Heimskringla - 29.10.1941, Síða 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 29. OKT. 1941
^ticintskcingla
(StofnuB 18S6)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
«53 og SS5 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borglst
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VTKING PRESS LTD.
öll vlðskifta bréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Uitanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskríhgla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnípeg. Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 29. OKT. 1941
TIL UMBOÐSMANNA OG
ÁSKRIFENDA HKR.
Þetta eru alvarlegir tímar, ekki aðeins
fyrir Frakkland, Holland, Belgíu, Noreg
og Grikkland, heldur og um alla heims-
kringluna. Og úr þvi svo er, er ekki
við því að búast, að blaðið Heimskringla
sé þar nokkur undantekning. Sann-
leikurinn er, að ef það á að ganga vel
undan vetri, þarf að verða mikil
breyting til hins betra á innheimtunni
fyrir þessi árslok. Það eru nú aðeins
tveir mánuðir eftir af árinu, en fjöldi
kaupenda ekki enn farnir að gera blað-
inu sín skil. Það má að vísu enn við
vandkvæðum þessum sjá, ef við er
brugðist, en þar má engum tíma tapa;
það mun brátt fara að snjóa hér úr því
það er byrjað í Moskva. Hér er nú svo
margt orðið líkt og þar.
Undanfarin ár hafa innheimtumenn
frá blaðinu farið út um þær bygðirnar,
sem næstar eru og aðstoðað umboðs-
mennina. Nú verður þessu ekki komið
við. 1 sjálfu sér ætti þess heldur ekki
að þurfa, því innheimtumenn eru í öllum
fjölmennari bygðum Islendinga. Með
samvinnu milli þeirra og kaupenda
blaðsins ætti innheimtustarfið að vera
auðsótt. Það hefir reynst það í nokkrum
bygðum. 1 þremur þeirra, all-stórum,
hafa umboðsmennirnir heimtað inn
hvern eyri af áskriftagjöldum. Það er
hægt í fleiri bygðum, ef ekki öllum, ef
dálítið er á sig lagt, því vér höfum ávalt
fundið Islendinga það skynsamari en
aðra, að það sé hægt að fá þá til að lita
á hvert mál með sanngirni. Þeir vita
bæði hag blaðanna og hitt, á hve miklu
veltur um samstarf Islendinga hér ef
þau falla úr leik.
Þegar umboðsmennirnir hafa lesið
þessar linur, vonar Heimskringla að
þeir leggi upp með nesti og nýja skó í
innheimtuleiðangur til þess að koma
innkölluninni af í tíma, eða áður en ár-
inu lýkur. En Heimskringla vonar einn-
ig, að áskrifendur greiði ferðir þeirra og
minnist þess að þeir koma í góðum til-
gangi og friðsamlegum erindum — í
þágu íslenzks félagslífs eigi síður en
blaðsins. En vér vildum hvorugs vera
án; oss yrði flestum lífið hér dapurt og
andlega dautt, ef þetta hyrfi úr sögunni,
þrátt fyrir öll ósköpin, andlegra og lík-
amlegra gæða, sem umkringja oss í þessu
mikla framfara landi.
En þó á þetta sé minst, er hér ekki
farið fram á að einstaklingurinn leggi
sér neinar þær byrðar á herðar sem ó-
sanngjarnar geta kallast. Hann er að-
eins beðinn um áskriftargjald sitt, en
ekki að gefa fyrir sál sinni um tíma og
eilífð.
JAFNAÐARSTEFNA KINGS
Það hefir verið sagt eitt og annað gott
um tilraun sambandsstjórnarinnar í að
halda vöruverði í skefjum á stríðstím-
unum. Þó það hafi ekki tekist og kaup-
hækkun nokkur hafi átt sér stað, eða
svo að nemur 11 af hundraði, hefir
ýmislegt verið gert af stjórninni til að
aftra því sem er viðurkenningar vert.
Og að hún hefir nú tilkynt, að hún ætli
að herða á tökunum og ráða vöruverði
sjálf, mun heldur ekki mælast illa fyrir.
