Heimskringla - 30.08.1944, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 30. ÁGÚST 1944
Ifeimsknngla
(StofnuO 1SS6)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 86 537
Verð blaðsins er 83.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
Öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON, «53 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by^and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 86 537
WINNIPEG, 30. ÁGÚST 1944
MINNI BANDARÍKJ-
ANNA
(Flutt í íslenzka útvarpið
4. júlí 1944).
Eftir próf. Richard Beck
Já, satt er það—beiskt er það
Eg var seztur að heima hjá mér síðastliðið föstudagskvöld,
eftir að hafa unnið gott og þarflegt dagsverk, að mínum eigin
dómi.
Winnipeg Free Press lá við hliðina á mér bíðandi þess að ein-
hver veitti henni eftirtekt, svo eg fór að lesa fréttirnar. Mér fanst
þær vera upptekning og endurprentun endurprentunar frá dög-
unum á undan. Lestrarlöngunin var að leggja á flótta þegar eg
kom auga á fréttapistil frá Róm. með fyrirsögninni.: “Píus páfi er
meðmæltur refsingum stríðs-glæpamönnum til handa”.
Ágætt, hugsaði eg. Nú er páfinn þó loksins að snúast á sveif
þeirra sem af einlægni hjartans vona og vilja að guðs ríki verði
stofnað hér á jörðu.
Svo las eg fréttina: “Rómaborg, 25. ágúst 1944. — Píus páfi
sagði forsætisráðherra Breta, Mr. Churchill, eftir 45 mínútna
samtal, á miðvikudaginn 23. þ. m., að kirkja hans — Páfans —
viðurkendi rétt Sambandsþjóðanna að sækja að lögum alla glæpa-
menn hins yfirstandandi stríðs, og að þeim sé úthlutuð sú hegning
sem brot þeirra verðskulda.”
Nú fanst mér páfinn hafa vaxið í augum mínum eftir að hafa
lesið þessa yfirlýsingu. — Eg hætti að lesa og hugsaði með sjálf-
um mér: Er mögulegt að kaþólska kirkjan sé á uppsiglingu?
Eg hefði feginn viljað hætta þarna, en viðskifti mín við — og
þekking mín á afkvæmum kaþólsku kirkjunnar komu mér til þess
að halda lestrinum áfram:
“En, — páfinn lét þess skýrt getið að hin ítalska þjóð ætti og
yrði að vera undanskilin öllum lögsóknum og ábyrgð verka sinna,
og að enginn sem þeirri þjóð heyrði til mætti álítast glæpamaður,
en skoðast sem samherji og samverkamaður Bandaþjóðanna.”
Það mátti nú ekki minna vera. “Samherjar Bandaþjóðanna”.
Þvílík þó dýrð og upphefð að taka Mussolini, páfann og aðra slíka
preláta opnum örmum og með fullum réttindum í samfélag þjóð-
anna sem barist hafa öll þessi ár fyrir frelsi og réttindum þjóða og
einstaklinga.
Það var augljóst að ekki mátti á neinn hátt hreyfa við skyldu-
liði, vinum, vandamönnum og þjóð páfans, þrátt fyrir allan þeirra
glæpaferil.
Nú kom alskonar frétta-fjaðrafok inn í heila minn. Var
það ekki þessi sami páfi sem lagði blessun sína yfir flug- og stór-
skotalið Italíu'þegar þeir fóru hina alræmdu og ógleymanlegu ferð
til þess að undiroka og myrða hina varnarlausu og friðelskandi
Blámannaþjóð í Afríku? Verk stríðsmanna hans þar, voru þess
efnis og þeirrar tegundar, að mér hrýs hugur við að minnast
þeirra hér.
Var það ekki þessi sami páfi sem blessaði hverja byssu og
sprengju sem ítalir sendu til Spánar til þess að undiroka lýðræði
og frelsisþrá landsins sem átti, — eftir öllum guðs og manna lög-
um, — að ráða sínum eigin málum, en vildi ekki vera undirtylla
Rómverska ríkisins, né neinna annara einræðis- og yfirgangs-
manna?
