Heimskringla - 05.06.1940, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 5. JÚNÍ 1940
ANNAÐ LÍF1ÞESSU LIFI
Eftir Stgr. Matthíasson
Nexö, 3. nóv. 1939
Enn má heita að alt sé í lagi
hér úti í hólma. Sjómennirnir
geta fiskað, því hér eru engin
tundurdufl. Þau eru bara sunn-
an til í Eyrarsundi. Kolin,
gasið og rafmagnið hafa stigið
lítillega. Margir bjuggust við
því verra og fárast ekki yfir
þessu. Einginlega hef eg ekki
heyrt neina kvarta sáran, nema
nokkra feita, makráða grósséra
og séntilmenn, sem fá ekki ben-
zín í bílana sína og verða að
kaupa sér far í almenningsbílum
eða “ota gönguteinum” upp á
gamla móðinn, — veskú! Þeir
öfunda okkur læknana, sem njót-
um náðar guðs og manna og
megum fara gandreið um sveit-
irnar, eins og okkur sýnist (þó
aðeins til sjúklinga, en ekki í
snatt).
Fiskimennirnir fengu ríkis-
styrk (200—300 kr. hver), þeir
sem síldin sveik í sumar, og urðu
glaðir, og enn glaðari fyrir það,
að nú kemur hún viljug í netin,
eins og væri henni borgað fyrir
það.
Yfirleitt mega Danir enn dá-
sama fagra veröld. En ýmsa
dreymir illa drauma, að Surtur
fari sunnan, eða Hræsvelgur, úr
hálofti, að austan. Veraldarsag-
an sýnist farin að flýta sínum
klyfjagangi og ýmist brokka eða
stökkva.
Eg er a ðupplagi bjartsýnn og
held að skáni veðrið fyrr en var-
ir, svo að aftur skíni sólin á
fagra veröld. í öllu falli held eg
að við hér í Nexö gerum ekki
neitt til að verja okkar hlutleysi
nema rétta upp hendurnar. En
aðrir segja, að margt geti skeð,-
þegar heimurinn er að verða
sjóðandi vitlaus. Gröndal lætur
Flosa vera ugglausan fyrir
Rimmugýgi, hún muni aðeins
stytta hina félagana um eina
hauslengd. “Laus eru höfuð á
herðum yðar”, segir hann, með-
an greyin sofa vært uppi í Þrí-
hyrningi eftir brennuna. Sann-
ara mun, að Flosi hafi tekið sinn
haus með í reikninginn, og svo
mun flestum farið, þó þeir beri
sig vel. Öll Norðurlönd, og ís-
land ekki sízt, mega “lofsælum
leyfa ljóðstöfum” “fagra veröld”
síðustu áratugina. Aldrei hefir
frelsisröðull skinið skærar frá
því löndin voru bygð. Geri
Bolsar það betur!
Eg lærði í skóla vísu eftir
Ovidius og þyl hana oft í hug-
anum. Öbundin er hún svona:
“Aðrir lofa gamla daga. Eg lofa
nútímann, og hrósa því, að hafa
fengið að lifa einmitt nú.”
Ovidius v^r uppi á dögum
Ágústúsar, ' þegar Rómaveldi
stóð með allra mestum blóma.
Hann skemti sér vel í Róm og
orti mikið. Eg hef ætíð síðan eg
lærði vísuna, tekið undir með
Ovidiusi og sagt af hjarta eins
og hann: “Gratulor, hæc ætas
moribus apta meis!” Því mér
hefir liðið vel og séð mörgum
líða vel. Veröldin hefir verið
fögur og lífið skemtilegt.
Nokkuð veldur, ef til vill, að
eg er stálminnugur á gott, en
gleyminn á ilt.
Eg finn mig knúðan til þessar-
ar játningar meðan eg er ungur
í anda og ekki orðinn gleyminn
á gott, og áður en, ef ske skyldi,
að fjandinn yrði laus, svo að
veröldin ljókki og við hættum að
mega “treysta þeim norðan við
sundið” (eins og faðir minn
sagði).
Þegar aðrir hafa, í viðtali við
mig, bölsótast yfir síðustu og
verstu tímum, jafnvel þó væri
dúnalogn um víða veröld, nema
í Kína, hef eg ætíð tekið málstað
nútímans, sérstalklega síðustu
áratugi. Því eg veit, að veröld-
in hefir aldrei verið skárri. —
Aldrei hefir verið minni sultur,
minni sjúkdómar og minni hjá-
trú. Aldrei betri aðbúð manna,
aldrei meiri vamir gegn sóttum,
aldrei meiri samúð, samhjálp og
skynsamlegt vit, friður og fagn-
aður.