Það er að vísu litið á það, sem skerðingy
á frelsi, en svo er ekki; það er aðeins
með því dregið ögn úr krafti illra laga.
Þetta er því gott og blessað svo langt
sem það nær. Ennfremur er ekkert út
á það að setja, að stjórnin ákveður einnig
vinnulaun. Það er með þau eins og rétt-
mætan verðtexta, að það á alt rétt á
sér. En stjórninni fatast heldur en ekki
í kristilegri mannúð og jafnrétti þegar
kemur að dýrtíðar-uppbótinni, sem hún
lofar og almenningur gladdist svo af og
gerði sér góðar vonir um. Sú uppbót á
að jafna hallan, er almenningur hefir
biðið, af verðhækkuninni. En svo kem-
ur upp úr kafinu, að uppbótina fá þeir
einir, sem hjá stærri félögum vinna, eða
stofnunum, sem yfir 50 hafa í vinnu hjá
sér. Hvers hinir eigi að gjalda, er hjá
þeim vinna, sem 49 hafa í sinni þjónustu,
eða færri, mun fáum ljóst. Þeir kaupa
nauðsynjar sínar með 11% verðhækkun-
inni og gera það áfram, því september og
október verð á að gilda framvegis. Með
því eru þeir dæmdir til að greiða ellefu
centum meira fyrir hvert dollars virði,
en þeir, sem hjá stórfélögum vinna. Þetta
er svo heimskulega, að ekki sé sagt ó-
svífnislega óréttlátt, að það er með öllu
óhugsandi að þetta atriði laganna verði
samþykt óbreytt. Geri King-stjórnin
það, hlýtur hún að tapa hylli hvers
manns, sem sanngirni og réttlæti metur
nokkurs. Vér vonum enn að heyra, að
King-stjórnin hafi í þessu efni frá villu
síns vegar snúið.
ÁRDÍS — IX. ÁR 1941
Rit þetta er gefið út af Bandalagi
lúterskra kvenna. Helztu ritgerðirnar í
því þetta árið eru: “Enginn fær mig ofan
í jörð”, þjóðræknishugleiðing eftir Mrs.
E. P. Jónsson. “Séð og heyrt”, frásögn
um Sunday School Mission Camp Banda-
lagsins við Gimli, eftir F. J. “Islenzk
hljómfræði og þróun”, eftir Björgu Vio-
let Isfeld. “Ágrip af sögu kvenfélags
fyrsta lúterska safnaðar” eftir Margréti
Stephensen og “Aldarfjórðungsminning
Jóns Sigurðssonar félagsins” eftir Guð-
rúnu H. Finnsdpttur. Tvær greinar á
ensku eru í ritinu: “Religion in the
Home”, eftir Ellen M. Fáfnis, og “Cour-
age”, eftir Miss Sellu Johnson. Auk
þessa: “Minningar” merkra kvenna,
skýrslur, þingtíðindi Bandalagsins o. fl.
Ritstjórn annast Margrét Stephensen og
Ingibjörg J. Ólafsson. En ráðsmaður er
Guðrún Johnson.
Árdís er svipað rit og heimilisblöðin
voru á Islandi, nema hvað heldur meira
er þar um trúmál rætt en í þeim, og sem
þó þótti fullmikið, af því að þa"ð var ekki
gert frá nógu sjálfstæðu sjónarmiði held-
ur af trúar-ákafa; á því er oft lítið að
læra. Þetta á einkum við um ensku
greinarnar í ritinu. Islenzku greinarnar,
sem sumar eru góðar, eru lausari við
þetta og hafa undirstöðu góðan fróðleik
að geyma, t. d. hljómfrEéðisgrein Mrs. fs-
feld. Slíkar greinar hafa gert heimilis-
ritin öllu öðru fremur vinsæl.
Árdís kostar 35^ og fæst hjá Mrs.
Guðrún Johnson, 14 Thelmo Mansions,
Winnipeg, og eflaust fleirum Bandalags
konum og bóksölum.
CANADA OG STRÍÐIÐ
Iðnaðurinn Framh.
