Heimskringla - 03.07.1940, Blaðsíða 4

Heimskringla - 03.07.1940, Blaðsíða 4
4. SÍÐA HEIMSKRINGLA WINNIPEG, 3. JÚLÍ 1940 Hrmrslmrtglct (StofnuB 1881) Kemur út A hverfum miBvikudegt. . Kigendur: THE VIKING PRESS LTD. 153 og 155 Sargent Avenue, Winnipeg Talsimia St 537 VerB blaðsins er $3.00 árgangurtan borglst [yrirfram. Allar borganlr sendlst: THE VIKING PRESS LTD. tJU vlBsfcifta bréf blaðinu aBlútandi sendtot: Manager THE VIKINO PRBSS LTD. 853 Safgent Ave., Winnlpeg Ritstjórí STEFÁN EINARSSON Utanáskrift til rítstjórans: EDITOR HEIMSKRINOLA 853 Sargent Ave., Winnipeg “Helmskringla” ls publtohed and printed by THB VIKINQ PRESS LTD. 153-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man. Telepihone: 86S37 WINNIPEG, 3. JÚLf 1940 MAÐURINN Eg var að blaða í alfræðibók einni og rakst á orðið maður. Skýringin á því var á þessa leið: Frá sjónarmiði dýrafræðinnar, eru það aðeins heilinn og hendurnar, sem aðgreina manninn frá öðrum dýrum. Málið á hann aðallega að þakka heilanum. Og heila og höndum á hann einnig að þakka notkun áhalda og eldsins. Þroskatímabilin í sögu þessa drottins jarðarinnar, eru þessi hin helztu: Fyrri steinöld, sem var byrjunar- skeiðið og er lengri en nokkurt annað tímabil í sögu hans. Þá er síðari stein öldin, þegar menn byrja að yrkja jörðina og verður þar mikið ágengt. Næst tekur við eiröldin, með eftirtektaverðri málm' vinslu. Þá er og fundið upp hjólið og notkun þess og uxar og hestar tamdir og beitt til dráttar. Og síðast er járnöldin. Ef til vill byrjaði nýtt tímabil, ný öld, með 18. öldinni, og mætti nefna einkenni henn- ar notkun vatnsafls, gufuvéla, sprengiefna og raforku. Tilraunir mannsins eru efni sögunnar. Maðurinn er félagslynd skepna og ann hóplífi, en þjóðskipulag hefir hon- um ekki hepnast að mynda enn, sem neitt tekur fram því er hann átti við að búa á hinni síðari steinöld. Lýsingin var ekki lengri, en er samt ekki sem verst. HENRY FORD OG STRÍÐIÐ Fyrir nokkru, þegar stríðinu tók að halla alvarlega á Frakka og sem mest var talað um þörfina á meiri sprengju- flugskipum fyrir Breta, lét Ford, bíla- kóngurinn heimskunni, sér það um munn fara, að hann gæti framleitt í Detroit' smiðjunum sínum 1000 flugför á dag. — Breta- og Bandaríkjastjórn fögnuðu þessu sem eðlilegt var. Þær voru um þetta leyti að svipast um, hvar hægt væri að fá tugi þúsunda flugskipa gerð í miklu skyndi. Það leið því ekki á löngu, að þær sneru sér til Fords. En þar urðu þær fyrir illum vonbrigðum. Ford skýrði þeim frá, að hann framleiddi ek8i flugvélar fyrir Breta í Bandaríkjasmiðju sinni. Hann var fús til að smíða flugvélarnar fyrir Bandaríkin. En Bretinn mátti ekki vera þar með. Kaup- in höfðu Breta- og Bandaríkjastjórn sam- einað bæði sér og framleiðanda til flýtis og hagnaðar. Aðal-ástæðan sem Ford færði fyrir þessu, var sú, að hann framleiddi í hverju landi vélar aðeins fyrir það land eitt, en ekki önnur. Verkstæði hans í Canada, á Bretlandi, og hvar annar staðar sem eru innan Bretaveldis, framleiða hernaðarvöru fyrir Breta. Hann á og verkstæði í Þýzka- landi, er að líkindum framleiða hernaðar- vöru þar fyrir nazista. En hvað sem um það er, hefir mikill styr staðið um þennan stærsta iðjuhöld í heimi, út af því, að neita að framleiða vopn fyrir Breta. Á sambandsþingi