Heimskringla - 11.10.1939, Blaðsíða 1

LIV. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 11. OKT. 1939
NÚMER 2.
HELZTU FRETTIR
Friðartilboð Hitlers
Mest um talaða málið vikuna
sem liðin er frá því að síðasta
tölublað “Hkr.” kom út, er frið-
artilboð Hitlers. Hann birti það
með ræðu, er hann hélt í ríkis-
þinginu s. 1. föstudag og sem var
útvarpað um allan heim. Tjáði
hann sig fúsan til að rétta
Frökkum og Bretum hendina,
til sátta og friðar til þess að
komast hjá hinu hræðilega blóð-
baði, er stríðinu á vesturvíg-
stöðvunum fylgdi, ef áfram
héldi. Skilmálar hans voru
þessir:
Að þjóðir Evrópu væru boðað-
ar til fundar til þess að skipa svo
til, að hver þjóðflokkur væri
sem mest út af fyrir sig, undir
hvaða þjóða yfirráðum sem
hann væri.
Að vopnahlé yrði samið, þar
til fundinum væri lokið.
Af hálfu 'Þýzkalands væru
allar kröfur til landa úr sögunni,
nema til hinna fyrri nýlenda.
Við þá skiftingu Póllands milli
Rússlands og Þýzkalands sem
þegar hefði verið gerð sæti.
Þýzkalandi byggi ekki yfir
neinum áformum um að taka
Rúmaníu, Ukraníu, Ural-héruð-
in eða Danmörku.
Að Rússland og Þýzkaland
mynduðu friðar- eða hlutleysis-
héruð í Austur-Evrópu fyrir
vissa þjóðflokka til eflingar
friði, undir eftirliti beggja eða
annars hvors landsins.
Að finna ráð til að efla frið í
yfirunnu löndunum.
Á yfirborðinu, kunna skilmál-
ar þessir að sýnast með nokkr-
um umbótum aðgengilegir. En
næða Hitlers bar það ekki með
•sér að þetta væri af góðvilja
gert. Ræðan var full af hótun-
um og gorti. Þýzkaland kvað
hann aldrei verða kúgað. Pólland
skyldi ekki að eilífu rísa upp.
Og kysu Frakkar og Bretar held-
ur stríð en útrétta hendi sína,
yrði það þeim fyrir verstu. Her
bjóðverja væri bezti her í heimi
og á vesturvígstöðvunum mundu
óvinirnir brátt kenna á því, o. s.
frv., o. s. frv.
Þegar menn heyrðu ræðu
hessa, varð þeim fyrst til að
^Pyrja hvernig á þessum sinna-
skiftum Hitlers stæði. Daginn
áður en hann hélt þessa ræðu,
var hann í Varsjá, að heiðra
her sinn þar með nærveru sinni
ljúka lofsorði á hryðjuverk-
ln> sem hann hafði þar í frammi,
s®m í nútíðar sögunni eiga ekki
shin líka. Og fyrir rúmum mán-
uði síðan gerði hann gabb að
friðartilboðum Roosevelts for-
seta og hafði þau í stað skrítla í
faeðum sínum.
bað -er áreiðanlega eitthvað
Sem kreppir að í Þýzkalandi,
sem gerir það að verkum, að
flitler berst nú eins hart tyrir
riði og hann áður hefir verið
ólmur og óhemjandi í að fara í
stríð.
Hitler hefir um langt skeið
ótað óskapa sókn á vesturvíg-
stöðvunum. Allar tilraunir sein
ann hefir til þess gert, hafa
juishepnast til þessa. Og nú er
nað á orði talsvert í Frakklandi,
að her Þjóðverja muni ekki eins
sterkur og Hitler hafi látið,
vorki land né loftherinn. Og
ann sé í engu jafnoki hers
.reta Frakka. Frakkar eru
* hví að minsta kosti, að þetta
en1 annað sé eintómt gort af
a fu Hitlers og hann sé nú
■lalfur kominn að þeirri niður-
mærum sínum, en þeir hafi ekki
fengist til þess. Flugvellir Í
Póllandi hafi alt of fáir verið
þar sem þeirra hafi þurft mest
stöðu, að það eitt sé ekki ein- með og vegna varnarleysis verið
hlítt. í mikilli hættu.
