Heimskringla - 05.03.1941, Blaðsíða 1

The Modern Housewife Knows j
Quality That is Why She Selects J
“CANADA
BREAD”!
“The Quality Goes in
Before the Name Goes On” j
Wedding Cakes Made to Order j
PHONE 39 017
ALWAYS ASK FOR—
“Butter-Nut
Bread”
The Finest Loaf in Canada
Rich as Butter—Sweet as a Nut
Made only by
CANADA BREAD CO. LTD.
LV. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 5. MARZ 1941
NCMER 23.
* * HELZTU
Frá stríðinu
Eftirtektaverðasta fréttin af
stríðinu var sú, er barst fyrir
helgina um að nokkuð af her
Hitlers hafi vaðið inn í Búlgar-
íu. Þykir víst, að með því sé
sporið stigið að sækja striðið
bæði austur og suður af hálfu
Nazista. Oft hefir virst sem
Hitler hafi hikað við að heyja
stríðið í mörgum áttum í einu
og dreifa her sínum, því þó
herinn sé mikill er hægt að
þynna svo fylkingarnar, að
þeirra gæti minna en áður. En
Mussolini hefir knúð Hitler til
þessa. Hrakfarir hans i Afríku
og í Albaníu eru orðnar svo al-
varlegar, að Hitler skoðar sér
nú ekki til setu boðið.
I fréttum nazista er því neit-
að að í þessu felist, að þýzki
herinn sé kominn á leiðina til
Grikklands. Þeir telja herinn
aðeins til vara hafa til Búlgaríu
farið.
Búlgarar gerðu ekkert til að
sporna við þessari innrás, enda
hafa þeir nú verið kúgaðir fil
að skrifa undir samning um að
þeir væru gengnir í öxulsam-
bandið.
Þegar Hitler sýnist, mun
hann því nú geta kúgað Grikki
til að semja frið við ítali hven-
ær sem er.
Hvernig Tyrkjum hefir orðið
við þetta, má nærri geta. Lík-
legast reynir Hitler að gera
samning við þá um að leyfa sér
yfir þeirra land í Asíu og sækja
Breta heim í Egyptalandi. I
gær var þó sagt, að bæði Tyrk-
ir og Rússar hefðu aukið lið
sitt, Tyrkir á landamærum Búl-
garíu, en Rússar á landamær-
um Rúmaníu.
1 frétt s. 1. mánudag var hald-
ið fram að brezkur her væri
kominn til Saloniki, sem er
borg norðaustan til á Grikk-
landi og sama borgin og her
Hitlers stefnir til, haldi hann
áfram suður. Og þessa sömu
borg er mælt, að nazistar hafi
boðið Júgóslöfum, ef þeir
gengju í öxulsambandið.
I Afríku tóku Bretar um
helgina í Samolilandi ítala 9000
fanga, ásamt borgina Baudera,
sem er aðeins 100 mílur frá
landamærum Blálands. ítalir
virðast þar gersamlega tapað-
ir, ef Bretum vinst tími til að
halda stríðinu þarna áfram.
Við smábæ í Libyu áttu Bret-
ar skærur við herlið nokkurt
frá Þjóðverjum og hröktu það
til baka.
Tala ítalskra fanga í Norður-
Afriku er nú sögðu T40,000.
í vestrinu hafa ávalt verið
háðar nokkrar flugárásir, en
frá stórsköðum hefir ekki verið
af þeim sagt.
“Bretar sigra að lokum”
“Ef Þjóðverjar taka ekki
England innan sex mánaða, þá
er stríðið þeim tapað,” segir Le-
land Stowe, herfréttaritari góð-
ur, er 17 mánuði hefir verið á
hernaðarsvæðum og heimsótt
21 lönd. Hann segir sverfa svo
að Hitler haldi stríðið áfram 2
til 3 ár enn, að hann verði að
taka Suður-Rússland, en þó það
verði banabiti bolshevismans,
dugi það Hitler heldur ekki og
hann bíði ósigur eigi að síður.
Af 200,000 manns, sem innrit-
ast hafa í herinn í Canada frá
því er stríðið braust út, hafa
20,000 reynst ófærir til her-
FRÉTTIR - *
þjónustu og verið vísað úr
hernum. Rúm 900 af þeim
voru komnir til Englands.
* * *
Munið
—að María Markan syngur
í Winnipeg Auditorium annað
kvöld, (fimtudag) kl. 8.30 e.h.
