Heimskringla - 05.03.1941, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 5. MARZ 1941
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
“Já, eg sé að hún er ekki ís-
lenzk,” sagði Halldór. “En hvað
er með gráhærðu, gömlu, sorg-
bitnu konuna á vinstri hlið okk-
ar?”
Árni rendi arnhvössum aug-
unum á vinstri hlið. “Þessi kerl-
ing þarna, er ekta Galli,” sagði
hann.
“Það amar eitthvað að aum-
ingjanum, mér sýnist hún
gráta,” sagði Halldór.
“Það er bara kvef, sem er að
kerlingunni,” sagði Árni.
“Mér þykir þú vera njaskur
að þekkja fólk,” sagði Halldór.
“Við, sem búum meðal mis-
munandi þjóðarbrota hér í
bænum, lærum að þekkja
þjóðaeinkennin, — að minsta
kosti veit eg ætið, hvaða þjóð-
ar sessunautar mínir eru, hvar
sem eg er,” sagði Árni. Augu
hans hvörfluðu yfir til stúlk-
unnar á móti þeim. — Hann
hnippir í Halldór og segir:
“Finst þér ekki, Halldór
minn, hún vera dásamlegt
furðuverk náttúrunnar, stelpan
þarna á móti okkur? Há og
grönn og tíguleg, — bara að
hún stæði upp á meðan við
sitjum hérna svo mér gæfist
kostur á að sjá limalagið. — Ef
hún væri ekki Gyðingur, mundi
eg falla í duftinu fyrir henni.”
Halldór kímdi. — “Eg heyri
að þú hefir auga fyrir kven-
fólkið eins og í fyrri daga,”
sagði hann.
“Og því ekki það,” sagði
Árni. “Eg er ekki svo gamall,
að eg geti ekki gifst.”
“Eg sagði það ekki heldur,
en þú velur ekki úr stúlkum -—
eftir þetta, Árni minn. Þér
hefir farið mikið aftur síðan eg
sá þig síðast. Sannleikurinn er
að þú hefðir átt að vera giftur
fyrir löngu,” sagði Halldór. —
“Eg sé mikið eftir því að eg
giftist ekki fyr, ef eg hefði gert
það, væru börnin mín fullorðin
nú, og eg átt betri daga.”
“Þú hefir þá verið ánægður í
hjónabandinu,” sagði Árni
dræmt.”
“Já, það hefi eg sannarlega
verið,” sagði Halldór og andlit-
ið ljómaði af innri yl. Mér þykir
vænna um Þórunni mína nú,
en mér þótti þegar eg giftist
henni. Og þú veist nú manna
best, Árni, hvað hrifin eg var af
henni þá. Manstu eftir þeg-
ar---------”
Hér þagnaði Halldór snögg-
lega og einblíndi á stúlkuna við
borðið á móti þeim. Hún hafði
lokið úr kaffibollanum og hall-
aði sér þægilega aftur á bak í
sætið með nývafða sígarettu á
milli varanna. Árni aðgætti
vin sinn og hló.
“Ha, ha, ha! Alt eðli er
sjálfu sér líkt,” sagði hann.
“Þótt þú, Halldór minn, sért bú-
inn að vera tuttugu ár í ham-
ingjusömu hjónabandi, þá samt
sem áður, hefirðu auga fyrir
aðra kvenlega fegurð en kon-
unnar þinnar, ha, ha, ha,! Hún
er dásamleg, eins og eg sagði
áðan.”
“Dásamleg!” tók Halldór upp
eftir honum með mesta fyrir-
litningar svip. “Sérðu ekki að
hún reykir?”
“Jú. Mér sýnist hún reykja
skikkjanlega. Sérðu ekki hvað
augun hennar eru björt og
hendurnar nettar,” sagði Árni.
“Hún reykir eins og versti
karlmaður, og það gera ekki
nema flögð.”
“Mér skilst að það sé hollara
fyrir þig, Halldór minn, að hafa
þig héðan í burtu.”
“Við skulum koma,” sagði
Halldór og hálf reis upp úr sæt-
inu.
