsson, þar næst A. Blöndal
og þá S. J. Jóhanesson. Eru
þessir fjórir úrvalalið í átveizl-
um enda gekk svo lengi að eng-
inn diskur komst fram hjá þeim
öllum óhroðinn. Nokkuð fjær
sátu þeir doktorar Austmann og
Thorláksson og má nærri geta
að þeir voru engir eftirbátar
annara landa sinna.
Þegar allir höfðu fengið nægju
sína af átmatnum voru fram-
borin skyr og rjómi, pönnukökur
með þeyttum rjóma, vínarterta,
kleinur og kaffi. Var gerð
drengileg árás á alt þetta góð-
gæti en þó fór það svo að margir
gátu ekki lokið skyrinu. En
mikið voru pönnukökurnar lof-
aðar.
Engar ræður voru haldnar og
engin minni drukkin, en upp frá
borðum stóðu menn sannfærðir
um að fáir eða engir þjóðflokkar
myndu hafa ágætari vistir fram
að bjóða en íslendingar. Var
máltíðin íslenzkum konum til
hins mesta sóma.
M.
Dr. S. E. Björnsson og frú frá
Árborg, komu s. 1. miðvikudag
til borgarinnar. Með þeim kom
ung stúlka til lækninga, dóttir
Bjarna Borgfjörðs. Héldu lækn-
ishjónin heim daginn eftir og
sjúklingurinn einnig.
TIL
JAKOBINU JOHNSON
Sól í þinni sálu skín,
sem á geisla bjarta:
litlu “kertaljósin” þín
lýsa mörgu hjarta.
Ylur þeirra andlegan
ís á flótta rekur;
okkar bezta og insta mann
upp frá dauðum vekur.
Sig. Júl. Jóhannesson
SAMSTARF ÍSLENDINGA
austan hafs og vestan
Eftir Jónas Jónsson
Eftir ferð mína um flestar
bygðir íslendinga í Vesturheimi
hefi eg leitast við að( undirbúa
nokkrar tillögur um aukið sam-
starf milli íslendinga austac
hafs og vestan. Sumar þessar
tillögur hefi eg rætt við einstaka
menn, einkum í Ameríku, en
hvergi standa að þeim samþykt-
ir fleiri manna. Sumar þessar
uppástungur vona eg að megi
gera að veruleika innan skamms.
öðrum mun verða breytt með
ráði fleiri manna og fram-
kvæmdar síðar. Og að lokum
munu vafalaust allmargar af
þessum tilLögum aldrei verða
nema dagdraumur yfir hafið.
1. Langmesta atriðið í öllu
samstarfi milli þjóðarbrotanna
yfir hafið, er að fá beinar skipa-
ferðir milli Reykjavíkur og New
York. Eina viðunandi lausnin er
að Eimskipafélag íslands byggi
skip til þessara ferða, olíuskip,
sem rúmar alt að 3000 smálestir
og getur tekið 80—100 farþega.
Ríkissjóður íslands yrði að
styrkja þessar ferðir hin fyrstu
ár, meðan festa væri að komast á
skiftin við Ameríku. Allar Ev-
rópuþjóðir byggja sín stærstu
skip til Ameríkuferða, og þó að
þetta skip væri lítið á mæli-
kvarða stórþjóðanna, þá væri
það mikið skip fyrir fslendinga,
og sniðið eftir okkar þörfum.
Því lítið skip myndi tryggja
verzlun fslendinga við Ameríku,
og með því myndi íslenzkt fólk
fara í heimsóknir og til náms á
báða vegu yfir hafið. Ameríku-
skip myndi raunverulega opna
íslendingum nýja heima. Og
landar í Vesturheimi myndu
nota það til stöðugra heimsókna
til frænda og vina á íslandi. —
Amerískir ferðamenn myndu
koma til sumardvalar á fslandi,
ef völ væri slíkra ferða.
• 2. útvarp frá íslandi til landa
í Ameríku ætti að vera með
tvennum hætti. Það ætti að út-
varpa til íslenzku blaðanna í
Winnipeg ca. 10 mínútur einu
sinni í viku ágripi af fréttum
vikunnar. Auk þess ætti að út-
varpa einu sinni í viku til Vest-
ur-íslendinga, svo sem 1—1 Vá
stund skemtilegu og fræðandi
efni í samráði við Þjóðræknisfé-
lagið. Ef vel væri vandað til út-
varps að heiman vestur um haf,
myndi það verða stuðningur fyr-
ir unga fólkið, að halda við ís-
lenzkunni. Alt útvarp vestur
um haf verður að vera á stutt-
bylgjum.
3. Það er alsiða vestan hafs,
að prestar minnast heimaþjóðar-
innar í kirkjunni. Það er óvið-
kunnanlegt að móðurkirkjan
gleymi börnum sínum, þótt þau
búi í fjarlægð.
4. Fyr á árum var mikil sala
á íslenzkum bókum til landa
vestanhafs. Nú er þessi sala lít-
il og í ólagi. Allhár tollur er á
útlendum bókum í Canada og er
það hindrun. Eg álít að vestra
Frh. á 8. bls.