Við, sem erum eldri höfum
upplifað bæði gamla og nýja
tímann, þann gamla, sem að vísu
gat verið bráðskemtilegur, en
sem yfirleitt var harðréttis og
horfellistími, og þann nýja, sem
í mörgum löndum og ekki sízt á
íslandi hefir skapað nýja “fagra
veröld”. Við höfum lifað annað
líf í þessu lífi, miklu mildara og
mannúðlegra en nokkru sinni
fara sögur af áður, og svo þægi-
lega skemtilegt, að eg hef aldrei
heyrt neinn klerk (sem varla
var von) lýsa lífinu, í eilífa
friðinum, hinu megin, að það
sýndist skemtilegra (ekki má þó
skilja mig svo, sem eg ætlist til
bardaga í guðspjöllum, né held-
ur, að eg óttist, eins og skáldið,
að englameyjar verði “altof sak-
lausar”).
Fagra veröld! — Eg vil óska
þegar að því kemur, að eg eigi
að hverfa úr þessu Ijósi, að eg
þá enn muni alt, sem þú hefir
vel til mín gert og eg sakna þess
að þurfa “að skilja við þroskann
og æskuna” (án þess þó að vera
vonlaus um nýjan himin og nýja
jörð sem sé enn betri stjarna en
þessi gamla).
Þess skal getið í sambandi við
grein þessa að hún er rituð síð-
astliðið haust, og þá var stríðið
aðeins byrjað og fáum ljóst hvað
víðtækt það yrði og hvernig það
færi yfir. Greinin er hér prent-
uð eftir ósk höfundarnis.
D. B.
1 MYNDASAFNI ÁS-
MUNDAR SYEINSSONAR
EG mætti Ásmundi Sveinssyni
á götunni. Hann var að
koma sunnan úr Háskóla. Þar
er hann að gera veggmynd í
kapelluna. Hann var í vinnu-
fötunum sínum, rétt eins og
hann kæmi úr eyrarvinnu. Hann
er vinnugefinn maður. Þegar
hann vinnur ekki að myndagerð,
þá hefir hann annað fyrir stafni.
Hann vann t. d. í ein tvö ár að
byggingu húss síns við Freyju-
götu. Það er sérkennilegt hús
hið ytra að sjá, stór vinnustofa
og um leið safn öðrum megin,
eitt gímald með miklum glugga,
er nær upp á þak. En á þeirri
hlið sem að götunni snýr er
þetta sem önnur tveggja hæða
einbýlishús.
Nú fær maður ekki einu sinni
gibs, sem hægt er að nota í
myndir, segir Ásmundur. En
hann segir það í engum gremju-
tón. Því hann virðist taka öllu
sem að höndum ber með jafnað-
argeði. . Jafnvel þegar hann á
það á hættu að myndirnar, sem
hann yrkir í leir molni sundur
áður en þeim er breytt í gibs, þá
tekur hann því með kímnibrosi.
Svona er hann.
Við gengum upp að húsi hans
við Freyjugötu, fram hjá
“Þvottakonunni”, sem hann hef-
ir steypt í sement og sett út í
garðinn sinn. Eg staðnæmist
þar augnablik og horfi á mynd-
ina. Hún er hrifin út úr til-
breytileik daglegra starfa, eitt
augnablik meitlað í /stein, er
minnir bæði á fjölbreytni lífsins
og óumbreytanleik.
Við göngum inn í vinnustofu
Ásmundar. Þar hefir hann fár-
ánlegt trévirki á vinnupalli sín-
um, samanrekna grind úr ýmis-
konar ótilhöggnum og ólöguleg-
um spýtum.
— Þetta er byrjunin, segir
hann. Utaná þessa uppistöðu
mótum við leirinn. Það er ekki
efnileg byrjun.
Eg fer að svipast um í vinnu-
stofunni. Um alt gólfið eru
stórar myndir á stöplum, en á
hillum meðfram veggjunum
minni myndir. Þar er margt að
sjá, og þyrfti langt mál til að
lýsa því öllu saman. Einkenni-
legt hve fáir bæjarbúar gera sér
það ómak að heimsækja Ásmund
og skoða myndir hans.
— Ef við eigum að fá yfirlit
yfir myndirnar, sagði Ásmund-
ur, þá er þægilegast að fara eftir
bókinni, sem gefin var út í vetur
með nokkrum af helstu mynd-
unum í. Mér finst að þar hafi
tekist að raða myndunum þann-
ig, að myndaröðin sýni hvaða
breytingum eg hefi tekið sem
myndhöggvari. Þar er saga mín
í myndum.
