Heimskringla - 08.04.1942, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 8. APRÍL 1942
Hcitnskringla
(StofnuO 18S6)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 85 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borglst
fyrlrfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Oll viðskifta bréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjári STEFAN EINARSSON
tjitanáskriít til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue. Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 8. APRÍL 1942
ÍBÚAR NÝJU GINEU STEIN-
ALDARMENN
Með útbreiðslu stríðsins til Nýju
Gíneu, hefir það færst út bæði í tíma og
rúmi. Á Nýju Gíneu (sem fyrrum hét
Papúa og dregur nafn af íbúunum,
Papúum, er þýðir hrokkinn hærður) búa
frumbyggjarnir enn mjög á sama hátt
og þeir gerðu á steinöldinni; þeir hafa
lítið breyzt. Það er og efast um, að
þeir geti samið sig að nútíðar menningu.
Hér er um aðra stærstu eyju í heimi að
ræða. Grænland mun sú stærsta vera.
Flatarmál Nýju Gíneu er 312,329 fermil-
ur og því nokkuð stærra en Manitoba eða
Saskatchewan. Um íbúa töluna hafa
menn ekki til þessa tíma vitað með vissu.
Árið 1938, fann leiðangur Richard Arohi-
bald um 60,000 manna á eyjunni fyrir
norðan svonefnd Snjófjöll; hann flaug
þar yfir og eygði kálgarða eða rækt-
aðar spildur, er bar vott um mannabygð.
íbúatalan er getið til að muni vera nærri
einni miljón, þar af 5000 Evrópumanna.
Vissir hlutar eyjunnar eru enn sagðir
ókannað land.
Eyjan er mjög fjalllend, eru hæstu
tindar fjallanna alt að 16,000 fet. Vestan
til eru láglendi, um 10,000 fermílur að
stærð, en það eru mýrar og fen að miklu
leyti. Uim vegi og brýr er lítið. Ferða-
lög eru gerð annað hvort í eintrjáning-
um eftir ám eða fótgangandi. Bátana
hafa íbúarnir smíðað með steináhöldum,
holað trjábolina.
Portugallinn, Jorge De Menese fann
eyjuna 1527; en hún var nefnd Nýja
Gínea af de Retiz (1546) af því að honum
þóttu íbúarnir likjast svo blökkumönn-
um í Guinea í Afríku. Eyjan var meira
að segja iítið þekt, er Hollendingar, Bret-
ar og Þjóðverjar skiftu henni milli sín
árið 1884. Eftir stríðið 1914-18, var hluti
Þjóðverja gefinn Ástralingum. En jafn-
vel þá, var landið óþekt flestum Evrópu-
mönnum að öðru en því, að kaupmenn
vissu að þaðan komu hinar fögru fjaðrir
Paradísarfuglsins, sem ná svo mikilli
litafjölbreytni, einkum um timgunar
tíma fuglanna, að ekkert jafnast við það.
Fjaðrir þessar, má sjá í höttum kvenna,
ekki sízt um þetta leyti árs — páska!
Það hefir verið grunur manna, að á
eyjunni sé mikið af málmum. Gull hefir
fundist við stað þann, er Moroba heitir.
En sögur um að íbúarnir séu mannætur
og setji sig ekki úr færi, að ná í höfuð-
leður útlendra hefir dregið úr leitinni
eftir dýrum málmum.
Sagt er að eyjaskeggjar séu ef til vill
enn mannætur, en þó meira vegna gam-
alla skoðana- og trúarkredda, en löng-
unai' í mannak jöt. Það voru trúboðarnir
er fyrst komu þangað er etnir voru.
Virðing fyrir lögum hvítra manna hefir
aukist og þetta breyzt, þó ekki kunni úr
sögunni að vera. Enn treystir enginn,
hvað frumbyggjarnir kunna að gera.