* Nú hafa Rússar eigi að síður
Þegar Hitler hafði flutt þessa! orðið þessara hlunninda sem þeir
ræðu, lýsti Mussolini því yfir, að ^ru fram á aðnjótandi með
j ítalía væri hlutlaus, í öllum frið-
artilraunum, sem í stríði.
j En Stalin tók upp friðarveifu
Hitlers. í stjórnarblaðinu Iz-
j vestia í Moskva, var ráðist all
hart á Breta og Frakka og á-
stæða þeirra fyrir að halda á-
jfram stríði til að steypa Hitler
og stefnu hans væri svo fánýt,
að á miðaldirnar minti, er menn
voru ofsóttir og drepnir fyrir
trúarlegar og pólitískar skoðan-
; ir. Hugsjónir yrðu aldrei upp-
j rættar með sverði. Stefnu Breta
■ og Frakka í þessu efni, taldi
j blaðið glæpsamlega vitfirrings-
lega.
samningunum við Þjóðverja.
Um síðustu helgi fór hersing
viðskiftamanna þýzkra á fund
Stalins í von um að geta gert
samning við hann um mikil og
margvísleg vörukaup; verzlun-
arfróðir menn hafa haldið fram,
að Rússar hefðu lítið eða jafn-
vel alls ekkert aflögu af nauð-j
synjavöru og ferð Þjóðverft'a
mundi verða árangurslítil. En
Stalin mun ekki láta það ásann-
ast á yfirborðinu, að minsta
kosti, meðan hann er að vinna
að því, að fá Breta og Frakka til
að hætta stríðinu í miðju kafi og
meðan sigurinn er Hitlers meg-
Greinilegar er nú tæplega' in. Og nýr samningur mun nú
hægt að undirskrifa og sam- þegar hafa verið gerður, sem
þykkja blóðferil Hitlers, en enginn veit að vísu hvað langt
þetta. nær.
Á Bretlandi var friðartilboð-
En hvað sem vörubiýgðum
Rússlands líður, er eitt víst
inu með grunsemd tekið, ekki talið og- það er að þa.ð eig-i meiri
að friðurinn væri ekki kærkom- gullforða en nokkur veit um. —
inn, en það var brátt upp kveðið,
að skilmálar Hitlers væru þeir,
að friður á þeim grundvelli yrði
vissulega ekki samþyktur. Af
þeirri reynslu sem fengin væri
Það er sagt að gullgröftur hafi
átt sér stað lengi í Síberíu og
afleiðing af því sé, að gullforði
landsins muni vera geysimikill,
alt frá $500,000,000 til $1,000,
af því að gera samninga við 000,000. Frá þessu hefir aldrei
Hitler, væri engu hans orði
treystandi. En stjórnin hefir
nú samt málið til íhugunar og
gefur svar sitt n. k. fimtudag.
Það er samt nú þegar fullyrt, að
svarið verði neitandi, gerir Mr.
Chamberlain ítarlega grein fyrir
því síðar í vikunni hvernig á því
stendur.
Á Frökkum var undir eins að
heyra, að þeir mundu ekki sinna
friðartilboðinu.
Símskeyti frá fslandi
Eftirfarandi skeyti barst Árna
Eggertssyni fasteignasala s. 1.
fimtudag heiman af íslandi. Er
það frá Árna Eylands og frú
hans til að láta landa hér vita,
að þau hafi komist heilu og
höldnu heimí
Reykjavík, 5. okt. 1939
Árni Eggertsson,
Winnipeg, Man.:
Komin heim. Með beztu
kveðju til allra vina okkar vestra
o g þakklæti fyrir gestrisni
þeirra, margvíslega greiðvikni
og ósegjanlega ánægju okkur
veitta. Við munum ávalt minn-
ast stundanna á meðal þeirra
með gleði.
Margrét Eylands
Árni Eylands
Rússar vildu- ekki leyfa
brezkum loftförum lendingu
Því er haldið fram, að Bretar
hafi viljað leigja flugstöð í Rúss-
landi fyrir loftför sín til þess
að koma Pólverjum til hjálpar,
en að Rússar hafi neitað því,
eða sett þau skilyrði að þeir
fengju að fara með her inn í
Hvíta-Rússland og Ukraníu
(hina pólsku) og auk þess viss
hlunnindi í Eystrasaltslöndun-
um. En Pólverjar og Eystra-
saltslöndin neituðu að leyfa
þetta, enda þótt her Rússa væri
sendur þeim til aðstoðar. Þetta
var áður en Rússar gerðu samn-
inginn við Þjóðverja.
verið skýrt og um það hafa fáir
vitað, fyr en nú að Þjóðverjar
gefa þetta í skyn og það með,
að Bretar og Frakkar þurfi ekki
að halda, að þeir geti ekki náð í
vörur hjá nágranna-þjóðunum.
