Heimskringla - 19.08.1942, Page 6

9. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPBG, 19. ÁGÚST 1942
En ennþá einu sinni heyrðist langt í
fjarska bergmál hins silfurskæra hláturs, var
það eins og hann kæmi frá æfintýra heim-
um, þrunginn stjórnlausri kátínu og gleði.
“Eins og eg er lifandi maður, þá var
þetta Beau Brocade,” taujaði sýslumaðurinn
lágt.
2. Kap.—Smiðja Johns Stich.
John Stich hafði líka heyrt hláturinn;
íiugnablik stansaði hann, rétti sitt breiða bak
og lét hinn þunga hamar hvíla á steðjanum,
en bros sem lýsti velþóknun lék um varir hans
og andlit, sem var mjög útitekið.
“Þarna fer höfuðsmaðurinn,” sagði hann,
“það væri fróðlegt að vita hvað hlægir hann
nú. ó,” sagði hann og stundi við, “það eru
kanske hermennirnir. Höfuðsmaðurinn er
ekkert hrifinn af hermönnum. Nei, ónei.”
Svo stundi hann á ný og rendi augunum
á hrörlegan trébekk sem stóð í smiðjunni, en
á bekknum sat ungur maður og lét hattinn
slúta niður fyrir augun, sem störðu út í blá-
inn með miklum raunasvip. Ungi maðurinn
var búinn á sama hátt og Johon Stich. Sokk-
arnir voru gráir og luralegir, en skyrtan var
úr þykku og gráu baðmullartaui, og voru
ermarnar brettar upp fyrir olnboga og sýndu
vöðvastælta handleggi. Hann var í stórri
ieðursvuntu sem var slitin og löðrandi í fitu
og var einkenni járnsmiðsins. Þótt andlit og
handleggir væru þaktir sóti, hefði sá er betur
gáði að getað séð, að hendurnar voru net’tar
og vel skapaðar, fingurnir langir með vel
hirtum nöglum, en andlitið bar þrátt fyrir
áhyggjusvipinn vott um að maðurinn var
vanur að bjóða öðrum, og bar merki um
þótta, sem ennþá var ekki niðurbrotinn.
John Stich stóð og starði á hann um
stund og lýsti svipur hans meðaumkvun og
áhyggjum, en andlit smiðsins var bæði góð-
mannlegt og drengilegt. Hann var fáorður
maður og sagði ekkert nú, og brátt dundi
söngur steðjans í smiðjunni er hann rak
járnið. En þótt hann væri ekki margmáll
heyrði hann samt mjög vel, og nú barst hon-
um til eyrna hið jafna fótatak hermanna-
flokksins, sem hafði skilið við sýslumanninn
á vegamótunum, og tröðkuðu þeir nú gegn-
um forina heim að smiðjunni.
“Þey!” hvíslaði smiðurinn um leið og
hann benti á eldinn. “Fljótt að smiðjubelgn-
um!”
Ungi maðurinn hrökk saman. Auðsæi-
lega af skelfingu. Heyrn hans, hin næma
heyrn flóttamannsins, sem vön er að hlusta
etfir hverju hinu minsta hljóði, var alveg eins
næm eins og heyrn smiðsins. Samt herti
hann upp hugann og greip föstu taki á belgn-
um, er hann neyddi sig til að líta hirðuleysis-
lega til dyranna, en um leið blístraði hann
fjörugt lag.
Liðþjálfinn staðpæmdist í dyrunum og
rendi augunum hvatlega yfir smiðjuna, en
menn hans stóðu á verði á bak við hann.
“1 nafni konungsins,” sagði hann hátt um
leið og hann fletti sundur tilkynningu þings-
ins.
Hann hafði fengið boð um að lesa hana
upp í hverjum einasta smábæ og hverju koti
í héraðinu, og smiðurinn John Stich, sem var
næsta þýðingarmikill maður í þessu um-
hverfi, hafði ekki verið viðstaddur upplestur-
inn hjá gálganum.
“Jæja þá, liðþjálfi,” sagði hinn heiðarlegi
smiður rólega um leið og hann lagði frá sér
hamarinn í virðingarskyni við nafn konungs-
ins. Hvað óskar hans hátign Georg konung-
ur annar að birta smiðnum John Stich?”
“Það er ekki yður einum, sem hann óskar
að birta þetta,” svaraði liðþjálfinn. “Þetta
eru lög, sem varða allá trúa þegna konungs-
ins. En hvaða drengur er þetta?” spurði
hann svo, er hann kinkaði hirðuleysislega
höfðinu í áttina til unga mannsins við smiðju-
belginn.
