Heimskringla - 27.03.1940, Qupperneq 4

4. SíÐA
HEIM3KRINGLA
WINNIPEG, 27. MARZ, 1940
Hrcimskrinxilct
(StotnuB 18S6J
Kemur út á hverjum miBvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRE8S LTD.
8S3 og 8S5 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimis 86 537
Verð blaðslns er $3.00 árgangurlnn borglst
fyrtrfram. AUar borganlr sendlst:
THE VIKING PRE8S LTD.
311 vlðskHta bréf blaðlnu aðlútandl sendlst:
Mc-nager THE VIKINO PRESS LTD
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
■‘Helmskrlngla” ls pubUshed
and prlnted by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telepihone: 86 537
WINNIPEG, 27. MARZ, 1940
EKKI ER ALT GULL SEM GLÓTR
Um leið og Hon. S. S. Garson, fjármála-
ráðherra Manitobafylkis hafði lesið upp
í þingi nýlega reikninga um stjórnar-
rekstur fylkisins, mátti í blöðum hér sjá
fyrirsagnir sem þannig hljóðuðu: Mani-
tobafylki græðir yfir eina miljón dollara
á árinu. -Nákvæmlega nam tekju-afgar.g-
urinn á reikningunum $1,384,367, á árinu
sem lýkur 30. apríl 1940. Ekki þakkaði
stjórnin sér þetta beinlínis, heldur greirdi
hún frá, að vegna óvanalega milds vetrar,
hefði litlu eða engu fé þurft að verja tii
þess að halda þjóðvegunum umferðafær-
um. Á því hefði sparast um $750,000.
Af góðum vegum hefði leitt mikla bíla-
notkun og með henni hærri skatttekjur
af gasolíu. Ennfremur erfði stjórnin
ríkismann og nam það fé $492,000. Þessi
miljón dollara gcóði er því óvæntur, happ
eða nokkurs konar himnabrauð.
Ætla mætti nú af þessu að dæma, að
skuld fylkisins hefði lækkað um rúma
miljón. En hvað skeður? í janúar-mán-
aðarlok 1939, var skuldin $127,958,342, en
nú 31. janúar 1940, er hún $130,440,040.
Skuldin hækkar um hálfa þriðju miljón
þrátt fyrir alt glamrið um miljón dollara
gróða!
Sannleikurinn er að kostnaðurinn sem
af atvinnuleysinu stafar, er aldrei tekirm
með í reikinginn af Bracken-stjórinni. En
hann nemur hátt á fjórðu miljón ($3,892,-
500) á liðnu ári og er $228,000 hærri en
árið áður. Atvinnuleysið er því að auk-
ast. En það kemur Bracken-stjórninni
ekkert við!
Hér er því ekki alt gull sem glóir. Skuid
fylkisins hækkar alt að þrem miljónum
á hverju ári, þó sagt sé að það sé að
græða á aðra miljón. Og þjóðeyrissinnar
(Social Credit) sitja með sakleysissvip á
stjórnarbekkjunum og samþykkja aðferðir
Bracken-stjórnarinnar í að blekkja al-
þýðu um fjárhag fylkisins og afkomuna
í atvinnumálum. Og ekki bergmálar held-
ur þingsalurinn mælsku Odds ólafssonar
af vandlætingasemi út af þessu.
Áætlaðar tekjur stjórnarinnar á kom-
andi ári (frá 30. apríl 1940 til 30. april
1941) eru hærri en nokkru sinni áður í
sögu fylkisins, sem von er, þegar það er
altaf að græða og alþýðan í góðum álnum.
Tekjurnar nema á þeim reikningi $16,918,-
259 og eru $808,421 hærri en á s. I. ári. f
gróða eða tekjuafgang er búist við $775,-
768, svo það er ekkert endaslept með gróða
fylkisins!
