Heimskringla - 21.05.1941, Qupperneq 4

4. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 21. MAÍ 1941
Hdtttskringla
(StofnuS 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudeffi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 Off 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
ÖH viðskifta bréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
LJItanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 21. MAl 1941
ALDARFJóRÐUNGS AFMÆLI
JÓNS SIGURÐSSONAR
FÉLAGSINS
Tuttugasta mars núna í vor, átti Jóns
Sigurðssonar félagið I. O. D. E. aldar-
fjórðungs afmæli, sem var haldið hátíð-
legt með afar fjölmennri samkomu og
afmælisveizlu í Sambandskirkjunni í
Winnipeg. Félaginu bárust heillaóskir
og afmælisgjafir. Ein besta afmælis-
gjöfin það kvöld var söngur hinnar á-
gætu söngkonu Maríu Markan, sem
syngur ekki einungis eftir listarinnar
reglum, heldur líka með skapandi krafti
listrænnar sálar. Er það auðheyrt, hvort
heldur hún syngur hin ljúfustu vöggu-
ljóð, eða magni þrungna operu söngva.
Um annað, er var þar til skemtunar fjöl-
yrði eg ekki, því bæði íslenzku vikublöð-
in fluttu greinilegar umgetningar um
þessa samkomu.
Mrs. J. B. Skaptason, foseti Jóns Sig-
urðssonar félagsins, stjórnaði samkom-
unni og mun öllum, er þar voru staddir,
hafa verið það sérstakt ánægjuefni, að
sjá hana í forsetastólnum þetta kvöld,
því frá byrjun félagsins hefir hún verið
lífið og sálin í starfsemi þess. Var hún
upphafsmaður og aðal stofnandi félags-
ins og forseti þess hefir hún verið að öllu
samantöldu í tólf ár. Hafa áhrif hennar
verið heillarík og kastað virðulegum
brag yfir félagið, enda má svo að orði
kveða, að hún hafi alið það upp með
móðurlegri umhyggju.
Jóns Sigurðssonar félagið var stofnað
og er starfrækt af íslenzkum konum hér
í borginni. Starfsvið þess hefir verið
meðal íslendinga og vinna þess hefir
verið til styrktar íslenzku fólki. Sé starf
félagsins athugað frá þjóðræknislegu
sjónarmiði, hefir það lagt sinn skerf til
þeirra mála og það eigi lítinn.
Að vísu hefir það verið þyrnir í aug-
um sumra íslendinga, að vita Jóns Sig-
urðssonar fél. standa í sambandi við hið
öfluga canadiska kvennasamband I. O.
D. E. Var það félag upphaflega stofnað
í Austur-Canada, en á nú deildir hér í
landi frá hafi til hafs, heima á Bretlandi
og suður í Bandaríkjum. Markmið þessa
félags er fyrst og fremst að styðja og
styrkja sambandið milli Canada og
Bretlands. Auk þess lætur það sig varða
ýms velferðarmál innan þjóðfélagsins,
eins og t. d. fræðslu og uppeldismál,
líknar og hjúkrunar starfsemi o. fl. Með-
an á fyrra stríðinu stóð, vann I. O. D. E.
félagið feiknin öll í sambandi við að
styrkja sjúkrahús hermannanna og bar
mjög fyrir brjósti velferðarmál þeirra,
bæði heima fyrir og á vígstöðvunum. í
þeim málum stendur I. O. D. E. félagið í
beinu sambandi við Rauða Kross fél. og
einnig á vissum sviðum við stjórnarvöld-
in og var þessvegna á ýmsan hátt, kunn-
ugra um hvernig hentugast var að haga
til hjálpar starfsemi viðvíkjandi stríðinu.
Það liggja æfinlega orsakir til allra
hluta, svo var um stofnun Jóns Sigurðs-
sonar félagsins og samband þess við
I. O. D. E. félagið. Mrs. J. B. Skaptason
hafði kynst starfi þessa félags og verið
um tíma meðlimur í Gladstone I. O. D. E.
deildinni hér í Winnipeg. Hún var sjáTf
hermanns kona og gaf því sérstakan
gaum allri hjálparstarfsemi félagsins í
sambandi við stríðið. Hún færði það í
tal við nokkrar vinkonur sínar, að þær
ættu að ganga í Gladstone deildina.
