Heimskringla - 27.03.1940, Blaðsíða 3

HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 27. MARZ, 1940
3. SÍÐA
heyrendum til mikillar ánægiu.
Ragnar H. Ragnar og Gunnar
Erlendsson léku á piano.
Nú var silfurbrúðurinni færð-
ur fagur blómvöndur; afhenti
hann ungfrú Stefanía Eydal. Þá
afhenti forseti samsætisins silf-
urbrúðhjónunum silfurdisk, fé-
mætan grip með áletruninr.1:
“Mr. og Mrs. Stefán Einarsson
1914—1939 — Frá vinum”, —
(hjónin voru gift 30. des. 1914 )
Hafði diskurinn og rausnarlega
gjöf inni að halda.
Þegar hér var komið bað silf—
urbrúðguminn um orðið. Hr-lt
hann langa ræðu. Mintist hann
fyrst íslenzks félagslífs hcr
vestra og hversu veigamikinn
bátt það hefði átt í því, að is-
lenzkir innflytjendur til þes^a
lands hefðu ekki dagað uppi ard-
lega talað, sem tröll. Að hver^-
dags störfunum hefði verið hægt
að ganga, eftir fingrabending-
um, en andlegu lífi landanna á
innflutntngsárunum, hefði fé-
lagslífið íslenzka bjargað. Þo
sagt væri, að þetta ætti nú að-
eins við innflutningsárin, væri
menning íslands ekki enn svo úr
sér gengin, að æskan hefði ekki
einnig eins mikið gott af að
kynnast henni og menningu
þeirri, sem nú væri að steypa
heiminum í glötun. Vék hann
því næst að starfi vestur-ís-
lenzkra kvenna í félagslífi ís-
lendinga hér, sem hann kvað
ekki einungis nýjan verkahring
í starfi íslenzku kvenþjóðarinn-
ar, heldur jafnframt hafa verið
svo veigamikinn, að félagslíf
hefði hér án þess ekki getað
varð-veizt. Fann hann nokkurn
ljóð á ráði okkar, hve þess starí's
væri lítið getið. í öllu sem um
landnema árin hefði hér verið
sagt, væri íslenzkra kvenna
sjaldan minst í- sambandi við
það. útlitið væri, að saga ok.c-
ar Vestur-íslendinga, bæri lítinn
svip af íslendingasögunum, b'ir
sem kvenhetjanna gætti jafnt á
spjöldum sögunnar og karl-
mannanna. Get eg ekki rakið
ummælin hér með eins fögrum
orðum og ræðumaðurinn, en þess
er eg vís, að við konur, sem við-
staddar vorum, munum ekki
gleyma þeim. Við höfum ekki
lengi heyrt máli voru eins ágæt-
lega talað og ræðumaður gerði.
Og það var til að þakka honum
fyrir það, fyrir hönd okkar
kvenna sem eg aðallega tók mér
Pennann í hönd, þó hönd og hug-
ur sé stirðari við skriftir en eg
vildi. En að þessu atriði sleptu,
hakkaði ritstjórinn fyrir hönd
sína og konunnar, vináttu sýnaa
^ieð smasætinu, gjöfina og orðin
íögru og hlýju, er til þeirra vo^u
töluð. Kvað hann sér ekki ljóst
um alla, sem þátt áttu í að setja
samsætið af stað, en formaður
nefndarinnar sem að því starfar,
vœri B. E. Johnson, forseti Sam-
bandssafnaðar. Átti hann þess
von að aldan væri þaðan runnin,
því íslenzku drenglyndi væri ó-
yíða að kynnast á hærra stigi
lunan nokkurs flokks manna en
þar. Um fornvin sinn, Mr. Thor-
Valdson, fór hann einnig fögrum
0rðum. Kvaðst hafa fyrir hann
starfað í 20 ár, eða stofnamr,
Sem hann hefði með að gera. og
hann vissi, að fyrir góðviid
€ma, hefði hann allan þennan
tíma aldrei rekið sig úr vinnu.