Hvenær skyldi alþýða þessa fylkis, fá-
tæk, bæíd, en frjáls (!) rísa öndverð gegn
því að vera kúguð með nærri 17 miljon
dala skatti af Bracken-stjórninni og skorta
þó þrjár miljónir á ári til þess að safna
ekki skuldum ? Hve lengi skyldi hún sætta
sig við að lifa út um sveitir þessa nægta
_ lands í óraflýstum húsum, óræstum, rg
oft svo ömurlegum, að minni háttar stjórn-
sníkju mundi þykja siðuðu fólki ósambcð-
ið, en ausa arði erfiðis síns samt í stjórn-
ir, sem á því lifa fyrir sjálfar sig en ekki
aðra og sem á skulda og kúgunarklafa
hafa ekki einungis hnýtt núlifandi k.v’i-
slóð, heldur komandi kynslóðir í marga
liði fram? í hvert skifti sem fylkisstjórn-
in birtir reikninga af ráðsmensku sinni,
getur ekki hjá því farið að það veki uno-
un í huga hvers hugsandi manns og spurn-
ingu um það, hvað sú heimska eigi ler.gi
að viðgangast, að halda slíkri stofnun
uppi? Sveitastjórnir þessa lands skatta
þjóðina svipað, en munurinn er þar sá. að
þar er alt féð, sem innheimt er, notað Lil
einhverra þarfa, en ráðsmennirnir vir.na
sitt verk sama sem kauplaust, nema í
stórbæjunum, sem lært hafa af fylkis-
stjórnum stjórnaraðferðir sínar. (Kaup
oddvita í Winnipeg er svipað og f.vlk.s-
forsætisráðherra). Ennfremur greiðir svo
almenningur þessa fylkis í skatt til sam-
bandsstjórnar 25 miljón dollara á ári, og
nú jafnmikið og því nemur í stríðsskalt
(sem er í, öllu landinu jafnmikill öllr.m
tekjum sambandsstjórnarinnar, eða um 1
miljón á dag). En auk stríðs-útgjaldanra
nemur skatturinn samt 60 miljón dölum í
þessu eina fylki, með 700,000 íbúum. Það
verður einn fjórði af öllum vinnulaunum
fylkisbúa og líklega vel það. Við borð
hverrar fjölskyldu (af fjórum), situr því
óséð átvagl, úr stjórnarliði Canada.
Eins og hver maður getur séð, er það
ofmikið borgað fyrir ekki betri stjórn en
á hlutunum er. Reikningar Brackenstjórn-
arninar og hvaða stjórnarreikningar að
visu sem eru, hljóta að minna flesta hugs-
andi menn á að þetta getur ekki góðu láni
etýrt og að niðurskurður verður fyr e^a
síðar óumflýjanlegur á stjórnarkostnaði
þjóðarinnar.
Björn bóndi mætir ráðherranum sem
óvelur í sveitinni sér til hressingar.
Ráðherrann: Hvemig líður nautinu
yðar sem var veikt í gær?
Björn: Sæmilega, þakka yður fyrir, en
hvernig líður ráðherranum?
ALMANAK 1940
Almanak Thorgeirsons er nýkomið út
fyrir 1940. Er það að vísu síðbornara °n
áður, vegna sérstakra orsaka, sem engum
þ.vkir meira fyrir en útgefendum, en úr
því er nú bætt. Og nú vitum við að mán-
uður er til sumars, sem góðviðrið á þess-
um vetri hefir ruglað flesta í.
Innihald Almanaksins er mjög líkt og
verið hefir. Auk dagatalsins íslenzka,
flytur' það landnámssöguþætti, í þetta
sinn úr Suður-Cypress sveitinni og cr
framhald frá árinu 1939, skrifað af G. J.
Oleson. Eftir sama höfund eru vel skrif-
aðar greinar um séra Friðrik Hallgrímsson
cg Sigbjöm Sigurðsson, látinn 1937. Þá
er framhald Brown-bygðar-sögu, eftir Jó-
bannes H. Húnfjörð. Ennfremur minnist
dr. R. Beck Gríms Eyfod. Um stofnanda
almanaksins, O. S. Thogersson heitinn, er
þar og stutt grein. Þess utan er efm
almanaksins um merka viðburði og manna-
lát.
