Heimskringla - 01.04.1942, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 1. APRIL 1942
Heimskringla
(StofnuO 18SS)
Kemur út á hverjum miBvikudegi.
Etgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537
VerS blaðslns er $3.00 árgangurinn, borglst
fyrlrfram. Allar borganlr sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskifta bréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Uitanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave:, Winnipeg
"Heimskringla" is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 1. APRIL 1942
HUGLEIÐING ÚT AF BRÉFI
(Sjá bls. 2)
Á öðrum stað í þessu blaði, er bréf
birt frá Halldóri kennara Stefánssyni í
Roblin, Manitoba. Það er svo nýtt, að
yngri mentamenn hér sýni þann áhuga
fyrir blöðunum, að skrifa þeim og skegg-
ræða við þau um íslenzk velferðarmál,
að vér ekki einungis birtum bréfið, held-
ur viljum taka það tækifæri til þess að
segja nokkur orð um þetta sama efni.
Þó safnast hafi í sarpinn dáiítið af ólund
hjá oss út af aðgerðaleysi mentalýðsins
af yngri íslenzku kynslóðinni og þess
kunni að gæta að nokkru i grein þessari,
viljum vér fyrirfram biðja bréfritann að
líta ekki á það sem að honum beint,
heldur að ástandinu yfirleitt vor á með-
al. Og tillögur hans, sem eru af góðum
vilja gefnar, eru meðteknar í sama anda.
I bréfinu er óspart og eflaust með
nokkrum sanni það fundið að íslenzku
blöðunum að þau séu bæði dýr og léleg
borin saman við þann fróðleik sem
kaupa megi á ensku máli fyrir $3. Það
er nú hreint ekki nýtt, að íslenzku blöð-
in séu á það mint, að þau séu illa sam-
kepnisfær við hérlend blöð. En með
þeim kaupendafjölda, sem ensk blöð
eiga hér kost á og aftur hin íslenzku,
mun fáa furða á þessu. Það er þetta
sama sem því veldur að ensk blöð þessa
lands eru bæði dýrari og ófróðlegri, en
bandarísk blöð. Suður í Chicago gat
maður fyrrum keypt eins mikið og mað-
ur gat borið af blöðum fyrir 3^, þegar
hérlend blöð voru tvefalt dýrari.
Sem vikublöð geta ísl. blöðin ekki
meira en mint á helztu fréttir, er sögu-
legt innihald hafa, en ekki kept við dag-
blöðin eða útvarp. Önnur vikublöð flytja
lengri og ef til vill fróðlegri ritgerðir
eftir stærð, en það sem blöðin ná í
af slíku hér vestra og með því, sem þau
taka af þessháttar úr ritum að heiman,
er efni þeirra ekki mikið ófrumlegra, en
blaða af sömu stærð á ensku. En vissu-
lega væri hægt að bæta blöðin, ef fjár-
hagur þeirra væri sá, að geta ráðið fleiri
við að skrifa þau. En jafnvel þá mundi,
er tímar líða, verða rekið sig á, þar sem
yngri mentamenn hér hafa gefið upp á
bátinn að skrifa nokkuð' á íslenzku.
Hreinskilnislega sagt virðist oss hinir
yngri mentamenn eiga vansann af þvi,
en ekki hinir eldri að svo er komið. Einn
maður starfandi við vikublöðin, getur
líitið framyfir það gert, að búa undir
prentun það sem blöðunum berst. Það
væri fullkomið verk tveggja eða þriggja
manna, að gera blöðin svo úr garði, sem
Mr. Stefánsson gerir kröfu til og tækist
vel, ef ekki mætti samt eitthvað að út-
gáfunni finna.
Tilgangur íslenzku blaðanna er auðvit
að fyrst og fre"mst sá, að flytja Vestur-
íslendingum frétt af því er þeir hafast
sjálfir að og af því, sem er að gerast á
ættjörðinni. Það áform sitt ætlum vér
þau hafa furðanlega efnt. Þann ilitla
fróðleik sem um þetta efni er hér að
finna, ætlum vér þau hafa flutt og svo
langt fram yfir það, sem hin fróðlegu
ensku blöð hér gera, að án þeirra færi
hér alls engin saga af íslendingum. Þó
yngri mentamenn vorir hér vestra, sjái
þetta ekki og viðurkenni ekki starf Hkr.