Síðan tökum við bókina, og
Ásmundur segir frá:
Bókin byrjar með mynd af
“HafmeyjunniY Þá mynd gerði
eg í Svíþjóð og fékk verðlaun
þar fyrir hana árið 1922. Eg var
í Svíþjóð alls í 6 ár og var í
skóla hjá Milles. Þetta verk
mitt ber svip af áhrifum frá
honum. Hann fekst mikið við
hafmeyja-myndir og annað slíkt,
sem fór vel við gosbrunna og
þess háttar.
Það sem vakti fyrir mér á
þeim árum var að ná í myndirn-
ar þeirri efnisfyrirferð (“Vol-
ym") sem einkennir t. d. myndir
hins danska myndhöggvara
Adams Fischer. Við þetta er eg
að vissu leyti að glíma enn, þó í
öðru formi sé nú en þá.
Eftir Svíþjóðarveru mína var
eg 3 ár í París. Þar lifði eg ann-
an þátt myndagerðar minnar.
Milles hafði enn áhrif á mig. En
þar vildi eg sýna, að eg gæti gert
“realistiskar” myndir. Þá gerði
eg myndina af kraftamanninum,
sem eg hefi nefnt “Milli þátta.”
Eg hugsa mér, að aflraunamað-
urinn sé þar að hvíla sig milli
átakanna. Sú mynd ber með sér
áhrif frá grískri list.
Frá þessum árum eru “Model”
myndir, sem sýndar eru í bók-
inni, eins og mynd af ungri
stúlku, og “Svertinginn”. En
þetta skoða eg sem mínar eldri
myndir, sem eg er nú horfinn
frá. Frá sama tímabilinu eru
líka myndimar “Stúlka með
Amor” og “Drengur” sem dans-
ar á öðrum fæti. Létt er yfir
þessum myndum, og minna þær
nokkuð á “rokkoko”-stíl.
Þetta var í París. Á þeim ár-
um var þar mikið um “kubisma”
í listinni. Þá gerði eg myndina
af Sæmundi á selnum, sem marg-
ir kannast við. Það er mín fyrsta
“cubistiska” mynd. Mér fanst
eg læra mikið af því að gera
hana.
Frá sama tímabili er myndin
“Nótt í París”. Hún er prentuð
framan á bók mína, en láðst
hafði að geta nafns hennar. Hún
er þannig til komin, að við vor-
um nokkrir félagar á gangi heila
vornótt um París. Þar var þá
sem sagt cibisminn í móð,
skreytingar, jafnvel klæðnaður
og ótal margt sem fyrir augun
bar var með þeim svip. Og þá
sá eg karl og konu sitjandi á
bekk úti í vornóttinni, eins og
eg lýsi á myndinni, en myndina
mótaði eg um morguninn er eg
kom heim. Fleiri myndir gerði
eg í þessum stíl, eins og mynd-
ina er eg kalla “Kreppan”, og
“konuna sem spilar á harmón-
íku”.
Síðan komu nokkrar manna-
myndir, m. a. myndin af Einari
Benediktssyni, Davíð Þorvalds-
syni, frú Björgu C. Þorláksson
o. fl.
En fyrir einum 10 árum gerði
eg myndina sem eg kalla “Pilt
og stúlku”. Mér þykir sérlega
vænt um þá mynd. Þar fanst
mér að mér hefði tekist að sníða
forminu einfaldan stakk eftir
listarinnar reglum. Þar þóttist
eg vera laus við skólaáhrif og
frjáls úr böndum utanaðkom-
andi áhrifa. Þar fanst mér eg
hafa fundið sjálfan mig.
Þegar hér var komið sögu, var
eg kominn í hreinustu vandræði
með húsnæði, fékk hvergi inni
fyrir myndir mínar. Þær lágu
undir skemdum. Mig vantaði
vinnustofu, og alt var að fara í
mola. Þá fékk eg bygginga-
styrk og þá fór allur tími minn í
bygginguna að heita má. Við
hana varð eg að vinna. Er van-
ur byggingavinnu. En hvað sem
eg á mig lagði varð húsið mér
samt alt of dýrt. Því er ekki að
leyna. Nú hefi eg orðið að leigja
íbúðina öðrum, og á samt fult í
fangi með að halda húsinu. Við-
haldið er mikið, ekki síst þegar
ekki hafa verið efni á að ganga
sem best frá öllu í upphafi. Eg
hefi t. d. orðið að setja útihurð
úr tré á vinnustofuna. Hún er
að bila. Þar þarf að setja járn-
hurð, og aðrar aðgerðir þarf
húsið nú með sem kasta alls 2—3
þúsund krónur. Það munar lim
minna fyrir fátækan mynd-
höggvara.