Almanakið ætti að vera hér á hverju
heimili bæði til þess að landar geti fylgst
með íslenzku tímatali sem þeir hafa svo
gaman af, og með hinum fróðlegu lard-
r.ámsþáttum. Það mun kosta 50 cents,
sem áður og fæst hjá útsölumönnum úti
úm bygðir og hjá útgefendunum, Thor-
geirson Company, 674 Sargent Ave., Win-
nipeg.
ALBERTA-KOSNINGARNAR
Fylkiskosningunum í Alberta, sem fram
fóru s. I. fimtudag, lauk, eins og við vs.r
búist með því að Aberhart-stjórnin var
endurkosin, en með nokkuð færri þinesæt-
um en áður. Þingmenn eru 57 í Alberta,
en þingmannsefnin voru 165 er sóttu.
Social Credit, eða þjóðeyrisflokkuri,'n
hafði mann í hverju kjördæmi, C. C. F. í
36. En “óháðir”, svonefndur nýr sam-
vinnuflokkur, skipaður liberölum, íhalds-
mönnum og bændaflokksmönnum, hafði
þingmannsefni í hverju kjördæmi. Auk
þess sóttu nokkrir óháðir öllum þessum
flokkum og þeim “óháða” einnig.
Stofnun þessa samvinnuflokks, hefir
lengi verið á döfinni, en hefir aldrei tekist
fyr en nú. Árangur af því er sá, að Abei- i
hart er nú nokkru liðfærri en áður. Hann
mun hafa tvo-þriðju allra þingsæta um það
er lýkur, en óháði flokkurinn i eða 17 til
18 þingmenn. Úrslitin eru ekki á mánu-
dag, þegar þetta er skrifað, til hlítar kunn,
en þau munu ekki fjarri þessu verða. 1 j
síðustu kosningum náði Aberhart-flokk-
urinn í 55 sæti af 63 alls. (Kjördæmin
voru þá 6 fleiri en nú). Verði þinglið hans j
nú ekki nema 35, hefir hann tapað talsvert
íylgi á þessum fjórum árum, sem hann
hefir verið við völd.
Bændaflokkurinn gamli virðist risinn
upp úr gröf sinni í Alberta. Skarðið í
íylkingu Aberharts, mun af því stafa.
Liberalar og íhaldsmenn áttu aðeins S’.nn
manninn hvor á þingi fyrir þessar kosn-
ingar, svo þeir hafa ekki nema að sára lif'u ’
leyti verið orsök breytingarinnar. C. C. F.
virðast ekki hafa náð einu einasta þing-
sæti, þó 36 þingmannsefni sendu út í
bardagann.
Það er ekki gott að segja hvers vegna
Aberhart hafði kosningarnar rétt um sama
leyti og sambandskosningarnar. Hvort
sem hann sjálfur hefir á því tapað eða ekki
er hitt víst, að liberalar hafa ekki á þeim
grætt. Eina liberal-þingmannsefnið sem
sótti, tapaði.
Er með þessum sigri “óháða” flokksins,
að rísa upp í Alberta sterkur andstæðinga-
flokkur, sem Aberhart-stjórninni getur
með tíð og tíma orðið hættulegur? Kom-
andi ár verða til frásagnar um það.
ÁMINNING
Fyrir skömmu hélt Hon. J. H. K. Crom-
well, en hann er sendiherra Bandaríkjanra
i Canada, ræðu í Toronto, sem herrum hans
geðjast miður að. Mr. Cromwell varð það
á, að minnast þess sannleika, að Bretar
og Frakkar væru að berjast fyrir lýðræð-
inu í heiminum og að flestar þjóðir hins
mentaða heims, og ein af þeim er þjóð
hans, mundu fylgja þeim að málum.
Þetta var meira en segja mátti af háifu
hlutlausrar þjóðar. Cordell Hull ríkisrit-
ari tilkynti og sendiherranum undir eins,
að hann hefði þarna stigið yfir landa-
mærin og að þannig mætti ekkert hlutlaust
land mæla.
