Heimskringla - 21.05.1941, Side 1

The Modern Housewife Knows
Quality That is Why She Selects
“CANADA
BREAD”
“The Quality Goes in
Before the Name Goes On” i
Wedding Cakes Made to Order
PHONE 33 604
ALWAYS ASK FOR—
“Butter-Nut
Bread”
The Finest Loaf in Canada
Rich as Butter—Sweet as a Nut
Made only by
CANADA BREAD CO. LTD.
Phone 33 604
LV. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 21. MAI 1941
NÚMER 34.
« - HELZTU FRETTIR < -
Nýtt konungsríki
Hitler og Mussolini eru ekki
að draga að stofna ný ríki á
Balkanskaga.
Síðast liðinn mánudag var
hertoginn af Spoleto á leið til
Króatíu til að taka þar við
konungdómi.
Króatía er norðurhlutinn af
Júgóslavíu og tilheyrði áður
Austurríki og Ungverjalandi að
mestu; aðeins lítill hluti syðst
heyrði til Tyrklandi. Þetta
nýja ríki er nú 38,610 fermílur
að stærð með 5 miljón íbúum.
Öll var Júgóslavía 95,558 fer-
mílur með 15.^ miljón manna.
Hertoginn, sem krýndur
verður einhvern næstu daga,
er ítalskur og þremenningur
við Victor Emmanuel ítalíu
konung. Hann er giftur Irene,
grískri prinsessu, systur
Georgs Grikkjakonungs.
Aimone konungur, er sagt
að verði nafn þessa nýja þjóð-
stjóra. Þegnar hans, Króat-
arnir, eru flestir rómversk-
kaþólskir.
Hitler kúgar Frakka enn
Hitler er ekki af því látinn að
kúga Frakka til meiri sam-
vinnu við sig, en ákveðið var í
friðarskilmálunum. Til þessa
hefir þó Vichy-stjórnin reynt
að halda sig við samningana.
Síðustu eina eða tvær vikur,
hefir þó þrengt meira að Frökk-
um en áður. Þykir nú svo mik-
ið vist, að Frakkar hafi leyft
Hitler að fljúga flugskipum
sínum yfir Sýrland til Iraq og
jafnvel flutning hernaðarvöru
yfir landið. Lítur mjög út fyr-
ir, að Hitler hugsi sér að nota
Sýrland til að ráðast á Pale-
stínu og Egyptaland eins og
hann notaði Búlgaríu til að
ráðast á Júgóslaviu og Grikk-
land. Fluglið frá honum berst
í Iraq hvað sem öðru líður á
móti Bretum. Og Henri Dentz,
frakkneski stjórnarinn í Sýr-
landi, kvað meira að segja eiga
samvinnu við nazista um að
efla herinn og útbúnað hans.
Hvað Vichy-stjórninni hefir
verið boðið fyrir þennan greiða,
er auðvitað ekki kunnugt. En
því hefir verið hreyft, að í því
sé fólgin nokkur lækkun á fæð-
iskostnaði setuliðsins. Hann
kostar Vichy-stjórnina um 400
miljón franka á dag. Um 100
miljón franka bauð Hitler að
lækka þennan kostnað. í
bandarískum peningum nemur
þessi lækkun tveim miljón döl-
um á dag, en 8 miljón dalir
eru nú greiddir.
En svo er aftur sagt, að Hitl-
er sé að hugsa um að láta um
100,000 hertekinni manna
lausa, er hann losnar þá við
að fæða. Gróði Vichy-stjórn-
arinnar er því ekki mikill af
þessu. Hún getur hvorki greitt
Þjóðverjum 6 eða 8 miljónir
dala á dag. Þetta munar hana
því minstu.
Um 1,800,000 frakkneskir
fangar kváðu vera í Þýzka-
landi.
Bretar eru auðvitað sterkir
enn á Miðjarðarhafinu og geta
enn komið í veg fyrir að Þjóð-
verjar efli herútbúnað sinn í
Libyu og Sýrlandi. En þetta
er bjarnargreiði af Frökkum
eigi síður, að vinna þar með
nazistum.