vinunum öllum viðstöddum og
tjarverandi er til veizlunnar
hefðu efnt, þakkaði hann mtð
°rðum St. G. St., er ort voru til
vina er rausn sýnlu honum:
jtelgin skyldi hefði eg mátt
iýtt um ykkur skína,
Jfí eg hefi hjá ykkur átt
^tihátíð mína.
ræðu silfurbrúðgumans
°^inni, var sezt að kaffidrykkju.
j 11 að henni lokinni, tóku nokkr-
gr„ Éleiri til máls. Fyrstur mælti
era Valdimar Eylands nokkur
^hsamleg orð til ritstjórans;
kallað hefði verið
j,1 iega spá fyrrum, að prestur
^rsta lút. safnaðar mælti fytir
minni ritstjóra Heimskringlu.
En það kvaðst hann gera með
góðum hug til silfurbrúðgumans,
sem í þeim viðskiftum, sem hann
hefði við hann átt, hefði reynst
mjög vel.
Þá mælti Thorvaldur Péturs-
son, M.A., fáðsmaðuf1. Viking
Press, nokkur orð til silfurbrúð-
hjónanna. Talaði hann á ensku
og mæltist framúrskarandi vel.
Þakkaði hann fyrir hönd sína og
starfsmanna Heimskringlu hiua
ágætu samvinnu við ritstjórarn
—og alla viðkynningu við hann.
Ennfremur talaði Ásm. P. Jó-
hannsson nokkur vinsamleg orð
til silfurbrúðhjónanna.
Marga fleiri fýsti að segja
nokkur orð, en í vöku-lok var nú
komið. Tilkynti þá forseti sam-
sætinu lokið, nema hvað nú gæf-
ist öllum tækifæri að taka í
hendur silfurbrúðhjónunum. —
Söfnuðust nú viðstaddir utan um
þau og árnuðu þeim persónulega
til heilla.
Skeyti með heillaóskum votu
lesin frá Mr. og Mrs. Dr. R.
Beck, ennfremur frá Mr. og Mrs.
Einari ritstjóra P. Jónssyni.
Norðan úr Nýja-íslandi var
nokkur hópur manna viðstaddur.
En þátt tók fjöldi manrra í sam-
sætinu fjármunalega er ekki gat
komið því við að vera í veizl-
unni.
Samsætið var í öllum skilningi
skemtilegt og sem bezt hæfði.
En það sem eg tel sérstáklega
eftirtektavert hafa verið við það
var hin einlæga vinátta, sem þar
var í svo ríkum mæli augljós.
Kona
EINAR BENEDIKTSSON
Eftir Jónas Jónsson
Framh.
í öðrum þætti íslandsljóða
kemur Einar Benediktsson að
því hugðarmáli sínu, sem löng-
um varð kærasta efnið í ljóðum
hans. En það var viðleitni vís-
indanna að beizla raforku og
mátt eimsins til að vinna fyrir
mennina. Hann segir:
Sjáið risastig heims!
Tröllabrot rafar og eims
selja rammleik og auð
hverri mannaðri þjóð.
Eigum vér einir þol,
fyrir vílur og vol
til að varða og greipa
vorn arðlausa sjóð?
í upphafi íslandsljóða kemur
Einar Benediktsson fram sem
vökumaður allra íslendinga.
Hann heldur áfram starfi Jóns
Sigurðssonar og Benedikts
Sveinssonar í heimi listanna. En
það er honum ekki nóg. Hann
er ekki einungis þjóðernissinni,
heldur barn vélaaldarinnar.
Tröllamáttur raforku og eims
fylla hug hans. Hann tekur með
nokkrum hætti gulltrú vélaa'ld-
arinnar og hann gerist postuli
þessara nýstárlegu trúarbragða,
án þess að sá þáttur í lífsskoðun
hans dragi úr þjóðerniskennd
hans eða hinni djúpu, dular-
tullu þrá hans eftir samruna við
alheimssálina.