20 blöð til baka, að ekki sé minst á
551/2 árs starf hennar, vegnahinna djúpu
áhrifa fná menningu þessa lands, sem
eins og flest ensk menning viðurkennir
engra annara þjóða menningu (sem t. d.
Rússland minnir nú óþægilega á), er
þetta eigi að síður sannleikur um ís-
lenzku blöðin. Þau eru saga okkar hér.
Eldri íslendingum er það ekki rauna-
laust, að tilraunir þeirra hafa ekki borið
meiri árangur en þetta í að vekja yngri
kynslóðina hér til meðvitundar um þjóð-
erni sitt og rækt hennar til þess. Þegar
búið var að setja hana hér til menta,
bjóst hún vissulega við, að hún skelti
ekki eins og raun er á skolleyrum við
öilu ísl. og byrjaði á því að týna tung-
unni. Einar Ben. segir við Islendinga
heima á Fróni, að með tungunni tapist
metnaður og þjóðerni landsins. Skyldi
hérmentuðu löndunum okkar,- sem sum-
ir eru nú ekki nein börn, heldur á fer-
tugs og fimtugs aldri, ekki hrjósa neitt
hugur við því, er þeir líta yfir farinn veg
sinn hér, og íhuga hvert spor þeirra
liggja, hve syndin er þung, sem þeir
hafa gagnvart þjóðerni sínu framið með
vanræklsunni við íslenzka tungu?
Bert mun nú þykja mælt, en vér höf-
um lengi geymt hinum enskumælandi
mentamönnum vorum þessa ádrepu. Þeir
bera því við, auðvitað, eins og vant er, að
þeir séu önnum kafnir í embœttum siin-
um. En vér erum ekki að gera neitt lítið
úr skyldurækni þeirra við embætti, eða
til þessa lands, þó vér bendurn á hitt, að
ræktarleysi þeirra til íslenzkrar tungu,
sé feðrum þeirra og mæðrum hér mikil
vonbrigði. Þeir hafa hér til þessa fyrir-
hafnarlaust átt kost á að nema íslenzka
tungu, þar sem hún var talmál á iheim-
ilum foreldra þeirra. En þeir hafa vegna
ræktarleysisins algerlega leitt það hjá
sér.
Hvað hafa blöðin gert, spyr bréfniti,
fyrir æskulýðinn? Svarið er, að þau hafa
haldið hér við sambandí milli Islend-
inga, sem það hefir leitt af, að félög
þeirra á meðal hafa getað starfað jafn-
framt bví, sem það hefir orðið til þess, að
íslenzka er enn eingöngu töluð á fjölda
af heimilum. Hún ihefir ennfremur und-
anfarið birt nokkuð á ensku máli, til
þess að reyna að smala -hinum týndu
sonum og dætrum Islendinga saman,
fyrir beiðni nokkra vina hennar, er hugs-
uðu sér það fyrsta sporið, til að reyna að
koma af stað samtökum þeirra á meðal
um eflingu íslenzkrar tungu og viðhald.
En það virðist sama ræktarleysið og af-
skiftaleysið, hafa komið fram gagnvart
því.
Sneið er blaðinu send fyrir að birta
of mikið um eða eftir dr. R. Beck. ís-
lenzkum mentamönnum hér væri nær
að taka sér hann til fyrirmyndar í að
leggja til lesmáls íslenzku blaðanna en
að amast við því. Ættu þjóðræknismál
vor hér marga slíka sem Beck, væri
þeim betur borgið en þeim nú er.