“Þetta er systursonur minn og heitir
Jim og er frá Nottingham,” svaraði smiður-
inn rólega. “Hann er sonur Hönnu systur
minnar. Já, þér mun.ið sjálfsagt eftir henni,
liðþjálfi. Hún var í vinnu hjá Exter lávarði
nálægt Derby.”
“Já, auðvitað. Eg man eftir jómfrú
Hönnu Stich. Eg vissi ekki að hún ætti svona
efnilegan son,” svaraði liðþjálfinn, er ungi
maðurinn rétti úr sér og leit djarflega framan
í hann.
“Já, það tognar fljótt úr þessu unga fólki,
finst yður það ekki?” svaraði smiðurinn
hlægjandi, “en látið oss nú heyra tilkynningu
hans hátignar, fyrst þér hafið fengið boð um
að lesa hana upp hér. Annars á eg mj(jg
annríkt . . .”
“Það er skylda mín, John Stich, og til-
kynninguna verður að lesa á hverju heimili
hér í Derbyshire. Þannig hljóða lögin. Ann-
ars hefðuð þér getað sparað mér þetta ómak,
ef þér hefðuð komið niður að krossgötunum
áðan.”
“Eg var svo önnum kafinn,” svaraði John
Stich þurlega, og liðþjálfinn hóf lesturinn og
þegar hann hafði lokið honum varð þögn í
smiðjunni. John Stich studdist fram á ham-
arinn og ungi maðurinn blés af alefli, en úti
lamdi september rigningin á torfþak smiðj-
unnar.
“Jæja,” sagði smiðurinn um leið og lið-
þjálfinn braut hið þykkja skjal saman og lét
það ofan í töskuna, “getið þér þá sagt okkur
hverjir þessir ungu menn eru, sem drengirnir
okkar, eiga samkvæmt þessari yfirlýsingu,
að fá borgun fyrir að myrða? Hvernig eigum
við að þekkja uppreisnarmann ef við sjáum
hann . . . og skjóta hann ef við erum svo
heppnir að hitta hann?”
“Fyrir hálfum mánuði síðan voru fjöru-
tíu menn á listanum. Við vissum að þeir
héldu sig á laun hér í Derbyshire,” svaraði
ungi hermaðurinn . . . en . . .”
“Hvað eigið þér við með þessu “en”, lið-
þjálfi? Hér í bygðinni voru fyrir hálfum
mánuði síðan fjörutíu menn, sem öllum var
heimilt að myrða. Hvað er orðið af þeim?”
“Flestir þeirra hafa verið handteknir og
hengdir,” svaraði hermaðurinn rólega.
“Jim, gáðu að ofninum drengur minn,”
sagði John Stich um leið og hann leit á
“frænda sinn frá Nottingham,” sem stóð og
horfði með galopnum augum og titrandi vör-
um á hermanninn, sem leit ekki á hann en
bætti rólega við:
“Fyrst skal frægan telja Lovat lávarð.
Þér hafið sjálfsagt heyrt hann nefndan. Hann
var hálshöggvinn fyrir nokkrum dögum síð-
an, og einnig Kilmarnock lávarður . . . þar
sem báðir voru aðalsmenn, höfðu þeir sinn
eigin böðul á Turn hæðinni í London, nokkrir
minniháttar menn hafa verið hengdir og nú
eru bara þrir uppreisnarseggirnir lausir, og
til höfuðs þeim hafa mörg hundruð dalir ver-
ið lagðir og biða þess, sem færir hlutaðeig-
andi yfirvaldi höfuð þeirra.”
Smiðurinn ræskti sig og sagði: “Nú og
hverjir eru svo þessir þrir?”
“Sir Andrew Macdonald ofan frá Tweed-
side og Fairfield óðalsbóndi, sem býr við
Stafford veginn. Þér munið víst eftir hon-
um, John Stich?”
“Já, auðvitað, auðvitað. Eg þekki hann
vel. Móðir hans tilheyrði pápiskri villu og
sjálfur hékk hann aftan í Stúartunum . .
hann var kornungur maður og varð að fara
huldu höfði til þess að forða lífinu . . . nú og
hverjir fleiri?”
“Ungi jarlinn frá Stratton.”
“Hvað þá, ungi jarlinn frá Stratton
Hall?” spurði smiðurinn með óblandinni undr-
un. “Heyrðu mig nú Jim minn. Þú ert mesti
amlóði,” sagði hann gremjulega.