Það er ekki gert ráð fyrir að þjóðafu’.l-
trúar (diplomats) láti neitt þessu líkt á
sér heyra. Eftir því þó sem Sir Henry
Wotton skýrir frá, þá er “sendiherra ráð-
vandur og sannorður maður sem sendur cr
til annara landa til að ljúga þar landi
sínu til góðs.”
Það vill nú svo vel til að samkomulagið
milli Canada og Bandaríkjanna er bet'-a
en það, að orð hins unga Mr. Cromwehs
hafi mikil áhrif á það, þó senatorunum
syðra virðist hafa fallið það þungt. En
áminning Mr. Hulls, er þannig orðuð, að
úr málinu verður ekki meira. Mr. Hull
hefir sjálfur til Canada komið og þjóð
þess lands orðið hrifinn af vináttuþfii
hans, þó hann með því hvarflaði frá
“hlutlausri diplomatisku” og segði sann-
leikann sem inni fyrir bjó.
DR. RÖGNVALDUR PÉTURSSON
Segðu mér, segðu mér góði.—
Eg sé að þú brosir.—Hvað hillir þinn anda?
Keyrirðú óma af óði
örlaga stranda?
Svo mjótt milli kvöld-húmsins þungbúnu
þátta.
Þytur í skóginum.—Raddir mér tjá
að kvöldsett sé orðið og nú skuli nátta.
Nú er hann sofnaður—lokuð hans brá.
Sofnað.ur!—Uss, suss, minn góði!—
Svefninn er kær þeim sem hvíldinni fagr.a.
Tómleikinn hlerar í hljóði.
Hljómarnir þagna.-----------
Já, vissulega eru hljómarnir þagnað’r
frá hörpu þess manns, þe&s vinar, sem
djarfast, fegurst og hreinast sló hana í
obundnu máli, meðal þjóðarbrots vors her
vestan hafs. Hann var skáld, andaus
skáld, þó ekki léti hann á því bera í bundnu
máli. Um það vitna allar hans ræður og
lyrirlestrar, og þó sérstaklega tækifæris
ræður hans, því þær voru hreinasta mei«t-
araverk í sinni röð. Þar fylgdist alt að,
orðgnótt og framúrskarandi fagurt mál og
hrífandi, djúpsæi, dulhygðir og víðfeðm-
ur og djúpur skilningur á sálrænum kend-
um manna. Það lá fyrir honum, sein
cpin bók og þar af leiðandi skyldi haon
manna bezt landa sína, frumbyggjana,
írumbýlis-lífið. Hann fylgdist með marg-
brotnu starfi þeirra og baráttu, sorgum og
sigrum upp á hæsta tindinn. Fylgdist mcð
óbilandi viljafestu þeirra og þoli neðan úr
vesaldómi fátæktar og basls, gegnum drep-
sóttir og alls konar hörmungar og lítils-
virðing hérlendra manna, upp til vegs cg
virðingar, barðist með þeim og fyrir þá
og gladdist yfir sækni þeirra og sigrurn,
sem voru stærri og stórkostlegri en þekt-
ust meðal nokkurra nýbyggja þessa niikla
lands.
Það var því ekki að óverðskulduðu, að
hann gerðist einn aðalleiðtogi vor. Hann
var bezt til þess fallinn, kunni það öðrum
betur og hafði hæfileika umfram fles+a
aðra að stjórna viturlega.
Hann var maður frelsisins og fegurðar-
innar, unni því og prédikaði það, og lifði
eftir því. Hann var bjargtryggur og
trúr, og traustur hvar sem á reyndi. Þess
iegna völdust honum þeir vinir, sem át:u
í því margt sameiginlegt með honum, og
störfuðu með honum í þeim anda alt t.il
dauðadags. Og enginn getur veriö bttri
né tryggari vinur vina sinna en h; . ar.