Þeir virðast ávalt ugga að sér, þó í bezta
félagsskap séu. Evrópumenn, sem flest-
ir eru í enska hluta landsins, telja sig
sjaldan óhulta. Hvernig frumbyggjarnir
muni snúast við innrásarliði Japana, ef-
ast enginn um. Þeir hafa ef til vill ekki
mikið tækifæri á móti mönnum með nú-
tíðar vopnum, ef fylkja ætti sér í orustu
við þá. Vopn eyjaskeggja eru bogar og
steinaxir; spjót og axir úr stáli eru þó
ekki ótáð nú í höndum þeirra. En í ó-
fylktum ófriði, með fyrirsátrum og stiga-
mensku aðferðum, geta þeir unnið inn-
rásarliði mikið tjón. Þar við bætist, að
landið er ókannað og veglaust, veður-
far ilt, ýmist kæfandi heitt eða helli-
rigningar. Eyjan er frá náttúrunnar
hendi eitt versta land að hertaka.
Fyrir klæðnaði frumbyggjanna fer
ekki; á það jafnt við um konur sem
karlmenn. En þeir eru skrautgjarnir
sem aðrir. Algengasta skrautið eru
beinhringir í nefinu; kvenþjóðin hefir
festar um hálsinn, mjög haglega gerðar,
úr hundstönnum. Á hörundið skera þeir
myndir og mála sig alla vega.
Þjóðernl eyjaskeggja eru Papúar og
eru þeir hraustir og gerfilegri en nábúar
þeirra, dverganir svörtu, Pygmies, sem
sjaldan eru meira en 4 fet og 6 þuml. á
ihæð og Malasíumenn (mongólakyns).
Um uppruna Papúa er ekki með fullu
vitað, þó Mkir séu svertingum. Eyja-
skeggjum kemur vel saman sín á milli,
en líta á alla útlendinga grunsamlega.
Þó steinaldarmenning megi heita
þarna hafa íbúarnir ræktað smábletti
eða garða af landi, girt þá inn og búið
vel undir ræktun. Hafa þeir gert þetta
alt með stein-áhöldum. Húsin eru stór,
kölluð langhús, og búa margar f jölskyld-
ur í hverju. Á eyjunni vaxa dýrar viðar-
tegundir t. d. sandalviður, íben- og sed-
rus viður; perlu og fiskveiði er stunduð á
ströndinni. Jurtagróður er svipaður og í
Ástralíu. Af alidýrum er lítið, en fugl-
um mesta mergð. íbúarnir lifa á hnot-
um, fiski, garðmat og ávöxtum.
Þetta land, sem hér hefir verið i fám
orðum sagt frá, er nú vettvangurinn, sem
Ástralingar, undir forustu Douglas Mac-
Arthurs og Japanir mætast á. Japanir
eru komnir til eyjunnar. En þeir hafa
orðið fyrir hroðalegu skipastjóni við
strendurnar. Geti þeir eflt her sinn
þarna með tíð og tíma, eins og þeir ef-
iaust ætla sér, verður Ástralíu hætt,
nema meira lið komi henni til verndar.
LEITIN EFTIR GUÐI
Útvarpsrœða flutt í Winnipeg 22. febr.
af séra Guðm. Árnasyni.
Texti: Við hvern viljið þér þá líkja
Guði og hvað viljið þér taka
til jafns við hann? Jes. 40, 18.
Fyrir nokkrum dögum átti eg samtal
við einn af vinum mínum, gamlan mann,
sem hefir hugsað meira og dýpra um
mörg vandamál mannlegs huga, þar á
meðal trúmál, en alment gerist. Samtal
okkar var fyrst á víð og dreif, en að lok-
um snerist það að trúmálunum, og fyr
en okkur varði vorum við komnir út i
langa samræðu um það, sem er kjarni
allra trúarbragða -. . trúna á Guð.