Var það ekki þessi sami páfi sem gaf samþykki sitt og blessun
til innrásarinnar á Albaníu, aðeins til þess að færa út sínar róm-
versk-kaþólsku kvíar, og þrengja sinni útlifuðu og úreltu trú inn á
heimili frjálshugsandi manna og kvenna?
Var það ekki þessi sami páfi sem lagði blessun sína yfir hóp-
morð saklauss fólks, löngu áður en vitfirringurinn frá Berlín hafði
vaknað upp til blóðþorsta þess sem heimurinn héfir verið að
reyna að slökkva síðastliðin fimm ár, með blóði sinna beztu
manna og kvenna?
Var það ekki þessi sami páfi sem sat sjá — ef ekki, lagði
blessun sína yfir — Rómversku sprengjuberana sem sendir voru
til Englands, — aðallega Lundúnaborgar, — til þess að hjálpa
Þjóðverjum, sem þá voru fimm um einn canadiskan og brezkan
flugmann, —'til þess að smeygja þrældóms-múlbandinu á brezka
veldið sem þá stóð eitt í stríði, og á verði fyrir frelsishugsjónum
mannkynsins?
Var það ekki þessi sami páfi sem gaf samþykki sitt til þess að
leyfa hinni al-lægstu mannveru sem nú er uppi, Mussolini, að
reka rýtinginn í bak frændþjóðar sinnar, Frakka, þegar hann
áleit að stríðið væri þeim tapað, og að þeir lægju í sorpinu undir
hunda og manna fótum?
Var það ekki þessi sami páfi, — “Hans Helgidómur!”, —
sem sendi heillaskeyti til hins alræmda óþokka, Hitler, í tilefni
þess að hann slapp lítt meiddur frá morðtilraun manna sinna, sem
leiðir voru orðnir á morðgræðgi og óþokkaskap þýzku herklikk-
unnar?
Og nú er spurningin: Verður hræðslan við djöflatrú og
djöflavald kaþólsku kirkjunnar aflið sem ræður þegar kemur til
friðarsamninganna? . '
Eins lengi og sú kirkja ræður lögum og lofi í heiminum, verða
stríð háð, og ekkert þeirra verður háð til þess “að enda stríð”.
Það verður altaf sami svikaleikurinn upp aftur — og upp aftur.
P. S. Pálsson
i þjóðskipulag sé eigi þar, fremur
! en annarsstaðar í heiminum, orð-
inn að veruleika.
I Og þá er eg einmitt kominn að
| því, sem vera átti þungamiðjan
j í þessu ávarpi mínu, en það er
í lýðræðishugsjón Bandaríkja-
Það hefir æði oft orðið kær- þjóðárinnar, sem skráð er ó-
komið hlutskifti mitt heima í gleymanlega í frelsisskrá henn-
Bandaríkjunum að minnast ar> °g þessi mikli þjóðhátíðar-
þeirrar fóstUrþjóðar minnar á dagur hennar er tengdur við. —
frelsisdegi hennar, 4. júlí, sem Mun ekKi verða um það deilt, að
árlega er haldinn hátíðlegur um samning þeirrar frelsisskrár og
landið alt, eins og sæmir þeim samþykt hennar hafi verið eitt
mikla og söguríka degi í æfi ki® aiira merkasta og áhrifa-
hennar. Þess vegna var mer. rnesta spor, sem stigið hefir verið
sem íslenzkum þegni Bandaríkj- í frelsis- og framsóknarbaráttu
anna, sérstaklega ljúft að verða mannkynsins. En grundvallar-
við tilmælum útvarpsráðs um atriði þessarar frelsisskrár, sem
það, að ávarpa landa mína í til-1 hinn lýðræðislega stjórnarskip-
efni af þessum þjóðminningar- un Bandaríkjanna byggist á, er
degi í sögu hins merka menning- Það> að það sé ótvíræður réttur
Dr. Richard Beck
Lyft oss yfir agg og þrætudíki
upp á sólrík háfjöll kærleikans.”