Canada, var s. 1. mið- vikudag, gert mikið veður úr þessu. Voru það einkum R. B. Hanson, foringi íhalds- manna, og M. J. Coldwell, foringi C.C.F. flokksins, sem réðust mjög ákafir á Ford, einkum hinn síðarnefndi, er lagði til að verksmiðjur hans í Canada yrðu allar tekn- ar og hagnýttar sem bezt hentaði af stjórn- inni meðan á stríðinu stæði. Hanson fór ekki harðara í sakir en það, að hann spurði stjórnina, hvort henni bæri ekki að gera eitthvað fyrir hönd Breta í málinu. Paul Martin, þ.m. úr því kjördæmi í Canada, sem Ford-verksmiðjur eru mestar í, kvaðst ekki virða það neinum til hins verra, hvorki í Canada né Bandaríkjunum, þó svipaðar tilfinningar bæru til Fords, persónulega, og lýst hefðu sér í orðum Coldwells. í þinginu mælti enginn stefnu Fords bót. Mr. Wallace Campbell, forseti Ford-fé- lagsins í Canada, gat þrátt fyrir mikið og einlægt starf í þarfir stríðsins, ekki mikið mildað hugi þingmanna til Fords sjálfs. Mr. Campbell var, þar til fyrir skömmu, formaður ráðsins, sem um birgðir til hers- ins sá og nokkurs konar sjálfboði eða einn af þeim, sem kallaðir hafa verið “eins dollars mennirnir” (á ári). En Ford-félagið í Canada, var ekki Mr. Ford. Á það var bent á sambandsþinginu, eftir hina harðorðu ræðu Mr. Coldwells um Ford. (Mr. Coldwell hélt því ekki aðeins fram, að Mr. Ford viðhefði “tára-gas” og “uppsölu-bombur”, til þess að kúga verka- lýð sinn, heldur hafi hann verið sæmdur krossi af Hitler í þokkabót). Hon. C. D. Howe, skoðaði, sem Coldwell beindi spurn- ingunni að sér, hvað stjórnin ætlaði við mál þetta að gera. Ford-félagið í Canada kvað hann að nokkru eign manna í Canada og annara en Fords. Hann kvað það eiga 7 verksmiðjur og væri sú stærsta í Wind" sor. Það væri ekki aðeins stærsta verk- smiðja þessarar tegundar í Canada, heldur jafnframt önnur sú stærsta í öllu Breta- veldi. Fyrir efni, vinnlaun, skatta og skyldur ýmsar, greiddi félagið árlega um 35 miljón dali. Atvinnu veitti það 7000 manns á ári. Vélarnar næmu 100,000 tals- ins á ári, sem það framleiddi. Nú kvað Mr. Howe helming allrar þess- arar framleiðslu vera gerða í þágu Can- ada-stjórnar og stríðsins. Hann taldi og lítinn efa á því, að senn yrði þörf fyrir alt starf félagsins. Þannig standa sakir í þessu máli í Can- ada. í Bandaríkjunum er sagt, að undir eins hafi verið leitað til annara félaga, til að fá flugskipin smíðuð. Er víst enginn efi á, að önnur félög geta leyst verkið af hendi. En það svarar ekki spurningunni nægilega um hvað Ford hafi á móti því, að framleiða heima hjá sér hernaðar-áhöld fyrir Breta. Það er í Canada og á Bret- landi eða í brezka ríkinu, sem hann hefir yfir auð sinn komist jöfnum höndum og í Bandaríkjunum. Skoðanir Fords á friði, eru fáránlegar, þó skrítið sé, um svo skýrann mann. Eins og ýmsum mun minnisstætt,1 gerði hann út skip austur yfir haf í síðasta stríði og ætlaði að koma á sættum. Á skipinu voru um 160 manns. Það fór til Noregs. Sjálf- ur var Ford í förinni. Eftir tvær vikur, fer hann heim, en segir mönnum sínum að halda áfram að semja frið. Skipið fer frá Noregi til Svíþjóðar og þaðan til Hollands. Friðarpostularnir halda fundi, en vissu ekki hvað gera skyldi og urðu svo loks ó- sáttir sín á milli og lauk starfinu með því. Hvernig Ford hugsaði sér að koma á friði með