“Ertu að ganga af göflunum
lagsmaður?” sagði Árni og tog-
aði Halldór ofan í sætið aftur,
“eða veistu ekki að alt kven-
fólk reykir nú á dögum?”
“Nei, það veit eg ekki,” sagði
Halldór. “En eg veit eitt, að
það reykir engin kvenmaður í
minni bygð, nema, eins og eg
sagði áðan, verstu flögð.”
Árni horfði orðlaus af undr-
un á kunningja sinn.
“Hér í Winnipeg reykir alt
kvenfólk, og eg stóð í þeirri
meiningu að það gerði það al-
veg eins út um bygðirnar, —
að minsta kosti hefi eg ekki
orðið var við neitt slíkt bind-
indi í þeim bygðum, sem eg
hefi heimsótt,” sagði hann.
“Eg veit ekki hvaða bygðir þú
heimsækir,” sagði Halldór, “en
eg veit að eg hefi ferðast víða
um bygðir, og hefi aldrei séð
kvenfólk reykja. Auðvitað hefi
eg ekki haft neitt verulegt
kynni af öðrum konum en ís-
lenzkum.”
“Ekki eru þær barnanna
beztar,” sagði Árni. “Þú held-
ur kannske, að íslenzku kon-
urnar krossfesti sig frá reyk-
ingunum! ó-nei. Þær reykja
meira en flestar aðrar, sem eg
þekki.”
“Þá er umhverfið breytt, síð-
an eg var hér,” sagði Halldór
dapur í bragði. “Fyrir t.uttugu
árum síðan sáust ekki konur
reykja í Winnipeg. — Ekki tel
eg það hafa verið framfara
spor fyrir kvenþjóðina, þegar
hún byrjaði á þeim ósið. — Æ,
mig undrar ekki þótt þú hafir
ekki gifst, Árni minn, ef þú
ert að segja satt, að alt kven-
fólk reyki hér í bænum. Það,
sem þú ættir að gera, gamli
kunningi, er, að koma út í bygð-
ina til okkar og ná þér í óeitr-
aða konu,” sagði Halldór.
“Hafðu þig hægan Halldór,
hafðu þig hægan maður. Þú
misskilur,” sagði Árni. “Mér
þykir það engin lýti á kven-
þjóðinni þótt hún reyki. Við
karlmennirnir gerum það, og
þá er það ekki nema réttlátt
að konurnar megi gera það
sömuleiðis. — En það var ann-
að, sem eg ætlaði að spyrja þig
að, Halldór, er þú segist hafa
verið ánægður í hjónabandinu.-
Ertu nú viss um það lagsmaður,
að konan þín hafi verið þér trú
í þessi tuttugu ár, sem þið hafið
verið saman?”
Þessi spurning setti Halldór
hljóðan. Hann var í efa, hvern-
ig hann ætti að taka henni.
Loks segir hann, og er fast-J
mæltur, og horfir beint í augu
Árna:
“Já, eg get fullvissað þig um
það. Konan mín hefir ætíð
verið mér trú í orði og verki.
Eg treysti henni fullkomléga.
En má eg nú spyrja þig, Árni
sæll. Hvað kemur þér til að
spyrja svona ósvífnislega?”
“Reynsla min,” sagði Árni.
. “Eg skal nú segja þér, gamli
kunningi, ástæðuna fyrir því,
að eg hefi ekki gifst, sem eg
hefi engum áður sagt. Eg hefi
nefnilega þekt svo mörg hjóna-1
bönd, sem algerlega hafa mis-
lukkast. Eg hefi þekt svo mik-
ið af ótrúmensku, bæði í h jóna- J
böndum og fyrir utan þau, og
— svo er eg sjálfur þannig far-
inn, að eg er ekki við eina fjöl-
ina feldur. Þessi tuttugu ár,
sem liðin eru síðan við vorum
saman, hafa verið fyrir mér, sí-
felt versnandi flug, frá einni
kærustunni til annarar. Og —
og eg er ekki svo vitlaus að eg
viti ekki, að vaninn skapar
manninn. Þess vegna, gamli
kunningi, hefi eg ekki haft ó-
huga á að binda hnútinn. Á
hinn bóginn, veist þú, Halldór,
að eg er vandlátur maður. Ef
svo færi að konan brygðist
mér, mundi það spilla alger-
lega minni hjónabands ánægju.
