Heimskringla - 21.05.1941, Qupperneq 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 21. MAI 1941
STÓRA BORGIN
Það var blaðamaðurinn og
rithöfundurinn frægi, Will Dur-
anty, sem sagði í einni af bók-
um sínum, að til þess að skrifa
um Rússland, þyrfti maður
annaðhvort að hafa átt þar
heima í tíu ár — eða í tíu daga.
. . . Kanske má segja það sama
um New York. . . Ef eg fer nú
að finna upp á að skrifa um
“stóru borgina”, þá er það með
þeirri afsökun, að eg var þar
(í annað sinn á æfinni) í ná-
kvæmlega tíu daga fyrir
skömmu. . . (Eins og eg, með
minni dæmafáu og alkunnu
frekju, þykist þurfa að koma
með nokkra afsökun!).
Ekki ætla eg að þreyta ykk-
ur á að lýsa Radio City eða
neðanjarðarbrautunum, né
heldur ætla eg að óskapast yfir
umferðinni miklu á götunum
. . . nema kanske rétt að minn-
ast á allar þær miljónir manna,
sem þvælast fram og aftur um
Broadway á laugardagsnóttun-
um fram á rauðan morgun. . .
Ekki má eg heldur vera svo
“banal” að segja: “New York
er skemtileg heim að sækja, en
ekki vildi eg eiga þar heima”
. . . eða “það væri gaman að
eiga heima í New York, ef mað-
ur væri nógu ríkur” . . . en
þetta segir hver maður . . .
þ. e. a. s. allir, nema þær sjö
miljónir manna, sem byggja
New York, en fyrir þeim er
engin veröld til nema “stóra
borgin” og þeir getaækki með
nokkru móti skilið, að það er
til fólk, sem kærir sig um, að
eiga annarsstaðar heima. . .
New York-maðurinn hefir þjóð-
erni alveg út af fyrir sig . . .
hann veit, að hann er Banda-
ríkjamaður, en fyrst og fremst
og altaf er hann New York-
maður og framúrskarandi
montinn af því . . . þó er það
eitt, sem New York-búar aldrei
gorta af og það er veðurlagið
. . . þeir þola það, en þeir mikl-
ast ekki af því . . . og engin
furða.
Það er sagt, að enginn sé
New York-maður meir en sá,
sem aðfluttur er annarsstaðar
frá . . . og að flest fólk í New
York sé aðflutt. . . En hvar í
dauðanum spruttu allir Gyð-
ingarnir upp, því New York er
sannarlega Gyðingaborg. . .
Vön er eg við að sjá Gyðinga,
því San Francisco er full af
Gyðingum . . . en ekki Gyðing-
um af því tagi, sem New York
hefir að geyma ... það er alveg
sérstakt snið á þeim þar . . .
flestir þeirra hafa hörð, dul
andlit, einskonar grímuandlit
. . . og málið, sem þeir tala, er
ekki sú enska, sem við eigum
að venjast, heldur einhver sér-
stök Gyðinga-enska, sem erfið
er að skilja, einhvernveginn
flatt og tónlaust mál. . . Eitt
getur maður venjulega fundið
út, þegar maður hlustar á þá
. . . þeir eru að tala um verzlun
og peninga . . . altaf verzlun og
peninga.
En hvað sem þessu líður,
New York er borg, þar sem
hægt er að lifa í “vellystingum
praktuglega” . . . um það skul-
um við strax koma okkur sam-
an . . . frá því augnabliki
að við bíluðum gegnum Hol-
land-jarðgöngin (getur maður
annars kallað göngin undir
Hudson-fljótinu “jarðgöng”?)
og komum inn í sjálfan bæinn,
þá var alt á tjá og tundri fyrir
okkur . . . hver skemtunin rak
aðra. . . Þeir taka manni vel á
Pennsylvania-gistihúsinu, sem
er eitt af stærstu gistihúsum
borgarinnar, en hvort það er
satt, sem þeir segja í litlum
bæHlingi, sem er í hverju her-
bergi, að 1500 manns “vinni
fyrir gestinn” á gistihúsinu,
skal eg láta ósagt.