Heimskringla hefir margsinnis vakið
eftirtekt á hugmynd Þ. Þ. Þ. um það,
að fá áhrifamikinn Islending að heiman,
er hæfur hefði reynst í því að leiða æsk-
una, til að koma vestur og vekja syni
okkar og dætur upp af svefninum, sem
þau eru fallin í um það er lýtur að við-
haldi tungunnar. Blaðið gerði þetta sið-
ast um það leyti, er þjóðræknisþingið
stóð yfir. Auðvitað hefði þetta átt að
vera verkefni Þjóðræknisfélagsins og
deilda þess. Hefði t. d. enskumælandi
deild þess tekið málið upp og þó ekki
væri nema að lofa því fylgi sinu, hefði
það flýtt fyrir framkvæmdum þess. En
ónei, Heimskringla talaði þar, eins og
svo oft áður í þjóðernismálum, fyrir
eyrum, sem ekki heyrðu.
Bréfritarinn mun líta á það eins
og Ragnar loðbrók, sem nokkurskonar
Áslaugar-óra, að elzta kynslóð Islend-
inga ií þessu landi hafi svo vel í garðinn
búið um viðhald íslenzku, sem unt var.
En íslenzkar stofnanir og islenzkt þjóð-
líf hér ber þetta með sér. Frumbýling-
arnir afhentu næstu kynslóðinni —
Það sverð er dýrast fengið verður —
eins og Matthías kvað, tunguna. Sú kyn-
slóð nam og íslenzku og kunni vel á sín-
um yngri árum. En hún fægði ekki það
sverð lengi. Það ryðgaði í höndum
hennar. Það eru að vísu til nokkrar
heiðarlegar undantekningar, eins og
Gutt. J. Guttormsson o. fl. En forsómun
afkomendanna yfirleitt dylst ekki fyrir
því, sem bezt sézt á því, að blöðin gömlu,
Lögberg og Heimskringla, eru nú ekki
öðrum nýt, vegna þess, að þau eru á
íslenzku skrifuð, en eldri eða elztu nú-
lifandi íslendingum. Þannig hafa hinir
enskumælandi mentamenn vorrar þjóð-
ar farið með arf sinn! Það á við
um þetta mál hið sama og dr. Sig.
Júl. Jóhannesson kvað eitt sinn, er hann
mælti fyrir minni Fjallkonunnar:
Þú veittir þeim afl og orku
í æsku við brjóstin þin—
þeir kasta að þér klaka i staðinn;
þeir kunna ekki að skammast sín!
Það mætti eflaust afla íslenzku blöð-
unum nokkra áskrifendur, ef farið yrði
að gefa þau út á ensku. En er þá ekki
horfið heldur langt frá tilgangi þeirra?
Myndi ekki eldri Íslendingum bregða í
brún, er þeir sæu Heimskringlu heita
orðið The Globe og Lögberg, The Rock
of Law eða eitthvað þess háttar. Frum-
býlingarnir stóðu af sér alt spott og spé,
se-m að þeim var kastað fyrir það að vera
Islendingar. Þeir gengu til verka og
sýndu fram á, að það var engin skömm
að því að heita Ísiendingur. Þeir gerðu
Islendingsnafnið með störfum sínum hér
að góðri og gjaldgengri vöru. Afkom-
endur þeirra geta ekki verið að leggja
það á sig, að halda nafninu hér við.
Nokkrir þeirra hafa komist hér í háar
stöður, sem sam-t sem áður eru pólitísk-
ar og því ekki nein sönn mælisnúra á
hæfileikum þeirra. Má og með nokkrum
sanni þar um segja, að flokksfylgið hafi
átt sér dýpri rætur en þeir. En ef haldið
er, að í þessar stöður sé aðeins náð sakir
þess, að íslenzkan var lögð á hililuna, er
það hin mesta blekking. Að vera kom-
inn af þjóð með fornri og fastmótaðri
menningarstefnu, er engum hinn minsti
farartálmi á lífsleiðinni.
Það sem nú íhefir verið tekið fram,
svarar flestum spurningum bréfsins til
ritstjórans. Smáatriðum eins og því,
hvort að aukafyrirsagnir ættu að vera í
löngum greinum til að gefa efnið til
kynna, svo hægt sé að lesa það eitt, sem
mönnum þykir þess vert, virðist aðeins
sanna það, að það sé ekki það eitt að
skrifa íslenzku, sem þverrandi fer hér,
heldur sé eiginleikinn ti’I lesturs að glat-
ast einnig, sá eiginleiki, sem Islending-
um heftir ef til vill flestum öðrum verið
ríkulega í blóð borinn.