Þegar húsbyggingunni lauk
hélt eg áfram á sömu braut og
eg byrjaði á með ‘Pilt og stúlku’.
í þeim myndum sem eg þá gefði
gætir endurminninga og áhrifa
frá æskuárunum, þá gerði eg
myndina af konunni sem er að
strokka, og myndina af konunni
með barnið í fanginu, sem hefir
fengið heitið “Fýkur yfir hæð-
ir”. En m.vnd sú er ekki gerð í
neinu sambandi við kvæði Jónas-
ar Hallgrímssonar, eins og menn
geta álitið. Eg var þar að lýsa I
konu úti í hríð og gaddi með
barn sitt. Frostið og hríðin hef-
ir belgt út föt hennar. En nafn-
ið er þannig til komið, að smá-
drengur kom inn á vinnustofuna
til mín og kom auga á þessa
mynd. Hann var nokkuð kot-
roskinn í tali. Hann segir við
mig upp úr þurru: “Eg veit hvað
þessi mynd á að heita. Hún á
að heita “Fýkur yfir hæðir”. Og
svo varð það.
“Þvottakonan” tilheyrir líka
þessum “kapítula” myndanna.
Hún er spottin af endurminn-
ingum úr þjóðlífinu. Stúlkan,
sem er að þvo, hugsa um alt
annað en þvottinn, sem hún hef-
ir milli handanna. Hún er að
hugsa um gamalt ástaræfintýri.
Þessar myndir mínar eru, að
mér sjálfum virðist, ákaflega
blátt áfram, þær eru frásögn úr
þjóðlífinu, ekki rómantískar.
Árið 1937 var eg í Höfn í
nokkrar vikur. Þá var eg dag-
legur gestur í frönsku deild
Listasafnsins þar. Þar lærði eg
mikið, einkum af málverkum
Gromaire. Myndir hans eru svo
sterkar í formi. Þá átti eg létt
um vinnu. Þá mótaði eg 16
myndir á skömmum tíma.
Síðan hafa myndir mínar
sumar hverjar orðið “stíliser-
aðri” en áður. Ekki af því að eg
keppi eftir formi eftir frönsk-
um fyrirmyndum, heldur af því
að eg sé lífið svona. Frá þessu
síðasta tímabili er t. d. “Járn-
smiðurinn”. Sú mynd er gerð
undir áhrifum frá járnsmiðun-
um sem eg hefi séð og umgeng-
ist í Héðni og Hamri. Að fara
út á meðal fólks, sjá hvað er að
gerast, um að vera, og móta
myndir mínar eftir þeim áhrif-
um. Það er eftir þessu sem eg
keppi. Eins og til dæmis í “Veð-
urspámanninum”, sem margir
hafa haft gaman af. Fólk hefir
haft orð á því við mig, að sér
fyndist sem það þekkja hann,
þegar það sér hann í fyrsta
sinn, hafi séð hann einhversstað-
ar áður, ljóslifandi.
Þetta er líka mynd úr lífinu.
Eg kom inn á smíðaverkstæði,
þar sem margir fjörugir strákar
voru að tala saman í glensi, og
einn þeirra sagðist þekkja karl,
sem teldi sig vera ákaflega góð-
an veðurspámann. Pilturinn
hermdi eftir karlinum. Og hann
sýndi hvernig hann stæði, þegar
hann væri að gá til veðurs. í
þessar stellingar fór pilturinn.
Og þannig mótaði eg hahn þegar
eg kom heim.
Verst, sagði Ásmundur að lok-
um, hve lítið eg get hreyft mig.
Þyrfti helst að geta ferðast um
til sjós og sveita til að sjá nýjar
og nýjar fyrirmyndir úr þjóðlíf-
inu. Því þangað sæki eg helst
verkefni mín. V. St.
—Lesb. Mbl.
Fyrsta jámbrautin í hinu
volduga rússneska ríki var lögð
1851 — milli Moskva og Péturs-
borgar. Keisarinn, Nikulás I.,
var heldur en ekki upp með sér
af þessu samgöngutæki og kunni
því betur, að þegnar sínir sýndu
þAÚ tilhlýðilega virðingu—og vit-
anlega var hugsunin sú, að þar
með væri keisaranum sjálfum
í raun og veru sýnd virðing og
þökk. Hann skipaði því svo fyr-
ir, að hver og einn rússneskur
karlmaður, sem með lestinni
ferðaðist, skyldi taka ofan höf-
uðfatið, en konur hylja andlitið
blæjum. Mátti enginn maður
setja upp höfuðfat og engin
kona lyfta blæjunni meðan á
ferðinni stóð. Sagt er að fyrir-
skipanin hafi verið í gildi árum
saman!