Það sem vinda varð bráðan bug að,
eftir að Canada var farið í stríðið, var
vopnaframleiðslan. í Ottawa var sérstök
stjórnardeild til þessa stofnuð (Depart-
ment of Munitions and Supply). Verk-
efni hennar var að sjá um, að iðnaðar-
stofnunum landsins yrði nú breytt í
vopnasmiðjur. En það var ekki með
sældinni -gert og oft varð að reisa nýjar
stofnanir og kaupa alla mögulega hluti
til þeirra. Til þessa og eins hins, að
breyta iðnstofnunum landsins eins og
með þurfti, hefir landsstjórnin frá stríðs-
byrjun til þessa veitt fé, sem nemur
$520,000,000.
Auk þessara iðnstofnana, varð að gera
100 flugvelli, reisa ótal byrgi og skála og
fjölda íveruhúsa fyrir hermenn um alt
land. Nú sem stendur eru 2,500 slík í-
veruhús í smíðum eða fullgerð í Halifax.
Þau eru reist eins ódýrt og unt er. Á
tuttugu öðrum stöðum hefir svipað orðið
að gera vegna húsnæðisleysis, er her-
mennirnir komu þangað. Stjórnin kvað
gera út félag sjálf til þessa starfs.
En þegar til iðnaðarins kemur og
framleiðslu hans, má fyrst nefna hina
auknu skipasmíði í Canada. Til hennar
hefir nú verið varið um $320,000,000 til
þessa dags frá því er stríðið hófst. Stór
skipasmíðastöðvar, eru nú 17 í Canada,
og 45 smærri. Starfa í þeim 20,000
menn, en fyrir stríðið um 1500.
Þá er flugskipasmíðin. Síðan í janúar
1939, hefir tala mannanna sem að henni
starfa aukist úr 1600 í yfir 25,000. Fram-
leiðslan hefir aukist síðan 30. júní 1941
um 25%. Um nokkra mánuði hefir flug-
skipasmíðin numið 40 flugförum á viku.
Framleiðsla skriðdreka nemur hér orð-
ið talsverðu á ári. Þeir eru smíðaðir
bæði stærri og smærri. Um 800 eru
gerðir af hinum stærri, sem með land-
her eru notaðir en um 1000 smærri, eða
ósterkari til njósnarstarfs og sem eru
skjótari í förum.
Þá er framleiðsla alls konar mótor-
vagna og hjóla. Af slíkri vöru hafa hér
verið pantaðir um 200,000 vagnar og
hjól og eru 150,000 af þeim nú komin til
Englands og eru í notkun í Norður-
Afríku. Fá áhöld þessi öll bezta orð fyrir
að vera vel smíðuð.
Af byssum af öllum tégundum og skot-
færum, er ósköpin öll framleitt. Fall-
byssur, byssur í loftför, og til hvers er
vera skal í stríði, eru nú smíðaðar í
Canada. Sprengjur bæði fyrir flugvél-
ar og sjóinn, djúpsprengjur svonefndar,
eru hér framleiddar. Sem sýnishorn
sprengjuiðnaðarins má geta þess, að um
100,000 sprengjur er hver vegur um 500
pund, eru framleiddar á ári í Canada.
Átján af 23 stofnunum, sem að alls
konar efnasamsetningi starfa (chemical
and explosive), eru nú í jíjónustu sam-
bandsstjórnar. Framleiða þær á einu
ári orðið meira af sprengjum, en gert
var í Canada öll árin í fyrra stór-stríð-
inu.
Canada hefir framleitt undrin öll af
munum fyrir sjálfa hermennina. Nemur
veitingin til þess orðið u<n $100,000,000.
Auk þess eru nokkrir tugir miljóna
greiddir fyrir öll upphugsanleg áhöld,
svo sem k,íkira, vasa-síma, þráðlaus
skeytaáhöld, kompása, efni til að gera
reykjarmekki með, áhöld í skip, sem
kafbáta eltast við, gastrygðan fatnað,
gasgrímur, fallhlífar o. s. frv.