ferð þessari, er öllum ráðgáta. En ferðin kostaði hann hálfa miljón dala. Eftir þetta þóttist Ford viss um það, að það væru ekki bankar, vopnasmiðir eða iðjuhöldar, sem stríði yllu, heldur almenn- ingur. Og hér eftir átti ekki að standa á hönum að berjast fyrir réttlætinu og frelsinu, hvenær sem á þyrfti að halda eða ekki yrði hjá stríði komist. Á síðast liðnu hausti var Ford þó á móti því að Bandaríkin rýmkuðu um vopnasöluna til Evrópu. Og svo er nú þessi síðasta framkoma hans, að neita að framleiða nokkuð fyrir Breta, hvernig sem ber að skilja hana, vekur hún þá spurningu, hvort eitthvað sé óákveðið'og óljóst í huga Fords um mál* stað Breta í þessu stríði. Það er nokkuð sem menn ekki vita, hvað hátt hillir orðið undir nazismann í hugskoti lorða og fé- sálna eystra ,vestra og alt um kring, af hinum mörgu og furðulegu fréttum af því að dæma. FYRSTI JÚLÍ Þjóðminningardagur Canada var haldinn helgur og minst mjög á sama hátt og flest árin frá 1867 að fylki Canada mynduðu stjórnarsamband með sér. Því hátíðahaldi hefir oftast nær fylgt eitthvert gaman, ein- hver útiskemtun ásamt samkomum með ræðuhöldum, eins og víðast mun venjulegt vera á þjóðminningardögum. f þetta skifti hefir að sjálfsögðu ástandið í heim- inum skygt á skemtanirnar, en hins mátti finna dæmi í þeim mun ríkara mæli, að þjóð þessa lands gerði sér nú alvarlegri grein fyrir merkingu þessa dags, en nokkru sinni áður. Þegar sambandið var myndað, var það gert með það í huga að efla hag og samvinnu þjóðarinnar. Af því starfi hefir þjóðin ekki einungis vaxið, heldur inn- byrðis bundist þeim vináttu og ættjarðar- böndum, sem vernduð munu verða til hins síðasta. Ógnir stríðs vofa nú yfir þessari þjóð, sem mörgum öðrum. En það mun aldrei hafa betur sýnt sig en nú, hve ein- huga þjóðin er í því, að vernda hið dýra óðal sitt, þjóðríkið, sem hún myndaði fyrsta júlí árið 1867. STUTT FERÐASAGA Eftir G. Á. Nú var komið til New York, seint á degi, og ekkert ákveðið takmark fyrir augum, annað en það, að sjá sem mest að unt væri af borginni og veraldar sýningunni á þeim stutta tíma, sem þar væri til viðdvalar, sem að vísu var nóg verkefni. f þeirri von, að hinn íslenzki málsháttur: “Fullir (þ. e. a. s. staddir) kunna flest ráð”, væri sannur og áreiðanlegur, var sezt að snæðingi í fyrsta matsöluhúsi, sem að var komið. Síðan fórum við að spyrja okkur fyrir um í hvaða hluta borgarinnar við værum og hver leið væri styzt til sýningarinnar. Kom það þá upp úr kafinu, að við vorum stödd í þeim borgarhluta, sem Bronx heitir, og þyrftum ekkert að gera annað en. að aka beint eftir þeim vegi, sem við komum eftir, út á sýn- ingarsvæðið. Virtist þá vera vandaminst að gera það. Samt datt sumum í hug, að hyggilegra mundi vera að leita sér fyrst að náttstað; og minnir mig, að það væri eink- um Mrs. Björnsson, sem hélt því fram. En sú viturlega ráðstöfun var samt ekki tekin; því að meiri hlutinn vildi ekki annað heyra en að komast á sýninguna strax. Var þá haldið þangað og “park-að”, sem útlegst, bíllinn skilinn eftir, nokkuð fyrir utan sýningarsvæðið, og þaðan farið með stræt- isvagni inn á sýninguna. Þetta var á föstudagskvöld og fátt um fólk þar úti, enda var veðrið ónotalega kalt. Eftir nokkra snúninga fundum við íslenzka sýn- ingarskálann, en hann