Mrs. Guðmundur Simmons, tengda-
systir Mrs. Skaptason, varð fyrir svör-
um, kvaðst hún ekki viljug til þess að
ganga í enskt félag, en bætti svo við:
Gætum við ekki myndað samskonar ís-
lenzkt félag? :— Þar með féll talið niður.
En Mrs. Skaptason hugsaði nú um það
fram og aftur hvort það mundi verða
mögulegt undir kringumstæðunum, að
stofna I. O. D. E. deild meðal Islendinga.
Þar kom þó að, að hún boðaði til fundar
á heimili sínu 20. marz 1916. Á fundin-
um mættu erindsrekar frá öllum íslenzku
kirkjunum, sem þá voru í Winnipeg.
Mrs. Colin H. Campbell mætti fyrir hönd
I. O. D. E. félagsins, hefir hún gengist
fyrir útbreiðslu þessa félags hér í Mani-
toba. Málið var svo rætt fram og aftur
og félagsstofnun fékk góðar undirtektir.
Sýndist þeim konum, er þarna voru
staddar að með svona löguðum félags-
samtökum, yrði íslenzkum konum hægra
um hönd og þátttakan yrði almennari, í
því að hlynna að íslerizkum hermönnum
bæði á vígstöðvunum og heima fyrir.
Sömuleiðis virtist konunum að öll líkn-
arstarfsemi, sem íslenzkar konur höfðu
með höndum í þarfir stríðsins, yrði með
þessu móti meira skipulögð. — Svo Jóns
Sigurðssonar félagið var stofnað. Með
því að velja sér það virðulega nafn, setti
félagið markið hátt, og tók sér líka á
herðar ábyrgð gagnvart íslenzku þjóð-
erni. Á þeim dimmu dögum var það
andlegur styrkur að hugsa um þann
mann, sem aldrei hopaði á hæl í barátt-
unni fyrir frelsi og þroska íslenzku þjóð-
arinnar. Sameinaðar ætluðu íslenzku
konurnar sér að vinna innan þessa félags,
að ýmiskonar mannúðar og menningar
málefnum. Eins og eg tók fram áður,
voru stofnendur félagsins konur úr and-
stæðum félögum, útaf fyrir sig var það
hálfgert kraftaverk að þær tóku þarna
höndum saman og hafa ætíð unnið síð-
an, innan þessa félags, með friði og vin-
semd að öllum félagsmálum. Margar
þær konur, er þarna mættust, höfðu svo
að segja aldrei talast við eða kært sig
um að kynnast. Þannig urðu sameigin-
leg áhugamál, íslenzkra kvenna, til þess
að brjóta skörð í ófriðar múrana. Þjóð-
ræknisfélagið, sem hefir unnið að því að
sameina starfskrafta Islendinga á ýms-
um sviðum var stofnað 3 árum síðar.
En þá voru íslenzku konurnar orðnar
samvinnuvanar, vináttu og kunnings-
skapur hafði myndast milli þeirra og
þrifist innan Jóns Sigurðssonar félagsins.
Á stofnfundinum var Mrs. J. B. Skapta-
son kosin forseti félagsins. Aðrir forset-
ar hafa verið: Mrs. J. Carson, Mrs. Sigfús
Brynjólfsson, Mrs. J. Thorpe og Mrs.
Þorsteinn BorgfjÖrð. Allar þessar kon-
ur hafa veitt félaginu prýðilega forstöðu,
enda var hér um atkvæðamiklar konur
að ræða, sem voru þeim gáfum gæddar
að þær voru færar um að stjórna um-
svifamiklum félagsskap. Frá byrjun fé-
lagsins hafa verið kjörnir heiðursforset-
ar þessar konur: Frú Lára Bjarnason,
Mrs. Sigtryggur Jónasson, Mrs. B. J.
Brandson, Mrs. F. J. Bergmann, Mrs. B.
