Heimskringla - 16.08.1944, Page 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 16. ÁGÚST 1944
ílteimskrmgla
(StofnuO 1886 /
Kemur út ó hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg— Talsími 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 86 537
WINNIPEG, 16. ÁGÚST 1944
»WILSON«
Hreyfimynd er nú verið að sýna í Bandaríkjunum með ofan
skráðu nafni. Hún fjallar um þætti úr æfi Wilson’s forseta og
sérstaklega þann kaflann, er gerðist í Evrópu í lok síðasta stríðs.
Málsmetandi blöð ljúka lofsorði á myndina, telja hana að áhrifum
til og mikilvægi gersamlega ólíka vanalegum kvikmyndum. Þetta
mun ekki fjarri sanni, því starf Wilsons forseta í friðarmálunum,
er svo náskylt því, sem nú er að gerast í þeim. Hann var eftir
síðasta stríð að berjast við að tryggja friðinn með alheimssamtök-
um, að berjast við að koma í veg fyrir, að þetta stríð, sem nú er
háð, gæti átt sér stað. Nú er um það sama talað og hugsað hvernig
tryggja skuli, að þriðja alheimsstríðið skelli ekki á að nokkrum
árum liðnum og af meiri alvöru, en þegar Wilson bað þjóð sína, að
gerast félagi Þjóðabandalagsins. Þá daufheyrðist þjóðin við bæn-
um Wilsons svo mjög, að andstæðingar forsetans í Washington
fundu sig á engan hátt knúða til að samþykkja áform hans.
í hreyfimyndinni eru partar úr ræðum Wilsons fluttar, er
hann hélt fyrir 25 árum um réttindi smáþjóða. Er þeim nú óspart
klappað lof í lófa. Eins er með alheimssamtökin, þjóðabandalags
hugmynd Wilsons, að henni er nú mjög fagnað og nú mundu engar
torfærur á veginum með að fá Bandaríkin til að ganga í Þjóða-
bandalag til verndar friði af undirtektunum að dæma. Stríðið,
björkum og engin furða þó hann jafnvel Grikklandi, vinsamlegar
óski þeim “vatns úr lífsins Rússum. — Hví ekki?
brunni. En það bendir einnigj Hvílík börn voru flestir þeirra,
til þess, að önnur kvæði hans um er stefnu Rússlands gagnrýndu!
fæðingarsveit sína, séu ekki af Eins og Rússland þyrfti að setja
handahófi til orðin, heldur^ kommúnistastjórnir á fót um
vegna þess, að hann hefir á bók’ alla Evrópu. Þvílík fásinna!
umhverfisins lesið og ann því. j Rússland þarfnaðist fyrst og
Þá eru mannlífsmyndir Gutt- fremst með friðar — til að binda
orms oft ágætar. Öllu betri lýs-( Um og græða sár sín, til að skipu-
ingu en þá í niðurlagsorðum^ leggja auðslindir sínar svo að
hans í kvæði til Agnesar Sig- sósíalistaríkið sé óvinnanlegt. —
urðssonar, getur maður ekki f>ag þarf að tryggja sig fyrir ann-
husgað sér. Tvær síðustu hend-1
ingarnar eru þannig:
— Sem systur þær leiðast með
hönd í hönd
um heiminn, þær Agnes og listin.
“Island” heitir eitt kvæði
ari innrás að vestan. Rússland
verður í framtíðinni að eiga sér
vinsæla nábúa alla leið frá
Norður-lshafi suður til Adria-
hafsins. Hví ekki?
Þetta nær nú til þess, er horfir
við í bráðina. En hvað um það
sem fjær er? Á 10 eða 20 árum,
þessari nýju bók skáldsins. Þar segja Rússar, getur svo farið, að
eru þessar hendingar:
Að sækja þig heim yfir höfin
breið,
er heiminn að sjá og skoða,
úr sólseturs höfnum að halda leið
og hverfa inn í morgunroða, —
1 kvæði til Dr. S. E. Björnsson
og frúar hans, biður skáldið þess
að þau njóti skáldsnilli, góðs
barnaláns og lifi:
Fyrir utan elli
á Iðavelli.