—að íslenzkum söng og rœð-
um um íslendinga á ensku,
verður útvarpað frá Winnipeg-
útvarpsstöðvunum kl. 8.30 til
9.00 e. h. í dag.
* * *
Mr. R. F. McWilliams, K.C.,
fylkisstjóri Manitoba, hefir
þegið boð um að vera á söng-
samkomu ungfrú Maríu Mark-
an n. k. fimtudagskvöld í Win-
nipeg-Auditorium.
ERINDI UM ÍSLAND
Síðan í október á s. 1. hausti
að séra Helgi I. S. Borgfjörð
kom til Ottawa hefir hann ver-
ið önnum kafinn í að flytja
ræður og fyrirlestra um ísland.
Séra Helgi þjónar Únítara-
kirkju í Ottawa, sem kunnugt
er. Vegna þess sem er að ger-
ast á íslandi, virðist sem fólk í
Austur-Canada sé sólgið í að
fræðast um landið. Hefir til
séra Helga verið mjög leitað í
þeim efnum. 1 bréfi til systur
sinnar (Miss V. L. Borgfjörð) í
þessum bæ, dagsettu 26. febr.
segist hann vera búinn að
flytja 12 erindi fyrir félög og
klúbba um Island og að hann
sé ráðinn til að flytja fjögur í
viðbót, hvað sem meira verði.
Aðsókn hefir á sumum fundun-
um verið mjög góð, t. d. á ein-
um fundi um 1000 manns, öðr-
um 800, þriðja fimm hundruð,
en svo frá 100 til 300 á hinum.
Ennfremur skal hér birtur
kafli úr nefndu bréfi:
“Menn hér í Ottawa og
grendinni eru þess mjög fýs-
andi að fræðast um ísland og ís
lenzka menningu þessa stund-
ina. Síðan eg kom hingað (í
okt. 1940), hefi eg verið beð-
inn að flytja 16 fyrirlestra um
Island. Eg er búinn að flytja
tólf þeirra. . . Var hinn síðasti
fluttur hér í National Museum
of Canada. Var aðsókn að
honum svo mikil, að dyrum
salsins var lokað hálfri kl.st.
áður en byrja átti. Var þá alt
orðið troðfult og er mér sagt að
um 500 hafi orðið frá að víkja.
. . . Eg er innilega þakklátur
vinum mínum í Winnipeg, sem
lánuðu muni ýmsa til að sýna
og sem fólk sóttist mjög eftir
að skoða í sýningarsalnum (í
National Museum). Munirnir
voru af þessum lánaðir: Mrs.
Gísli Jónsson, Mrs. R. Péturs-
son, Miss Margrét Pétursson,
Miss Elsie Pétursson, Mrs. O.
Pétursson og Mrs. P. J. Sívert-
sen.”
í öðru bréfi til Mi^s Borg-
fjörð frá ritara safnsihs (Na-
tional Museum of Canada),
Mabel Godwin, er þess getið,
að sýningarmunina sé nú verið
að senda til baka og að þeir
hafi vakið mikla eftirtekt. Um
fyrirlestra séra Helga, er hin-
um lofsamlegustu orðum farið.
Að mynd af íslandi, sem sýnd
var á eftir fyrirlestrinum og
sem hét: “Iceland — Land of
the Vikings”, var mikið dáðst,
segir ritarinn.
Séra Helgi er með þessu að
vinna mikilvægt þjóðræknis-
starf og á þakkir fyrir það
skilið.
ÍSLENDINGUR
(Lesið á samkomu Þjóðrœknisfélagsins 1940)
Hvar helst sem ferðu um höf og lönd,
skal himinbláminn æ þig minna
á fánann bláa og fjalla þinna
faðm, sem að batt þér trygðabönd.
Og mundu, að átt þú andans stál,
ættartangann úr feðrahögum,
hvestan af fornum frægðarsögum,
hertan við íslands ís og bál.
Virtu þó mest þinn óðalsarf,
aðalstign þinnar dýru tungu.
Ljóðsvanir aldrei æðra sungu.
Túlkar hún alt sem tala þarf.
Met hana dýrri öllum auð.
Geym hana hreina í hug og minni
handa óbornu kynslóðinni.
Lifi hún eftir okkur dauð.
Ávaxtaðu þitt ættlandspund.
Hvar helst sem niður staf þú stingur
stöðugt sé hrópað: “íslendingur
víkingsarfi með víkingslund.”