B. Jónsson, Mrs. Rögnvaldur Pétursson
og Mrs. Skapti Brynjólfsson. Hafa þær
allar átt og eiga ítök í hjörtum Islend-
inga og hafa þær stutt félagið með ráði
og dáð.
Sama má segja um allar þær konur,
sem skipað hafa embætti í stjórnarnefnd
félagsins, þær hafa verið mætar konur
í íslenzka félagslífinu hér í borginni.
Nöfn þeirra allra hefði eg viljað nefna,
en í þessu greinarkorni gefst ekki rúm
fyrir svo langa nafnaskrá, en hún er
geymd á bókum félagsins og einnig í
íslenzku vikublöðunum. En besta og
varanlegasta minning þeirra allra, ligg-
ur í því starfi, sem félagið hefir afkastað
og þeim áhrifum, sem það hefir haft á
félagslíf Islendinga í heild sinni. — Þó
get eg nú ekki stilt mig um að minnast á
Mrs. E. Hansson, vegna þess að hún er
eina konan, sem hefir átt sæti í stjórn-
arnefndinni frá því félagið var stofnað,
fram til þessa dags. Þótt hún sé nú
komin yfir áttrætt er hún samt enn ung
í anda, ern ög hress, með lifandi áhuga
fyrir öllum félagsmálum.
Jóns Sigurðssonar fél. átti strax í
byrjun miklum vinsældum að fagna
meðal íslendinga. Konurnar tóku því
svo vel, að á tiltölulega stuttum tíma
taldi það um 200 meðlimi. Þegar í byrj-
un varð starfið umfangsmikið. Stríðið
var farið að þrengja að fólki æði mikið
og útlitið var þá alls ekki glæsilegt, svo
það var í mörg horn að líta. Enda létu
Jóns Sigurðssonar konurnar hendur
standa fram úr ermum. Margar eldri kon-
urnar voru landnámskonur og sumar
þær yngri dætur landnemanna, aldar
upp við það að horfast í augu við erfið-
leika, hlífa sér ekki við vinnu og vera
hjálpfúsar þegar öðrum lá á liðveizlu.
Oft finna menn, “að blíð er bætandi
hönd”, en aldrei betur en á neyðartímum
stríðs og dauða.
Til þess að hafa upp peninga hélt fé-
lagið skemtisamkomur, dansa, spila-
fundi, kaffisölur og stórkostlegar útsöl-
ur. Að útsölunum unnu félagskonur
kappsamlega, vinir félagsins bæði í borg-
inni og út um sveitirnar gáfu því mikið
af fallegum munum. Voru útsölur fé-
lagsins einna drýgstu inntekju lindirnar,
því öll vinna og alt efni var gefið. Félags-
konur unnu svo að segja nótt og dag að
alskonar saumum og hannyrðum, hekli
og prjónlesi og heimilisiðnaði. Var
sumt af því verki svo vandað og fallegt
að það hefði sómt sér vel á hannyrða
sýningum, enda seldist það eftir því.
Samkomur félagsins voru æfinlega vel
sóttar og báru yfir sér hátíða brag. Úr-
vals ræðumenn íslendinga, bezta söng-
fólk og færustu hljóðfæraleikendur
skemtu þar. Þegar góða gesti bar að
garði eins og nú síðast Maríu Markan,
voru þeir félaginu hjálplegir. Vil eg
sérstaklega minnast á hina listrænu
leikkonu Islendinga, frú Stefaníu Guð-
mundsdóttur ,sem dvaldi hér um stund-
arsakir með Vestur-íslendingum. Þann
tíma, sem hið aldna tónskáld, prófessor
Sv. Sveinbjörnsson var hér í Winnipeg,
var hann félaginu velviljaður og kastaði
hann æfinlega ljóma yfir þær samkom-
ur, sem hann aðstoðaði. Núna þegar eg
er að skrifa þetta man eg svo marga,
sem skemtu vel og skemtu oft á sam-
komum félagsins, en margir þeirra eru
nú ekki lengur hér.