Er hið síðasta nafn var nefnt, hafði
drengurinn hrokkið við og við það féll belg-
urinn, sem hann hafði verið að draga upp
niður á gólfið.
“Fjandinn hafi það! Þessi lög geta gert
mann að launmorðingja, eftir öllu að dæma,”
sagði hann og hló við, “en það veit trúa mín,
að eg held að eg geri aldrei alminnilegan
smið úr þér. Hvað haldið þér herra liðþjálfi?”
“Drengurinn er kanske of viðkvæmur
ennþá. Drengirnir okkar hérna í Derbyshire
flækja sig ekki í vitinu eftir því sem sagt er,”
svaraði hermaðurinn.
“Já, þér munið sjálfsagt eftir málshætt-
inum: 1 Derbyshire borinn og barnfæddur
var . . . eða hvað?”
“Með burðina nóga, en vit fanst ei þar,”
bætti liðþjálfinn við hlægjandi. “Já, þannig
er því varið. Það skaðaði þá ekkert að hafa
svolítið meira af skynseminni. En hvað er
drottins svikari annað en skaðræðis skepna,
og drepum við kanske ekki öll villudýr og
annað slíkt illþýði? Er það kanske álitið
morð?”
Hann hló hirðulegsislega og ánægður
með sjálfan sig og sló á skjalaveskið sitt, sem
geymdi tilkynningu hans hátignar. Hann var
ekkert annað en ungur hermaður, sem hlýddi
hugsunarlaust, og hafði hvorki leyfi né löng-
un til að fara sínar eigin leiðir. Honum hafði
verið kent að uppreisnarmaður væri villu-
dýr í mannsmynd og þá var hann það auðvit-
að, og þessvegna varð að afmá hann þjóðfé-
laginu til tryggingar, og til verndar hans há-
tignar konunginum. John Stich gerði heldur
engar athugasemdir við trúarjátningu her-
mannsins.
“Já, um alt þetta getum við rætt síðar
meir, liðþjálfi, en nú á eg annríkt. Þér sjá-
ið . . .”
“Eg tek það hreint ekki illa upp, Stich
minn góður. Fjandinn hafi það! Skyldan,
eins og þér vitið, John minn, skyldan. Þetta
eru boð hans hátignar. Þau hefi eg fengið
frá höfuðsmanninum, en hann fékk þau frá
sjálfum hertoganum af Cumberland. Munið
eftir lögunum, vinur minn!”
“Já, auðvitað geri eg það.”
“Já, allir vita að þér eruð trúr þegn hans
hátignar, Georgs annars,” bætti liðþjálfinn
við í trúnaðarrómi, því að John var áhrifa-
mikill mbaður þar í héraðinu, “og eg er viss
um, að frændi yðar er alveg eins, en skyldan
verður nú aldrei annað en skylda, og það var
ekki ætlun mín að móðga neinn.”
“Já, þetta er nú alt saman ágætt,” sagði
John óþolinmóður.
“Verið þér þá sælir John Stich,” sagði lið-
þjálfinn, sneri sér á hæli og hrópaði með hárri
raust:
“Til hægri! Áfram!”
John Stich og frændi hans stóðu og
horfðu á hina sex hermenn fjarlægjast með
þungu fótataki. Þeir héldu til Aldwark eftir
hinum blauta og illfæra þjóðvegi..
3. Kap.—Flóttamaðurinn.
Inni í smiðjunni ríkti þögn á meðan fóta-
tak hermananna heyrðist. John Stich hafði
ekki tekið til starfa á ný og nú stóð hann og
horfði þungbúinn framundan sér.
Ungi maðurinn hafði fleygt frá sér belgn-
um og æddi nú eftir hólóttu leirgólfi smiðj-
unnar eins og villudýr í búri:
“Ofsóttur!” tautaði hann milli saman-
bitinna tannanna. “Ofsóttur eins og óarga-
dýr! Og innan skamms verð eg kanske skot-
inn eins og hver annar óður hundur á bak við
einhvern runninn.”
« Hann stundi þungan og var auðheyrt að
sorgin lá honum þungt á brjósti. Svipur hans
lýsti vonbrigðum og eirðarleysi. Þetta var þá
komið svona langt. Nafn hans var á lista lög-
brjóta og útlaga. Og hann var sjálfur sak-
laus maður!”
“Nei, lávarður minn,” sagði smiðurinn
rólega, “ekki á meðan John Stich getur gefið
yður þak yfir höfuðið.”