Ein íslenzka samlíkingin eins og
víðar.
En þó lengi mætti nú svona
halda áfram, skal hér samt stað-
ar numið. Kvæðið “Þolinmóð-
aðrar þjóðir heimsins sjái og
skilji stefnu vora betur en nú -
taki hana sér til fyrirmyndar. Er
það ekki betra en bylting og
stríð?
Er það nokkur furða þó Joseph
Stalin totti ánægjulegur pípuna,
ypti öxlum við hjákátlegum
spurningum og svari: Hví ekki?
Það lækkar strax dálítið skuld-j KIRK JUÞIN GSFRÉTTIR
ina. ----■—
Þá eiga aðrar stofnanir og! Framh.
lánsdeildir um $30,000,000,000 Þriðji þingfundur
hjá öðrum. Ennfremur eru eign- Að útfararathöfninni lokinni,
ir hergagnaiðju stjórnarinnar, sem haldin var fyrir Dr. B. J.
sem metnar eru á 75 biljón dali.j Brandson, og fulltrúarnir komn-
Herráðið gerir að minsta kosti ir aftur í kirkjuna, var þriðji
ráð fyrir að fyrir þær fáist 15 þingfundurnn settur kl. 3.30 og
biljón dalir að stríði loknu. En byrjað var á næstu nefndarálit-
þó slegið sé um 50% af þessu unum.
eignaverði öllu, ætti samt að Formaður útbreiðslumála-
fást um 25 biljónir fyrir það ogj nefndar, J. O. Björnsson, las
sem með fénu í skúffunni nemurj skýrslu þeirrar nefndar, sem var
45 biljónum. En það tekur nett j í fjórum liðum. Séra Halldór E.
skuld Bandaríkjanna niður í Johnson lagði til og Sveinn Thor-
$165,000,000,000.
valdson studdi, að álitið væri
Hundafár
sem nú er háð og Wilson gerði alt, sem í hans valdi stóð til að reyna ur virðist oss torlesið og
að afstýra, lagði svo að segja lífið í sölurnar fyrir, hefir nú leitt
mönnum áþreifanlega fyrir sjónir, hvað Wilson vildi og hvað til-
raunir hans með að útiloka stríð í framtíðinni voru mikilvægar.
Það er einmitt þetta, að mynd þessi fjallar um efni, sem nú er
öllum efst í huga, að áhrif hennar eru svo geysimikil á hugsunar-
háttinn. Að hugsjónir Bandaríkjabúa og í raun og veru íbúa
hvaða lands sem er, snúist um efni myndarinnar, virðist nokkurn
veginn víst — og móti þær og hafi mikil áhrif á úrslitin í þeim
vandamálum sem allar þjóðir nú horfast í áugu við.
Það er sagt að sagan endurtaki sig og hún gerir það vissulega
í þessu efni, þó á annan hátt komi nú fram, en fyrir 25 árum.
Hugsjón sem þá var kallaður draumur, er nú óaðskiljanleg samtíð-
inni og sterkur þáttur í raunverulegri sögu hennar. t
Mynd þessi mun senn verða sýnd í Canada. Að sjá hana og
gera sér grein fyrir manninum, sem hugsjón friðarins hóf hæst við
hún fyrir 25 árum, dýrmætustu hugsjónina, sem hægt er að lifa
fyrir — og deyja eins og hann gerði, ætti að vera hverjum manni
ávinningur.
líkingar tyrfnar. —
vísur í bókinni, sem prent-
aðar eru sem skopvísur, eru létt-
vægar innan um hin mörgu
ágætu kvæði í þessari síðustu
bók skáldsins. En hvað sem því
líður, ættu menn að eignast bók
þessa og lesa og kynnast hinum
mörgu góðu kvæðum í henni.
“Hví ekki?”
‘Hunangsflugur’
Þetta er nafn á nýrri ljóðabók,
sem Heimskringlu hefir verið
send; hún er eftir Ný-íslands-
skáldið Guttorm J. Guttormsson.