Með svona lagaðri starfsemi hafði fé-
lagið saman mikla peninga, enda þurfti
mikils með, fyrst og fremst á meðan
stríðið stóð yfir og svo síðar fyrir útgáfu-
kostnað Minningarritsins. Frá því fé-
lagið var stofnað 1916 og þar til stríðinu
lauk 1918, munu inntektir félagsins hafa
verið um $8,000.00 og gekk um $6,000.00
af því fé til aðhlynningar hermönnunum
og skylduliði þeirra. Þegar í byrjun fékk
félagið nafnaskrá yfir íslenzku hermenn-
ina og við þann lista bættust óðum nöfn
allra þeirra sem gengu í herinn 2 síðustu
árin. Kvaðirnar urðu fleiri og meiri
viðvíkjandi ýmiskonar líknarstarfsemi í
sambandi við stríðið. Fátækar ekkjur og
munaðarlaus börn þurftu þess með að
hlúð væri að þeim og það reyndi félagið
að gera af fremsta megni. fslenzkum
gamalmennum og einstæðingum, sem
lítið höfðu fyrir framan hendur, sendi
félagið jólaglaðning, því meira gat það
ekki heitið.
Heimboð hafði félagið af og til fyrir
íslenzku drengina, sem voru við æfingar
í herbúðunum hér í grendinni, oft og
tíðum fjarri vinum og frændum.
En fjölmennustu heimboð félagsins
voru tvö samsæti, er haldin voru til að
fagna heimkomnum hermönnum og
hjúkrunarkonum. Fyrra samsætið var
í Royal Alexandra gistihöllinni 6. jan.
1919, sátu það um 300 manns. Hon.
Thos. H. Johnson stýrði því með fjöri og
bauð hann gestina velkomna. Aðrir
ræðumenn voru þeir dr. B. J. Brandson,
H. A. Bergman lögfræðingur og Lieut.-
Col. H. M. Hannesson, sem þá var ný-
kominn heim frá Frakklandi. Sigurður
J. Jóhannesson (eldri) flutti kvæði fyrir
minni hermannanna, og einn heimkomnu
hermannanna, J. Jónatansson, flutti
fallegt kvæði og þakkaði Jóns Sigurðs-
sonar félaginu fyrir sendingarnar til
hermannanna. — Auk þess var skemt
með söng og hljóðfæraslætti og að lok-
um ávarpaði forseti félagsins, Mrs. J. B.
Skaptason, gesti og heimamenn. Seinna
samsætið var haldið ári síðar, 11. febr.
1920, í Manitoba Hall. Voru þá allir her-
menn komnir heim, er áttu afturkvæmt
og var sú veizla afar fjölmenn. Meðal
annara héldu þar ræður Sir. Jas. Aitkins
fylkisstjóri Manitoba og C. F. Gray borg-
arstjóri í Winnipeg. Mæltu þeir fagur-
lega til Islendinga. Og þar var Svein-
björnsson með frumsamin lög og söng-
menn til að syngja þau. Bæði þessi sam-
sæti báru y/ir sér gleðibrag, því af heil-
um hug var þeim fagnað, sem menn
höfðu heimt úr helju og voru nú komnir
heim sigri hrósandi.
Nokkru síðar fagnaði félagið öðrum
heimkomnum hetjum, en það voru Fálk-
arnir, þegar þeir komu til baka úr sinni
olympsku frægðarför. í því samsæti var
mikill veizlufagnaður, því allir íslend-
ingar glöddust yfir sigri þeirra.
Einnig hefir félagið, af og til, haft
gestaboð fyrir langferðakonur, sem
heimsótt hafa landa hér í Winnipeg. Vil
eg nefna til þær: Stefaníu Guðmunds-
dóttur leikkonu, skáldkonurnar Jakob-
ínu Johnson og Láru G. Salverson. Þegar
frk. Hólmfríður Árnadóttir var
hér á ferð, flutti erindi og sýndi
myndir, fagnaði félagið henni
og sömuleiðis frú Kristínu Sím-
onardóttur frá Reykjavík. Frk.
Halldóra Bjarnadóttir var gest-
ur Jóns Sigurðssonar fél. engu
síður en annara íslenzkra kven-
félaga, sem tóku á móti henni
hér vestra. Tók félagið sinn
þátt í kveðjusamsæti því, er
henni var haldið skömmu áður
en hún lagði af stað heimleið-
is. Öllum þessum góðu gest-
um, höfðu félagskonur ánægju
af að kynnast.