Einar Benediktsson varð
f.vrstur sinna samlanda til að
skilja þá höfuðbreytingu, sem
hlaut að gerast á íslandi, þegar
þjóðin fékk að vinna frjáls í sííiU
eiginlandi. Hann vildi leyfa eim
og raforku að ummynda nátt-
úrugæði íslands. Hann vissi, að
jafnframt því yrði erlent fjár-
magn að flytjast inn í landið.
Og honum nægði ekki lítið. Hann
vildi fá miklar vélar og mikinn
auð. Honum þótti af miklu að
taka í nægtabúr landsins.
En um leið og Einar Bene-
diktsson kynnir vald auðmagns
og véla fyrir löndum sínum, sem
bjuggu dreifðir um bygðir lands-
ins í lágum býlum með ógirt
tún, þá vissi skáldið, að vélunum
fylgdi ný stétt, verkaímannar
stéttin. Þessi nýja stétt kom
ekki af blindri tilviljun inn í
skipulag auðmagnsins. Hún var
Black-Out
The moon looked down wifch cold disdain
As if he thought it quite insane,
My running in a shady park,
Behind Eve’s daughter, after dark.
As graceful she, as a Gazelle;
When running, I don’t look so well.
Soon she stopped by an apple tree,
And kept as still as still could be.
Her gleaming eyes defied pursuit,
And dared me taste forbidden fruit.
(I saw a star fall down the sky,
So newly born, so soon to die,
Like sudden bliss that blinds the mind—
I know that fate is oft unkind.)
I thought to touch her curly hair,
When lo, she vanished in thin air,
And ’round my throat a tendril wound,
I tried to scream, but made no sound.
A woman’s voice came, mocking me:
“Not Eve’s, but Lilith’s child I be.
Beware of running in the park,
Pursuing strangers after dark.”—
No doubt I dreamed, you now suspect,
And your opinion I respect. '
This sermon topic I intone;
“Sleep tight and leave dream-girls alone.”
T. P.
innar og gulltrúarinnar. Enginn \ menningunní
íslendingur bar um síðustu alda-
mót jafn vel skyn á kosti hinnar
nýju efnismenningar eins og
götu að auðsupp-
sprettum landsins. Hann hóf nú
það starf að finna þessar orku-
lindir og að fá vald yfir þeim
Einar Benediktsson. En honum ; með kaupum eða samningum.
systir vélanna og fjármagnsins.
Og skáldið vildi ekki afskifta
þessa systur og gerði það heldur
ekki. Hann orti í íslandsljóðum
eina sígilda kvæðið, sem verka-
mannastéttinni hefir enn verið
gefið á íslenzku:
Sjá, hin ungborna tíð
vekur storma og stríð,
leggur stórhuga dóminn
á feðranna verk. —
Heimtar kotungum rétt —
og hin kúgaða stétt
hristir klafann og sér
hún er voldug og sterk.
Alt skal frjálst, alt skal jafnt,
réttan skerf sinn og skamt
á hvert skaparans barn,
alt frá vöggu að gröf.
Þetta boðorð knýr fram,
knýr menn brautina fram
undir blikandi merkjum
um lönd og um höf.
Yfir álfur og lönd
tengir bróðernið bönd,
yfir brimið og ísinn
nær kærleikans hönd;
einnig hér undir eyðingu,
áþján og neyð
blunda áranna kröfur
við heiði og strönd.
En þegar Einar Benediktsson
hafði gefið keisaranum hvað
keisarans er, með því að máia
með sterkum litum þau framtíð-
arlönd, þar sem máttur vélanna
hafði beygt náttúrugæðin undir
vald mannanna, þá átti hann eft-
ir sitt dýpsta hugðarmál. Þriðji
og síðasti kafli íslandsljóðanna
hefst með þessum ljóðlínum:
Eg ann þínum mætti í orði
þungu,
eg ann þínum leik á hálfum svör-
um,
grætandi mál á grátins tungu,
gleðimál í Ijáfum kjörum.