Það er því sem þeir líti á þetta
sem sitt fé að nokkru leyti. Hitt
er þá eftir að vita, hvað mikið
eða hvort nokkuð af því sé Þjóð-
verjum falt, með sitt lamaða
lánstraust, nema að það eigi að
heita borgun fyrir Pólland og
önnur hlunnindi, sem Rússum
hafa í skaut fallið fyrir hern-
aðar-atgerðir Hitlers.
Tala kvikfjár í Manitoba
Skýrslur frá búnaðarmáladeild
■stjórnarinnar í Manitoba sýna
kvikfénað í fylkinu, sem hér
segir:
Tala hesta er 315,000. Þeim
hefir fækkað um 10,000 á árinu.
Á 89% af öllum bændaheimilum
í fylkinu eru hestar.
Nautgripir eru 787,000 og
hefir fækkað frá síðast liðnu ári
um 55,000.
Af sauðfé er 230,000, og er
I, 000 færra en síðast liðið ár.
Svín eru fleiri en nokkru sinni
fyr síðan 1932; tala þeirra er
311,000.
Alifuglum hefir fjölgað nema
öndum; tala hænsna er 5,278,-
000; hefir fjölgað á árinu 766,-
000. Tyrkjar eru 551,000 og eru
100,000 fleiri en á síðast liðnu
ári. Gæsir eru 78,000.
Skýrsla þessi var tekin í júní
J. 939.
SAMANDREGNAR
F R É T T I R
Á Þýzkalandi var útvarpað s.
1. mánudag þeirri frétt, að alt
væri á tjá og tundri í Englandi,
Chamberlain væri farinn úr
stjórninni og konungurinn frá
völdum. Vakti frétt þessi mikla
athygli sem nærri má geta. —
Streymdu spurningar til upplýs-
Ástæða Breta fyrir að fara;ingaskrifstofu Breta frá Japan
þessa á leit við Rússa er sögð og öðrum fjarlægum stöðum um
sú, að þeir hafi jafnvel ári áður
en stríðið skall á, hvatt Pólverja
hvað væri í þessu. Á Bretlandi
vissi enginn um þetta. Þegar
til að gera skotgrafir á landa-IÞjóðverjar voru spurðir um
heimildir fyrir fréttinni, sögðu
þeir hana hafa komið frá ein-
hver j um leynifregnritum og
urðu aftur að útvarpa, að þetta
væri flugufregn- En alt átti
þetta að stafa af því, að Bretar
vildu ólmir frið.
* * *
Uppskera kvað talsvert minm
í Rússlandi í ár en árið 1938.
Og við hirðing uppskerunnar er
sagður mannaskortur, síðan
herinn. var sendur á vesturlanda-
mæri Rússlands, en við hana er
ákaflega mannfregt enn í Rúss-
landi vegna skorts á búnaðar-
áhöldum víða. Telja sumir
fregnritar, að þetta sé ein af
ástæðum blaðsins Izvestia fyrir
að krefjast friðar nú þegar.
* * *
Skrýslur benda til að utan-
lands viðskifti Þjóðverja hafi
mínkað um 40% síðan stríðið
hófst vegna aðflutningserfið-
leikanna.
* * *
Konur sem myndað hafa félag
í Canada til þess, að aðstoða í
stríðinu, höfðu fund í Edmonton
s. 1. mánudag. Eru um 75,000
konur í félaginu. Á fundinum
var samþykt að láta stjórn Can-
ada og Breta vita, að félagið
væri reiðubúið að vinna hvar og
hvenær sem væri, er þess væri
óskað.
* * *
Það er ekki algengt, að menn
sem lýsa yfir stríði, fari í stríð.
í Frakklandi er þessu þó öðru
vísi farið. Af 600 þingmönnum
neðri deildar, eru 150 komnir i
herinn og margir af þeim eru nú
þegar í skotgröfunum.
* * *
Eric Raeder, yfirmaður sjó-
flota Þjóðverja, segir blaðið
Daily Sketch, að hafi um helgina
viljað segja stöðu sinni lausri,
en beiðni hans hafi verið neitað.
Ástæða hans fyrir þessu er ó-
ánægja með gerðir Ribbentrops í
Moskva, sérstaklega samninga
þá, er gáfu Rússum tækifæri að
hrifsa hverja einustu nýta her-
stöð við Eystrasalt. Hann kvað
Eystrasaltið með því lokað Þjóð-
verjum, ef í verra slæist milli
Þjóðverja og Rússa.