Fyrir hernaðaráhöld sem þau, er hér
hefir verið minst á, og ótal fleiri ónefnd-
ar tegundir, hefir stjórnin gert samninga
um smíði á, svo að nemur $2,000,000,000
(tveimur biljón dölum).
Af öllu þessu er ljóst, að Canada hefir
breytt iðnaði landsins í vopnasmiðjur.
Og það má furðu gegna, hve greitt það
hefir tekist, þótt mikill hluti áhaldanna
hafi hér aldrei áður verið framleiddur.
Fjórmálin
Hvernig fer Canada að þvi að greiða
herkostnað sinn, sem nú er nærri fjórar
miljónir á dag? Það er gert með aukn-
um sköttum og lánum. Skattarnir eru
nú um það þrisvar sinnum hærri en
fyrir stríðið. Gamlir skattar hafa verið
hækkaðir og nýjum bætt við. Hér fara
á eftir tölur, er sýna í stuttu máli skatt-
tekjur þjóðarinnar þrjú síðustu fjárhags-
árin:
Allar skatttekjur nema:
1939-40 1940-41 1941-42
(áætlaðar)
$468,271,000 $778,290,000 $1,369,310,00
Helmingur skattteknanna eru með
beinum sköttum fengnar. Tekjuskattur-
inn hefir verið hækkaður árlega eða úr
3% 1939 í 15% 1941. Undanþegnum frá
skatti hefir einnig fækkað. í júni 1940,
var herskatti bætt við. Nær hann til
nálega allra, er fyrir launum vinna.
Beinan skatt í einhverri mynd greiða nú
fimm sinnum fleiri en fyrir stríðið.
Undir eins og stríðið braust út í sep-
tember 1939, var skattur hækkaður á
hreinum tekjum (excess profits) auð-
manna. Er sá skattur nú 79^/2%, sem
væri nálega allur hreinn gróði, ef ekki
væri miðað við það, að hann tekst aðr
eins af því, sem er framyfir gróða und-
anfarinna ára (profits over standard
pre-war rate). En hvað sem því líður,
þá voru tekjur af beinum sköttum fyrir
stríðið, eða 1939-40 aðeins $136,910,000,
en eru nú 1941-42 $732,000,000.
Tekjur af óbeinum sköttum, t. d. toll-
um og söluskattj o. s. frv., hafa einnig
hækkað, en miklu minna. Þær námu
árið 1939-40 $331,361,000 en nú (1941-
42) $637,310,000.
Stríðslánin eru annað atriðið, sem fjár-
hag Canada heldur á réttum kyli. Frá
alþýðu og fjárstofnunum öðrum en bönk-
um, hefir sambandsstjórnin tekið lán er
nema alls $1,470,000,000. Með þessum
lánum komst stjórnin yfir fé að nýju er
nam $1,200,000,000. Um $171,000,000
fóru til að encfurnýja eldri lán.
Lánin voru þrjú. Skrifuðu menn sig
fyrir nokkuð meiru, en hvert lán var.
Fjárhæð sigurlánsins 1941 var $600,000,-
000, en umsóknirnar um það námu $711,
000,000. Lánboð þetta var eftirtekta-
vert fyrir hve margir þeir voru, sem féð
lögðu fram.
Auk þessa láns voru herfrímerki keypt
fyrir 82 miljónir dollara. Aðrir lánuðu
fé án vaxta, svo að nam $7,000,-
000. Á þessu fjárhagsári er
búist við 200 miljón dala tekj-
um af sölu herfrímerkja.
En betur má ef duga skal.
Ef stjórnarkostnaðurinn verð-
ur á þessu fjárhagsári $2,350,-
000,000 til $2,650,000,000 eins
og áætlað er af sumum, fer
varla hjá því, að tekjuhallinn
verði frá 365 miljón til 515
miljón dalir, eða að skuld
landsins aukist um hálfa biljón
dollara á yfirstandandi fjár-
hagsári. Meira.
ISLENZK HLJÓMFRÆÐI
OG ÞRÓUN HENNAR
Fyrirlestur eftir
Björgu Violet ísfeld
fluttur á 4. þingi hinna sam-
einuðu hljómfræðiskennara
Canada, í Empress hótelinu
í Victoria, B.C. 10. júlí 1941.