Tyrkir hafa hvatt Breta til
að taka Sýrland. Það væri
bezta leiðin. En þeim mun
þykja ílt að taka upp þá að-
ferð við óháð lönd. Á hnot-
skóg hafa nú samt flugvélar
þeirra verið í Sýrlandi.
ísland og Danmörk skilin
Dagblöð þessa bæjar birtu
frétt í gær um það, að alþingi
hefði ákveðið s. I. föstudag, að
slíta öllu sambandi við Dan-
mörku. Hlutverk konungs hefði
verið falið Islendingi, en hver
hann er, getur ekki um. Fréttin
barst frá Stokkhólmi.
Bardagi á Krít
Til eyjarinnar Krít komu
Þjóðverjar liði í gær og er þar
nú barist af öllum mætti. —
Gríska stjórnin hefst við á eyj-
unni og þar er sagður fyrir
50,000 manna her. Herliði sínu
komu Þjóðverjar þangað með
loftförum og þó með nýjum
hætti. Til flutningsins er sagt
að þeir hafi notað “Gliders”
og er það í fyrsta sinni, sem
það hefir verið gert. Þessir
gliders eru lest af flugförum,
sem dregnar eru af einu gríð-
arstóru flugskipi, eins og gufu-
ketill dregur járnbrauta-vagn-
lestir sínar, en hinir miklu
vængir halda fluglestinni á
lofti, sem annars er létt. Að
Þjóðverjar hygðu á slíkan
flutning herliðs hefir áður ver-
ið minst á í Hkr. Innrásin á
England er ekki ólíklegt að
reynd verði með þessu móti.
En í fyrri nótt komu nazistar
10,000 manna her til Krít-eyjar
með þessu móti. Hermenn
Þjóðverja voru klæddir her-
klæðum Ástralinga, en það er
sagt algert brot á alþjóðalög-
um, að nota klæðnað hertek-
inna manna. Þessi heimsókn
til Krítar, ætti að verða naz-
istum dýrkeypt me6 þann her
er Grikkir hafa þar fyrir. En
hvað er mannslífð til Hitlers?
Manitoba 70 ára
Fyrsta júlí n. k. eru 70 ár
liðin síðan Manitoba-fylki var
stofnað. Verður þess viðburðar
að líkindum minst á einhvern
hátt. Að undanteknu því, er
próf. V. W. Jackson, við Mani-
toba-háskóla, hefir nýlega í
stuttri grein drepið á þetta,
hefir málið legið í þagnargildi.
Að við svo búið standi, er þó
ólíklegt.
Þegar Manitoba hlaut fylkis-
réttindi sín 1870, var það einn
sextándi af stærð þess nú. Það
var 150 mílur á annan veginn,
en 105 á hinn eða 15,750 fer-
mílur. Takmörk þess voru
landamæri Bandaríkjanna að
sunnan, að norðan Boundary
Park fyrir norðan Winnipeg
Beach, að austan Caliento og
Whitemouth, en vestan Glad-
stone, eða bein lína um þann
bæ norður og suður. Brandon-
bær eða staðurinn sem hann er
á var þá ekki í Manitoba; held-
ur ekki Nýja-Island fyrst í
stað. Var það kallað af öðrum
“frímerkja fylkið”, vegna þess
hve lítið það var, (nákvæml.
var það í suður og norður milli
49 og 50^°, en austur og vest-
ur milli 96 og 99°).
En að 10 árum liðnumf 1881,
var þessu breytt. Þá voru
menn af sambandsstjórn og
Ontario-stjórn skipaðir til að
færa út landamærin. Komu
þeir sér saman um að frá þeim
stað sem Mississippi og Ohio-
árnar komu saman, skyldu
Austur-landamæri Manitoba
vera (á 90°). Þá hefðu bæjirn-
ir Ft. William og Port Arthur,
verið innan þessa fylkis. En
liberal stjórn, sem við tók í
Ottawa um þessar mundir, dró
þetta til Ontario. Landamær-
in urðu því ákveðin þar sem
þau nú eru, við 95° eða við
vesturbakka Lake of the
Woods, og beina línu h. u. b.
norður fyrir Winnipegvatn. En
i árið 1912, var öllu norðurland-
j inu, h. u. b. frá The Pas og
norður á 60° bætt við fylkið
og þá hallar landamærunum
svo í austur, að norður við Hud'-
son-flóa verða þau austar en
Ft. William.