Eitt af því, sem vinur minn sagði og
lagði áherzlu á, var þetta: hvernig eigum
vér að hugsa oss Guð? “Eg get ekki
hugsað mér Guð sem mann,” sagði
hann. Og þegar eg leitaði frekari skýr-
ingar á ,því, við hvað hann ætti með
þessum orðum, kom í ljós, að hann átti
ekki við mann í Mkamlegri mynd, heldur,
að mér skildist, við mannlegan persónu-
leika. . . . Eg dró athygli hans að því, að
bezta aðferðin til þess að komast að ein-
hverjum niðurstöðum í þessu sem öðru,
væri ekki sú, að tala i hálf-óákveðnum
orðum, sem við gætum hæglega lagt mis-
munandi merkingar i, heldur að leita
fyrst að einhverju, sem okkur kæmi
saman um að væri eins áreiðanlegur
grundvöllur og hægt væri að fá; og
byggja á honum ályktanir, sem, hversu
ónógar sem þær kynnu að vera, hefðu
þó að minsta kosti það til sins ágætis,
að vera bygðar á því, sem okkur kæmi
saman um að væri sannleikur. Og eg
stakk upp á því að við tækjum skil-
greiningu stjörnufræðings á heiminum;
og þar sem eg þekti enga aðra betri en
iþá, sem er að finna í Astronomy for
Everybody, eftir NewCombe, tók eg
hana sem dæmi.
Hugsum oss, segir Newcombe, að vér
gætum smækkað sólkerfi vort þangað til
að jörðin væri á stærð við mustarðsfræ.
Tunglið væri þá ofurlítil ögn, hér um
bil einn fjórði ihluti af þvermáli jarðar-
innar, og væri einn þumlung frá henni.
Sólin væri á stærð við epli, og fjarlægð-
in milli hennar og jarðarinnar væri
fjörutíu fet. Hinar pláneturnar, sem
ganga umihverfis sólina, væru á stærð
alt frá örsmárri ögn, sem ekki sæist
með berum augum, upp að meðalstórri
baun. Sú sem væri næst sólinni, væri
tíu fet frá henni, en sú fjærsta einn
fjórða 'hluta úr mílu. Og allar þessar
agnir væru á hægri ferð umhverfis eplið;
sú sem næst því væri þyrfti þrjá mánuði
til að komast kringum það, en sú sem
lengst væri burt þyrfti 160 ár til þess.
Það mætti leggja alt þetta niður á velli,
sem væri hér um bil hál-f fermdla á stærð.
En fyrir utan þann völl væri ekkert, að
máske einstaka halastjörnu undanskil-
inni, á fleti, sem væri stærri en alt meg-
inland Norður-Ameríku. Eínhvers stað-
ar þar úti í géimnum væri næsta stjarna,
á stærð við epli, eins og sólin.
Þessi mynd gefur oss ofurlitla hug-
mynd um hina takmarkalausu stærð al-
heimsins, stærð sem er miklu meiri en
svo að vér getum gert oss nokkra ljósa
grein fyrir henni. Og tímalengdirnar
eru að sama skapi stórkostlegar og fjar-
lægðirnar. Vér vitum t. d. að tíminn,
sem þetta sólkerfi, sem jörðin er hluti
af, hefir þurft til þess að myndast, telst
í hundrað miljónum ára. Svo stórfeng-
legt er þetta alt saman, að það liggur
við að segja megi, að vér séum lítið nær
iþví að þekkja aliheiminn til hMtar, heldur
en músin, sem kemst fáa faðma fró holu
sinni, er að þekkja meginland Ameríku
frá hafi til ihafs. Og samt er þúsundum
barna enn þann dag í dag kend gömul
munnmælasaga frá Gyðingalandi um að
iþetta hafi alt verið skapað á sex dögum
fyrir nokkrum þúsundum ára sem bók-
staflegur sannleikur.
En svo eg komi aftur að samærðu
minni og vinar míns: hvar er Guð að
finna í öllurn þessum óendanleika rúms
og tíma. Hér eru staðreyndir, sem eru
svo stórkostlegar að þær verða aðeins
táknaðar með öhemju-háum tölurn á
pappír, tölum, sem enginn mannlegur
skilningur í raun og veru grípur; en sem
eru alveg óvéfengjanlega sannar. . . .