Blaðið þakkar sendinguna og
höfundi. fyrir svo margt, sem
hann hefir vel og skemtilega
sagt, fyr og síðar.
Þess er vanalega vænst, að
blöð geti að einhverju nýrra
bóka. Skáldskap Guttorms er
óþarft að lýsa fyrir öðrum, þar
sem þrjár ljóðabækur eru áður
komnar út eftir hann, auk fjölda
kvæða, sem í blöðum og tímarit-
um hafa birst, ekki sízt í Heims
kringlu, að ógleymdum leikrit-
um, er ritið Óðinn birti og sem
um margt eru góð, þó lítið hafi
sýnd verið, enda skrifuð á lík
ingamáli, sem ekki greiðir fyrir
á leiksviðinu.
Guttormur er vanalega talinn
kunnastur og vinsælastur fyrir
kímnigáfu sína og skopkvæði.
Því er ekki að neita að ærið er
um kímni í skáldskap hans. Það
eru til nokkur heil skopkvæði
eftir hann og mikið af skopvís-
um. Kímninni bregður einnig
oft upp í alvarlegustu kvæðum
hans. Þó hún sé góð út af fyrir
sig, virðist oss hún ekki eiga þar
ávalt heima. Þetta getur verið
aðeins smekksatriði, en þegar
henni skýtur upp í vinakvæðum
á kostnað annara (t. d. á bls. 21
og víðar í þessari nýúju bók)
tapar hún sér; það verður of
mikið af því góða. En það getur
eigi að síður verið fjöldanum
geðfelt.
Kostir ljóðagerðar Guttorms
liggja í alt öðru, að vorri hyggju
Þeir eru fólgnir í gerhygli og
sterkum orðum. 1 beztu kvæð- margt kvæðið ort undir þessum
um skáldsins er bæði orðgnótt og
tilþrif, sem er á borð við það
sem sjallast er talið ort. Og
hendingar eru oft meitlaðar hjá
Guttormi og haglega gerðar; eru
oft ásýndum ekki ólíkar íslenzku
stuðlabergi. Þetta á að vísu
ekki við um allan skáldskap
hans; það bregður jafnvel öðru
fyrir í allra sterkustu kvæðum
hans sem eru kvæði um náttúru-
lýsingar og Nýja-ísland. Ef til
vill hefir enginn lýst sveit hans,
Nýja-íslandi, betur en hann.
Það væri ekki að undra, þó
annarlegum lýsingum eða orða-
lagi brigði fyrir í íslenzku máli
hjá manni, sem hér er fæddur og
uppalinn og ættjörðina sá ekki
fyr en á efri æfiárum. Hinu er
ekki hægt annað en að bregða
við, hve oft Guttormur sækir
líkingar sínar í íslenzka sögu. 1
kvæði til “Fósturlandsins”, Can-
ada, segir hann:
Líkt og Egil áður fýsti
yfir völlinn gulli sá
hefir þú, svo ljóst að lýsti .
látið gulli þínu strá.
Alt er þetta kvæði hið ágæt-
asta og eitt með þeim betri í
heild sinni í bókinni.
Kvæðið “íslendingafljót”, er
dæmi hinna kröftugu og raun-
hæfu náttúrulýsinga skáldsins.
Eftir að hafa dáðst að björkun-
um meðfram fljótinu segir hann:
Bakka sína bjarkir þessar prýði
bol þeirra enginn telgi í nýja
smíði,
enginn særi rót né raski grunni,
renni að þeim vatn úr lífsins
brunni.
' V
Guttormur hefir að líkindum
Hann sat pír-eygur á skrif-
stofu sinni í Kremlin og reykti
pípu sína. Hann er nú 65 ára, en
spræklegur og fínn til fara eins
og nýsmíðaður Stormovik. Tad-
eusz Romer, fyrrum sendiherra
Póllands í Moskva, kom með
Það er engin furða þótt fólki
þyki nóg um þennan hundasæg,
sem daglega má sjá á götunum í
Winnipeg, enda segja þeir sem
víða hafa farið, að í engri borg
hafi þeir séð eins marga hunda
eins og hér í Winnipeg, ekkert
líkt því. Það er svo til ætlast,
að borgaður sé ofurlítill skattur
Fáeinar af hverjum hundi, en hann er
svo lítill og það gengur svo ofboð
illa að innkalla hann, að það er
ólíklegt að það sem inn kemur,
borgi kostnaðinn við innheimt-
una. Það er ætlast til að þessi
skattur sé greiddur í síðasta lagi
1. júní ár hvert, en í lok ágúst-
mánaðar var ógreiddur skattur
af 800 hundum í Winnipeg.