Það mundi gera út af við mig.”
Hér þagnaði Árni snögglega,
kiptist við í sætinu og tók
hendinni fyrir munninn. Þykk-
ur reykjarstrókur hafði farið
beint ofan í hann. Hann engd-
ist sundur og saman af hósta,
en reyndi samt, á milli hósta
kviðanna að horfa í kring, til
að sjá hvaðan mökkurinn hafði
komið.
Við borðið á móti þeim, hall-
aði unga stúlkan sér makinda-
lega aftur á bak í stólnum og
sýndist hvorki vita í þennan
heim né annan. Af vörum
hennar steig sígarettu reykur-
inn beint upp í loftið, liðaðist
þar í sundur í einn stóran hring
sem svo smá seig aftur niður á
við og í kringum höfuð stúlk-
unnar. Var það ei ófögur sjón
að sjá, stúlku andlitið rjótt og
fallegt, umkringt svörtu krull-
uðu hári, innan í blágráum
reykjar hringnum.
Árni gleymdi hóstanum af
tómri aðdáun, en Halldór, sem
ekkert varð snortinn, hélt jafn-
væginu. En það stóð ekki lengi.
Honum varð litið á vinstri hlið,
og sú sjón, sem hann sá þar,
kom honum til að skjálfa í
hnjáliðunum. Gamla konan,
sem áður hafði verið svo
þreytuleg og niðurbeygð, sat
nú teinrétt uppi í sætinu með
sígarettu milli tannanna og
sendi frá sér þykkan reykja-
mökk. Það kom eitthvert ráða-
leysis fálm á Halldór. Hann
gaf Árna þrjú olnbogaskot og
segir í hálfkæfðum vandlæt-
ingar róm:
“Árni, sjáðu viðurstygðina.
Þaðan hefirðu fengið reykjar-
mökkinn ofan í þig.”
En nú batnaði ekki. Gamla
konan tekur sígarettuna út úr
sér, brosir til þeirra og hristir
höfuðið. Nú var Halldór nóg
boðið.
“Eg er farinn héðan,” sagði
hann. “Eg get ekki dregið
andann lengur hér inni.”
“Hvað er að þér, maður?”
sagði Árni. “Þú ert ekki í nein-
um flýtir? Við fáum ekki betri
stað en þetta að rabba saman.
Hér er enginn íslendingur. Það
er okkur nóg.”
“Eg get ekki horft á kerling-
una, komna á grafarbakkann
reykja eins og versta púka. Eg
er ekki vanur að hafa samneyti
við kvenfólk, sem reykir,” sagði
Halldór þurlega, en hætti samt
við að standa á fætur.
“Þér verður ekki ílt af tó-
baksreyk, maður sem reykir
sjálfur,” sagði Árni.
“Það er annað verra,” sugði
Halldór og hálfstóð upp úr
sætinu aftur. “Hún var að
brosa til okkar áðan kerlingar
fíflið. Það er líkast því að hún
vilji fara að verða nærgöngul.”
“Ha, ha, ha,” hló Árni. “Það
er líkast því að þú hafir eytt
æfi þinni þessi tuttugu ár inn í
hólum, þú fylgist ekki með
framförum og breytingum tím-
ans, maður. Þú veist ekkert og
þú skilur ekkert. Ekki einu
sinni að þú skiljir það að gamla
konan var að afsaka með brosi
sínu að reykur hennar fór ofan
í mig. Hana nú, sestu aftur
maður.”
Það hægðist óróinn í Hall-
dór. Hann mjakaði sér lengra
inn í sætið.