Verður það land líklegast §
af stræð fylkisins. ÖIl er nú
stærð þess 251,832 fermílur, og
því stærra en hvort sem er,
Þýzkaland eða Frakkland, eins
og þau voru fyrir stríðið. Vel
byggilegt land í fylkinu, er þó
ekki mikið yfir % stærðar þess.
Próf. Jackson leggur til að
Ottawa-stjórnin minnist 70 ára
afmælis fylkisins með því að
gefa út sérstök frímerki, hálfa
miljón dollara að verði og birt-
ir með greininni mynd af frí-
merkinu sem hann hefir látið
draga upp.
Skipí með 300 manns sökt
Skipi er Zamzam hét, eign
Egypta, var sökt sunnarlega á
Atlanzhafinu í vikulokin. Það
var á leið frá New York til
Alexandría á Egyptalandi, með
viðkomustöðum í Brazilíu og
Suður-Afríku. Á skipinu voru
203 farþegar, auk 120 skips-
manna. Voru 25 af þeim Can-
adamenn, þar á meðal 5 trú-
boðar frá Quebec. Var fyrst
óttast, að allir á skipinu hefðu
farist, en frá Þýzkalandi kom
frétt í gær um að öllum hefði
verið bjargað og væru þeir sem
með skipinu voru í vörzlu Þjóð-
verja. Þýzkt herskip sökti
Zamzam. Það var varnarlaust
og því var kostur á mannbjörg.
HÁSKÓLAPRÓFIN
Manitoba-háskóla var sagt
upp með venjulegri viðhöfn s. 1.
miðvikudag í Winnipeg Audi-
torium. Viðstaddir voru His
Honor R. F. McWilliams, K.C.,
fylkisstjóri, alt skólaráðið, all-
ir kennarar, ekki einu sinni há-
skólans, heldur allra undirbún-
ingsskóla (colleges), prófdóm-
arar og gestir. Dr. J. W. Dafoe,
kanslari háskólans stjórnaði
athöfninni ásamt Sidney E.
Smith, háskólaforseta. Skýrðij
hinn síðast nefndi frá starfi
skólans og breytingum ýmsum
við kensluna, vegna stríðsins
og sérstaks undirbúnings nem-
enda er nauðsyn rak til. Eq alt
það starf segði skólastjóri hafa
lotið að því, að aðstoða Breta,
fyrst í að vinna stríðið, þá að
því að koma á varanleg-
um friði. Nokkrir nemend-
ur voru í hernum, er hlutu
prófskírteini, og nokkrir við-
staddir, er á móti þeim tóku,
voru og klæddir hermanna-
búningi.
Alls voru nemendur 463, er
þarna meðtóku prófskírteini
sín, verðlaun — í peningum eða
medalíum — og aðra heiðra.
Innan um þann fjölda, rekst
maður á fáein íslenzk nöfn.
Skulu þau hér nefnd ásamt
námsgreinunum. En auðvitað
geta nemendur borið alensk
nöfn, þó íslenzkir séu. Hafi
yfir þau sézt, væri blaðinu
greiði gerður með því, að láta
það vita um það.
Hér koma þá nöfn þeirra er
próf hafa tekið:
Bachelor of Arts (Gen. Course)
Hjálmar Valdimar Lárusson
Bachelor of Science
(General Course)
Harold Sigurdson
Bachelor of Commerce
(Honor Course)
Leonard Oscar Jóhannsson
Bachelor of Science in
Electrical Engineering
Harold Sigmar Ólafsson
Bachelor of Architecture
Douglas William Jónsson;
hlaut gullmedalíu sem veitt er
af The Royal Architectural
Institute of Canada.
Bachelor of Science
in Agriculture
Ásgeir Jónas Thorsteinsson;
hlaut medalíu.
Diploma in Music
Halldóra Aðalheiður Sigurðs-
son (Pianoforte Teacher).
Diploma in Education
Margrét Stefanía Bardal,
B.Sc.
Verðlaun $100 í Second
Year Engineering:
Edward B. Carlstrom
“ÖNNUM KAFNI
MAÐURINN”
Jón Lárus Marteinsson frá
Winnipeg og Nora Wilson frá
McKenzie Island, Ont., voru
gefin saman í* hjónaband af
séra A. J. B. Hough, að Mc-
Kenzie Island hinn 15 apríl.