Eg elska þing, málið undurfríða,
og undrandi krýp að lindum þín-
um.
Eg hlýði á óminn bitra, blíða,
brimhljóð af sálaröldum mínum
Öll manndómsár Einars Bene-
diktssonar voru tengd þessum
tveim viðfangsefnum: Gull-
trúnni og móðurmálinu. Annars
vegar var barátta hans í at-
hafnalífinu. Hins vegar skáld-
skapur hans. Það má segja, að
þessi verkefni hafi verið nokk-
uð ólík. Einar Benediktsson
fann það sjálfur og lýsti því cft
átakanlega í skýrum skáldleg-
um niyndum, að hann ætti bygð
í tveimur heimum. Hann eyddi
mestu of orku sinni í baráttu
athafnalífsins, án þess að af
því yrði sýnilegur árangur
sambandi við persónulegar fram
kvæmdir hans. Alt öðru máli er
að gegna um sonarást hans ti'
móðurmálsins. Tungan var hon-
um gjafmild móðir. Við yl henn-
ar og orku vann hann alla sína
sigra og varanlegu frægð.
X.
Sama árið og Sögur og kvæði
mmu út var haldin þjóðhátíð í
íeykjavík. Einar Benediktsson
orti við það tækifæri þjóðsöng
löfuðstaðarins, þó að það ljóð
iafi ekki enn verið viðurkent af
Reykvíkingum eins og það á skil-
ið. í þrem erindum rekur skáid-
ið sögu borgarinnar í tíu aldir
og bregður upp glæsilegri mynd
af framtíð hennar.
^ar fornar súlur flutu í land
við fjarðarsund og eyjaband,
:eir reistu Reykjavík.
Jún óx um tíu alda bil,
naut alls, sem þjóðin hafði til,
varð landsins högum lík; —
og þó vor höfn sé opin enn
og ennþá vanti knerri og menn,
við vonum fast hún vaxi senn
og verði stór og rík.
Lesandinn sér 1 anda sögu
Reykjavíkur og landsins al's,
ngólf landnámsmann, öndvegis-
súlur hans í fjöruborði hafnar-
innar, ~
er samt ljóst, að ef þjóðin á að
velja um það tvent, að hafa
gnægð af öllum auð en týna sál
sinni, þá á að meta meir hin
andlegu verðmæti, jafnvel þó að
brauðið vanti. í niðurlagserind-
inu kemur fram bjartsýni skálds-
ins og trú hans á höfuðbæ lands-
ins. framfarirnar halda áfram,
efnalegar og andlegar, og
Reykjavík er í fararbroddi:
Nei, þegar öldin aldna flýr
og andi af hafi kemur nýr
að vekja land og lýð,
er víkka tún og breikka ból
og betri daga morgunsól
.skín hátt um strönd og hlíð,
skal sjást, að bylgjan brotnai
hér. —
Við byggjum nýja sveit og ver,
en munum vel hvað íslenzkt er
um alla vora tíð.
Lokaniðurstaða kvæðisins er
sú, að Reykjavík verði enn sem
fyrr í lífrænu sambandi við alla
þjóðina. En nú verður það hlut-
verk hennar að vera öldubr.jótur,
til að verja íslenzkt þjóðlíf fyrir
aðsteðjandi hættu. Matthías
Jochumsson lauk oft kvæðum
sínum með því að varpa sér í
Liðm föður tilverunnar. Einar
Benediktsson hefir nálega trúar-
legar tilfinningar fyrir landi
sínu. í íslandsljóðum segir
hann:
Níð ei landið,
brjót ei bandið,
boðorð hjarta þíns.
Og í hátíðasöng höfuðstaðar-
ins eru þetta lokaorðin:
En munum vel hvað íslenzkt er
um alla vora tíð.
XI.
Næstu árin voru umbrotatím-
ar í æfi Einars Benediktssonar.