Sumir segja, að það sé ó-
mögulegt að snúa sér við í New
York, án þess að það kosti
peninga . . . og er töluvert til í
því, en það er langt frá því, að
allar skemtanir í New York
kosti fé. . . Það er skemtun að
horfa í búðargluggana á 5th
Avenue . . . það er skemtun að
athuga troðninginn um fimm-
leitið á neðanjarðarbrautunum
. . . og það er skemtun, og um
leið lærdómsríkt, að athuga
andlitin á fólkinu, sem stendur
á Times Square og les síðustu
fréttirnar, sem dag og nótt, án
afláts, þyrlast áfram í mann-
hæðastórum rafmagnsstöfum á
þakinu á Times-byggingunni.
Það er álit manna yfirleitt í
Bandaríkjunum, að fólkið í
vesturríkjunum sé vingjarn-
legra og viðmótsþýðara en
fólkið í austurríkjunum og þá
sérstaklega í New York. . . En
það er ekki mín reynsla . . .
yfirleitt held eg, að hvar sem
er í heiminum séu alminleg-
heita manneskjur, ef maður
sjálfur kemur vingjarnlega
fram við fólk . . . þ. e. a. s. það
hefir oftast nœr verið reynsla
mín. . .
En ýmislegt er ólíkt þar
eystra . . . það er algengt að
sjá konur reykja sígarettur á
götunum í New York, en það
sést sjaldan hér vesturfrá . . .
en hversvegna líta flestar
þeirra út, eins og þær séu að
gera eitthvað ákaflega djarft!
. . . Eins tók eg eftir því, að af-
greiðslufólk í búðum í New
York raular ekki fyrir munni
sér, eins og það gerir oft hér á
vesturlandi . . . en það er ósið-
ur, sem maður líklega aldrei
getur vanið sig við.
Já, rauðskinnarnir seldu
Manhattan, þar sem New York
nú stendur, fyrir eina flösku af
Whisky . . . og á dögunum
sýndi amerískur kunningi okk-
ur (“presidentinn” fyrir Sono-
tone-félaginu) skrifstofubygg-
ingu eina á 5th Avenue, sem
firmað hans er að taka á leigu
. . . en Ieigan var 36 þúsundir
dollara á ári!
Það er ýmislegt, sem er
hvimleitt í New York. . . Mér
leiddist að heyra síðasta “slag-
arann”: “The Last Time I Saw
Paris” klingja við hvar sem
maður kom, nótt eða dag. . .
Mér leiddist — og er þó ekki
trúuð manneskja — að heyra
sunginp, og fáránlega dansað-
ann eftir í “Louisiana Pur-
chase”, negrasönginn, eða
sálminn, “The Lord Done Fixec
Up My Soul” — viðkvæðið er
“lof sé guði” — . . . eg sé enga
afsökun fyrir slíku guðlasti. . .
En þetta er “stóra borgin” . . .
það er í “Louisiana Purchase”
að leikarinn William Gaxton
Canacla
Kallar
Canada hefir ástæðu til þess að vera þakklátt á þessum þrauta
tímum.
Canada er þrjú þúsund mílur frá skothríðinni sem er að leggja
Evrópu í eyði.
Hið mikla úthaf aðskilur oss frá grimdaræði þýzku hersveitanna.
Stærstu flotar veraldar—Breta, Bandaríkjanna og Canada,—eru
á verði milli vor og óvinanna.
Við höfum volduga vinaþjóð, sem sennilega er hin auðugasta og
voldugasta í heiminum, á vora hlið.
CANADA MÁ VIÐ ÞVÍ AÐ FÆRA MIKLAR FÖRNIR
Þessi styrjöld er véla styrjöld.
Við höfum nikkel . . . eir . . . b\ý . . . sink og aðra málma sem
hernaðar iðnaðurinn þarfnast. Við höfum aðgang að járni. Við
getum búið til stál.
Við höfum komið upp verksmiðjum sem vinna úr þessum málm-
um til þess að framleiða flutninga vagna, skriðdreka, byssur,
flugvélar og hafskip.