En nú er hann sofnaður svefn-
inum langa —
Vér finnum að skarðið er
stórt. En skiljum það þó ekki
til fullnustu, hvað mikils vér
höfum mist, fyrr en með líðandi
tíð, því meðan undin er fersk, er
hún lömuð og dofin af áverkan-
um. Sárindin gera ekki vart við
sig fyrr en eftir á, þegar blóð-
rásin örfast og sellurnar rakna
úr rotinu og rísa til starfa. Eins
er því varið með o,ss, vér getum
ekki gert oss fyllilega grein fyr-
ir því, hve mikils vér höfum
mist við fráfall Rögnvaldar. Það
verður ekki fyrr en meðvitund
vor skýrist og skipað er til verka,
þegar erfiðleikamir steðja að og
úrræða er þörf, þá hvarflar hug-
ur vor. — Hvar er nú foringi
vor, sem við öllu kunni ráð?
En til minningar um hann skal
merkið hafið á ný. Við fall for-
ingjans, rísum vér öll, sem einn
maður og ryðjumst fram, mögn-
uð eldlegum áhuga og einhuga
í því að styðja að heill og fra.n-
gangi þeirra mála, sem hann bar
fyrir brjósti og eftirlét oss að
hefja til sigurs.
Frelsi, fegurð og réttlæti,
skulu vera vor einkunnarorð!—
Blessuð sé minning foringja
vors.
Davíð Björnsson
ÍSLENZKUSKÓLI ÞJÓÐ-
RÆKNISFÉLAGSINS
Eftir Dr. Richard Beck
“Þeir ættu að hirða um arfinn
sinn,
sem erfa þessa tungu.”
Öllum þeim, sem á annað borð
hugsa alvarlega um framhald-
andi þjóðernislega tilveru fs-
lendinga í landi hér, hlýtur að
verða það ljóst hvert grundvail-
aratriði það er í því sambandi,
að íslenzk tunga haldist við í allra
lengstu lög vor á meðal. Því að
hún er líftaug þjóðernis vors.
Með það fyrir augum hefir
Þjóðræknisfélag íslendinga um
mörg undanfarin ár haldið uppi
laugardagsskóla í íslenzku hér í
Winnipeg. Skólahald þetta í ár
er nú senn á enda, eftir 26 vikna
starf. Hefir herra Ásmundur P.
Jóhannsson, sem áður, borið hag
laugardagsskólans manna mest
fyrir brjósti og lagt fram ómæít
starf í hans þágu. Sama máli
gegnir um séra Rúnólf Mar-
teinsson, sem haft hefir skóla-
stjórnina með höndum, og
kenslukonurnar þrjár, þær Mrs.
E. P. Jónsson, Mrs. H.' Daníels-
son og Mrs. Carl Friðriksson. Ma
um kennaralið þetta með sanni
segja, að þar sé rúm hvert vel
skipað, því þeir eru allir þaul-
vanir kenslu og hafa eigi aðeins
með fórnfýsi sinni hvað þetta
kenslustarf snertir, heldur einn-
ig á margan annan hátt, sýnt
virka ást sína og áhuga á ís-
lenzkum þjóðræknis- og þjcð-
ræktarmálum.
f laugardagsskólanum stendur
almenningi til boða ókeypis
barnakensla í íslenzku, hjá á-
gætiskennurum og undir heppi-
legum skilyrðum að öðru leyti.
Mætti því ætla, að íslenzkir for-
eldrar hefðu alment notað sér
þetta gullna tækifæri börnum
sínum til handa. Svo hefir ]jó
ekki verið nema að tiltölulega
litlu leyti. Aðsókn að skólanum
hefir verið stórum minni en
æskilegt væri og vera ætti. Ber
það vott bæði um skort á skiln-
ingi á þeirri menningarlegu við-
leitni, sem hér er um að ræða,
og um vanrækslu við varðveislu
hins vlígða þáttar í þjóðerni
voru og ættararfleifð: — tung-
unnar, sem er lykillinn að vor-
um dýrmætustu fjársjóðum,
bókmentum vorum að fornu og
nýju.
Þegar betur er gætt að, er
tungan einnig miklu meira. Hún
er, eins og Matthías Jochumsson
sagði í eggjan sinni til Vestur-
ís jndinga: “Lifadi sál í greyt
stáli” og “minnissaga farin*«-
daga.” Hún bergmálar “trú og
vonir” feðra vorra og mæðra,
speglar líf þeirra og’ stríð um
aldaraðir. Orð Þorsteins Erl-
ingssonar ættu menn að leggja
sér á ihjarta:
“Þeir ættu að hirða um arfinn
sinn,
sem erfa þessa tungu.”