Steingrímur Arason
ÞJÓÐRÆKNISÞINGIÐ
í síðasta blaði var sagt frá
því fréttnæmasta er gerðist tvo
fyrstu daga þingsins. Skal
þeirri sögu nú haldið áfram og
minst viðburða þriðja og síð-
asta dagsins (miðvikudagsins).
Að morgni var fjöldi nefnd-
arálita um smávægileg störf til
umræðu; voru flest þeirra
skjótt afgreidd. 1 salti hafði
legið frá fyrsta þingdegi “sögu-
málið”. Voru nú, er hlé varð á
öðrum störfum, hafnar umræð-
ur um það á ný. Komu fram í
þeim umræðum all-ákveðnar
aðfinslur við sögunefndina. —
Svaraði þar einn maður fyrir
hönd hennar. Var það séra
Guðm. Árnason. Sagði hann
nefndinni ekki hafa verið gef-
inn tími til að yfirfara söguna;
Mr. Thorkelsson var í þeim asa
með að koma verkinu af, að
því var ekki við komið. Bárust
því böndin að honum, en Mr.
Thorkelsson var ekki á þingi,
svo út í það var ekki frekar
farið. Var þá og komið fram
að miðdagsverðartíma og fundi
slitið.
Þegar þing kom saman eftir
hádegi, fór eins og lög gera ráð
fyrir, fyrst fram stjórnarnefnd-
ar-kosning. Urðu úrslitin þau
er hér segir:
Fyrir forseta var dr. R. Beck
endurkosinn. Vara-forseti er
dr. S. E. Björnsson (nýr); ritari
var endurkosinn séra Valdemar
J. Eylands. Aðstoðarritari dr.
Sig. Júl. Jóhannesson (nýr).
Féhirðir var kosinn Árni
Eggertsson; aðstoðar-féhirðir:
Á. P. Jóhannsson; fjármálarit-
ari: Guðmann Levy; vara-fjár-
málaritari: S. Thorvaldson,
M.B.E.; skjalavörður: Ólafur
Pétursson. Nefndarmenn þess-
ir, voru allir (5) endurkosnir.
Cr nefndinni fara Gísli Jónsson
og Páll S. Pálsson. Var þeim
þakkað ágætt starf og sam-
vinna í nefndinni, af forseta og
samnefndarmönnum þeirra á
liðnu ári.
Þess má geta hér, þó á Þjóð-
ræknisþinginu gerðist það
ekki, að stjórnarnefndin nýja
kaus á fyrsta fundi sínum, er
hún hélt fyrir helgina Gísla
Jónsson áfram sem ritstjóra
“Timarits’.’ Þjóðræknisfélags-
ins. Er það vel, því á vand-
virkara og hæfara manni en
Gísla Jónssyni til þessa starfs,
er óvíða völ.
Að stjórnarnefndar kosningu
lokinni, var “sögumálið” enn
tekið til umræðu. Var nú þar
komið, að ákveðið var að reyna
að halda áfram með útgáfuna
með því að leita almennra sam-
skota. Var stór nefnd kosin í
málið á ný, sem eflaust fer
senn á stúfana í fjár-
söfnun. Ekki voru allir með
þessari aðferð; var að oss minn-
ir bent á af H. Hjaltalín full-
trúa frá Dakota, að áskrifend-
um að næsta sögubindi væri
nær og beinna að safna. Virðist
og svo vera, ei? þingið áleit
samskotaleiðina vænlegri til að
ná inn um $1,500, sem skoðað
var að með þyrfti, ef haldaj
ætti starfinu áfram. 1 sögu-
nefndina nýju voru þessir kosn-
ir: séra Rúnólfur Marteinsson
(formaður), dr. Sig. Júl. Jó-
hannesson (ritari), Sveinn
Pálmason (féhirðir), Soffonías
Thorkelsson, E. P. Jónsson,
Mrs. H. Líndal, séra Egill Fáf-
nis, séra Philip M. Pétursson,
séra Guðm. Árnason, dr. R.
Beck, dr. B. J. Brandson og H.
A. Bergmann, K.C. Voldug
nefnd, ekki skal á móti því bor-
ið, en þó mun ýmsum verða á
að spyrja, hvort stjórnarnefnd-
in, sem ábyrgð ber á starfinu
og yfir sögunefndinni vakir,
hefði þurft hennar beinlínis
með; starfið mun aðallega
verða fjársöfnun. En jafnvel
þó svo væri ekki og á það
reyndi, að líta yfir söguritun-
ina með.augum sagnfræðings-
ins, er stjórnarnefndin litlu
nær fyrir þessa gömlu nefnd,
nema hún nú endurfæðist. ■—
En ársþingið er þar dómarinn
og við hann er sagt að ekki tjái
að deila.