Þá ætla eg lítillega að minn-
ast á umfangsmesta, vanda-
samasta og á margan hátt örð-
ugasta verkið, sem félagið tók
sér fyrir hendur að koma í
framkvæmd. Og það var að
gefa út Minningarrit íslenzkra
hermanna.
Félagið hafði borgað allan
kostnað í sambandi við eina
sjúkrastofu á hermanna sjúkra-
húsi I. O. D. E. kvennasam-
bandsins hér í borginni. Var
það gert til minningar um
Magdal Hermannsson, fyrsta
íslendinginn, sem féll á Frakk-
landi 28. apríl 1915. Varð sú
sjúkrastofa fyrsta byrjunin til
minnisvarða hugmyndar, sem
síðar varð að framkvæmdum.
Um það bil að stríðinu lauk var
það orðið félagskonum um-
hugsunarefni með hverju móti
félaginu yrði mögulegt að reisa
þeim íslendingum, sem höfðu
látið líf sitt í stríðinu, ein-
hverskonar sérstætt minnis-
merki. Ýmsar hugmyndir og
uppástungur komu fram í sam-
bandi við það mál. Ein var t.
d. sú að byggja -lestrarsal og
koma upp bókasafni fyrir Is-
lendinga en til þess að geta
gert það myndarlega, skorti
félagið fé. Sama ástæðan
kæfði fleira, sem konunum
kom til hugar. Það mun hafa
verið Mrs. J. B. Skaptason, sem
fyrst varð til þess að færa í tal,
að félagið gæfi út Minningar-
rit, með myndum og stuttum
æfisögum þeirra, er höfðu látið
líf sitt af völdum stríðsins.
Þessari hugmynd var vel tekið
og var hún brátt samþykt. —
Hugðu félagskonur að þetta
mundi verða tiltölulega auð-
velt verk að höndla. En um
það bil að upp var sagt varð
nú reyndin samt önnur.
Um það leyti að útgáfumálið
var að komast á fastan fót,
fóru konurnar að athuga það
nánar frá ýmsum hliðum. Her-
mennirnir voru komnir heim,
sumir þeirra svo illa til reika
að þeim var ekki hugað langt
líf. Og svo var enn önnur á-
stæða fyrir því, að bókin var
stækkuð. Eftir töluverða um-
hugsun, komust félagskonur
að þeirri niðurstöðu, að frá
sögulegu sjónarmiði yrði bókin
ekki fullnægjandi, nema að
þar yrðu taldir allir þeir Vest-
ur-íslendingar, menn og konur,
sem tekið höfðu þátt í herþjón*
ustu á stríðsárunum frá 1914-
18. .
Með þeirri breytingu og við-
bót, var vitaskuld alt starfið í
sambandi við útgáfu bókarinn-
ar svo margfalt örðugra og um-
svifameira. 1 full fjögur ár
var unnið, hvíldarlítið að því,
að eltast við að smala heimild-
um saman um þvera og endi-
langa Norður-Ameríku. Og
þó, því miður, náðust þær
aldrei allar.
Á sama tíma hafði félagið
með höndum fjársöfnun fyrir
útgáfu kostnaði og gekk það
furðu vel. Sumir voru meira
að segja svo velviljaðir þessu
fyrirtæki, að þeir sendu félag-
inu peningagjafir. íslenzku
vikublöðin í Winnipeg gáfu
þessu máli fult fylgi sitt og var
hjálp þeirra ómetanleg. Þau
voru tengiböndin milli fjar-
lægðanna og í gegnum þau
náðist oft í heimildir, sem að
öðrum kosti hefði verið ómögu-
legt að hafa upp á.
Islendingar í heild sinni,
tóku þessu máli drengilega og
frændur og vinir hermannanna
voru félaginu sérstaklega
hjálplegir, á svo margan hátt.
Og vegna þess að bókarmálinu
var alment svona vel tekið,
varð útgáfa Minningarritsins
möguleg.