“Það er víst satt, sem þú
segir, Árni. Eg er ókunnugur
háttum og siðum nútíma Win-
nipeg-búa. Eg missi jafnvægið
þegar eg sé gamlar konur,
komnar að dauða, reykja. Þú
segir mér þó ekki að íslenzku
landnáms konurnar hafi tekið
upp á þeim ósið.”
“Hu. — Mér er nær að halda
að þær hafi gert það. Eg þekki
auðvitað ekki margar gamlar
konur, en þær, sem eg þekki,
reykja. Og þær eru svo áfjáð-
ar lagsmaður, að ef þær eru
sjálfar tóbakslausar, rífa þær
sígaretturnar út úr munninum
á mönnum sínum og stinga
þeim upp í sig,” sagði Árni.
Halldór hristi höfuðið.
“Það virðist ekki vera mikla
siðmenningu að sækja hingað
til bæjarins fyrir dætur okkar
bændanna,” sagði hann. “Er
langt síðan þessi reykingar
alda byrjaði?”
“Já, mörg ár,” sagði Árni.
Halldór hristi höfuðið.
“Það er ljóta pestin,” sagði
hann. “Eg vildi ekki láta ala
mín börn upp á eitraðri mjólk.
Ungu mennirnir í minni bygð,
giftast ekki konum, sem reykja,
ef einhver unga stúlkan byrjar
,á þeim ósið, lítur enginn piltur
Jviðhenni. Hún verður því ann-
aðhvort að leggja það niður
eða giftast ekki.”
Nú var það aumingja Hall-
dór, sem kiptist snögt við í
sætinu og byrjaði að hósta.
Þykkur reykjarmökkur hafði
komið beint framan í hann.
Árni horfði til gömlu konunnar.
Hún var hætt að reykja, og
sami þreytusvipurinn var aftur
kominn á andlitið. Stúlkan á
móti var að láta á sig vetling-
ana og búa sig undir að fara.
En maðurinn með ljósa hárið,
á hægri hlið þeirra, hallaði
sér aftur á bak í sætinu og
reykti af krafti. Hann horfði
brosandi til stúlkunnar, sem nú
var að standa upp.
“Sá skal fá hrekkinn endur-
goldinn þegar stúlkan er far-
in,” hugsaði Árni. “Hann hefir
verið að gera okkur hlægilega
í augum hennar, af því við töl-
uðum á máli, sem hann skildi
ekki.”
Nú var athygli Árna dregin
að limalagi Gyðinga stúlkunn-
ar, sem var staðin upp. En í
staðinn fyrir að ganga beint
fram gólfið og út, gengur hún
yfir að borði þeirra félaganna,
og segir, á góðri íslenzku:
“Verið þið sælir landar, og
þakka ykkur fyrir skemtun-
ina.”
ABRAHAM LINCOLN
Eftir Náttfara
Framh.
Árið 1854 komu ný lög, sem
Stephen Douglas var upphafs-
maður að. Þessi lög heimila
þrælahald í öllum nýlendum en
ákveða að fólkið greiði atkvæði
um hvert það vilji leyfa það
þegar nýlendurnar fá ríkisrétt-
indi. Þetta virtist lýðræðislegt
í fyrstu en leiddi samt sem áður
til meiri óróa, haturs og hermd-
arverka en nokkuð það er hing-
að til hafði verið gert. Bæði
þrælahaldssinnar og andstæð-
ingar þeirra neyttu allra
bragða til að ná yfirhöndinni
og skirðust sízt við ofbeldi.
Fimm þúsund manns frá Mis-
souri réðust inn í Kansas, við
kosningar, og hrifsuðu atkvæð-
in. Um eitt skeið voru tvær
stjónir þar og börðust um
völdin. Sunnanmenn gerðu á-
rás á Lawrence, höfuðstað frí-
veldisliða og hertóku hann.
Um þessi lög og afleiðingar
þeirra farast Emerson þannig
orð: “Lögin um strokuþrælana
kom okkur til að opna augun
en þessi Nebraska-Kansas lög
koma mönnum til að stara í
skelfdri undrun.” — Horace
Greely, ritstjóri New York Tri-
bune, áhrifamesta blaðsins í
öllu landinu, hafði þetta um
þau að segja: Senator Douglas
og Pierce forseti hafa uppvakið
fleiri aflátsmenn en Garrison,
Philips og Parker hafa megnað
á hálfri öld.