Mér er það mikið gleðiefni,
að vera stödd hér í dag og tala
um íslenzka hljómfræði. Eg
tel mér það sérstakan heiður
að hafa tækifæri til þess að
varpa ljósi á þessa hlið ís-
lenzkzrar menningar; því mér
er það fyllilega ljóst að yfir ís-
landi og Isl. hvílir skuggi
vanþekkingarinnar, að þvi er
Canada og Bandaríkin snertir;
í þeim löndum er ísland minna
þekt en æskilegt væri.
Það virðist ótrúlegt' að þjóð-
in, sem ól Leif Eiríksson —
manninn, sem fann Vesturheim
árið 1000 — skuli hafa verið
svo að segja ókunn íbúum þess-
arar álfu í 940 ár. Eg segi 940
ár sökum þess að það var ekki
fyr en í fyrra (1940), þegar
Bretar sendu lið í því skyni að
hernema Island í verndarskyni
gegn Þjóðverjum, sem ráðist
höfðu inn í Danmörku og Nor-
eg — ekki fyr en þá að þjóðin
í þessu mikla landi fór að láta
sig þekkingu á íslendingum
nokkru varða. íslandi hefir því
verið veitt eftirtekt sökum
þess að það er Vesturheimi
mikils virði; annars hefði sú
eftirtekt ekki átt sér stað. Is-
lendingum hefði auðvitað verið
það kærra að kynnast umheim-
inum sem sú þjóð, er stofnaði
lýðstjórn fyrir meira en þús-
und árum og hefir stöðugt
haldið henni síðan. Árið 1930
á þúsund ára afmæli lýðveld-
isins viðurkendu Englending-
ar að Island væri elzta núver-
andi lýðveldi — að “Fjallkon-
an” væri móðir þingbundinnar
þjóðstjórnar.
Einnig hefði ísland mátt vera
þekt sem land skáldanna—eins
og það er í raun og sannleika.
Þegar hnattstaða landsins og
það hversu afskekt það hefir
verið er tekið til greina, ,þá er
það alls ékki að undra þótt í-
í búar þess séu næmir fyrir feg-
jurð og hljóðfalli; og þegar það
í svo bætist við að málið er afar-
Ifullkomið, þá er það einnig of-
, ur eðlilegt að þjóðin yrði skáld-
I hneigð — að henni yrði það
auðvelt að túlka hugsanir sín-
ar og tilfinningar í þeim bún-
ingi sem málið skapaði henni.
En íslendingar eru einnig
Iþjóð, sem elskar frelsi, og þeir
eru stoltir af því að vera sam-
herjar Breta gegn ofsóknum
bæði sjálfra sín vegna og vegna
Vesturheims, þar sem þúsundir
bræðra þeirra og systra eiga
heima.
Það var fyrst nálægt síðustu
aldamótum sem íslenzka þjóð-
in byrjaði að hagnýta sér hin
miklu auðæfi náttúrunnar sem
landið geymir. Þá fyrst fór
þjóðin að auðgast fjárhagslega.
Sökum efnaskorts áttu fæstir
landsbúa dýr hljóðfæri fram
að þeim tíma; af því leiddi það
eðlilega að þeir höfðu ekki
tækifæri til þess að þroska
hljómfræðisgáfur sínar.
Hljómfræði á Islandi, eins
og í flestum öðrum löndum,
byrjaði i kirkjunni. Á meðan
þjóðin játaði kaþólska trú var
öll hljómfræðismentun einung-
is bundin við munkana. Var
því unnið á móti allri verald-
legri hljómfræðisþekkingu;
hún var talin að standa i vegi
fyrir sönnum mannlegum
þroska.
Það var ekki fyr en eftir
miðja sextándu öld að fyrsta
sálmabók var prentuð á is-
lenzku (1589). Fimm árum síð-
j ar var prentuð önnur sálmabók
i að mestu leyti útlendir sálmar.