Ekki er sá er þetta ritar held-
ur sem ánægðastur með það
hik eða hukl ársþingsins, að á-
kveða engu gelggra um það en
fyr, hvort að Þjóðræknisfélagið
sé útgefandi sögunnar. Það
ætti þó að vera útlátalaust, að
gera tillögu um þetta til þess
að taka af skarið um það. En
þingið minnist ekki á þetta og
sumir stjórnarnefndarmenn að
minsta kosti neita, að ábyrgðin
af útgáfu fyrsta bindis komi
nokkuð Þjóðræknisfélaginu
við. Samt stendur á bindinu,
að Þjóðræknisfélagið sé út-
gefandinn og fyr en yfirlýsing
kemur um það gagnstæða eða
hvernig á þessu stendur, frá
stjórn eða þingi, hlýtur Þjóð
ræknisfélagið að bera alla á-
byrgð starfsins, bæði fjár-
munalega og á annan hátt.
En þetta er hvað eftir öðru,
því hvorki Þjóðræknisfélagið á
þingi sínu eða sögunefndin
virðist komin að niðurstöðu
um, hvort verið sé að skrifa
heildarsögu Vestur-íslendinga,
eða aðeins safn til hennar. En
á þessu er mikill munur, sem
áður hefir verið bent á í þessu
blaði. Heildarsagan verður um
það hvað lífrænt eða ólífrænt
dæmist í starfi tveggja eða
þriggja kynslóða í þessu landi,
en þann dóm kveður enginn
einn maður upp, svo óbrigðult
sé. Það er og of mikið i húfi
til þess að freista nokkurs eins
manns með því. Þetta verk
yrði einnig alveg nógu erfitt,
þó mikið safn til sögunnar væri
nú þegar ritað til að velja
úr eða styðjast við. Án þess
er það auðvitað énn erfiðara.
Ct í ekkert af þessu virðist
hafa verið hugsað hið minsta,
þegar stárf þetta var hafið,
ekki einu sinni neitt ákvæði
gert um stærð heildarsögunn-
ar, kostnað hennar eða tilhög-
un.
Á annað skal nú minst, sem
vér erum ekki ánægðir með frá
þessu þingi. Það er samþykki
þingsins um það, að hætta að
gefa út “Baldursbrá”. Hr. Á.
P. Jóhannsson framsögumaður
þess máls benti á, að kaup
blaðsins hefðu verið svo tak-
mörkuð, að útgáfa svaraði ekki
kostnaði. Til að byrja með
voru kaupendur um 500, en nú
síðasta árið aðeins 175.Um 1000
væri árlega gefið út af blaðinu
og fyr en það upplag væri selt,
áleit framsögumaður ekki ráð-
legt, að byrja á að gefa blaðið
út á ný. Á móti því að kistu-
leggja barnablaðið, hefði að-
eins heyrst ein rödd, sú í Hkr.,
er ýmsa ræki minni til. Þótti
oss nú eftirtektavert, hvað
þingið hefði frekar um þetta
mál að segja. En við þetta var
ekki ein einasta athugasemd
gerð og greftrunin var sam-
þykt, með atkvæðum nokkurra
fundarmanna, en fjöldans eigi.
En þetta var nóg til að sýna, að
almenningi, er á þingi sat, lá
það í léttu rúmi, hver úrslit
þessa máls urðu.
Maður verður nú að segja
eins og er, að þingið sýndi hina
furðulegustu afstöðu í þessu
máli. Að ætla að bíða eftir
því með að gefa blaðið út að
selja gamla árganga þess, er
svo fáránleg fjarstæða, að
mann furðar á, að nokkur skuli
halda því fram. Það fer ekki
mikið fyrir 175 kaupendum,
það er satt. Baldursbrá hel'ir
kostað Þjóðræknisfélagið um
$63 á síðast liðnu ári, og er það
stærsti skellurinn sem félagið
hefir við þetta biðið. Það er
tekjuhallinn á útgáfu blaðsins,
að oss minnir. En ef hægt er
nú að fá 175 æskumenn til að
lesa íslenzku með því að halda
henni við, er sá mikli skaði,
sem þarna hefir orðið, að engu
bættur með því? Að vorum
dómi er hann það. Þessir 175
lesendur blaðsins og þaðan af
fleiri, munu ekki fara að kaupa
sama blaðið og þeir hafa áðun
keypt, ef gengið er út frá, að
kaupendatalan sé hér ekki
meiri, eins og Á. P. J. virðist
gera ráð fyrir. En hver vill
taka fyrir, áð jafnvel á meðal
svo fárra lesenda, sem 175, geti
komið fram maður, sem
mikil áhrif getur haft og mik-
ilsverður reynst þjóðræknis-
málinu í framtíðinni? Að
kenna hér 175 unglingum að
lesa íslenzku á hverju ári, get-
ur verið meira vert, en við fá-
um gert okkur fulla grein fyrir.