Nú var Norðurríkjunum nóg
boðið og nýr stjórnmálaflokk-
ur, þjóðveldisflokkurinn (Re-
publicans) myndast til and-
spyrnu við þrælahalds valdið.
Þessi flokkur varð til fyrir
samruna gömlu Whiganna og
lýðveldissinna (Democrats)
Norðurríkjanna er nú gátu
ekki átt samleið framar með
lýðveldismönnum Suðurrikj-
anna. Fyrsta forsetaefni hins
nýja flokks var Fremont nokk-
ur en á móti honum sótti James
Buchanan þrælahalds vinur.
Buchanan hlaut kosningu og
dáðlausari maður hefir aldrei
setið á veldisstóli. Það var með
ráði gert að velja aukvisa fyrir
forseta. Með því móti gátu
foringjar haft öll ráð í sínum
höndum.
Þrem dögum eftir að Buch-
anan tók völd, feldi yfirréttur-
inn í Washington þann dóm er
frægur hefir orðið að endemum
ætíð síðan — hinn svonefnda
Dread Scott úrskurð.
Samkvæmt honum getur
svertingi ekki orðið bandarísk-
ur þegn; að þrællinn sé eigin-
dómur er lögin beri að vernda
á alveg sama hátt og hestinn
hans, landið hans og húsið
hans. Jafnvel þingið hefir eng-
an rétt til að gera hann að
bandarískum ríkisbrogara. Að-
eins þar sem ríkin höfðu útilok-
að þrælahald með sérstökum
lögum, innan sinna vébanda,
var nú mönnum meinað að
kaupa og halda þræla. En nú
fóru að heyrast raddir í þá átt
að slík lög ættu að úrskurðast
gagnstæð stjórnarskránni og
þar með ógildast. Þar með
hafði þrælahald verið lögleitt
um öll Bandaríkin. Hinir ákaf-
ari þrælahalds sinnar létu
heldur ekki þar við sitja heldur
fóru nú að ympra á því að allar
reglugerðir gegn þrælasölu
skyldu úr lögum numdar svo
bændur gætu fengið þý sin með
vægara verði, beint frá
blökkumanna veiðurunum í Af-
ríku. Já, þeir færðu sig ennþá
upp á skaftið og fóru að tala
um að það væri algerður ó-
þarfi að binda þrælahaldið við
blökkumennina eina, því ekki
þrælka alla öreiga. Að þessu
hefði líka að líkindum rekið
enda fóru kyneinkennin smá-
saman hverfandi eftir því sem
blóðblöndunin varð meiri.
Tóku nú hugir manna mjög
að æsast enda óspart að eldin-
um skarað frá báðum hliðum.
Hingað til höfðu aflátsmenn
unnið að útrýming þrælahalds-
ins þar sem það hafði náð að
festa rætur — í Suðurríkjun-
um; nú þyrftu þeir að varna
þess að það yrði lögleitt í öllum
Bandaríkjunum. Hingað til
höfðu þrælahalds sinnar beitt
sér fyrir að vernda það heima
fyrir; nú færðust þeir í aukana
og hugðust að lögleiða það í
öllu landinu.
Margir tóku nú að fallast á
staðhæfingu Lincolns að landið
gæti ekki til lengdar þrifist
hálft frjálst og að hálfu leyti í
þrælafjötrum. Hvorugur fékk
öðrum treyst og báðum lærðist
að líta á andstæðinga sína sem
hættulegustu fjandmenn. Há-
værir æsingamenn æstu lýð-
inn. Síblaðrandi blaðasnápar
létu ókvæðis orðum rigna. —
Gjallandi málsprautur slengdu
fram sláandi slagorðum frá
stjórnmálalegum vettvangum.