var þá lokaður. í matsöluskála, sem er við hliðina á honum, var okkur sagt, að hann yrði opnaður um hádegi næsta dag. Við settustum þá niður og drukkum kaffi og bárum saman ráð okkar um, hvar við ættum að leita gisti- staðar. Var okkur sagt, að nóg væri af húsum þar umhverfis, þar sem hægt væri að fá gistingu fyrir sanngjarna borgun. Gengum við nú um enn um stund og sáum flugelda mikla og gosbrunna, sem voru uppljómaðir með öllum regnbogans litum. Þóttustum við ekki hafa af öllu mist þetta kvöld. En þegar klukkan var orðin tíu þótti ekki ráðlegt að vera lengur á svona eigri og án þess að vita hvar maður ætti höfði sínu að halla yfir nóttina, og þess vegna var farið að leita uppi bílinn, sem ekki tók lengi að finna. En rétt þegar hann var fundinn og af stað lagt til að leita að gististað, kom einhver auga á aug- lýsingu um gististað utan á kompu rétt við veginn og sá mann þar inni. Var nú óðara farið til hans og hann spurður ráða. Jú, hann var nú ekki lengi að segja okkur, hvað gera skyldi; náði hann skyndilega í konu eina, sem sagði okkur að koma heim með sér og skyldum við fá herbergi með þeim beztu hvílurúmum, sem til væru í því ná* grenni. Við fórum svo með konunni og komustum að raun um, að hún hafði sagt satt. Ráði hún yfir allstóru húsi með á- gætum herbergjum, og bauðst hún til að hýsa okkur eins lengi ag við vildum fyrir einn dollar um nóttina, á mann. Þótti okkur nú vel hafa úr ræzt, að ekki þurfti lengur að leita, og vorum við þarna í góðu yfirlæti tvær nætur. Þessi sómakona heitir Agnes, og var hún hin alúðlegasta og sagði okkur ýmislegt um sýninguna. Sagð- ist hún hafa hýst marga sýningargesti síðastliðið sumar, og að þeir hefðu allir verið ánægðir. Efast eg ekki um að hún hafi sagt það alveg satt. Snemma morguns næsta dag, sem var laugardagur, vorum við Sveinn á fótum. Langaði okkur í morgunkafi og fórum út að svipast um eftir kaffihúsi. Gengum við sjálfsagt hálfa mílu vegar áður en við náðum í kaffið. Þegar við komum heim aftur, var hitt samferðafólkið vaknað, og var nú samstundis lagt af stað með strætis- vagni til sýningarinnar. Var gert ráð fyrir að vera þar þann dag allan. Nú var það, að yngri kynslóðinni fanst hin eldri vera sein og ekki nærri nógu áhugamikll með að sjá það, sem henni (yngri kynslóðinni) þótti merkilegast. Skyldu þar leiðir, Buddy og Sissa fóru sína leið, en við hin héldum hópinn. Skoðuðum við nú margt fram að hádegi. Bjuggustum við þá við að íslenzki skálinn væri opnaður og fórum þangað. Var það ætlun okkar, að litast þar um og spyrjast fyrir um, hvar Vilhjálm Þór væri að hitta, því hann vildum við finna að máli. Vildi þá svo vel til, að hann var þar staddur og með honum Agnar Wlemenz Jónsson, frú Jónsson, móðir Agnars, og Haraldur Árnason, kaupmaður frá Reykja* vík. Var ekki við annað komandi en að við slægjustum í hóp með þessu ágæta fólki og borðuðum með því. Vil- hjálmur er, eins og kunnugt er, íslenzkur konsúll í New York; Agnar, sem er sonur Klemenz heitir Jónssonar landritara, hafði verið starfsmaður við dönsku sendiherrasveitina í Washing- ton, en hætti þar, þegar Þjóð- verjar tóku Danmörku; móðir hans var nýkomin í heimsókn til sonar síns; og Haraldur Árnason var þar í erindagerðum fyrir ís- lenzku sýningarnefndina, sem hann á sæti