Ungi maðurinn hætti að ráfa um gólfið
og leit á smiðinn. Augnaráð hans lýsti þakk-
læti og innileika, sem lét áhyggjusvipinn
hverfa af andliti hans. Með unglingslegri
hreyfingu kinkaði hann kolli svo hinir þykku
lokkar, sem huldu höfuð hans snöruðust frá
enninu, um leið og hann greip hendi smiðsins.
“Trygglyndi vinur!” sagði hann loks með
titrandi rödd, “það sem mér fellur þyngst er
er geta ekki launað þér alla þín trygð.”
“Nei, lávarður minn. Talið ekki um
laun. Eg mundi með gleði láta líf mitt fyrir
yður og skyldulið yðar.”
Og þetta voru engin innantóm orð. John
Stich meinti það, sem hann sagði. Þessi tryggi
og heiðarlegi John! Hann elskaði þetta fólk,
sem hann átti alt að þakka, og ást hans var
rótgróin í hinu trygglynda og sterka skap-
lyndi hans.
Stratton lávarður, sem nú var dáinn,
hafði látið ala hann upp og séð um hann að
öllu leyti. Hann hafði látið kenna honum
iðnina og gefið honum kofann og smiðjuna, og
fanst hinum trygglynda smið það sanngjarnt,
að þar sem hann átti lávarðinum alt gott upp
að unna, þá ættu börn hans rétt á öllu, sem
hann gæti gefið í staðinn.
“Æ”, stundi ungi maðurinn, “eg er svo
hræddur um að þú leggir líf þitt í sölurnar
fyrir að hýsa mig.”
En samt var þetta alt saman sprottið af
hörmulegum misskilningi.
Philip James Gascoyne, hinn ellefti lá-
varður af Stratton var þegar hér var komið
sögunni enn ekki tuttugu og eins árs gamall.
Ennþá er til í Brassing Hall falleg mynd af
honum, sem Hogarth málaði. Málaranum
hefir tekist vel að sýna hinn tígulega svip,
hin fögru augu og hið æskufríða hrokkna
hár, sem í marga ættliðu hefir prýtt þá
frændur frá Stratton. Málaranum hafði líka
tekist að sýna hinn bogbdregna, kvenlega
munn og hinar mjúku varir og hökuna og
vangana, sem voru fullir og sléttir, og sem ef
til vill sviftir andlitið karlmensku svip og
þrótti. Myndin ber áreiðanlega með sér, að
mannin skorti vilja, þrótt og stefnufestu, en
þrátt fyrir það bar andlitið vott um hrein-
skilni og einlægni, sem talar til allra, sem sjá
myndina, þótt hún kanske að öðru leyti falli
mönnum ekki í geð.
1 fyrstu æsku fylgdi hann með óskiftum
huga Stúörtunum að málum. Höfðu ekki
forfeður hans liðið og látið lífið fyrir Karl
Stuart fyrir tæpri öld síðan? Hversvegna átti
þá að breyta til? Því þá þessi hollusta við
erlenda konungsætt, við konung, sem talaði
tungu þegna sinna með útlendum málhreim?
Faðir hans, hinn látni Stratton lávarður,
var kyrlátur og ánægður, brezkur aðalsmað-
ur, sem fanst það ekki ómaksins vert að út-
skýra fyrir börnum sínum, hin trúarlegu og
stjórnmálalegu málefni, sem fyrir mönnum
vöktu á hinni átjándu öld og voru ástæðan
fyrir því, að þjóðfélagið valdi sér erlendan
konung. Ef til vill skildi hann þetta ekki
sjálfur. . Pour le Roi (fyrir konunginn) var
einkunnarorð ættarinnar. Þessvegna börð-
ust Gascoynarnir fyrir Stúart þegar hann var
konungur og á móti honum er hann reyndi að
brjótast til valda með lögleysu, og hinn gamli
Stratton lávarður ætlaðist til að börn sín
skyldu fara eftir einkunnarorði ættarinnar,
en hafa engar sjálfstæðar skoðanir í þeim
efnum.
Samt sem áður fengu Stúartarnir fylgi
hjá mörgum. Frá Skotlandi bárust fréttir
um að “hinn káti kóngssonur” hefði allra
hylli hvar sem hann kom. Philip var ungur,
uppfræðsla föður hans þur og leiðinleg og
hann átti marga vini meðal hinna skozku
aðalsmanna. En á meðan faðir hans lifði,
hafði engin þörf gerst á því að voga neinu
fyrir hinn unga prins þar í greifadæminu.