Við höfum iðnaðarmenn og verksmiðjur nægar til að vinna þetta
í stórum stíl.
Canada hefir hveitið og gnægð matar.
Látum okkur vera þakkláta og við öllu búna.
Canada er auðugt—sennilega eitt auðugasta land heimsins eftir
fólksfjölda, látum oss nú eftir megni, reyna orkuna. Framtíð
þjóðfélagsins hvílir á sigri.
Við verðum að sigra svo við getum lifað.
KRÖFUNUM MUN FJÖLGA
Margar kröfur hafa verið gerðar til canadisku þjóðarinnar um
fé síðan hún gekk í lið með Éretum.
Kröfunum mun fjölga.
Látum oss horfa ókvíðna gegn framtíðinni.
Canada getur borið byrðina.
En hvert mannsbarn verður að bera sinn skerf.
Þetta er alvarlegasta stundin í sögu vorri. Látið þá sem skrifa
framtíðarsögu þjóðar Canada segja hið sama og þeir munu segja
. um heimaþjóðina: “Þetta var þeirra eldraun.
TAKTU NU A BYRÐINNI... 0G LYFTU
DEPARTMENT OF FINANCE. CANADA
sýnir — í bendingaleik —
hvernig kona fer í lífstykkið
sitt, sem hefir gert mikla
lukku . . . og mér datt í hug
það kvöld, meðan eg horfði á,
að konur þær, sem sátu við
hliðina á mönnunum, sem
hlógu mest að þessu, voru held-
ur en ekki feimnislegar . . .
en hlægilegt var það. . . Mér
leiddist að sjá og heyra
trumbuslagarann f r æ g a ,
Krupa. . . Maðurinn óskapast
við trumbuna, eins og hann sé
ekki með öllum mjalla . . . en
hann er uppáhald New York-
fólksins sem stendur og stýrði
hljóðfærasveit sinni á Penn-
sylvania-gistihúsinu . . . og fult
hús á hverju kvöldi. . . Dag
einn, meðan við áttum þar
heima, hafði Krupa þessi boðið
500 skólapiltum til þess að
hlusta á sig og sveit sína og
til þess að hafa fréttaviðtal við
sig .. . 5000 komu og alt endaði
i háa lofti. . . strákarnir réðust
á Krupa, rifu hnappana af föt-
unum hans og tóku jafnvel af
honum hálshnýtið hans — í
endurminningarskyni — hann
mátti víst prisa sig sælann, að
hann komst lífs af úr þessu
ati. . . En þetta var alt gert í
ást og aðdáun. . . Slik er af-
guðadýrkunin í New York.
Eg er ekki stíf í talfræðinni
og er því ekki fær um að segja,
hvað margir næturklúbbar eru
í New York . . . en margir eru
þeir og aðeins fáir þeirra, sem
hafa verulega fyrsta flokks
söngvara, eða dansfólk, sem
nokkuð er gaman að . . . þ. e.
a. s. ef maður hefir séð margt
gott af slíku tagi um æfina og
hefir nokkra dómgreind til að
bera . . . það er yfirleitt móðg-
un að bjóða fólki upp á slíkt
rusl . . . og ekkert er stórkost-
legt eða eftirtektavert, sem
maður fær á þessum klúbbum
. . . nema reikningurinn, auð-
vitað. . . Nýi næturklúbburinn
á Broadway, sem kallaður er
“Island” (Iceland) er feiknar-
lega stór, en hefir ekkert sér-
staklega íslenzkt til að bera
nema nafnið, víkingaskipið,
sem hljóðfærasveitin situr í og
íslénzka flaggið, sem málað er
yfir leiksviðinu. . . Sýningin,
sem þar fer fram er jafn-léleg,
sem á öðrum næturklúbbum
og fólkið, sem sækir klúbbinn,
yfirleitt ekkert skrautfólk . . .
en maturinn er góður. . . Sama
má segja um sænsku nætur-
klúbbana, sem nú eru, eins og
“ísland” hæstmóðins vegna
“Smörgaasbord”-tískunnar, en
hún er nú í almætti sínu um
alla Ameríku. . . (Vonandi fær
hún langa lífdaga, sú tízka,
því hún sannarlega ætti að
hjálpa sölu íslenzkra afurða).