Hann er afar leiðinlegur þessi
hundafans á götunum og það því
frekar sem margir þeirra eru
illa vandir, eða öllu heldur alls
ekki vandir. Það er algengt að
þeir stökkvi að fólki með urri og
1 gelti og miklum hávaða og eru
afar illúðlegir, svo fólk verður
hrætt við þá, enda ekki óalgengt
að þeir bíti. Margir þeirra eru
Nú er tekjuhalli stjórnarinnar, tekið fyrir lið fyrir lið. Tillagan
á mánuði um 4 biljón dalir. End-| var samþykt, og voru liðirnir þá
ist stríðið fram til júlí-mánaðar lesnir upp einn og einn í einu til
1945, verður hrein skuld Banda-[ samþykta. Fyrstu tveir liðirnir
ríkjanna það sama og öll (gross), voru samþyktir án umræðu. —
skuldin er nú, eða um 210 biljón Þriðji liðurinn var lagður yfir á
dalir. Vari stríðið ekki svo lengi, meðan að þingheimur hefði veru-
Mikolajczyk forsætisráðherra á
fund hans. Hann hafði ekki séð' líka ógeðslegir og óhreinir
Joseph Stalin frá því snemma áj0^ Laxness skáld sæi þá,
árinu 1943. Romer sagði hann mundi hann naumast hika við að
“mörgum árum yngri” en þegar! seSJa a® Þeir væru líka lúsugir.
hann sá hann síðast. Gegnum Vitanlega eiga hér ekki allir
pípureykinn sást bros á andliti| hrinder óskilið mál; sumir þeirra
byltingamannsins; hann ypti eru vei vandir og þrifalegir og
öxlum og^svaraði eins og honum j eigendur þeirra hafa vafalaust
er tamt með orðunum Pochemu! anægJn af þeim, en hinir eru svo
niet — Hve ekki?
Aldrei hafði eins mikið og nú
miklu fleiri sem eru til leiðinda,
óþæginda og óþrifnaðar. Það
kveðið að Rússlandi í málum var Því ekkert undarlegt þó tmg-
heimsins. Rússneski herinn ogj ur maður> nýkominn frá Reykja-
rússnesk utanríkismálastefnaj Vlk’ Þar sem aldrei sézt hundur
var nokkuð, sem heimurinn tók( a getunnL óskaði þess, að til
nú eftir. Þó Rússland gerði ekki WinniPeg bærist skæð hunda-
nema að hreyfa sig í Asíu fór( Pes^> sem eyddi þessum hunda-
kippur um alla álfuna frá Tokio ófagnaði
til Teheran. Og hví ekki?
Það getur bráðlega komist á
friður við Finnland. Og Finn-
land heldur sjálfstæði sínu. —
Þegar af því er tekið Petsamo Bandarískur herforingi, stadd-
og Hangö, verður það ekki ur í Fort Myers í Florida, lagði
hættulegt. Það liggur þá eins spurningu þá, er yfir þessari
og ósjálfbjarga barn í hrömmum grein stendur, fyrir stjórnendur
bjarnarins. Já — hví ekki? ritsins Newsweek nýlega og bað
Nýtt Pólland verður bráðum Þa að ^æra rek fyrir möguleikum
til með þingbundinni lýðræðis- a Þvb hægt væri, að skuldin
Verður þjóðskuld Bandaríkj-
anna nokkru sinni greidd?
verður skuldin minni.