* * *
Um samninga þá, sem Rúss-
land hefir verið að gera við
Eystrasalts-löndin þrjú, vita
menn lítið annað en það, að
Rússum var leyft að setja sig
þar niður með her. Að öðru leyti
er látið í veðri vaka, að löndin
séu sjálfstæð eftir sem áður. En
þó bar það nú við í Eistlandi í
gær, að alt ráðuneyti landsins
sagði af sér. Um ástæðuna fyr-
ir því, hefir ekkert enn verið
látið uppskátt. En að landið
skoði sig algerlega innlimað
Rússlandi, þykir líklegt. Og því
mun heldur ekki fjarri með Lat-
víu «g Lithuaníu; þau hafa
sama samninginn við Rússland
gert. Ennfremur eru Þjóðverj-
ar í þessum löndum nú í snatri
kallaðir heim til Þýzkalands. —
Hitler virðist því skoða lönd
þessi orðin fullkomlega rúss-
nesk. Hafa sumir Þjóðverjarn-
ir sem verið er að flytja burtu
og þeir skifta tugum þúsunda í
hverju landi, búið þar í margar
aldir mann fram af manni. Kvíða
þeir fyrir þessum hrakningum
og þá ekki síður hinu, að verða
vistaðir í vinnu- eða fangavérum
Þýzkalands.
En sagan er ekki með þessu
búin. Rússar eru að reyna að
gera svipaðan samning - við
Finna. En þeir andæfa. Kröfur
Rússa kváðu í því fólgnar að fá
nokkrar eyjar í Finska flóanum,
þar á meðal Álandseyju (hættu-
lega fyrir Svíþjóð) og Hango
og héruð við flóann, t. d. Viborg
■og fleiri, fyrir herstöðvar. Finn-
ar vilja ekki að þessu ganga. Er
nú rússneskum herskipum að
fjölga á Finska flóanum. Hafa
Finnar byrjað að draga saman
her til að vera við öllu búnir. Her
þeirra er um 250,000 og hafa
þeir auk þess aðrar 300,000
æfðra hermanna að grípa til.
Ennfremur eru konur og börn að
flytja úr Helsingfors og öðrurn
borgum við flóann. Að þarna
komi til átekta bráðlega er talið
augljóst.
* * *
Kosningabardaginn í Quebec-
fylki, er einn hinn harðasti, sem
þar hefir verið haldinn. Þegar
Maurice Duplessis forsætisráð-
herra lýsti yfir, að aðal-atriði
kosninganna væri, að halda uppi
rétti fylkja landsins, varð sám-
bandsstjórnin uppvæg og hafa'
ráðgjafar hennar frá Quebec-j
fylki hamast í kosningabardag-1
anum síðan. Rt. Hon. Emest
Lapointe, dómsmálaráðherra er
þar fremstur í flokki og hét því
í gær, að ef Duplessis sigraði, j
segði hann og aðrir ráðgjafar
Sambandsstjórnarinnar úr fylk-
inu af sér. Hann telur stefnu
Duplessis landráð og kosninga-,
aðferðina minna á framkomu
lögbrjóta (gangsters). Þegar
dómarar mæla svo, er það nokk-
ur bending um hitann í kosning-
unum.
* * *
Sir Kingsley Wood, flugmála-
ráðherra Breta tilkynti í þing-
inu á Bretlandi í gær, að Can-
ada yrði miðstöð í fullnaðar-
kenslu í flughernaði í öllu brezka
ríkinu. Ástralía, Nýja-Sjáland,
Bretland og Canada, hefðu kom- i
ið sér saman um þetta. Hvert1
land fyrir sig kennir byrjend-
um, en þeir verða allir síðar
sendir til Canada til fullnaðar-1
náms. Um 25,000 er búist við1
að útskrifa á ári.
* * *
Á vesturvígstöðvuntim hafa
Þjóðverjar gert allhörð áhlaup
síðast liðna tvo eða þrjá daga,
en hefir ekkert áunnist og ekki
getað þokað Frökkum neitt, þó
langt séu fyrir framan hervirki
sín og inni í Þýzkalandi. En
herinn hafa Þjóðverjar aukið
mikið síðustu dagana á vígstöðv-
unura. Brezk loftför hafa verið
að fljúga yfir hervirki Þjóð-
verja og hafa tekið myndir af
hernaðarsvæðinu öllu saman.
fslendingar í Danmörku
sækja á að komast heim
Samkvæmt fregnum, sem Vísi
hafa borist, er mikill fjöldi fs-
lendinga í Kaupmannahöfn, sem
vilja ólmir komast heim til fs-
lands, en miklir erfiðleikar eru á
því að fá farrými. Brúarfoss
mun leggja af stað áleiðis hing-
að annað kveld og er hvert rúm
skipað, en fjöldi fólks getur ekki
fengið far.