Hugsunarleysi þingsins um af-
greiðslu þessa máls, er víta-
vert. Það yrði auðveldara en
margt annað, sem Þjóðræknis-
félagið hefir með höndum, að
auka tölu áskrifenda blaðsins
upp í 500 eða jafnvel 1000, ef
áhugi er vakinn fyrir því, eins
og vera ber. Hér er ekki neinu
öðru um að kenna en áhuga-
leysi; getuleysi kemur ekki til
neinna mála. Þjóðræknisfélag-
ið verður fyr en síðar að sjá
þarna hvað til síns friðar heyr-
ir. Það verður að vaka yfir
hverju tækifæri sem býðst til
að koma hugsjón sinni i fram-
kvæmd.
Ensku blöðunum hér í bæ
var með tillögu þakkað fyrir
fréttir þeirra af þinginu, enda
voru þau hin vinsamlegustu í
garð þess og Islendinga, sem
reyndar má segja að þau séu
oftast nær nú orðið. Má ef-
laust líta á það sem afleiðingu
nánari kynna af íslendingum.
Að kvöldi þessa dags var
samkoma Þjóðræknisfélagsins
sjálfs, ókeypis, eins og allar
samkomur ársþingsins ættu að
vera, í stað þess að vera nokk-
urs konar “fjárplógur” eins og
með talsverðum rétti má segja
að þær nú séu. Aðalræðuna á
þessari samkomu flutti unjjur
læknir, sem að heiman kom á
s. I. hausti og stundar hér fram-
haldsnám. Ræða hans var fróð-
leg og full áhuga fyrir að koma
einhverju varanlegu, óslít-
andi sambandi milli Vestur- og
heima íslendinga. Sami and-
inn var í ræðu Þórhalls Ás-
geirssonar og eiga ungmenni
lessi innilegustu þakkir skilið
fyrir heimsóknina á ársþingið
og ágætar ræður og alla við- *
kynningu. Um leið og Karla-
kórinn var kvaddur til að
syngja þjóðsöng íslands og
Canada, gengu nokkrar konur
inn í samkomusalinn; á meðal
leirra var ókunnug kona, há
vexti, tíguleg með ljósar brár,
norræn á svip. Tóku þær sér
sæti á meðal áheyrenda, en við-
staddir spurðu sín á milli hver
sú hin hauklega væri. Þegar
byrjað var á þjóðsöngnum ís-
lenzka og hún tók undir fram-
an úr sæti sínu, sem fjöldinn,
lukust augu manna upp og
sögðu þá allir, að þessa vold-
ugu og fögru söngrödd ætti
engin íslenzk kona nema María
Markan. Reyndist það og satt
vera. Var hún síðar kynt þing-
heimi af séra Valdimar J. Ey-
lands og kom hún þá sjálf fram
mótfjalirnar og ávarpaði
landa sína. Hún sagði sér hefði
fundist í æsku Winnipeg vera
öll Canada, af því að þar
bjuggu íslendingar og sér fynd-
ist hið sama að nokkru ennþá.
Var komu hennar fagnað hið
bezta.
1 samkomulok, var aftur tek-
ið til vanalegra fundarstarfa.
Af þeim munum vér fátt annað
en að séra Rúnólfur Marteins-
son og Sigtryggur Jónasson
voru gerðir að heiðursfélögum
Þjóðræknisfélagsins. Fagnaði
þingheimur þessu.
Á þingi þessu komu margir
fram og hefir nú á flesta þeirra
verið minst. Eins manns vild-
um vér þó frekar geta, er óhætt
er að segja um að skemt hafi
með þeim beztu. Það var Vig-
fús skáld Guttormsson frá
Lundar. Hann las upp kvæði og
vísur eftir sig á samkomu
“Fróns”, og hélt áheyrendum
hlægjandi lengst af með þvi og
í góðu skapi. Kvæðaflutningur
Frh. á 5. bls.