Sú bók kom út í 19 útgáfum á
j árunum 1594 til 1779, aðeins
i með orfáum breytingum eða
umbótum. í sjöttu útgáfunni
er viðauki eða skýringar um
einf-öldustu tákn, tima, tón-
stiga, lykla, hætti o. s. frv. —
Þessi bók var nefnd “Grallari”
og lögin í henni voru kölluð
“gömlu lögin” til aðgreiningar
frá nýrri lögum í sálmabók,
sem prentuð var 1801 að til-
hlutun Magnúsar Stephensens.
Magnús Stephensen hafði
dvalið langdvölum í Danmörku
og gekst fyrir því að á Islandi
|Væru kendir allmargir verald-
legir söngvar, sem vinsælir
Jvoru á þeim tíma í Kaupmanna-
höfn. Þessum söngvum var
jsamt ekki vel tekið á íslandi;
i en þó urðu þeir til þess að
Ivekja sönghneigð og hæfileika
í þá átt með þjóðinni.
Árið 1812 fæddist sá maður,
I sem síðar var nefndur faðir
hljón^fræðinnar á íslandi. —
Hann hafði meiri áhrif á þjóð-
ina á því sviði en nokkur ann-
ar maður hafði haft upp til
þess tíma. Hann hét Pétur
Guðjohnsen. Þegar hann lauk
stúdentsprófi á íslandi var
hann sendur til Kaupmanna-
hafnar af skólaráði Reykjavík-
ur til þess að læra uppeldis-
fræði, í þeim tilgangi að hann
yrði skólastjóri í Reykjavík að
loknu námi. Guðjohnsen varð
afar hrifinn af hljómfræði
þeirri, sem hann kyntist í
Kaupmannahöfn, og strengdi
þess heit að flytja heim til ætt-
jarðar sinnar hina miklu feg-
urð og þann óþrjótandi andans
auð, sem hann sjálfur hafði
orðið aðnjótandi. Hann notaði
hverja einustu frístund og
hvert tækifæri til þess að læra
hljómfræði, sérstaklega organ-
spil og söng.
Hann kom heim til Reykja-
víkur eftir þriggja ára nám til
þess að gerast þar skólastjóri
og organleikari í dómkirkj-
unni. Sex árum síðar varð
hann prófessor í hljómfræði
við Latínuskólann, sem það ár
(1846) hafði verið fluttur frá
Bessastöðum til Reykjavíkur,
og þar var hljómfræði kend
sem aukanámsgrein.
Árið 1854 kom hann opinber-
lega fram með karlakór, voru
það nemendur hans í Latínu-
skólanum. Var það í fyrsta
skifti, sem karlakór hafði
heyrst á Islandi. Einn af nem-
endum hans, sem fram úr skar-
aði var Jónas Helgason; hann
stofnaði blandaðan kór, karla-
kór verzlunar- og embættis-
manna og hljómfræðisflokk, er
hann skifti í deildir. Hann gaf
einnig út margar bækur til
þess að efla frekari hljómfræð-
isþekkingu í landinu. Af þessu
leiddi það, að undir lok nítj-
ándu aldarinnar var íslenzka
þjóðin glaðvöknuð tjl meðvit-
undar um nýjan búning ís-
lenzkra hugsana og tilfinninga
— búning hljóms og hljóðs.
Isl. hafa æfinlega verið mikl-
ir alvörumenn. Það er því
engin furða, heídur eðlilegt að
þeir leiti sér eins fullkominnar
mentunar í hljómfræði og
kringumstæður frekast leyfa,
enda leita þeir sérstaklega í því
skyni til beztu staða og stofn-
ana, sem þeir þekkja.
Merkastur þeirra manna,
sem fullkomnunar leituðu sér í
hljómfræði við erlendar stofn-
anir, var Sveinbjörn Svein-
björnsson. Hann var geðs-
hræringa- og tilfinningamaður
mikill; hann úskrifaðist af Lat-
ínuskólanum árið 1868, fór til
Skotlands, og þaðan eftir nokk-
urn tíma til Kaupmannahafnar