Prestarnir ákölluðu guð og
báðu mann nú í öllum bænum
að hjálpa sér, en samt ekki til
að beygja inn á betrunar veg-
in, heldur til að yfirstíga and-
stæðingana. Það var jafn ó-
guðlegt, í Suðurríkjunum, að
ljá þrælum liðsyrði sem í Norð-
urríkjunum að gera það ekki.
Það gat hæglega kostað
mann lífið að segja nokkuð
gott um norðlendinga sunnan-
lands. Ekkert getur betur lýst
hugarfarinu, þar syðra, en
framkoma fólksins gagnvart
Brooks þingmanni frá Suður-
Carolínu. Hann réðist á Sumn-
er öldungaráðsmann frá Massa-
chusetts í sjálfum þingsalnum
og barði til óbóta með göngu-
staf sínum. Fyrir vikið var
Þér sem notið—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO.. LTD.
Birgðir: Henry Ave. East
Sími 95 551—95 552
Skrifstofa:
Henry og Argyle .*
VERÐ - GÆÐI - ÁNÆGJA
Ný tegund
STRÁBERJA
BARON SOLEMACHER. Þessi óvið-
jafnanlega tegund, framleiðir stœrri
ber úr hvaða sœði sem er. Blómgast
átta vikur frá sáningu. Ræktun auð-
veld. Greinar (runners) beinar og
liggja ekki við jörðu, framleiða því
stór og mikil ber. Hafa ilm viltra
berja. Ásjáleg pottjurt og fín I
garði. Sáið nú. Pantið beint eftir
þessari auglýsingu. (Pakkinn 25c)
(2 pakkar 45c) Póstgjald borgað.
FRÍ—Vor stóra útsœðisbók fyrir 1941
Betri en nokkru sinni fyr
DOMINION SEED HOUSE
Georgetown, Ontario
hann endurkosnin og hyltur
sem þjóðhetja.
Litlu betri var tónninn norð-
anlands. Sunnanmenn voru þar
alment fordæmdir sem sam-
vizkulausir þrjótar, verri en
Rómverjar og aðrir heiðingjar.
Alskyns hroðasögur, um með-
ferð þeirra á blökkumönnum,
gengu þar ljósum logum. Ein-
stök dæmi voru látin gilda sem
almennur háttur.
Þannig magnaðist hatrið og
bjó þjóðina til styrjaldar.
Þegar rætt er um styrjaldir
og tildrög þeirra yfirsézt flest-
um þýðingarmesta atriðið —
þeir gera sér ekki ljóst sálar-
ástandið á undan stríðinu —
veita því ekki athygli hversu
mikil ítök villumannseðlið á í
okkur ennþá, þótt siðmentaðir
teljumst.
Menn gera ráð fyrir rólegri
athugun, sem reiknar tap og á-
bata áður en til vopnaviðskift-
anna dregur. Þessu er ekki
þann veg farið því það dregur
aldrei til ófriðar nema að
minsta kosti annar aðilji sé
þegar orðin viti sínu fjær af
ótta, hatri, þjóðdrambi. Þetta
er alt sprottið frá tilfinninga-
lífinu og ber skynsemina ofur-
liði. Hver æsir annan þar til
heildar ástandið nálgast al-
gerða múgsturlun (mob de-
mentia). Eina ráðið er að
gripa fyrir ræturnar í tíma með
því að auðsýna meira réttlæti.
Theodore Roosevelt sagði að
framrás sögunnar líktist elfu
er myndast við samruna ótal
smákvísla, eftir að vatnsmagn-
ið eykst er ekki unt að stöðva
það og erfitt að beina þvi á
ákveðnar brautir, það vex
manni yfir höfuð.” Þegar hern-
aðar æðið hefir vaxið upp í
vissa fyllingu verður ekki við
það ráðið. — (Að þessu atriði
verður síðar vikið þar sem ræð-
ir um beinar orsakir borgar-
styrjaldarinnar í Bandaríkjun-
Frh. á 5. bls.
‘DREWRYS
DRY *
Now /Sc
3 FOR 39/
LARGE FAMILY SIZE