Vinur minn sagðist ekki geta hugsað sér
Guð sem persónuleika, eða sem mann,
eins og hann orðaði það; og eg geri ráð
fyrir að þeir séu margir, sem verða að
segja það sama, eftir að þeir hafa íhugað
þessi undur stjörnufræðinnar. Og hvaða
skilning sem vér leggjum í orðið per-
sónuleik, þó að vér segjum að það tákni
aðeins eiginleika samandregna í ein-
hverskonar heild, fráskilda allri Mkam-
legri tilveru, þá erum vér litlu nær fyrir
iþví. Vér þekkjum engan persónuleika
annan en þann, sem er bundinn við lík-
amlega tilveru.
En mennirnir hafa þó lengst af hugsað
sér Guð sem mann. Það er bókstaflega
satt að mennirnir hafa skapað Guð í
sinni eigin mynd. Hinir mörgu guðir,
sem vér lesum um i trúarbragðasögu
mannkynsins, eru flestir ekkert annað
en meira eða minna dýrlegar mannverr
ur, eða náttúruöfl íklædd mannlegum
persónuleika. Jehóva gamla testament-
isins er austurlenzkur konungur; Óðinn
forfeðra vorra er vitr höfðingi, og guð
kristinna þjóða var lengi í augum flestra
hinn strangi dómari, sem hafði fyrst og
fremst það Ihlutverk með höndum, að
refsa mönnunum fyrir syndir þeirra. All-
ir þessir guðir eru í vissum skilningi í
mannsmynd; mennirnir hafa skapað þá í
sinni eigin mynd og Mkingu. Og það var
náttúrlegt að þeir gerðu það; þeir voru í
meira eða minna samræmi við það sem
mennirnir vissu um heiminn. Hugmynd-
irmannanna um guðina hafa tekið mörg-
um breytigum, og breytingarnar hafa
ekki farið eingöngu eftir vitsmunum og
þekkingu þeirra, heldur líka eftir hinum
ráðandi lífsstefnum: ií konungsríkjum
Austurlanda voru guðirnir himneskir
konungar, þegar hugsunin um synd og
spilMngu var efst í hugum flestra manna
var Guð dómari; og nýjasta guðshug-
myndin, sem reynt hefir verið að búa tiJ,
gerir Guð að einskonar yfirleiðtoga
þýzkra manna, sem hefir alveg sérstaka
velþóknun á fólki af svo nefndum ger-
mönskum ættum.
Vitanlega eru þessar guðshugmyndir
ekki þær einu, sem vér finnum í sögu
mannkynsins. Jesaja spámaður var víst
ekki ánægður með guðsihugmynd Gyð-
inganna, og það er næsta lítið í kenn-
ingum Jesú frá Nazaret um Guð sem
yfiriþjóðihöfðingja, sem þurfti að færa
fórnir á sérstökum stað á stærri ihátáð-
um. Það hafa verið uppi í heiminum
nokkrir menn, sem hafa endurbætt guðs-
hugmyndirnar, gert þær fegurri og há-
leitari, hreinsað þær af því, sem þeim
hefir þótt of mannlegt, of lágt og ósam-
boðið þeirri hugmynd, sem menn ættu
að hafa um Guð.
En spurningin, sem fyrir oss liggur er:
ihvar getum vér fundið Guð?
Margir vilja nú á tímum halda þvi
fram, að öll guðstrú mannanna sé ekk-
ert nema íihyndun, sprottin af vanmátt-
arkend og ótta mannsins við það sem
hann þekkír ekki. Þeir segja oss, að vis-
indamennirnir, sem rannsaka alt, frá
öreindum efnisins til hinna fjarstu
geirna, finni hvergi Guð. Og það er alveg
satt. Visindamaðurinn sem
vísindamaður finnur ekkert
nema efnislegar staðreyndir;
hann leitar ekki að öðru. •—
Stjörnufræðingurinn finnur
sólir og mælir hreyfingar
þeirra, jarðfræðingurinn finn-
ur steingerfinga í klettalögun-
um og les úr þeim sögu Mfsins
á jörðinni. Það er ekki í neinni
einstakri fræðigrein, heldur í
þvi, sem þær allar leiða í ljós,
í heildarsannindunum, sem vér
getum búist við að fá vitneskju
um Guð. Þegar vér Mtum á
alla verundina sem heild, frá
krystallinum í steininum við
fætur vorar til hinnar fj-arlæg-
ustu stjörnu í regindjúpi geims-
ins, frá amöbunni, sem hrærist
'í vatnspollinum við veginn til
mannsins, sem stýrir bílnum,
sem ferðast eftir veginum, þá
getum vér alls ekki komist hjá
því að velja á milli tveggja á-
lyktana. Annaðhvort er það
alt, — krystallinn, stjarnan,
amaban og maðurinn alveg til-
gangslaus tilviljun, til orðin
vegna þess að einhverjir blind-
ir kraftar hafa komið af stað
hreyfingu í dauðu efninu; eða,
að öðrum kosti, það er vit og
tilgangur í því öllu; annað-
hvort eru lögmálin, sem menn
þykjast finna í tilverunni, ekk-
ert nema ímyndun þeirra
sjálfra, eða þau eru allsherjar
lög, sem einhver vitsmunaleg-
ur máttur hefir sett efninu.