•
Annað sem til greina kemur,
er um greiðslumöguleika á þjóð-
skuld er að ræða, er hvað þjóð-
tekjurnar eru miklar. En þær
eru ekki einungis háðar því,
hvað framleiðsla er mikil, held-
ur einnig verð. Ef verð t. d.
tvefaldast, gera tekjur þjóðar-
innar það einnig, án þess að
framleiðsla eða fyrirhöfn þ. e.
vinna aukist um mustardskorn.
Útlitið er nú fremur það, að
verð hækki að stríði loknu. Hvað
mikið er ekki hægt að gizka á en
um 25% ætla hagfróðir ekki
mikið úr lagi. Skuldin lækkar
auðvitað ekkert við það, en hún
ætti að verða sem því svarar létt-
ari byrði á þjóðinni.
•
Þriðja atriðið er stjórnarfarið
og viðhorf fjármálamannanna.
Óréttlátir skattar, hlutdrægur
stjórnarrekstur, frekja og kröfu-
harka stóriðjunnar og peninga-
valdsins, alt þessháttar getur
stöðvað eðlilegan þjóðfélags-
rekstur, skapað kreppu og þegar
svo á stendur, er auðvitað ekki
um greiðslu á þjóðskuldinni að
ræða. Þegar vér gerum oss í
hug hvernig alt verði að stríði
loknu, verðum við því að hugsa
oss að stjórnir finni ábyrgð hjá
sér til að stýra hjá slíkum boðum
og setji velferð fjöldans ofar eig-
in hagsmunum.
Verðfalli verður naumast af-
stýrt með öðru og það er í raun
og veru stóra hættan sem yfir
vofir.
Hvernig er svo með þjóðskuld-
ina? Möguleikarnir á að greiða
hana eru talsvert 6etri en marg-
ur hyggur. Sem stendur tekur
stjórnin inn í sköttum 45 biljón
dali á ári. Eftir stríð ætti að
vera hægt að lækka útgjöld Um Einarsson tillögu um að í stað
20 biljórí dali. Með 25 biljón orösins “sunnudagaskóla” orðið
dala tekjum, getur stjórnin “söfnuður” verði sett, svo að til-
grynkað á skuldinni um 5 biljónj fagan lesi, “frá hverjum söfn-
dali á ári, sem nægir til að greiða uði”- Séra E. J. Melan studdi og
alla þjóðskuldina á 40 árum. i tillagan var samþykt.
Hér getur nú eitthvað borið út| 3. 1 sambandi við þriðja lið-
af, en með tilliti til framleiðslu-! inn, vildi séra E. J. Melan að það
möguleika og efnahags þjóðfé- væri skilningurinn að hlutaðeig-
lagsins og með ábyrgðarfullri endurnir beri part af kostnaðin-
stjórn og góðri, er hægt að bera um eða allan kostnaðinn þar sem
skuldina og borga að fullu. að möguleikar væru til þess, en
þrautalaust, og án þess að nokk-' annars ef að kringumstæðurnar
urt sérstakt ok þurfi á herðar
legt tækifæri til að athuga inni-
hald hans og þýðingu. Fjórði
liðurinn var skiftur í tvent, og
tveir liðir gerðir úr honum, og
þar af leiðandi fimm liðir alls í
stað fjögra í þessu nefndaráliti.
Nefndarálitið í heild sinni varð
að bíða samþyktar þar til þriðji
liðurinn væri borinn upp aftur.
Þá las forsetinn kveðju sem
hann hafði sent með Dr. Richard
Beck, er hann fór til íslands sem
fulltrúi Þjóðræknisfélagsins á
fullveldishátíðina þar, 17. júni.
Kveðjan var fyrir hönd kirkju-
félagsins, og þegar forsetinn var
búinn að lesa hana, samþykti
þingið gerðir hans í þessu sam-
bandi með miklu lófaklappi.
Fræðslumálanefndar álitið var
næst tekið til íhugunar og um-
ræðu, og var lesið, af formanni
þeirrar nefndar, Davíð Björns-
syni. Álitið var í sex liðum, og
var samþykt, samkvæmt tillögu
séra H. E. Johnson, að taka álitið
fyrir lið fyrir lið.