í. Áttum við þarna hina skemtilegustu stund með öllu þesu fólki og skoðuðum svo íslenzku sýninguna á eftir undir handleiðslu þeirra Haraldar og Vilhjálms. Aðrir íslendingar, sem við hittum þarna voru syst- kin tvö nýkomin frá íslandi, börn Richards Thors, ef eg man rétt; Elín Sigurðsson, sem unnið hefi við sýninguna í fyrra og aftur nú, hún er dóttir séra Jón- asar heitins Sigurðssonar, og svo stúlka frá íslandi, sem eg man ekki hvað heitir. Þetta síðar- talda fólk er starfsfólk við sýn- inguna. Höfðum við mikla skemtun af að hitta það og tala við það. Áður en við skildum bauð Vilhjálmur Þór okkur að aka með okkur um borgina dag- inn á eftir, og má geta nærri, að við tókum svo vingjarnlegu boði með þökkum. Nú var enn gengið um og litið inn í ýmsa sýningarskála. En eftir nokkurn tíma fóru þau Björnssons hjónin að finna Gretti Eggertsson, son Árna Eggertssonar í Winnipeg. Er hann verkfræðingur og á heima einhvers staðar ekki langt þaðan sem við vorum. Var eg nú einn eftir og hélt áfram að ganga úr einni byggingunni í aðra og skoða það, sem fyrir augu bar. Hætti eg ekki fyr en klukkan ellefu um kvöldið; en þá var eg orðinn svo þreyttur, að eg varð feginn þegar eg loksins gat kom- ist upp í strætisvagn og haldið heim og háttað í því ágæta rúmi, sem sú góða Agnes hafði mér tilreitt. Um sýninguna mætti náttúr- lega rita langt mál, en ekki mun eg gera það. Eg sá svo lítið af henni á þessum eina degi, að það, sem eg gæti um hana sagt, yrði næsta gagnslítið. Af útlendu sýningarskálunum og því, sem í þeim var að sjá, virtist mér franski og enski skálinn einna tilkomumestir og merkilegastir. ítalski skálinn er og mikill til' sýndar og margt merkilegt þar inni, en allmikill yfirlætisbrag- ur er á því öllu, eins og vænta mátti. Af sýningum hinna smærri þjóða, held eg að íslenzka sýningin sé einna laglegust. — Sumar hinar virtust mér vera heldur ómerkilegar. En sums staðar var þó ekki búið að undir- búa fyrir sumarið. Sýning Bandaríkjanna (Federal sýning- in) er afar merkileg, og þar hefði mátt eyða löngum tíma og fræð- ast mikið, um iðnað Bandaríkj- anna. Sumar sýningar hinna sérstöku ríkja, sem eg sá, voru hvorki tilkomumiklar né fjöl- breyttar. Af þeim sýningum sérstakra iðnaðar fyrirtækja, sem eg sá, var General Motors sýn- ingin eflaust merkilegust. En sem sagt, er ekkert vit í að segja nokkuð um svo stórfelda sýn- ingu eftir eins dags dvöl á henni. Sýningarsvæðið, sem er afar stórt, var tekið til undirbúnings tveimur árum áður en sýningin hófst. Var það ljótt og blautlent landsvæði með öskuhaugum og öðru rusli. Nú eru þar stræti með gosbrunnum, myndastytt- um, trjágöngum og margri ann- ari prýði. Þegar sýningunni lýk- ur, á að rífa allar byggingarnar, en svæðið á að vera almennur skemtigarður, sem verður mikil bæjarprýði. Sýningarsvæðið er á Long Island, sem er eyja mikil, um 120 mílur á lengd frá suð- vestri til norðausturs, og stend- ur nokkur hluti New York borg- ar, Brooklyn og fleiri bæjarhlut- ar, á vesturenda hennar. Milli Long Island og Manhattan Is- land, sem meginhluti borgarinn- ar stendur á, er sund, sem er kallað The East River. Að vest" an við New York er Hudson’s áin, og fyrir handan hana er New Jersey. Vegna þess hve Man- hattan er mjó, en þar er aðal verzlunarsvæði