Þegar faðir hans dó, erfði Philip nafn-
bótina og eignirnar og var þá lítið annað en
barn. Hrifinn af skyldum sínum og þeirri
ábyrgð, sem á honum hvíldi, kulnaði hin
gamla hrifning fyrir Stúörtunum og gleymd-
ist að nokkru leyti. Sem einn af aðalsmönn-
um ríkisins hafði hann svarið konunginum
hollustueið, og hélt sér nú við þann eið með
hinu fjöruga ímyndunarafli æskunnar, og
gerði úr honum og þýðingu hans hugsjón, er
veitti honum auðið að standa móti smjaðri og
lævísi þeirra frá Skotlandi og Frakklandi, er
vildu fá hann á sitt band.
Svo komu þær fréttir að Karl Játvarður,
sem studdur var af frönsku fé og frönskum
áhrifum, ætlaði að ráðast á London og mundi
á leiðinni stansa í Derby, til þess að safna
þa? saman undir fána sinn öllum sínum vin-
um.
1 huga hins unga lávarðar Stratton börð-
ust nú æskuhugmyndirnar við hollustu eiðinn
og hugsjónina um skylduna við konung og
föðurland. Hin illa norn, sem hafði gefið
honum kjarkleysis svipinn í dráttunum kring
um munninn og löguninni á hökunni, hafði
einnig dregið þessa drætti í lyndiseinkunn
hans. Hin eina úrlausn, sem houm kom í hug
var sú að flýja vandræðin; því að hann vissi
að Karl konungsson mundi áreiðanlega minn-
ast þeirrar fornu vináttu, sem með þeim var,
og leita fylgis hans, og var Philip þá eigi viss
um hvort hann hefði kjark til að neita...
Hann flúði því úr landi, en ásakaði sig
sjálfan þunglega og fanst hann vera ragur
níðingur að breyta þannig, en huggaði sig
samt við þá barnalegu trú, að hann ryfi samt
ekki eið sinn við konunginn. Hann hugsaði
sér því að leggja eins margar mílur og auðið
væri milli sín og freistingarinnar, sem staf-
aði frá hinum “káta kóngssyni”, sem enginn
gat staðist. Hann lét systur sína, Lady Pati-
ence verða eftir til að hugsa um höllina og
þjónana, en hann sjálfur, einn hinna tryggu
þegna konungsins, flúði landið.
Svo kom byltingin og hinn ömurlegi flótti
frá Derby og loka ósigurinn við Culloden, en
hermenn Georgs konungs fóru um landið
þvert og endilangt og veiddu uppreisnar-
mennina, sem fengu stutta yfirheyrslu, fljót-
an dóm, og ennþá hraðari aftöku. .
Það leið ekki á löngu áður en sá kvittur
komst upp að flóttamaðurinn, jarlinn af
Stratton, væri einn hinna svæsnustu í flokki
uppreisnarmanna ,og varð sá kvittur að stað-
reynd, því á sinni erfiðu ferð frá Derby, hafði
Karl konungsson gist í Stratton höllinni. Er
Philip reyndi að ná fréttum frá systuí sinni
og snúa heim til sín, komst hann að raun um
að hann var sjálfur meðal hinna útlægu og
fallinn undir lög þingsins.
En hann fann samt að hann var saklaus
og hollur þegn konungsins og hann furðaði
sig á því hvernig þetta gat hafa atvikast að
hann var kominn á útlagaskrána. Einhver
hlaut að hafa vitnað á móti honum. En hver
gat það hafa verið? Sjálfsagt ekki hans
gömiu vinir, áhangendur krónprinsins — í
hefndarskyni fyrir fráfall hans.
En hvað sem þvi leið þá var drengurinn
dæmdur til dauða og sekur skógarmaður. Ef
til vill mundi þetta alt saman verða útskýrt
og alt verða gott, en þangað til varð hann að
fela sig og forða svo að hann lenti ekki í
höndunum á einhverjum hinna ágjörnu Júd-
asa, sem lögin voru að skapa með því að heita
þeim launum fyrir að selja líf meðbræðra
sinna fyrir hundrað dali.
Þetta var hræðilegt, blátt áfram skelfi-
legt! Árangurslaust reyndi Philip að varpa
frá sér þessum áhyggjum, og stundum greip
hann hendi smiðsins og hrópaði: “Bréfið til
hennar systur minnar? Ertu viss um að hún
fékk það?”
“Já, það er eg alveg viss um, lávarður
minn,” svaraði hinn þolinmóði John hvað eft-
ir annað.
En eftir heimsókn hermannanna var
Philip í ennþá æstara skapi.
“Bréfið,” endurtók hann, “hefir Patience
fengið bréfið? Þvi kemur hún þá ekki?”