Það er vafasamt von og ósk allra
! góðra Bandaríkjamanna, að land
j þeirra megi ekki aðeins halda á-
fram að vera land mikilla raun-
j hæfra athafna og framtíðar-
möguleika, heldur einnig grið-
! land þeim, sem leita kunna
j þangað úr áþján annarsstaðar í
j heiminum^ eins og svo oft hefir
átt sér stað. En sérstaklega er
það þó áreiðanlega einlæg ósk
hinna beztu manna og kvenna í
I Bandaríkjunum, að þjóð þeirra
megi bera gæfu til þess að eiga
j verðugan þátt í stofnun þess
j framtíðarríkis friðar og bræðra-
lags á jörðu hér, sem mannkynið
í þráir og dreymir um.
arlands á vesturvegum, fæðing-
arlands konu minnar og barna,
hvers eins að lifa lífi sínu og leita
hamingju sinnar serp frjáls mað-
ÞAR VAR SVO GLATT
ræta þessa djúpstæðu trú og
skapa nýjan heim í sinni eigin
■ mynd, heim kúgunar, harðýðgi ______
og þrældóms.” Og Rooseveh Þó árin géu að færast yfir m
forseti bætir þvi vxð, að engin þá hafði eg samf hlakkað fil þegs
malamiðlun geti bundið enda a nokkra undanfarna da að fara
landsins, sem mín daglegu störí' ur-
eru vígð, þó að þau séu góðu| Hér ér hvorki staður né stund
| heilli jafnframt, að öðrum þræði,. til þess að ræða nánar einstök atökin milli þeirra hugsjóna os “.r-» . . .. ,.
I helguð íslenzkúm og norrænurn atriði hinnar margþættu og, lífsskoðana, sem um er að ræða' « "hÍ
i fræðum og menningarmálum. j merkilegu frelsisskrár Banda- hv; ag aidrei Verði svo að til - anna sem þar hofðu hað sitt
Og þegar eg á þessum degij ríkjanna, enda var það gert ítar-j blessunar leiði, miðlað málum1 LTamoTvtt ldTTtVS'-
I sem sveipaður er ljóma mikillar lega af einum hinna efnilegu: mim góðs og ills, ljóss og myrk-1 funnnd ° 97 í W 8 slðastllðmn
l helgi í> hugum allra sannra, sagnfræðinga íslenzku þjóðar-jurs Þau eru ekki af sama heimi • g> “ ' P'
! Bandaríkjamanna, minnist (innar hér í útvarpinu 4. júlí í
| Bandaríkjanna, þá rennur mér.fyrra. Því einu vil eg bæta við,
fyrst fyrir hugskotssjónir landið að lýðræðishugsjón sú, sem er
sjálft. En víðátta þess er svo^ undiraldan í frelsisskrá Banda-
mikil, að þar er í reyndinni um, ríkjanna, og þar er færð í spak-
heila heimsálfu að ræða, á mæli-j legan og glæsilegan orðabúning,
kvarða Norðurálfu. Náttúru-^ hefir verið fagurlega og drengi-
auðæfin og náttúrufegurðin eru Iega túlkuð á ýmsum tímum af
að sama skapi. Hvað minnis-j forsetum og öðrum þjóðleiðtog-
stæðust mun þó mörgum verða um þeirra, alt frá því á tíð lands-
hin stórfelda fjölbreytni lands-j föðursins sjálfs, Georgs Wash-
lagsins, sem þar mætir auganu,' ington, og stjórnspekingsins
svipbrigðin mörgu í ásýnd lands-j Thomasar Jefferson, svo sem í
ins, hvort sem mint er á Kletta-; ódauðlegum ræðum mannvinar-
fjöllin hrikafögru, sem gnæfa í ins Abrahams Lincoln, í merkis-
bókstaflegri merkingu “sem ris-j ritum hugsjónamannsins og frið-
ar á verði við sjóndeildarhring”. arvinarins Woodrows Wilson, og
eða víðfeðmar sléttur Mið-Vest-i þá eigi síður í ræðum og tilskip-
urríkjanna, sem líkjast einnajunum hins mikilhæfa forustu-
helzt úthafi af akurlendi. Því manns og ótrauðs formælanda
sagði eitt íslenzka skáldið vestan, frelsis- og bræðralags, sem nú
hafs, er hann leit yfir gróður-. skipar forsetasess Bandaríkj-
sæla bygð Islendinga í Norður-j anna, Franklins D. Roosevelt. — ^1 sve§ar um landið, en þó eðli-
m., og stóð yfir
frá morgni til kvölds.