Þá stóð yfir lokaþátturinn í
þeirri baráttu, sem Benedikt
Sveinsson hafði háð um 20 ára
skeið, að því er virtist í algerðu
vonleysi. Danska stjórnin lét
nú undan síga dag frá degi og
heitir að veita íslandi hina lengi
þráðu heimastjóm. En í sam-
bandi við þessa stórbreytingu
Enginn íslendingur hefir eins og
Einar Benediktsson horft með
arnaraugum yfir landið alt, líkt
og hershöfðingi, sem kynnir sér
hérað, sem á að verða vígvöllur.
Þar .skiftir miklu að velja rétt þá
staði, sem í þeim efnum er kall-
að að hafi hernaðarlega þýðingu.
Einar Benediktsson leitaði og
fann þá staði á íslandi, sem
höfðu mesta þýðingu við skjóta
hagnýtingu náttúrugæða og
orku á íslandi. Hann keypti og
leigði laxár og laxvoga, hafnar-
stæði, fossa, vötn og vatnsföll,
hveri, námur, námuréttindi og
álitlegar jarðeignir. Hann
gleymdi heldur ekki því að ís-
land átti einhver beztu fiskimið í
heimi. Togaraútgerðin var hon-
tim að skipa og rétt eftir alda-
mótin átti hann mikinn þátt í að
tilraun var gerð með botnvörpu-
útgerð frá Reykjavík. Hann var
þar eins og oftar á undan sam-
tíð sinni. Fyrsta tilraunin mis-
hepnaðist, en næstu mönnum
lánaðist þessi útgerð. Eftir fá-
ein ár var Reykjavík orðin mik-
ill togarabær. Á þeim vettvangi
varð draumsýn Einars Bene-
diktssonar um skjótan framgang
vélaiðju á íslandi fyrst að veru-
leika.
Þessi leit að orku og auðlind-
um í landinu varð undirstaða að
meginstarfi Einars Beediktsscn-
ar, eftir að hann hafði sætt sig
við þá hugsun, að hann myndi
ekki verða pólitískur forystu-
maður á íslandi. En það liðu er.n
nokkur ár, áður en hann hafði
til fulls áttað sig á hverskonar
vinnubrögðum hann yrði að
beita til að flytja hingað heim
auðmagn hinna ríku landa, til að
geta hagnýtt þau margháttuðu
gæði, sem legið höfðu ónotuð í
þúsund ár á íslandi.
Frh.
HORFINN VINUR
Reykjavík, sem einn af var óvenjulegt pólitískt öldurót
mörg þúsund sveitabæjum hinna 1 landinu, heitar deilur og tíðar
dreifðu bygða, þegar frjálsir kosningar. Einar Benediktsson
lændur mynda frjálsa þjóð á ís- lét sig þessi mál miklu skifta og
var jafnan í hinum vinstri fylk-
ingararmi með þeim, sem gerðu
mestar kröfur um fullkomna
sjálfstjórn íslandi til handa.
Tveim árum eftir að Einar
Benediktsson gaf út Sögur og
kvæði, festi hann ráð sitt. Hann
var þá 35 ára, en brúðurin, Val-
gerður Zoega, ein hin fegursta
andi. Loks kemur hin þunga
hönd danskrar verzlunarkúgun-
ar. Reykjavík verður eitt af
höfuðvirkjum hins erlenda valds.
Skúli fógeti flytur til Reykia-
víkur og byrjar þar nútíma-
framfarir þjóðarinnar. Eftir
hans daga koma daprir tímar.
íslenzkan á í vök að verjast fyr-
ir danskri tungu, sem situr í há- af ungum konum, sem þá voru
sæti í rólega aldönsku stjórnar- að vaxa upp í höfuðstoðnum, var
setri erlends landsstjóra. Að barnung eins og Katrín móðir
lokum kemur endurreisnin.
hans hafði verið, er hún giftist
Landið réttir við. Þjóðin rétt’r: Benedikt föður hans fyrir f jöru-
við. Reykjavík byrjar að verða tíu árum.