... í næturklúbbunum sér mað-
ur margt skrítið fólk .. . stund-
um situr þar ameríski eigin-
maðurinn með konu sinni og er
á andliti hans þessi sérstaki,
þolinmóði svipur, sem altaf er
þar, þegar konan lætur dæl-
una ganga. . . En stundum sit-
ur þarna ameríski (eigin)mað-
urinn með fríðri kvensu, sem
augsýnilega ekki er eiginkonan
hans , , , en þá er miklu meira
líf í karli... En það myndi taka
of mikið rúm, að segja frá öllu
því skringilega, sem fyrir aug-
un ber á New York-nætur-
klúbbunum.
Ekki fanst mér neitt sérlega
til um New York-matsölustað-
ina, jafnvel ekki þá sem dýr-
astir eru . . . þó komum við á
einn þeirra, sem var óvanaleg-
ur. . . Francis-matsölustaðinn
nálægt Wall Street . . . þar
dýrka þeir minningu George
Washington, en hann hélt þar
fund með hershöfðingjum sín-
um á árunum, sem löngu eru
liðin. . . Alt er þarna gamal-
dags og dyravörðurinn er
klæddur í einkennisbúning
hersins á tímum Washington’s
. . . og get eg ekki stilt mig um
að taka fram — þegar öllu er
á botninn hvolft hefi eg verið
gift Dana í 16 ár, en Danir eru
matelskir — að maturinn á
þessum fornfálega stað er al-
veg ágætur. . . Yfir matsölu-
staðnum kvað vera safn, þar
sem ýmsir hlutir eru sýndir, er
“faðir landsins” átti . . . en eg
verð að meðganga, að safnið
sá eg ekki . . . þegar maður
kemur til New York sextánda
hvert ár, nennir maður ekki að
fara á forngripasöfn eða önnur
söfn . . . og dýragarðinum lofar
maður að eiga sig með apakött-
unum og öllu saman.
Mesta skemtunin mín í New
York var að hitta Islendinga,
sem þar eiga heima. . . Jón
Guðbrandsson, frændi minn,
sem er framkvæmdarstjóri
Eimskipafélags Islands á staðn-
um, var okkur heldur en ekki
haukur í horni og engar ýkjur
eru það, að hann er það sem
kalla má óskafrændi. . . Með
honum fórum við í heimsókn
til annara Islendinga í borg-
inni og alt það fólk tók okkur
með kostum og kynjum . . .
það var eins og að koma heim,
að hitta Islendinga eftir öll
þessi ár og heyra íslenzkuna
hljóma í kringum sig. . . Kon-
urnar, íslenzku, sem eg hitti,
tóku á móti mér eins og væri
eg systir þeirra, sem þær hefðu
heimt úr helju . . . það verður
mér ógleymanlegt, þótt eg ætti
að lifa það að verða hundrað
ára.
Island hefir veglega alræðis-
skrifstofu á ágætum stað í New
York . . . og Thor Thors aðal-
ræðismaður og fjölskylda hans
eiga stórt og huggulegt heimili
í einum af indælu bæjunum á
Long Island . . . þau hjón eru
prýðilega gestrisin og gaman
að heimsækja þau. . . Eg man
eftir Thors sem litlum hnokka
í Reykjavík og frú Ágústa
heimsótti mig á árunum í Höfn.
. . . Öllum ber saman um, að
aðalræðismaðurinn sé mikill
ræðuskörungur, jafnt á ensku
sem íslenzku, og dugnaðar-
maður í hvívetna . . . þetta er
framúrskarandi myndarlegur
maður og hefir óvenjulega
fallega framkomu, en það er
ákaflega þýðingarmikið fyrir
mann í hans stöðu. . . Frú
Ágústa er fögur kona . . . hún
hefir græn augu, en af þeim
augum munu flestar konur öf-
unda hana. . . Ennfremur er