Vér getum að vísu sagt, að efn-
ið hafi sett sér þau sjálft; en
þá hlýtur líka efnið að vera á
ein'hvern ihátt vitsmunum
gætt. Þessi lög, hvernig sem
þeim að lokum er farið, eru ó-
skeikul, alt, sem til er í veröld-
inni, Jýtur þeim og hagar sér
eftir þeim. Vér. vitum ekki
hvers vegna það gerir það. —
Jörðin gengur altaf umhverfis
sólina eftir afmarkaðri braut.
Hvers vegna gerir hún það?
Hvers vegna fer hún ekki beint
út í geiminn? Hún fylgir
þyngdarlögmálinu. Það er það
eina, sem vér getum um það
sagt. Vér vitum að þyngdar-
lögmál er til, en ekki hvers
vegna það er til. Hvers vegna
sprettur ekki eik upp af fræi
asparinnar, eða rós þar sem
hveitikorni er niður sáð? Af
því að eðli þessara trjáa og
jurta er óhagganlegum lögum
bundið.
Og maðurinn sjálfur er þess-
um lögum bundinn, hann er
hluti af tilverunni og fylgir
hennar lögum eins og alt ann-
að. Hann getur t. d. ekki
fremur yfirbugað þyngdarlög-
málið en steinninn getur það,
þó að hann geti flogið í loftinu
með hjálp annara afla, þegar
hann veit hvernig hann á að
nota þau. Hann er Mfræn vera,
og það er jafn óskiljanlegt að
lokum og alt annað. Vér vit-
um ekki hvers vegna sumir
j hlutir í náttúrunni eru lífræn-
ir, en aðrir, að því er virðist,
lífvana, og vér vitum ekki
hvort Mf getur átt sér stað öðru
vísi en í sambandi við efnisleg-
an líkama, — hverju sem vér
trúum um það.
En spurningin er þá, hvora
ályktunina vér eigum að að-
hyllast, þá sem neitar að nokk-
uð sé til nema efnið í hreyf-
ingu, eða þá sem finnur í allri
tilverunni, þegar hún er skoð-
uð sem heild, orku og lögmál,
sem bera vott um vitsmuni eða
hugsun, andlegan mátt. Sá sem
trúir því, að sdðari ályktunin
sé sönn og betur grundvölluð í
veruleikanum heldur en hin,
hann hefir fundið Guð.
En, vill máske einíhver segja,
þessi guðshugmynd er dauð og
köld, hún fullnægir ekki þörf-
um vorum, vér getum ekki beð-
ið til þess guðs, sem er óper-
sónulegur alheimsmáttur, oss
er engin 'hjálp í því að trúa að
hann sé til; vér þurfum guð,
sem er nálægari oss og meira í
vorri eigin mynd og líkingu.