Þá er þess einnig að minnast^ Konurnar sem mest hafa starf-
að djúpstæð lýðræðishugsjón’að að stofnun og starfsrekstri
Bandaríkjaþjóðarinnar, semjþessa velþekta Sumarheimilis
mótað hefir mennigarljf hennar barna og unglinga, tóku opnum
á svo margan hátt, kemur einnigj örmum móti gestum sem að garði
með eftirtektarverðum hættij báru. — Veizlu var slegið upp og
fram í vaxandi virðingu fyrir öllum gefinn ríkulegur miðdags-
hinum ólíku þjóðernum og heil-j verður. Mátti þar og líta flestar
brigðri þjóðræknisstarfsemi inn- þær konur sem hugmyndina áttu
an landsins. Nefni eg sem dæmi að því að þetta sumarheimili var
þess, að vér íslendingar í Banda- stofnað.
ríkjunum fáum með öllu óhindr-! Miss Sigurrós Vídal hefir ver-
aðir að halda uppi þjoðrækislegu ið forstöðukona heimilisins þetta
starfivorumeðfelagslegumsam-!sumar) _ og eftir því sem mér
tokum, 1 ræðu og riti. Enda er var sagt> staðið mæta vel f stoðu
það segm saga, að Islendingar í sinni. Hún veitti þessu sam-
land! þar hafa fyrir löngu síðan kvæmi forstöðu með þeim mynd-
unmð ser hið agætasta orð fyrir arskap sem stoðu hennar yar
þegnskap og þjoðhollustu. Háfa samboðiö> og bauð gestina vel.
og margir þeirra skipað, og skipa komna á viðeigandi hátt.
nu, opinberar trúnaðarstöður f , , .
Islenzkir og enskir songvar
Dahota, að þar væri “akrahaf.Eru löngu víðfræg orðin þau lega
! lega sér í lagi á þeim stöðum,
sem Húnaflói.” j fjögur atriði sem hann lagði á-|^ar sem ^eir eru fÍoimennastir.
Nú vita það allir sem um þaði úerzlu á að vera ættu hornstein-
hugsa, að sambandið milli hvers, ar Þess Þjóðskipulags, sem lýð-
lands og þjóðar þess er harla ná-1 ræðisþjóðunum bæri að stefna að
voru sungnir af og til allan dag-
inn. Einsöngva á báðum málun-
^ um söng Mrs. Th. Thorvaldson,
Loks kemur lýðræðishugsjón! frá Winnipeg. Gunnar Erlends-
Bandaríkjanna glögt fram í vin- son var undirspilarinn við alla
____ _ _ samlegri afstöðu þeirra til ann-1 söngvana, og einnig skemti Páll
tengt. Það skildi Stephan G j Þa er ófriðnum væri lokið; en ara lýðræðisríkja, jafnt stórra S. Pálsson, með skemtisöngvum.