Er full ástæða fyrir fólk, sem
hefir ætlað sér utan, að athuga
þessi flutningavandræði, áður en
það leggur í utanlandsför, með
því að ekki er vitað að svo
komnu máli hvernig greiðast
kann úr siglingum hingað til
lands.—Vísir, 5. sept.
Árið 966 kom hallæri í Persíu.
Hrundi almúgafólk niður úr
hungri, en efnamenn höfðu nóg-
an mat. Þá gaf keisarinn út
fyrirskipun um það, að hengja
skyldi einn auðkýfing í hvert
sinn sem einhver sálaðist úr
sulti. Það hreif. Hungursneyð-
inni var af létt í einni svipan.
T\/TEÐAL kærustu minninga
minna úr atburðaríkri fs-
landsförinni hátíðaárið 1930, eru
minningarnar um marga góða
íslendinga í landi hér, sem eg
kyntist fyrsta sinni á því ferða-
lagi. f þeim hóp var Loftur
Bjarnason frá Utah; tókst með
okkur ágæt vinátta og skrifuð-
umst við á öðru hvoru síðan.
Hinsvegar grunaði mig eigi, þeg-
ar við kvöddumst í Reykjavík
hátíðarsumarið, að það myndi
verða hlutskifti mitt, að mæla
eftir þennan vin minn innan
-áratugs, en sú varð þó reyndin,
því að hann lézt á sjúkrahúsi í
Salt Lake City, eftir mjög stutta
legu, þann 16. apríl s. 1. Hjarta-
bilun varð honum að banameini,
en hann hafði rétt 'áður gengið
undir uppskurð. Hann var jarð-
aður frá University kappellunni
þar í borg, fimtudaginn 20. apríl
og stýrði biskup Devirl Stewart
útfararathöfninni. Var jarðar-
förin fjölmenn, því að Loftur
var vinamargur og víðkunnur
maður í Utah-ríki fyrir afskifti
sín af fræðslumálum og forystu
á þeim sviðum.
Loftur Bjarnason (hann staf-
aði jafnan nafn sitt Lofter, en
íslenzki rithátturinn er hér not-
aður) var rétt sextugur er hann
lézt. Hann var fæddur í Span-
ish Fork, Utah, 15. marz 1879,
sonur þeirra hjónanna Gísla
(Einarsson) j Bjarnason frá
Hrífunesi í Skaftártungum, V.-
Skaftafellssýslu, og Halldóru
Árnadótur frá Undirhrauni í
Meðallandi í sömu sýslu. Var
Gísli hinn merkasti maður og er
honum lýst þannig í landnáms-
sögu Utah-íslendinga (Almanak
ó. S. Thorgeirssonar 1915)': “Um
Gísla sjálfan hefi eg það að
segja, að hann stendur í fremstu
röð fyrirmyndarmanna hér. —
Mundi hafa verið talinn héraðs-
höfðingi í fyrri daga. Hann er
hygginn og ráðsettur maður og
náði talsverðri skólamentun ' á
yngri árum. Leiðandi maður í
bygðarlagi voru, gestrisinn og
höfðinglyndur.” Gísli andaðist
17. ágúst 1934, og mintist Loft-
ur sonur hans föður síns fagur-
lega í minningargrein hér í
blaðinu (5. sept. það ár). Al-
bróðir Gísla, séra Bjarni Einars-
son, fyrrum prófastur á Mýrum,
er enn á lífi og býr í Reykjavík.
Halldóra kona Gísla var og að
dómi kunnugra merkis- og sóma-
kona.
Loftur stundaði barnaskóla
og gagnfræðaskólanám í Span-
ish Fork og sýndi brátt, að hann
var óvenjulega góðum náms-
hæfileikum gæddur; voru skáld-
skapur, sagnfræði og fagrar list-
ir sérstaklega uppáhalds fræði-
greinar hans. Þegar hann .var
23 ára að aldri var hann sendur
til íslands sem trúboði Mormóna-
Frh. á 5. bls.