borgarinnar, eru byggingar þar afar háar. Höfnin er við eyjaroddann báðu megin upp eftir ánum; og er þar krökt af skipum, bæði stórum og smá- um. Margar og miklar brýr eru yfir árnar, og eru Triboro brúin milli Long Island og New York og George Washington brúin yfir Hudson’s ána þeirra mest" ar. Gamla Brooklyn brúin, sem lengi var eitt mesta risasmíði sinnar tegundar, þykir ekki neitt tiltakanlega stór nú orðið. Á miðju sýningarsvæðinu er hin mikla kúla, (Perisphere) og þrí- strendi turninn (Trylon), sem sjást langar leiðir að, og setja sinn svip á alt sýningarsvæðið. Ekki man eg neitt um hæð á þessum undrasmíðum, en þegar eg var kominn upp í kúluna, sundlaði mig, hvort sem eg horfði upp eða niður. Maður stendur þar á palli út við hlið" arnar, sem snýst í kring, og horfir niður á grænar grundir með borgum og vegum, sem eiga að tákna jörðina, eða upp í al' . stirndan himininn. Eins og gef- ur að skilja, eru hús og vegir smáar eftirlíkingar, en öllu er þessu mjög vel fyrir komið og tilsýndar er það náttúrlegt. Er nógu gaman að sjá það, enda munu margir fara í kúluna. Okk- ur var sagt, að þetta væri alt táknrænt og ætti að fyrirstilla hæð og dýpt og breidd mannlegs hugvits og eg man ekki hvað fleira. En með því að eg hefi aldrei lagt mig eftir symbólík- inni, skildi eg það ekki til fulln- ustu, heldur hugsaði eins og kerlingin, sem kom til Stafholts kirkju, þegar hún var nýsmíðuð, að mikil eru verkin mannanna. En hennar aðdáun fékk skjótan enda, því að önnur kerling, sem til hennar heyrði, bætti því við, að meiri væru þó verkin drott" ins, og það varð hún, nauðug viljug, að viðurkenna. Eg tek undir með kerlingu númer tvö. Eg vil heldur dást að fjalli eða skógi en öllum perispherum og trilonum og öðrum mannaverk- um, að Stafholtkirkju meðtaldri. Næsta morgun kom Vilhjálnr ur Þór og sótti okkur. Fór hann fyrst með okkur heim til sín og höfðum við þar stutta viðdvöl. Þar mættum við konu hans, sem var jafn alúðleg og hann sjálfur. Ætluðu þau nú að verða með okkur og sýna okkur það af borginni, sem við gætum ekið um fram eftir deginum. Frú Þór er hálfgerður Vestur-íslendingur. Var hún í Winnipeg tvö eða þrjú ár, þegar hún var barn að aldri. Hún er dóttir Jóns Finnbogason- ar, sem var hér vestra fyrir löngu, og bróðurdóttir Guttorms Finnbogasonar í Winnipeg. Þar sáum við og íslenzka stúlku, sem vinnur hjá þeim hjónum. Er hún frá Lundar, dóttir Einars Eyfjörðs, sem þar hefir lengi átt heima. Nú var ekið af stað yfir til New York (Vilhjálmur Þór býr úti á Long Island) og þar fram og aftur, gegnum Central Park og svertingjahverfið Har- lem, svo niður Hudson’s á niður á enda á Manhattan. Þar er hið fræga Aquarium, þar sem mesti fjöldi fiska er til sýnis. Eru þeir geymdir í vatnsþróm með glerhliðum og geta áhorfendur séð alt þeirra háttlag. Á miðju gólfi er þró mikil, þar sem sæ- ljón busla með skvampi og gauragangi. Er það hin mesta skemtun að sjá þessar skepnur synda. En meðfram veggjunum getur að líta alls konar fiska alt frá örsmáum sílum upp í stærðar geddur. Litskrúð sumra fisk" anna er alveg ótrúlegt, en aðrir eru mórauðir eða skítgráir; sum- ir eru á sífeldu iði, en aðrir liggja grafkyrrir tímunum sam- an, eins og trédrumbar, næstum

x

Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.