sem smárra. Eru þess næg dæmi,| Auk þess sem hér er talið, og
þó eigi verði þau hér talin. Hefir aðalatriðin á skemtiskránni, —
Island eigi farið varhluta af vin-j Voru stuttar ræður fluttar af séra
arhug þeirra, eins og lýsti sér svo Ernest W. Kuebler, M.A., frá
vel a Alþingishátíðinni 1930, og Boston, Mass., og frú M H Flet-
þá eigi síður í virðulegum og cher. Eru þau bæði ágætlega
vinsamlegum kveðjum, sem for- máli farin, erida var góður róm-
seta íslands, ríkisstjórn, Alþingi ur gerður að máii þeirra
°g Þj°ð, bárust frá Forsetai
Stephansson manna bezt, eins og Það er fernskonar frelsi: mál
fram kemur í hinum margdáðU| relsi> trúarfrelsi, efnalegt sjálf-
ljóðlínum hans: stæði, eða öryggi gegn skorti,
eins og það hefir verið réttnefnd-
ara á íslenzku, og frelsi án ótta,
eða öryggi gegn ótta. Þetta eru
þær vörður, sem hann vill láta
vísa mönnum veginn inn í nýjan
heim friðar og aukinnar farsæld-
Vissulega eru þau orðréttmæli ar> °g Þar speglast á fagran hátt
‘Þótt þú langförull legðir
sérhvert land undir fót,
bera hugur og hjarta
samt þíns heimalands mót.”
Upp lír ferðaminningum
Jónasar frá Kaldhak
Þeir, sem tíðum tala af forð,
títt í ljóðum syngja;
víða liggja valin orð
va5>kra Þingeyinga.
Mikley j ar-Skeggi
\
Út af fyrir sig
Einn á bát og einn á tali,
einn við diskinn sinn,
einn í “flokk” og einn í “vali”,
og eini kjósandinn.
X.
yfir hugum fjarlægra barna verið hefir leiðarljós beztu og
sinna. En auðvitað á þetta einn-j langsýnustu manna Bandaríkj-
ig við um önnur lönd, ekki sízt, anna íra ÞV1 að frelsisskrá þeirra
um jafn svipmikið og fjölbreyti-, var 1 lelur færð og varð stjórnar-
legt land að náttúrufegurð eins skra landsins.
| og Bandaríkin eru. Ásýndj Lýðræðishugsjón Bandaríkj-
landsins, umhverfið. sem fólkið, anna lýsir sér einnig eftirminni-
býr í, mótar með ýmsum hættb leSa 1 umfangsmikilli og örlaga-
skapgerð og viðhorf þeirrar rikri þátttöku þeirra í núverandi
merkisþjóðar, sem þar er að heimsstyrjöld. En í einni af hin-
myndast af öllum hinum f jar- j um miklu ræðum sínum fórust
skyldustu kynþáttum jarðarinn- Roosevelt forseta þannig orð um
ar. Enda má svo með sanni segjaj Þaö sem Bandaríkjaþjóðin og
að Bandaríkjaþjóðin, þar sem samherjar hennar eru að berjast
menningarleg áhrif hins gamla fyrir:
og nýja heims mætast og renna í; “Vér berjumst fyrir öryggi og
Bandaríkjanna, þjóðþingi þessj
Það var eins og alt og allir tæki
saman höndum til þess að gera
um Það töframagn, sem Island áj sú lýðraeðislega ^S]ón, sem utanríkisráðherra þess og öðrumj þetta samkvæmi sem ánægjuieg.
..r;_ 1----- — leiðtogum, 1 sambandi við endur-
reisn hins íslenzka lýðveldis. I
ast.
ins.