Nefndin, sem kosin var til
að vinna að bókarútgáfunni,
var skipuð þessum konum:
Mrs. J. B. Skaptason, Mrs.
Finnur Johnson, Mrs. G. Búa-
son, Mrs. Þorsteinn Borgfjörð,
Mrs. W. J. Líndal, Mrs. P. S.
Pálsson og Mrs. Gísli Jónsson.
IVar Mrs. Finnur Johnson for-
j maður nefndarinnar og Mrs. G.
iBúason ritari. Að henni lát-
I inni annaðist Mrs. F. Johnson
að miklu leyti um bréfaskriftir
nefndarinnar. Mrs. P. S. Páls-
son sá um alla reikningsfærslu
í sambandi við sölu.bókarinnar
og annaðist útsendingu hennar.
En öll nefndin starfaði í sam-
einingu og með áhuga. Er
þýðingarlaust að útskýra alla
þá margþættu vinnu, aðalat-
riðið var, að bókin kom út vor-
ið 1923 og verkinu var lokið.
Til Minningarritsins var
mjög vandað að öllum ytra frá-
gangi og hvað innri frágang
snertir, nægir að benda á nöfn
þeirra manna, er nefndin fékk
til að skrifa bókina. Formál-
ann ritaði dr. Rögnvaldur Pét-
ursson og einnig æfiminningar
föllnu hermannanna, eftir
heimildum.
B. L. Baldwinson, fyrv. ritstj.
“Heifnskr.” skrifaði líka eftir
heimildum, öll æfiágrip heim-
komnu hermannanna. Rit-
gerðirnar, sem eru nokkurs-
konar söguskýringar í sam-
bandi við stríðið og þátttöku
Islendinga í því, rituðu þessir
menn:
Próf. Þorbergur Þorvaldsson
Dr. B. J. Brandson
George Peterson, lögfræðingur
Séra Björn B. Jónsson
Dr. Sigurgeir Bardal
Séra Guttormur Guttormsson
Ennfremur las dr. Rögnvald-
ur Pétursson fyrstu tvær próf-
arkir, leit eftir efnisniðurröðun
í samráði við nefndarkonurnar
og lét sér á allan hátt jafn ant
um bókina eins og hann væri
sjálfur útgefandinn. Gísli Jóns-
son las síðustu próförk, gaf
leiðbeiningar um frágang og
ytra snið bókarinnar. Allir
þessir menn, sem hér hafa ver-
ið taldir gáfu félaginu hjálp
sína og fyrirhöfn án endur-
gjalds. — Samt varð útgáfu-
kostnaðurinn afar hár og fé-
lagið varð að taka lán. En
bókin seldist vel og allar skuld-
ir í sambandi við hana voru
borgaðar.
Um tíma vann félagið svo á-
fram, mestmegnis að ýmiskon-
ar líknarstörfum. En svo komu
fjárkreppu árin og allur félags-
skapur átti þá erfitt uppdrátt-
ar. En mestmegnis fyrir á-
huga og dugnað þáverandi
forseta, Mrs. Þorst. Borgfjörð,
lifði Jóns Sigurðssonar félagið
af þau harðinda ár.
Eitt af því, sem félagið hefir
gengist fyrir nú á síðari árum,
er að veita dálítinn styrk, ís-
lenzkum ungmennum, sem hafa
skarað fram úr við músík nám
við Manitoba háskólann. Áður
hafði félagið tekið lítillega
þátt í því, að leggja til í sam-
eiginlegan námsstyrk I.O.D.E.
kvennasambandsins, sem veita
árlega efnilegum háskólanem-
endum héðan styrk til háskóla-
náms heima á Englandi. Einu
sinni vann íslendingur þann
námsstyrk og þá lagði Jóns
Sigurðssonar fél. ríflega af
mörkum.
En nú á Canada-þjóðin aftur,
í stríði og þarf að taka á öllum
sínum kröftum. Konur þessa
lands leggja til sinn skerf og
Jóns Sigurðssonar félagið mun
ekki liggja á liði sínu nú, frem-
ur en áður.
Vestur-lslendingar mæla
tímabil sín í stuttum skrefum,
þegar einhver félagssamtök