íslenzk borg. Hana vantar að Nú urðu á margan hátt tíma-
vísu höfn, skip og æfða menn. En mót í æfi Einars Benediktssonar.
skáldið veit, að þess verður ekki Dagskrá hætti að koma út, Bene-
langt að bíða. Höfuðborgin á dikt Sveinsson andaðist. Skáldið
framtíð, verður á máli skáldsins | eignaðist heimili í höfuðstaðn-
stór og rík.
En um leið
og Einar Ber.e-
um. Honum varð ekki ágengt
um framgang áhugamála sinna
diktsson hefir birt draumsýn nrieð blaðamensku eða með beinni
þátttöku í landsmálabaráttunni.
En í skáldskap höfðu honum
opnast nýjar leiðir og mikil við-
urkenning frá þeim mönnum,
sem bezt voru dómbærir um þau
efni. Þegar stjórnin fluttist inn
í landið, varð Hannes Hafstein
fyrátur ^áðherra, studdur af
sterku flokksvaldi. Hann varð
hinn pólitíski erfingi Benedikts
Sveinssonar.
Einar Benediktsson tók nú að
sína um innreið eims og raforku,
í höfuðstað íslands, kemur í
huga hans önnur mynd, um h.n
andlegu, siðferðilegu og þjóðlegu
verðmæti, sem geti verið í hættu
mitt í sigrum vélamenningar-
innar.
En þó við Flóann bygðist borg,
með breiða vegi og fögur torg
og gnægð af öllum auð —
ef þjóðin gleymdi sjálfri sér
og svip þeim týndi, er hún ber, sinna fjárgæzlumálum með ein-
Hjálmur Þorsteinsson er dá-
inn. Eg man vinur þegar eg
kom í seinasta sinn á sjúkra-
húsið á Gimli og þú sagðir v'ð
mig: Eg veit mér batnar þegar
blessuð sólin fer að senda heitan
geisla inn í gegnum gluggann
en eg hrygðist við, því eg vissi
að það var engin von um bata og
óskaði aðeins að dauðinn kæmi
sem fyrst og gerði enda á þján-
ingar þínar og dauðinn kom fyr
en mig varði. Eg þakka þér all-
ar samverustundirnar sem voru
orðnar margar um tuttugu ára
skeið, því við áttum mörg sam-
eiginleg áhugamál sem við höfð-
um ánægju að tala um. Auð-
vitað greindi okkur á, um sum
mál eins og eðlilegt var um s\o
mörg ár og var það alt af kvala-
laust. Þegar við töluðum um
ljóðaskáldskap varst þú mér
langt um fremri að skilningi og
varð mér því ávinningur að tala
við þig.
Og þegar eg lít yfir þessi 35
ár sem eg hefi verið í þessu landi
þá held eg að þú værir sá emi
maður af öllum vandalausum
sem eg hefði gaman að mæta
fyrir handan móðuna miklu ef
um endurfundi væri að ræða, en
við höfðum báðir mjög litla von
að um nokkurt annað líf væri að
ræða, enda gerði það ekki svo
mikið til.
“Því ef að engir finnast aftur
bak við gröf,
Þar einn og sérhver getur hvíld
sér fest
En þér sem grátið berið létta
lund
Því lífsins vörður gefur öllum
blund
Og vilji hann svefn um eilífð er
það bezt.”
er betra að vanta brauð.
Hér stendur skáldið á vega-
mótum. Hann er fyrsti og mesti
forvígismaður vélamenningar-
kennilegum háttum. Hann vissi,
að ef þjóðin vildi hætta að sitja
snauð og þyrst við gnóttir lífs-
ins linda, þá varð að hefja stór-
felt viðreisnarstarf og opna véla-
Sofðu rótt.
Vinur.
LESIÐ HEIMSKRINGLU—
bezta íslenzka fréttablaðið