Bréfritinn spyr, hvort Heimskringla
geti búist við að lifa eins og nú sé áfram
haldið? Alls ekki. Þegar eldri Islend-
ingum fækkar svo, að ekki verða fleiri
eftir að kaupa blöðin en það, að útgáfan
ekki borgar sig, hvað mikið sem úr
kostnaðinum er dregið, deyr hún drotni
sínum. Úr því hinir mentuðu afkom-
endur Islendinga læra ekki íslenzku, fer
ekki aðeins hún heldur og alt íslenzkt
félagslíf -hér forgörðum; það legst í gröf-
ima með eldri kynslóðinni, Ef álitið er
að þeim peningum sé illa varið, sem eytt
er til að kaupa eitt islenzkt fréttablað,
þá segir sig sjálft, hvert með útgáfu
blaðsins stefnir, úr því frumbyggjarnir
eru dauðanum, eins og aðrir menn, háðir.
Bréfhöfundi þökkum vér svo tiiskrifið.
Vér þökkum það einlæglega vegna þess,
að það gefur oss von, sem annars var
farin að dofna, um að til séu yngri Islend
ingar, sem unna viðhaldi islenzkunnar
og ekki stendur á samia um hvernig fer
um arfinn, islenzku stofnapirnar, sem
eldri kynslóðin er að afhenda afkomend-
unum. Sá þáttur bréfsins er rof gegn-
um alt skýja þyknið.
ÁRSRITIÐ “NORRÆN JóL”
Eftir próf. Richard Beck
Þetta prýðisfallega og efnismikla rit
heldur á lofti hugsjón, sem ekki má falla
í fölskva, sízt af öUu á þessum þreng-
ingatimum — hugsjóninni urn framhald-
andi samskifti og samvinnu Norður-
landaþjóðanna. Var það í sannleika
heppilega ráðið af stjórnarnefnd Nor-
ræna félagsins á Islandi, að gefa út þetta
jólarit, sér í lagi þar sem hið sameigin-
lega ársrit Norrænu félaganna, Nordens
Kalender, hefir orðið að -hætta að koma
út sökum styrjaldarinnar. Og svo ágæt-
lega fer þetta nýja rit úr hlaði, að allir
þeir, sem unna hugsjóninni um menn-
ingarleg samskifti Norðurlandia á sem
flestum sviðum, fagna því, að tilætlunin
er að það haldi áfram að koma út fram-
vegis.
Ritið hefst á faguryrtum kveðjum frá
Sveini Björnssyni, ríkisstjóra íslands, og
sendiherrum Norðurlanda á Islandi. Er
Sveinn ríksstjóri — en hann talar þar
út frá margra ára reynslu — sannfærður
um gagn og gildi þeirrar samvinnuhug-
sjónar sem Norrænu félögin helga starf-
semi sína. Kveðjur sendiherranna berg-
mála þá djúpstæðu frelsisást, sem verið
hefir fegursta andans aðalsmark allra
sann-norrænna manna. Um það falla dr.
Fr. le Sage de Fontenay, sendiherra
Dana, þannig orð í hinu íturhugsaða
ávarpi sínu:
“I því óveðrí, sem nú gengur yfir þjóð-
ir Evrópu, er það hlutverk Norðurlanda-
þjóðanna að verja hin ómetan-
legu verðmæti persónufrelsis-
ins, Jaga og réttar. Án þessa
frelsis til að rísa gegn lögreglu-
valdinu geta Norðurlandaþjóð-
irnar ekki lifað, og þeim mönn-
um skjátlast algerlega, sem
halda, að hægt sé með ofbeldi
að kenna þeim að hugsa eins og
vélar og láta blind hugtök: —
ríki og vald, gleypa persónu-
leikann.”