Heimili þeirra er að McKenzie
Island.
Vorfögnuður
Eg heilsa þér vordís, sem hörpuna slær
og hljómana mýkstu oss flytur úr geimi.
Unaðarríkari hverjum hreimi
hreyfist í tónbylgjum anda þíns blær.
Mér finst eg sé himninum hálfu nær;
frá hljómsveitum Drottins þeir tónar streymi.
Þær guðveigar drekkur nú grundin þýð
sem glitra á silfruðum skálum þínum;
og glæða og örva með svala sínum
sigurmagn lífsins á gróðrar-tíð.
I skýjanna bikar, um bláloft víð,
þau bera henni fullin í lífsins vínum.
Hið ósæja lífsafl, í leynd sem bjó,
til lífsins þú kveður, með snerting þinni.
svo birtist þar upprisin, enn að sinni,
efnisklædd sál þess er fyrri dó. ,
1 hjarta sér eiga örsmá frjó
hinn eilífa lífsneista, falinn þar inni.
Heill sá þér.'goðbarna gróandans dís!
Þú göfugra starf hefir öllum í heimi.
Grænan í skrúða, með gullnu seymi,
grundirnar klæðirðu, stundar-vís.
Þú, ljósmóðir gróðjarlífsins nýs,
sem ljóðar við starf þitt með fagnaðs-hreimi.
V. V.
Leikurinn, sem Sambands-
söfnuðurinn í Riverton er að
sýna um þessar mundir í Ár-
borg og á Gimli og sem 30.
maí verður sýndur í Samkomu-
sal Sambandskirkjunnar í Win-
nipeg, er eftir leikritaskáldið
nafnfræga, Ludvig Holberg. Þó
hann og verk hans séu íslend-
ingum talsvert kunn, skal hér
ofurlítil athygli að höfundin-
um dregin. Hér vestra mun
ekki hafa verið sýnt fyr neitt
af leikjum hans.
Ludvig Holberg var norskur
að ætt, fæddur í Bergen
(Björgvin hinni fornu) árið
1684. En hann leitaði brátt úr
landi. Noregur hafði lítið að
bjóða gáfuðum, bjartsýnum og
framsæknum æskumönnum. —
Landið lauL Danmörku og
norska þjóðin var komin eins
nærri því að glata sjálfri sér
og frændþjóð þeirra um það
leyti á íslandi. Æfinni, eða
46 árum af henni, varði Hol-
berg í Danmörku. Hann ferð-
aðist mikið eftir að skólanámi
lauk og kyntist frönskum,
enskum, þýzkum og ítölskum
höfundum og listamönnum
þeirra tíma. Að ferðalagi sínu
loknu, hlaut hann prófessors
stöðu í Kaupmannahöfn.
Þegar Holberg fór nú að líta
í kring um sig, sá hann, að
“400 ára nótt Noregs” og Norð-
urlanda að vísu einnig, grúfði
enn yfir þjóðlífinu. (Þannig er
oft talað um tímabilið frá síð-
ustu árum 14 aldar til ársins
1814 í Noregi). Þetta var eftir
30 ára stríðið og Danmörk var
eins rúin og reitt eftir það og
önnur lönd Evrópu. Útlend-
ingskeiminn hafði lengi lagt
af þjóðlífinu; í stjórninni voru
oft erlendir æfintýramenn,
franska var töluð af hærri
stéttunum því til Frakklands
mændu allra augu, en þýzka í
hernum. Félagslífið var óþjóð-
legt, óeðlilegt, útlenzk heimska
og kreddur óðu uppi. Á móti
þessu reis Holberg með leikrit-
um sínum. Þau urðu alls um
30 að tölu og mega heita eitt
af því fyrsta, er vakti dönsku
og norsku þjóðina til sjálfsvit-
undar og um hlutverk sitt.
1 einu af sínum fyrstu ritum,
Peter Paars, vóg Holberg svo
snarpan að hleypidómunum,
að við lá, að bókin yrði bönnuð.