Sólríkur dagur, kyrð vatns-
i ms, söngur fuglanna, alt átti
Þess er þá jafnframt að geta, þetta sinn þátt í að gera daginn
að íslenzka þjóðin nýtur víðtækr- eftirminnilegan. I gegn um huga
ar virðingar og viðurkenningar í eldri Islendinganna flaug þessi
Bandaríkjunum fyrir þann skerf. vísa:
sem hún hefir lagt til heims-j
menningai*innar með bókment-
einn farveg líkt og kvíslar í meg-
infljót, sé eigi síður merkileg
heldur en landið í allri auðlegð
framsókn og friði, eigi aðeins
sjálfum oss til hai\da, heldur öll
um mönnum, eigi aðeins í þágu
þess og fegurð. Þar er í sköpunj oinnar kynslóðar, heldur allra
ný þjóð, arftaki allra menningar- kynsl°ða. Vér berjumst til að
þjóða veraldar, sem þegar hefir! hreinsa heiminn af gömlum
glæpum og meinum. Óvinir vor-
ir hafa að leiðarstjörnu grimmi
lega harðúð og vanhelga fyrir-
litningu fyrir mannkyninu. Vér
höfum hitann úr trú, sem á ræt-
ur sínar að rekja alla leið um
aldaraðir aftur í fyrsta kapítula
fyrstu Móse-bókar: “Og guð
skapaði manninn eftir sinni
mynd; hann skapaði hann eftir
guðs mynd”. Vér Jeitumst við að
vera trúir þeirri guðbornu arf-
leifð. Eins og feður vorir fyrr-
um, berjumst vér til þess, að
halda við lýði þeirrikenningu, að
allir menn séu jafnir fyrir aug-
liti Drottins. Andstæðingar vor-
lagt mikinn skerf og marghátt-
aðann til heimsmenningarinnar;
en á þó vafalaust eftir að leggja
enn stærri og margþættaðri
skerf til hennar eftir því sem ár-
in líða. I vissum skálningi er
það vafalaust rétt sem biskup ís-
lands, doktor Sigurgeir Sigurðs-
son, sagði í einni af ræðum sín-
um vestan hafs, að Bandaríkin
væru hin stórfeldasta tilraun.
sem gerð hefði verið á jörðinni
til þess að skapa nýjan heim.
Þar lifa og starfa saman í vax-
andi eindrægni menn og konur
af hinum fjarskyldasta uppruna
og með hinar ólíkustu skoðanir,
þó að draumurinn um fullkomið ir leitast hinsvegar við að upp-
Nú er sumar,
gleðjist gumar,
gaman er í dag.
Brosir veröld víða,
veðurlagsins blíða
eykur yndishag.
um sínum og hlútdeild sinni íj
þróun lýðræðislegs stjórnskipu-1
lags og í lagagerð. Alkunnugt er
hverja rækt hinn mikli lærdóms-1
maður James Bryce, er langvist-j
um dvaldi vestan hafs, lagði við
íslenzka fræði, og þá eigi síður^— Og yngra fólkið heyrði sum-
öðlingurinn og merkismaðurinn argoluna syngja í laufum
Willard Fiske; ýmsir aðrir ame- írjánnar “O, Canada, our home
rískir fræðimenn hafa einnig' and native land”.
fylgt þeim í spor, svo ,að í mörg-| Qg þegar eg loksins labbaði á
um háskólum Bandaríkjanna, og stað til þess að ná { járnbrautar-
eigi í allfáum hinum f^mstvi jestiná, raulaði eg í hálfum hljóö-
þeirra, er fræðsla veitt í íslenzk-
um:
um bókmentum, menningarsögu
og tungu. Með dvöl íslenzks1 <<0g stansaðu aldrei, þó stefnan
namsfolks vestan hafs treystasý gé vond
einnig ný bönd gagnkvæmrar Qg stórmenni heimskan þig segi)
kynmngar milli hinna miklu lyð-; gf æskan ym rétta þér örvandi
ræðisþjóðar í Bandaríkjunum og
íslenzku þjóðarinnar.
★
Fyrir mörgum árum síðan orti
hönd,
þá ertu á framtíðar vegi.”
Æskan hafði rétt mér örfandi
Einar Hjörleifsson Kvaran kvæði hönd, — og vegurinn blasti við ■
fyrir minni Vesturheims, þar framundan. “Gestur”
sem hann kemst meðal annars
þannig að orði:
“Vesturheimur, veruleikans álfa,
vonarland hins unga, sterka
manns.
Flökkulýður
Út um heiminn ótal flakka,
ekkert fyrir stafni sjá;
ef að guði’ er alt að þakka,
illar heimtur mun ’ann fá. X.