* * *
Allir sem vilja eignast póst-
kort af landnema lendingunni
að Gimli 1875, geta pantað þau
hjá Davíð Bjömsson, 853 Sar
gent Ave., (Heimskringla) og
sent hvort sem þeir vilja heldui
frímerki eða peninga. .Hvert
póstkort kostar lOc og er tekið
af málverki eftir Friðrik Sveins-
son listmálara, en hann var einn
í þessum hóp, sem lenti við
Gimli 21. október 1875.
i
í
A
m
&
W'.
if
OnLV HE HRD
j
PREVENT THIS
COSTLY DELRY
Broken machinery is costly
when you’re busy and each
minute oi delay means lost
money. In case the unex-
pected does happen — ARE
YOU PREPARED?
A HOME TELEPHONE
will help locate the neces-
sary parts, just as your
dealer uses his telephone to
buy his emergency repairs
and other supplies.
O
Save Time, Money and
Energy by hoving YOUR
OWN HOME TELEPHONE
ff WI
■ . ---íÆ
|
Sólskins drykkurinn . . . óvið-
jafnanlega Ijúffengur og
næringarríkur.
Drykkurinn hefir ferskt
ávaxtabragð.
Pantið hjá kaupmanni yðar
BLACKWOOOS RPvrRAGES LTD.
WINNIPEG
ÆFIMINNIN G
Frú Guðrún Davíðsdóttir
Johnson látin. Sá sorgaratburð-
ur skeði á heimili hennar í Du-
luth, Minnesota, miðvikudaginn
22. maí eftir sjö mánaða van-
heilsu.
Óhætt er að fullyrða að harla
fáir munu vera þeir íslendingar
eða af íslenzku bergi brotnir sem
ekki þekki annaðhvort persónu-
lega eð af afspurn þau hjónin
Guðrúnu og Kristján Jónsson.
Hefir heimili þeirra þann orðstír
meðal landa þeirra austan hafs
og vestan, að fregnin um lát
þessarar ágætu, vinsælu og vin-
föstu konu mun verða þeim
harmafregn.
Að sú ást og virðing lá ekki
innan takmarka hennar eigin
þjóðflokks sást bezt við gull-
brúðkaupsveizluna sem þeim
hjónunum var haldin í desember
1937, og nú nýlega við sjúkleik
og fráfall hennar.
Guðrún var fædd 4. nóv. 1857
að Ketilsstöðum í Dalasýslu. —
Greinin sem hér fylgir viðvíkj-
andi ætt Guðrúnar var rituð af
séra Pétri Hjálmssyni í Almanak
ólafs S. Thorgeirssonar árið
1924:
“Foreldrar hennar voru þau
Davíð í Fornahvammi Bjarna-
son Daníelssonar frá Þórodds-
stöðum og kona hans, Þórdís
Jónsdóttir frá Hlaðhamri í
Strandasýslu. Móðir Davíðs,
kona Bjarna Daníelssonar, var
Gubjörg Jónsdóttir, systir Pét-
urs í Norðtungu.” Prófessor
Richard Beck farast þannig orð:
“Ætt Péturs í Norðtungu hefir
af ættfróðum mönnum verið
rakin til ólafs hvíta og Unnar
Djúpúðgu.
Kristjáni og Guðrúnu var
fjögra barna auðið, dó yngri
sonur þeirra í barnæsku, og sá
eldri 17 ára, og dóttir á tuttug-
asta og fyrsta ári; er önnur
dóttir þeirra, Svafa, ein eftir á
lífi; fetar hún í fótspor móður
sinnar hvað mannkosti snertir.
Hún er gift Carl Hanson,
manni af norskum ættum; er
Carl ágætismaður og haldinn í
miklum metum; hefir hann ný-
lega tekið við störfum Kristjáns.
Þau Hanson hjónin eiga eina
dóttur, Betty; er hún efnileg og
gáfuð stúlka eins og hún á ætt
til.
Þau hjónin Kristján og Guð-
rún fluttust til Vesturheims
1886, giftust í Winnipæg 10.
desember 1887 og voru næstu
tvö árin til heimilis þar og í
Norður Dakota; fluttust þaðan
til Duluth árið 1888 og hafa þar
verið búsett síðan. Kristján hef-
ir allan þann tíma verið graf-
reitsstjóri “Forset Hill” graf-
reitsins; mun leitun á fegri
hvíldarstað hinna látnu.
Guðrún var gædd flestum