Það er eflaust satt, að það
ihefðu aldrei verið til nein trú-
arbrögð, ef mennirnir hefðu
ekki fundið til innri þarfar hjá
sér til þess að leita hjálpar og
styrks hjá Guði. Trúin er ekki
eingöngu falin í ályktunum,
hversu háleitar og fagrar sem
þær kunna að vera; en hún er
heldur ekki falin í því að við-
taka kenningar, sem einihverjir
ihafa slegið föstum og álitið ó-
skeikular einhvern tíma aftur
á öldum. Trúin er fyrst og
fremst traust á þvi að alheim-
urinn, hversu stór og yfirgnæf-
andi skilningi vorum sem hann
er, sé í eðli sínu þannig, að í
honum sé stjórnandi vitsmuna-
legur máttur; 'hún er sannfær-
ing um það. Og þetta hefir
trúin í rauninni ávalt verið,
þótt að í öllum trúarlbrögðum
séu rnangs konar hugmyndir og
átrúnaður, sem oss dettur ekki
fremur í hug að aðhyllast nú
Iheldur en oss dettur í hug að
trúa því að jörðin sé flöt. En
trúin er meira en þetta, hún er
líka sannfæring um það, að
vorar mannlegu hugsjónir um
réttlæti, mannkærleik, sann-
leik, fegurð o. s. frv., í stuttu
máli: hugsjónir vorar um það,
sem er gott og eftirsóknarvert,
hafi ævarandi gildi, að uppfyll-
ing þeirra í vorum heimi sé í
samræmi viðihið eilífa og óend-
anlega. Lotningin fyrir mikil-
leik tilverunnar, sannfæringin
um vitsmunaiegan mátt í henni
allri og vitundin um eilíf sið-
ferðileg verðmœti vorra hæstu
og beztu hugsjóna eru trú. Og
þessi trú er bæði styrkgjafi og
huggun í þrautum. Hin sann-
asta og bezta bæn er ekki að
biðja Guð um eitthvað sér til
handa, heldur að biðja um
styrk og andlegt jafnvægi, sem
er oss nauðsynlegra en nokkuð
annað á öllum þrautastundum.
Við hvern viljið þér þá Mkja
Guði, og ihvað viljið þér taka *
til jafns við hann? Vér viljum
ekkert taka til jafns við hann.
Hann er sá, sem allar /hugsjónir
vorar um mannlegt ágæti
stefna til. Og þær réttlætast
af því einu, að hans eiMfi mátt-
ur ríkir í öllu. Og lotningu
vora og traust til hans látum
vér í ljós, er vér segjum, að
hans sé mátturinn og dýrðin að
eiMfu.
ISLANDICA
Nýlega hefir mér borist í
hendur Islandica vol. XXVIII.
(Ithaca 1940). Þykist eg ekki
h'afa séð þess getið í íslenzku
blöðunum og vil því fara fáein-
um orðum um það. Islandica
er ætíð athyglisverð og eitt það
iþarfasta rit gefið út um islenzk
efni á enskri tungu. Er safnið
alt nokkurskonar minnisvarði
íslenzkrar bókmentaiðju gegn-
um aldirnar og hefir án efa átt
mikinn þátt í því að kynna ís-
lenzka menningu erlendum
fræðimönnum.
Að þessu sinni hefir Halldór
Hermannsson tekið til með-
ferðar skrautstafi og myndir
iþær sem prýða hin ýmsú hand-
riit af Jónsbók (eða Lögbók Is-
lendinga) sem til eru frá 16. og
17. öld. En eins og flestir munu
vita var það vani þeirra er rit-
uðu upp handrit á miðöldunum
að skreyta þau stórum og mjög
vönduðum upphafsstöfum og
eru margir þeirra alveg ein-
stæð listaverk. Oft eru og mál-
aðar eða teiknaðar myndir
látnar fylgja. Stundum eru þær
tvinnaðar inn í upphafsstafinn,
stundum settar alt í kring um
lesmálið og oft út af fyrir sig á
heilar blaðsíður. Var þetta sér-
staklega algengt 'hvað handrit
af heiiagri ritningu viðvíkur
en náði einnig til annara rita.
Kveður ekki eins mikið að
iþessu í íslenzkum handritum
eins og þeim sem eiga sinn upp-
runa á meginlandi Evrópu.
Haildór Hermannsson hefir
áður gefið út rit um slík íslenzk
handrit ffá miðöldunum, sem