Andríki, ásamt fegurð í hugs-
un og máli, einkenna jólahug-
leiðingu séra Sigurbjörns Ein-
arssonar, eins og fleira sem frá
hans hendi hefir komið og bor-
ið fyrir augu þess, er þetta rit-
ar. Stefán Jóhann Stefánsson,
þáverandi ráðherra og formað-
ur Norræna félagsins á Islandi,
ritar prýðilega grein um “Nor-
ræna samvinnu”, er lýkur með
þessum athyglisverðu ummæl-
um, sem vitanlega eru fyrst og
fremst töluð til heimaþjóðar
vorrar: “Það er oft, og ekki að
ástæðulausu, talað um þær
hættur, er nú steðji að islenzku
þjóðinni, menningu hennar og
þjóðerni. Auk innri þjóðernis-
vakningar og þegnskapar sjálfr
ar þjóðarinnar er no-rræna
samstarfið það vígi, er öldur
aðsteðjandi sjóa munu brotna
á. Og í norrænu fjölskyldunni
eigum vér íslendingar heima
og hvergi annars staðar.”
Þá er grein dr. Sigurðar Nor-
dal, “Norðmenn”, með venju-
legu ihandbragði ritsnildar
hans og veigamikil að sama
skapi. Hún ber því órækt vitni,
að þar fer höndum um efnið
maður, sem er gagnkunnugur
sögu Norðmanna, menningu
þeirra og skapgerð. Ber hann
þeim hið besta söguna, eins og
rök standa til, og lýsir jarðvegi
þeim, sem þessi mikilhæfa og
menningarríka frændþjóð vor
er sprottin upp úr. Af eigin
reynd tek eg einhuga undir
þessa lýsingu hans á þeim
frændum vorum, en áður hefir
hann í grein sinni lýst ihinum
miklu andstæðum í fari og
hugsunarhætti einstaklinga í
þeirra hópi:
“Eg hefi hvergi þekt menn
gleðjast eins hjartanlega yfir
því, sem aðrir gera vel, og i
Noregi, vitað menn geta verið
jafnstolta af verkum vina sinna
og eigin verkum, yfirleitt öllu
því, sem þjóð þeirra gæti orðið
til gengis og frama. . Ef tii vill
verða þau afrek, sem Norð-
menn hafa unnið á síðari tím-
um, ihelst skilin, ef iþetta tvent
er haft í huga: stórhugur ein-
staklinganna fyrir sjálfa sig og
stórhugur þeirra fyrir hönd
þjóðarinnar allrar. Þeir háfa
viljað efla menn til höfðingja,
koma upp stórmennum, gefa
þeim byr undir vængi. Að vísu
hefir þetta ekki gerst bardaga-
laust. En af hinni kauðalegu
öfundsýki, sem hylur sig í gerfi
afskiftaleysis, kæruleysis og
strembinnar þagnar um það,
sem bezt er, reynir að kæfa
það með dekri við miðlungana,
er lítið hjá Norðmönnum. Þeir
eru of stórbrotnir, hreinskiftn-
ir og örgeðja til þess.”
Margt annað mjög gott ó-
bundið mál er í ritinu, svo sem
hin skemtilega frásögn Guðl.
Rósinkranz yfirkenanra, “Jól í
Svíþjóð”; smásaga Kristmanns
Guðmundssonar rithöfundar,
“Endurfundir”; þýtt lesmál,
sögur og ferðalýsingar, eftir
merkishöfunda á Norðuríönd-
um, og gagnort yfiríit, “Eitt
ár”, eftir Vilhjálm Þ. Gíslason
skólastjóra.
Þá eru kvæðin í ritinu ekki
af lakara taginu, sérstaklega
snildarkvæðin “Norræn Jól”
eftir Davíð Stefánsson frá
Fagraskógi og “Haust” eftir
Tómas Guðmundsson, sem
bæði hafa þegar verið endur-
prentuð hér vestra og eru með
öllum bestu einkennum þess-
ara vinsælu höfunda. Magnúsi
Ásgeirssyni hefir einnig, eins
og honum var trúandi til, tek-
ist að klæða hið magni og móði
þrungna kvæði Nordahl Grieg,
“17. maí 1940”, í hœfan bún-
ing íslenzks má'ls. Þá mun og
mörgum þykja nýung að sjá
hér á færeyisku góðkvæði eft-
ir J. H. O. Djurhuus, “Songur
um ldvið”, sem er ljóðrænt vel
og glögg lýsing á sigling vor
mannanna barna um brimisoll-
inn lífsins sæ.