Laugardagskvöldið 6. apríl
efnir íslenzku-skóli Þjóðræknis-
félagsins til fjölbreyttrar sam-
komu í Fyrstu lútersku kirkju.
Er þar í rauninni um að ræða
lokahátíð skólans að þessu sinni.
Nemendur skólans eru á skemti-
skrá og verða þar smáleikir á ís-
lenzku, framsögn, söngur og
hl j óðfærasláttur.
Eins og auglýst hefir verið í
íslenzku blöðunum, er inngangs-
eyrir við allra hæfi. Auk þess
ber að geta þess, að aðgangnr
er ókeypis fyrir börn og ungl-
inga til 14 ára aldurs. Er það
gert til þess, að vekja athygii
þeirra á starfi skólans og mætti
það vel verða til þess, að glæða
löngun þeirra til að gerast þar
nemendur og fá þar undirstöðu-
tilsögn í íslenzku máli.
Munu foreldrar að vanda f jöl-
menna á samkomu þessa með
börnum sínum. Það er sjálfum
þeim til gagns og gleði, börnum
þeim og unglingum, sem þátt
taka í skemtiskránni, hin mesta
uppörfun og kennurum skólans
dálítill þakklætisvottur fynr
fórnfúst starf og vel unnið.
Jafnframt því, sem eg, fyrir
hönd Þjóðræknisfélagsins, þakka
öllum þeim, er stutt hafa að
starfi skólans, og ekki sízt þeim
foreldrum, sem sent hafa börn
sín þangað, vil eg minna þá, sem
eigi hafa notfært sér það tæki-
færi, á tímabær og markviss orð
Stephans G. Stephanssonar um
viðhald tungu vorrar í landi hér:
“Og orð þín þarf hér eggjan
sterk,
því oss er skipað mikið verk:
Við fósturlandsins frægðarstarf
með föðurlandsins sæmd í arf,
af höndum inna æfiþraut,
með alþjóð fyrir keppinaut.”
TUTTUGU ÁRUM SÍÐAR
EN LANDKÖNNUNAR-
FERÐUM VILHJÁLMS
STEFÁNSSONAR LAUK
Eftir Earl P. Hanson
Þýtt hefir Gunnbj. Stefánsson
Framh.
Þegar hann flutti háskólaráðs-
ræðu við háskólann í Pittsburgh
við burttökupróf stúdenta, sagði
hann þeim, að hann gæti eigi
talað um það efni sem auglýst
hefði verið, þ. e. hugrekki, þar
eð hann vissi ekkert um það, en
hann ætlaði í stað þess að tala
um miklu mikilvægari tegur.d
nothæfninnar. En hvað sem
öllu líður, þá eru fá afreksverk
í allri sögu íshafsleiðangranna pr
hafa sýnt ákveðnara áræði en
það sem Vilhjálmur og hinir
tveir félagar hans sýndu, er þeir
fóru árið 1914 út á rekís með
mánaðarforða af matvælum og
hugðust að lifa á veiðum í 6
mánuði.
Nálega allir sérfræðingar í
heimsskautsrannsóknum höfðu
áður staðfest skoðanir NansenS
og Eskimóanna, að ekkert líf
væri í norður íshafinu. Vilhjáln-
ur vildi eigi aðhyllast þá skoðun.
Hann sagði að þessar deilur á
móti dýralífi í íshafinu væru
mjög eðlilegar, en að hann gæti
eigi hugsað sér að fiskarnir, sel-
irnir, ísbirnirnir og tófumar
hefðu lesið þær, svo að hann
ætlaði þangað hvort sem væri. til
að lifa þar á veiðum um nokkuit
tímabil, aðeins til að sanna að
um íshafið hefði verið dænit
ranglega.
Það sem hann var að gerá»
var að stofna lífi sínu í hættu
fyrir þá sannfæringu, að allif
aðrir hefðu rangt fyrir sér nema