1. Það var skoðun þings-
ins, eftir nokkrar umræður að
viðeigandi væri að skifta fyrsta
liðnum í þrjá parta, (a), (b) og (c),
sem var gert. 1 sambandi við
(a) partinn, gerði séra E. J.
Melan tillögu um að orðunum
“og sérhver söfnuður borgi fyrir
það upplag sem hann pantar”
verði bætt við liðinn. Sv. Thor-
valdson studdi og tillagan var
samþykt, og (a) liðurinn sam-
þyktur með þessari breytingu. í
(b) partinum lagði séra Eyjólfur
J. Melan til að í stáð orðsins
“biblíur” verði sett “barnabibli-
ur”. Mrs. E. J. Melan studdi.
Samþykt, og (c) var samþyktur
án breytinga, samkvæmt tillögu
séra E. J. Melans, studda af Gísla
Einarssyni.
2. 1 öðrum lið, gerði Gísli
stjórn. Þvælan sem staðið hefir
um Pólland snerist um það, að
Rússland vildi þar öllu ráða og
útlagastjórnin í London varð að
samþykkja það. Og hví ekki?
Ef til vill rís upp önnur þing-
bundin lýðstjórn í Þýzkalandi.
Kommúnistar mundu einnig
ráða þar miklu, því Rússar einir
höfðu raunsæilega stefnu um
hvað gera skyldi við Þýzkaland
að sigri unnum. Ágreiningsmál-
in um Þýzkaland stöfuðu af því,
að sá sem yfir því hefði að segja,
réði yfir allri Evrópu. Hví ekki?
Og til að byrja með að minsta
kosti, yrðu þá stjórnir í Búlgar-
íu, Rúmaníu og Júgóslavíu og
yrði borguð. Hann gerði ráð
fyrir að hún væri nú sem næst
300 biljón dalir.
Spurning sem þessi er mönn-
um ofarlega í huga meðal allra
þjóða heims. En svar nefnds
rits við henni, er á þessa leið:
Þrjú atriði koma hér aðallega
til greina og skal fyrst frá skýrt
í hverju þau eru fólgin.
Það fyrsta er, að þjóðskuld
Bandaríkjanan er ekki 300 biljón
dalir. Sem stendur er hún
$210,000,000,000. En það er öll
(gross) skuldin að ófrádregnum
eignum stjórnarinnar. T. d. hef-
ir fjármáladeildin á hendi um
$20,000,000,000 í reiðu si!fri.
þjóðarinnar að leggja til þess.
DAGSJÁ
“Sameiningin” minnist ekki á
útkomu nýja ritsins “Brautin”.
•
Dagar stórauðsöfnunar eru
taldir, segir íslenzkur rithöfund-
ur. Það er ef til vill fullmikil
bjartsýni, en hún er alla tíma
betri en svartsýni.
væru þannig að ekki væri hægt
að borga, að þá bæri kirkjufé-
lagið kostnaðinn, með einhverja
hjálp ef til vill, frá kvennasam-
bandinu. Séra E. J. Melan lagði
til að liðurinn verði samþyktur
j með þessum skilningi. Gísli Ein-
arsson studdi. Samþykt.
4. Sveinn Thorvaldson lagði
i til að fjórði liðurinn verði sam-
þyktur, og séra E. J. Melan
I studdi. Samþykt. Séra E. J.
j Melan gerði þá tillögu um að
I þnggja manna nefnd verði sett
I af forseta til að sjá um fram-
Halldór Kiljan Laxness segir íj kvæmdir í þeSsu máli. Elín
formála bókar ”
Schmidt, “Hugsað Heim”, að það
Rannveigarj studdi og tillagan var sam-
:im , að það þykt. Þá útnefndi forsetinn
sé sjaldgæft, að eins fallegar þJsa menn f nefndina:
konur og Rannveig Schmidt er, géra E j Melan
skrifi eins vel og hún. séra Halldór E Johnson
-------------- Davíð Björnsson
Heimskringla er til sölu hjá
hr. bóksala Árna Bjarnarsyni, 5. Sveinn Thotvaldson gerði
Akureyri, ísland. tillögu um að fella fimta liðinn