Norrœn Jól eru með af-
brigðum vandað rit að ytri frá-
gangi, eigi síður en að efni,
prýdd fjöldamörguim ágætum
myndum og teikningum eftir
kunna islenzka listamenn. Rit-
stjórinn, Guðl. Rósinkranz, rit-
ari Norræna félagsins, og aðrir
þeir, sem stutt hafa hann að
þörfu starfi, eiga því miklar
þak-kir skilið.
Á þessum tímum, þegar
“riddarar rústa og dauða”
þeysa heljarbleik sínum, grá-
um fy-rir járnum, um hauður,
himin og höf, ber að fagna
hverri þeirri viðleitni, sem
heldur vakandi samvinnu- og
bræðralags hugsjóninni, en
slær þó hvergi af djörfum kröf-
urn um fult hugsana- og at-
hafnafrelsi.
J. S. WOODSWORTH
LÁTINN
Stytt þýðing úr Free Press
James S. Woodsworth, stofn-
andi og fyrsti forseti C.C.F.
flokksins lézt í Vancouver á
laugardagskveldið 21. marz;
hann var meðal þeirra fáu
stjórnmálamanna, sem cana-
disku þjóðinni hefir þótt veru-
lega vænt um; hann var einn
hinna fnamgjörnustu foringja
þeirrar hreyfingar sem beita
sér fyrir því að koma á breyttu
og bættu þjóðskiplagi; hann
var þingmaður fyrir Norður-
Mið Winnipeg kjördæmið í 21
ár.
Woodsworth k-vaddi land sitt
og þjóð sína, ástvini og sam-
verkamenn í friðsælum dauða
eftir viðburðaríka lífdaga
stríðs og storma. Hann var um
eitt skeið meþódista prestur og
naut virðingar jafnt andstæð-
inga sinna sem fylgjenda sök-
um þeirrar ótvíræðu einlægni,
hins aðdiáanlega hugrekkis og
hins mikla manndóms sem ein-
kendu allar hans athafnir. —
Hann fékk slag fyrir tveimur
árum og náði sér aldrei til fulls
eftir það, hann var 68 ára að
aldri.
Woodsworth var fæddur að
meþódista prestsetri í Etobi-
coke í Ontario, en varð eld-
heitur jafnaðarpostuli, sem
hataði stríð, fátækt og rang-
læti af öllu hjarta. Hann hafði
óbifandi trú á þjóðabandalagi,
sem allar deilur gæti jafnað og
öllum stríðum mætti afstýra
með friðsamlegum samningum
og sanngjörnum gerðardómum.
Hann var eindreginn jafnaðar-
maður (sósíalisti) en kallaði
þá stefnu samvinnandi þjóð-
félag. — Þrátt fyrir Iþótt
skoðanir hans mættu árásum
bæði utan þings og innan þá
efaðist aldrei neinn um ein-
lægni hans.
Hann barðist á móti þátttöku
Canada í hinu stríðinu og
geriddi atkvæði á móti þátt-
töku vorri í þessu stríði. Með
þeirri stefnu varð hann and-
stæður samherjum sínum og
flokki en hélt samt leiðtoga
stöðunni.
Ekkert sýnir það betur
hvaða álits Woodsworth naut í
þinginu en orð Kings forsætis-
ráðherra við umræðurnar um
hásætisræðuna 1939. Honum
fórust orð á þessa leið:
“Fáir eru þeir menn á þessu
þingið sem eg, að vissu leyti,
ber dýpri virðingu fyrir en
leiðtogi C.C.F. flokksins. Eg
dáist að honum í hjarta mínu
sökum þess að hann hefir hvað
eftir annað sagt það afdráttar-
laust, sem samvizkan bauð