En konunglegt ráð, sem skipað
var til að rannsaka innihaldið,
kvað ritið í háði skrifað, en
ekki alvöru, svo við það var
látið sitja.
En þó bók þessi vekti eftir-
tekt, varð Holberg fyrst nafn-
frægur meðal annara þjóða
fyrir bókina: “Undirheimaför
Niels Klim’s”. Norskir menn
fréttu af helli uppi í fjalli einu,
fara þangað og einn þeirra síg-
ur í reipi niður göng í hellinn.
En reipið slitnar og hann
sveimar þarna um, finnur menn
sem lengra eru komnir í menn-
ingu, en þeir er ofanjarðar
búa. Segir ferðalangurinn frá
þessu. Er skáld og veruleiki
sagður óvíða betur saman-
tvinnaður en í bók þessari. Um
vinsældir þessarar bókar ber
það vott að hún var undir eins
þýdd á 7 erlend tungumál. En
betra spegli af pólitísku og fé-
lagslegu lífi á 18. öld í Evrópu,
hefir aldrei verið brugðið upp
fyrir augum manna.
Frá mörgu þessu líku mætti
um flest leikrit Holbergs segja.
En til þess vinst ekki tími hér.
VINNUR VERÐLAUN
Edward B. Carlstrom
Við háskólaprófin í Mani-
toba hlaut drengur þessi $100
verðlaun. Hann leggur stund
á raffræði (Electrical Engin-
eering) og lauk tveggja ára
námi í þeirri grein, en þriðja
ári á háskólanum með hinum
lofsamlega árangri, sem á er
minst. Faðir hans er sænksur,
Magnus A, Carlstrom að nafni,
en móðirin íslenzk. Heitir hún
Guðrún; er hún dóttir Sigur-
jóns Björnssonar, er nú býr
vestur við haf en dvaldi áður
í Winnipeg. Guðrún hefir
starfað í og haldið sig að ís-
lenzkum félögum, einkum sam-
bandskirkjunni, og ann ís-
lenzku. Edward hefir hún lát-
ið ganga á Laugardagsskóla
Þjóðræknisfélagsins, svo hon-
um er íslenzka ekki ókunn, þó
hann segist mikið eiga enn ó-
lært í henni. Hann er manns-
efni gott og óskar Hkr. og vinir
hans og foreldra hans, honum
til lukku með framan og góðs
gengis framvegis.
Hvað af leikjum hans hefir
verið þýtt á íslenzku, er oss
ekki kunnugt um. En einhver
af þeim hafa verið leikin af
latínuskólasveinum á fyrri ár-
um, þar á meðal “Jeppe á
fjalli” og eflaust fleiri.
Danska skáldið Oehlen-
schlaager segir um Holberg:
“Hann hefir málað myndir af
lífi Kaupmannahafnar svo vel
og rétt, að þó að borgin sykki
og gleymdist um 200 ár, væri
auðvelt að finna hana aftur
eins og hún var af ritum Hol-
bergs, eins og Róm var aftur
fundin af Pompei og Herkúlan-
um”.
Það leikrit Holbergs, sem
sýnt verður bráðlega í Winni-
peg og víðar, hefir á íslenzku
hlotið nafnið “Önnum kafni
maðurinn”, og er í samræmi við
hugsjónir þær, er í öðrum leik-
ritum skáldsins koma fram. Á
íslenzku hefir Grímur Laxdal
snúið því, faðir Mrs. Marju
Björnsson í Árborg og þeirra
systkina. Gaf hann séra Eyjólfi
Melan handritið, er telur þýð-
inguna góða. Umsjón leiksins
mun séra Eyjólfur hafa.
Vér höfum ekki verið á æf-
ingu, svo um meðferð leiksins
höfum vér ekkert að segja. En
vér hlökkum til eins og fleiri
eflaust gera, að sjá leik í fyrsta
sinni á leiksviði, eftir þennan
nafnfræga höfund. Vér erum
vissir um að í leiknum munu
sjást einhver af snildar-hand-
brögðum þeim, er leikir hans
eru yfirleitt viðurkendir fyrir.
Við sjáúm svo sjaldan mann-
lífið túlkað í íslenzkum leikj-
um, að hverri tilraun til þess,
ætti að vera gaumur gefinn.
S. E.